Modernization of the system of state executive power in the conditions of building a civil society

1

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.29.08.2017.S.01.08

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ЖЎРАҚУЛОВ

ФУРҚАТ

НОРЙИГИТОВИЧ

ФУҚАРОЛИК

ЖАМИЯТИНИ

ҚУРИШ

ШАРОИТИДА

ДАВЛАТ

ИЖРОИЯ

ҲОКИМИЯТИ

ТИЗИМИНИ

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ

23.00.02 –

Сиёсий

институтлар

,

жараёнлар

ва

технологиялар

СИЁСИЙ

ФАНЛАР

ДОКТОРИ

(DSc)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

ТОШКЕНТ

– 2018

2

УДК

: 323/327: 342 (100)

Фан

доктори

(DSc)

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

(DSc)

диссертации

доктора

наук

Contents of the doctoral dissertation (DSc) abstract

Жўрақулов

Фурқат

Норйигитович

Фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

....................................................................... 3

Журакулов

Фуркат

Норйигитович

Модернизация

системы

государственной

исполнительной

власти

в

условиях

построения

гражданского

общества

......................................... 31

Jurakulov Furkat Noryigitovich

Modernization of the system of state executive power in the conditions of
building a civil society................................................................................... 61

Эълон

қилинган

ишлар

рўйхати

Список

опубликованных

работ

List of published works ................................................................................. 66

3

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.29.08.2017.S.01.08

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ЖЎРАҚУЛОВ

ФУРҚАТ

НОРЙИГИТОВИЧ

ФУҚАРОЛИК

ЖАМИЯТИНИ

ҚУРИШ

ШАРОИТИДА

ДАВЛАТ

ИЖРОИЯ

ҲОКИМИЯТИ

ТИЗИМИНИ

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ

23.00.02 –

Сиёсий

институтлар

,

жараёнлар

ва

технологиялар

СИЁСИЙ

ФАНЛАР

ДОКТОРИ

(DSc)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

ТОШКЕНТ

– 2018

4

Фан

доктори

(DSc)

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

Аттестация

Комиссиясида

B2017.4.DSc/Siyos12.

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Диссертация

Ўзбекистон

Миллий

университетида

бажарилган

.

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

)

Илмий

кенгашнинг

www.sf-ik.uz.

ҳамда

«ZiyoNet»

ахборот

-

таълим

портали

www.ziyonet.uz

веб

-

саҳифасига

жойлаштирилган

.

Илмий

маслаҳатчи

:

Мусаев

Фахриддин

Абдусатторович

фалсафа

фанлари

доктори

Расмий

оппонентлар

:

Жўраев

Қодиржон

Асадович

сиёсий

фанлар

доктори

,

профессор

Рахманов

Аъзамжон

Режапович

юридик

фанлар

доктори

,

профессор

Қодиров

Анвар

Қаҳҳорович

фалсафа

фанлари

доктори

,

профессор

Етакчи

ташкилот

:

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ҳузуридаги

Давлат

бошқаруви

академияси

Диссертация

ҳимояси

Ўзбекистон

Миллий

университети

ҳузуридаги

илмий

даражалар

берувчи

DSc.29.08.2017.S.01.08

рақамли

илмий

кенгашнинг

2018

йил

«___» ______

соат

_____

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

. (

Манзил

: 100174,

Тошкент

шаҳри

,

Талабалар

шаҳарчаси

,

Университет

-4

кўчаси

,

Тел

.: (99871) 246-02-24,

факс

: (99871) 246-02-24; e-mail: info@nuu.uz).

Ўзбекистон

Миллий

университети

Ижтимоий

фанлар

факультети

биноси

. 5-

қават

, 511-

хона

Диссертация

билан

Ўзбекистон

Миллий

Университети

Ахборот

-

ресурс

марказида

танишиш

мумкин

(___

рақами

билан

рўйхатга

олинган

).

Манзил

: 100174,

Тошкент

шаҳри

,

Талабалар

шаҳарчаси

,

Университет

кўчаси

4-

уй

,

Тел

.: (99871) 246-02-24,

факс

: (99871) 246-02-24;

e-mail: info@nuu.uz.

Диссертация

автореферати

2018

йил

«___» _______

да

тарқатилди

.

(2018

йил

«___» _________

даги

____

рақамли

реестр

баённомаси

).

Ш

.

И

.

Пахрутдинов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

раиси

,

с

.

ф

.

д

.,

профессор

А

.

Д

.

Ташанов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

котиби

,

ф

.

д

.

А

.

Г

.

Муминов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

,

с

.

ф

.

д

.,

профессор

5

КИРИШ

(

докторлик

диссертацияси

аннотацияси

)

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Ҳозирги

даврда

ривожланаётган

мамлакатларда

давлат

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

ислоҳотлари

тобора

чуқурлашиб

бормоқда

.

Ҳуқуқий

давлатни

шакллантиришда

асосий

принциплар

сифатида

ҳокимиятлар

бўлинишига

,

жамият

ва

давлат

ҳокимияти

органлари

ўртасида

ўзаро

мувозанатга

эришишга

,

инсон

ҳуқуқ

ва

эркинликларини

кафолатлашга

,

давлат

ва

фуқаролар

бир

-

бирларига

нисбатан

ўзаро

масъуллигини

таъминлашга

алоҳида

эътибор

қаратилмоқда

.

Айниқса

,

марказий

ва

маҳаллий

ҳокимият

органлари

ваколатларини

бир

-

биридан

ўзаро

чекланиши

ва

номарказлаштирилиши

,

маҳаллий

ижро

ҳокимияти

раҳбарларининг

сайланиши

,

давлат

органлари

фаолияти

устидан

жамият

институтлари

ва

фуқаролар

жамоатчилик

назоратини

таъминлаш

долзарб

масала

бўлиб

қолмоқда

.

Жаҳонда

глобал

интеграциялашув

жараёнида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашнинг

демократик

хусусиятларини

тадқиқ

этишга

бўлган

қизиқиш

ортиб

бормоқда

.

Фуқаролик

жамияти

ривожланишида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

тамойиллари

ва

тажрибалари

сиёсий

тадқиқотларда

ҳам

катта

қизиқиш

билан

ўрганилмоқда

.

Ушбу

тадқиқотларда

соҳага

доир

жаҳон

тажрибасининг

илмий

хулосалари

асосида

ҳуқуқий

давлат

қуриш

ва

фуқаролик

жамиятини

шакллантиришга

тўсиқ

бўлаётган

омиллар

таҳлил

этилмоқда

.

Ўзбекистонда

ҳам

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

ва

янада

демократлаштириш

,

жумладан

,

марказий

ҳокимият

ваколатларни

босқичма

-

босқич

маҳаллий

ҳокимлик

ва

фуқаролик

жамияти

институтларига

бериш

ҳамда

номарказлаштириш

борасидаги

ислоҳотлар

ва

бу

жараёнларни

сиёсий

фанлар

нуқтаи

назаридан

тадқиқ

этиш

долзарб

вазифалардан

бири

бўлиб

қолмоқда

.

Мустақиллик

йилларида

Ўзбекистонда

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашнинг

конституциявий

ва

қонунчилик

асослари

яратилди

.

Ислоҳотлар

жараёнида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимида

сақланиб

қолинган

марказлашган

бошқарувнинг

айрим

унсурларини

бартараф

этиш

тенденцияси

изчиллик

билан

давом

эттирилди

.

Сўнгги

йилларда

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

халқ

қабулхоналарига

келиб

тушаётган

мурожаатлар

таҳлили

ижро

ҳокимияти

органларини

янада

демократлаштириш

заруратини

кўрсатди

.

Шу

боис

, 2017-2021

йилларда

Ўзбекистон

Республикасини

ривожлантириш

бўйича

«

Ҳаракатлар

стратегияси

»

да

давлат

ва

жамият

қурилиши

тизимини

такомиллаштириш

асосий

йўналиш

сифатида

белгилаб

олинди

.

Давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

жадаллик

билан

модернизациялашга

қаратилган

«

Ўзбекистон

Республикасида

Маъмурий

ислоҳотлар

концепцияси

»

қабул

қилинди

.

Маъмурий

ислоҳотларнинг

пировардида

ихчам

ва

профессионал

ижро

органлари

тизимининг

янги

моделини

яратиш

мақсади

қўйилди

.

Ўзбекистон

Республикасининг

2014

йил

5

майдаги

369-

сон

«

Давлат

ҳокимияти

ва

бошқаруви

органлари

фаолиятининг

очиқлиги

тўғрисида

»

ги

6

қонуни

,

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

ПФ

-4947-

сон

«2017-2021

йилларда

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисида

»

ги

Фармони

,

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

8

сентябрдаги

ПФ

-5185-

сон

«

Ўзбекистон

Республикасида

Маъмурий

ислоҳотлар

концепциясини

тасдиқлаш

тўғрисида

»

ги

Фармони

ва

соҳага

оид

бошқа

меъёрий

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

белгиланган

вазифаларни

амалга

оширишда

тақдим

этилаётган

диссертация

муайян

назарий

манба

сифатида

хизмат

қилади

.

Тадқиқотнинг

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланиши

устувор

йўналишларига

боғлиқлиги

.

Диссертация

республика

фан

ва

технологиялар

ривожланишининг

II. «

Демократик

ислоҳотларни

янада

чуқурлаштириш

,

фуқаролик

жамиятини

шакллантириш

,

миллий

иқтисодиётни

модернизациялаш

ва

либераллаштиришнинг

илмий

асосларини

ишлаб

чиқиш

»

устувор

йўналиши

доирасида

бажарилган

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

хорижий

илмий

-

тадқиқотлар

шарҳи

1

.

Фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

жаҳоннинг

етакчи

илмий

марказлари

ва

олий

таълим

муассасалари

,

жумладан

: University of Minnesota, Institute for Law and

Politics, Institute for Political and Legal Education, Competitive Enterprise
Institute, Institute for American Values, Duke University, Stanford School of
Public Policy, University at Albany, Center for Women in Government and Civil
Society (

АҚШ

), Institute for the Study of Civil Society (Civitas) (

Буюк

Британия

), Berlin Civil Society Center (

Германия

), Economic and Social

Research Institute (

Ирландия

), Norwegian Institute for Social Research

(

Норвегия

), Centre for Civil Society (

Ҳиндистон

),

Россия

Фанлар

академиясининг

Умумий

тарих

,

Фалсафа

,

Давлат

ва

ҳуқуқ

институтлари

,

Фуқаролик

жамияти

ривожланиши

фонди

(

Россия

), Civil Society Leadership

Institute (

Никарагуа

)

ва

бошқа

мамлакатларда

тадқиқотлар

олиб

борилмоқда

.

Фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

бўйича

олиб

борилган

тадқиқотлар

натижасида

қатор

,

жумладан

,

қуйидаги

илмий

натижалар

олинган

:

давлат

ҳокимияти

ваколатларини

қуйи

ижроия

органларига

бериш

ҳамда

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

(

муниципал

)

фаолиятини

ташкил

этиш

механизмлари

такомиллаштирилган

(The George Washington University, Johns Hopkins

University,

АҚШ

);

қонун

чиқарувчи

ҳокимиятнинг

назорат

функциялари

,

қонунчилик

ташаббуслари

ва

ҳукумат

билан

ўзаро

бир

-

бирига

таъсир

қилиш

механизмлари

очиб

берилган

(Indiana University, University of Texas at Austin,

Columbia University,

АҚШ

);

Марказий

Осиёда

олиб

борилаётган

демократик

ислоҳотлар

,

жумладан

давлат

ҳокимияти

тармоқлари

фаолиятининг

сиёсий

ва

ҳуқуқий

жиҳатлари

аниқланган

(Universität Bremen, Universität Hamburg,

Albert-Ludwigs-Universität Freiburg,

Германия

);

ижро

этувчи

ҳокимият

1

www.law.umn.edu; www.cei.org; www.americanvalues.org; www.albany.edu/womeningov; www.icscentre.org;

www.socialresearch.no; www.ccs.in; www.igh.ru; www.iphras.ru; www.igpran.ru; www.civilfund.ru; www.eprc-
strath.eu/; www.iips.org/en/; wwwriss.ru/; www.inion.ru/; www.sentrasia.com.

7

ваколатларини

кенгайтириш

,

Европа

иттифоқи

парламенти

томонидан

унга

аъзо

давлатларнинг

қонунчилик

ишини

юритиш

ваколатлари

қисман

чекланганлиги

боис

,

аъзо

давлатлар

айрим

жиддий

қарорларни

қабул

қилиш

учун

ижро

этувчи

ҳукумат

қарорларидан

фойдаланиш

зарурлиги

асосланган

(University of Cambridge, University of Leeds,

Буюк

Британия

);

ҳокимият

бўлинишида

Вестминистер

усулига

ёндашиш

,

қонун

чиқарувчи

институт

билан

ижро

ҳокимияти

ваколатлари

ўртасидаги

муносабатлар

ва

ўзаро

бир

бирини

тийиб

туриш

борасида

баҳсли

ҳолатлар

юзага

келиши

натижада

ҳукуматнинг

тез

-

тез

алмашинуви

рўй

беришининг

давлат

сиёсий

тизимига

салбий

таъсири

очиб

берилган

(University of Birmingham, University of

Westminster,

Буюк

Британия

);

Ўзбекистонда

фуқаролик

жамиятини

ривожлантириш

ҳамда

давлат

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

борасида

олиб

борилаётган

ислоҳотлар

ва

бу

борада

халқаро

тажрибаларга

эътибор

қаратилаётгани

асослаб

берилган

(Waseda University, Keio University,

Nagoya University, Tsukuba University,

Япония

);

модернизация

жараёнлари

,

Марказий

Осиёда

замонавий

ҳуқуқий

давлатни

шаклланиши

ва

ривожланиш

жараёнлари

очиб

берилган

(Central Asia-Caucasus Institute,

АҚШ

).

Жаҳонда

фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

бўйича

қуйидаги

устувор

йўналишларда

тадқиқотлар

олиб

борилмоқда

,

жумладан

:

марказий

ҳокимият

ваколатларини

қуйи

бўғинларга

бериш

орқали

мавқейини

босқичма

-

босқич

ошириб

бориш

;

ўзини

ўзи

бошқариш

(

муниципал

)

тизими

фаолиятини

ташкил

этиш

;

давлат

хизмати

кўрсатишнинг

самарали

шакл

ва

моделларини

ишлаб

чиқиш

ва

такомиллаштириш

;

фуқаролик

жамияти

истиқболлари

;

бозор

иқтисодиёти

шароитида

модернизация

жараёнлари

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

мавзусидаги

тадқиқотга

Ўзбекистоннинг

Биринчи

Президенти

Ислом

Каримовнинг

асарлари

2

,

мамлакатимиз

ҳаётининг

янги

босқичини

бошлаб

берган

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

Шавкат

Мирзиёевнинг

Ўзбекистонни

барқарор

ва

изчил

ривожлантиришга

оид

концептуал

ғоялари

илмий

-

методологик

асос

бўлиб

хизмат

қилди

3

.

Ушбу

мавзуда

Европа

,

АҚШ

ва

бошқа

ривожланган

мамлакатлар

олимлари

–

Н

.

Мэнинг

,

Н

.

Парисон

,

Б

.

Спикер

,

Д

.

Эмануэл

,

М

.

Пауэлл

,

Ж

.

Богумил

,

У

.

Жан

,

О

.

Чэндлер

,

Ж

.

Гарсиа

,

Л

.

Холткамп

,

Г

.

Стокер

,

Ж

.

К

.

Тоенинг

,

П

.

Диббен

,

Г

.

Вуд

,

И

.

Рупер

,

Ж

.

Р

.

Томсон

,

Х

.

Уолтманн

,

К

.

Ф

.

Зиммерманн

,

Х

.

Граббе

,

Е

.

Кобал

,

С

.

Радосевик

4

кабилар

давлат

2

Каримов

И

.

А

.

Ўзбекистон

XXI

аср

бўсағасида

:

хавфсизликка

таҳдид

,

барқарорлик

шартлари

ва

тараққиёт

кафолатлари

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 1997;

Тинчлик

ва

хавфсизлигимиз

ўз

куч

-

қудратимизга

,

ҳамжиҳатлигимиз

ва

қатъий

иродамизга

боғлиқ

. 12-

жилд

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2004.

3

Мирзиёев

Ш

.

М

.

Миллий

тараққиёт

йўлимизни

қатъият

билан

давом

эттириб

,

янги

босқичга

кўтарамиз

.

1-

жилд

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2017;

Мирзиёев

Ш

.

М

.

Миллий

тараққиёт

йўлимизни

қатъият

билан

давом

эттириб

,

янги

босқичга

кўтарамиз

.1-

жилд

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2017.

4

Реформа

государственного

управления

:

международный

опыт

.

Пер

.

с

англ

.-

М

.:

Издательство

«

Весь

Мир

»,

2003.; Spicer B., Emanuel D., Powell. Transforming Government Enterprises. -Wellington: Centre fop Independent
Studies, 1996.; Bogumil J., Jahn W. Einführung in die Verwaltungswissenschaft. Hagen, 2005.; Chandler J.A. Local
government today. Manchester: Manchester University Press, 2001.; Garcea J. Local government reform: a

8

бошқаруви

ва

хизматини

модернизациялаш

ҳамда

маъмурий

ислоҳотларга

доир

масалаларда

тадқиқотлар

олиб

борганлар

.

Ўзбекистонлик

олимлар

томонидан

ҳам

мазкур

йўналишда

салмоқли

ишлар

амалга

оширилган

.

Жумладан

,

ўтиш

даври

ва

модернизация

шароитидаги

миллий

давлатчиликнинг

генезиси

,

эволюцияси

ва

ижтимоий

парадигма

сифатида

шаклланиш

қонуниятлари

М

.

Раҳмонқулов

,

Т

.

Жўраев

,

С

.

Отамуратов

,

И

.

Эргашев

,

Ш

.

Пахрутдинов

,

Н

.

Жўраев

,

А

.

Рахмонов

,

М

.

Бекмурадов

,

Қ

.

Қуранбаев

,

Ф

.

Мусаев

,

А

.

Қодиров

,

Н

.

Маматов

ва

Ф

.

Равшанов

5

тадқиқотларида

ёритилган

.

Хусусан

,

А

.

Саидов

демократик

тараққиётнинг

ҳуқуқий

асосларини

,

Р

.

Ҳакимов

давлат

ҳокимияти

органидаги

парламент

ролини

оширишни

,

М

.

Қирғизбоев

фуқаролик

жамиятининг

шаклланиши

ва

ривожланиши

,

Ҳ

.

Одилқориев

,

Р

.

Фармонов

,

У

.

Муҳаммадиев

,

М

.

Турдиев

,

Д

.

Раззоқов

,

Қ

.

Жўраев

6

каби

олимлар

мустақил

Ўзбекистонда

демократик

ислоҳотларнинг

сиёсий

-

ҳуқуқий

жиҳатларини

жаҳон

амалиёти

билан

боғлиқлигини

очиб

берганлар

.

Ҳуқуқшунос

олимлар

А

.

Рахманов

Ўзбекистонда

фуқаролик

жамиятининг

умумбашарий

мазмуни

ва

миллий

-

тарихий

хусусиятларига

алоҳида

эътибор

қаратган

бўлса

,

А

.

Дадашева

ҳокимиятнинг

қуйи

вакиллик

органлари

генезисини

,

Ш

.

Файзиев

маҳаллий

давлат

ҳокимияти

органларининг

ҳуқуқий

асосларини

перманент

мустаҳкамланишини

,

Г

.

Исмаилова

маҳалла

фаолиятини

либераллаштиришнинг

ҳуқуқий

йўналишларини

,

М

.

Тўрақулов

маҳаллий

ҳокимият

юксалишида

демократик

институтларнинг

алоҳида

ўрнини

,

З

.

Рўзиев

7

фуқаролар

ўзини

ўзи

бошқариш

comparative analysis of advanced Anglo-American countries / Cheltenham: Edward Elgar Publishing, 2008.;
Holtkamp L. Kommunale Konkordanz und Konkurrenz demokratie: Parteien und Btirgermeister in der
reprasentativen Demokratie. Wiesbaden: Springer, 2007.; Stoker G. Comparative local governance // The Oxford
handbook of political institutions/ R.A.W. Rhodes, S.A. Binder, B.A. Rockman (eds.). Oxford: Oxford University
Press, 2006.; Thoening J.C. Modernizing Sub-National Government in France: Institutional Creativity and Systemic
Stability // State and local government reforms in France and Germany: divergence and convergence / V. Hoffmann-
Martinot, H. Wollmann. Wiesbaden: Springer, 2006.; Dibben P., Wood G., Roper I. Contesting Public Sector
Reforms: Critical Perspectives, International Debates. Basingstoke. 2004.; Thomson J.R. The Federal Civil Service:
The Demise of an Institution// Public Administration Review. July/August, 2006.; Wollmann H. Local Government
Reforms in Great Britain, Sweden, Germany and France // Local Government Studies, Vol.30,

№

4, Winter 2004.;

Zimmermann K. F. Deutschland was nun? Reformen fixer Wirtschaft und Gesellschaft - Deutscher Taschenbuch.
Verlag GmbH & Co., 2006.; Grabbe H. The EU’s Transformative Power. Europeanization Through Conditionality
in Central and Eastern Europe. New York: Palgrave MacMillan, 2006.; Kobal E., Radosevic S. Modernisation of
Science Policy and Management Approaches in Central and South East Europe. Ljubliana, 2005.

5

Мазкур

тадқиқотчилар

асарлари

диссертациядаги

«

Фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

»

да

келтирилган

.

6

Саидов

А

.

Ўзбекистон

Республикаси

Конституцияси

:

мустақил

ва

демократик

тараққиётнинг

ҳуқуқий

асоси

. –

Тошкент

:

Инсон

ҳуқуқлари

бўйича

Миллий

марказ

, 2012. –

Б

. 80.;

Хакимов

Р

.

Давлат

ҳокимияти

тизимида

парламент

:

назария

ва

амалиёт

муаммолари

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ҳузуридаги

Амалдаги

қонун

ҳужжатлари

мониторинги

институти

, 2012. -

Б

. 184.;

Қирғизбоев

М

.

Фуқаролик

жамияти

:

генезиси

,

шаклланиши

ва

ривожланиши

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2010. –

Б

. 256.;

Одилқориев

Ҳ

.,

Раззоқов

Д

.

Сиёсатшунослик

–

Тошкент

: «O’qituvchi», 2008. – 344

б

.;

Фармонов

Р

.,

Тулаганова

М

.,

Турдиев

М

.,

Жураев

Қ

.,

Мухаммадиев

У

.

Замонавий

сиёсатшунослик

:

назария

ва

амалиёт

. –

Тошкент

:

Жаҳон

иқтисодиёти

ва

дипломатия

университети

, 2008. –

Б

. 287.

7

Рахманов

А

.

Р

.

Гражданское

общество

:

достижение

,

проблемы

,

перспективы

. –

Ташкент

: «

Ал

-

Фаба

-

сервиз

»,

2007. –

С

.343.;

Дадашева

А

.

Ўзбекистон

Республикасида

маҳаллий

давлат

ҳокимияти

вакиллик

органларининг

вужудга

келиши

ва

ривожланиши

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

Миллий

Университети

, 2009.

–

Б

. 148.;

Маҳаллий

давлат

ҳокимияти

органларининг

ҳуқуқий

асослари

/

Амалий

қўлланма

.

Масъул

муҳаррир

:

Файзиев

Ш

.

Ҳ

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ҳузуридаги

Амалдаги

қонун

ҳужжатлари

мониторинги

институти

, 2009. –

Б

. 360.;

Исмаилова

Г

.

Ўзбекистонда

маҳаллий

давлат

9

органларининг

инсон

ҳуқуқларини

ҳимоя

қилишдаги

ўрнини

тадқиқ

этганлар

.

Мамлакатда

парламентнинг

давлат

ҳокимияти

ва

бошқаруви

органи

сифатидаги

ўрнини

сиёсий

ва

ҳуқуқий

фанлар

нуқтаи

назаридан

А

.

Саидов

,

Э

.

Халилов

,

К

.

Контиадис

,

К

.

Расулов

,

М

.

Гасанов

,

Р

.

Алимов

,

И

.

Комилов

,

Ф

.

Бакаева

,

Ш

.

Қудратхўжаев

8

каби

олимлар

тадқиқ

этишган

.

Шунга

қарамасдан

,

бугунги

кунда

фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

масаласи

сиёсий

фанлар

нуқтаи

назаридан

яхлит

тадқиқот

сифатида

ўрганилмаган

.

Диссертация

мавзусининг

диссертация

бажарилган

олий

таълим

муассасанинг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

мавзуси

Ўзбекистон

Миллий

университети

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режасининг

«

Д

e

м

o

кр

a

тик

ислоҳ

o

тл

a

рни

ян

a

д

a

чуқурл

a

штириш

в

a

фуқ

a

р

o

лик

ж

a

миятини

рив

o

жл

a

нтиришда

ижтимоий

-

сиёсий

,

социал

-

иқтисодий

,

суд

-

ҳуқуқ

ислоҳотларининг

муштараклиги

»

мавзуси

доирасида

бажарилган

.

Тадқиқотнинг

мақсади

–

фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

омиллари

,

асосий

воситалари

ва

самарали

механизмларини

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Тадқиқотнинг

вазифалари

:

ривожланган

мамлакатларда

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

тажрибасининг

назарий

жиҳатлари

,

моделлари

ва

концепцияларини

очиб

бериш

;

«

Ҳаракатлар

стратегияси

» -

Ўзбекистонда

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашнинг

методологик

асоси

сифатидаги

вазифасини

илмий

таҳлил

қилиш

ва

асослаш

;

англо

-

саксон

,

роман

-

герман

,

Хитой

ва

Япония

мамлакатларида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

тажрибасини

ўрганиш

ва

тизимлаштириш

;

давлат

ҳокимияти

бошқарувида

президентлик

институти

,

маҳаллий

ҳокимияти

ва

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

фаолиятини

либераллаштиришнинг

давлат

ҳуқуқий

йўналишлари

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ҳузуридаги

Давлат

бошқаруви

академияси

,

2014. –

Б

. 167.;

Тўрақулов

М

.

Ўзбекистонда

фуқаролик

жамияти

ва

маҳаллий

ҳокимият

. –

Тошкент

:

Алишер

Навоий

номидаги

Ўзбекистон

Миллий

кутубхонаси

, 2009. –

Б

. 124.;

Рўзиев

З

.

Инсон

ҳуқуқларини

ҳимоя

қилишда

фуқаролар

ўзини

ўзи

бошқариш

органларининг

ўрни

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ҳузуридаги

Амалдаги

қонун

ҳужжатлари

мониторинги

институти

нашриёти

, 2012. –

Б

. 192.

8

Саидов

А

.

Национальные

парламенты

мира

:

энцикл

.

справ

. –

Москва

, 2005. –

С

. 28;

Ҳалилов

Э

.

Ҳ

.

Ўзбекистон

Республикаси

Қонун

чиқарувчи

олий

органи

:

сохта

вакилликдан

ҳақиқий

парламентаризмга

қадар

. –

Тошкент

:

Ўзбекистон

, 2001.;

Контиадис

К

.,

Расулов

К

.,

Гасанов

М

.

Парламентский

контроль

в

Республике

Узбекистан

и

вопросы

его

совершенствования

//

Проект

«

Дальнейшее

углубление

демократических

реформ

в

Узбекистане

». –

Ташкент

, 2005.;

Алимов

Р

.,

Комилов

И

.,

Бакаева

Ф

.,

Абдуллаева

А

.

Парламентаризм

:

хорижий

мамлакатлар

тажрибаси

// -

Тошкент

:

Шарқ

, 2002.;

Қирғизбоев

М

.

Сиёсатшунослик

. –

Тошкент

:

Янги

аср

авлоди

, 2013.;

Жумаев

Р

.

Политическая

система

Республики

Узбекистан

:

становление

и

развитие

. –

Тошкент

:

Фан

, 1996. –

С

. 207;

Жўраев

С

.

Фуқаролик

жамияти

:

назария

ва

амалиёт

//

Илмий

-

таҳлилий

мақолалар

тўплами

. –

Тошкент

:

Шарқ

, 2003. –

Б

. 19.;

Идиров

У

.

Парламент

институти

// «

Ҳаёт

ва

Қонун

»

журнали

, 2004. 2-

сон

. –

Б

. 47–48.;

Демократлаштириш

шароитида

парламент

институтини

такомиллаштириш

–

жамиятни

янгилашнинг

етакчи

асоси

//

Илмий

-

амалий

конференция

материаллари

тўплами

. –

Тошкент

:

ТошДШИ

, 2010. –

Б

. 39-49.;

Латипов

А

.

Проблемы

совершенствования

парламентского

контроля

в

Узбекистане

.

Дисс

.

к

.

ю

.

н

. –

Ташкент

, 2002. –

С

. 83.;

Қудратхўжаев

Ш

.

Ўзбекистонда

профессионал

парламент

тизимининг

сиёсий

институт

сифатида

шаклланиши

ва

ривожланиши

истиқболлари

. –

Тошкент

:

Шарқ

, 2007. –

Б

. 83.

10

давлат

ҳокимияти

ва

ўзини

ўзи

бошқариш

тизимини

модернизациялаш

жараёнининг

ўзига

хос

хусусиятларини

очиб

бериш

;

Ўзбекистонда

давлат

ҳокимиятини

учга

бўлиниш

принципи

ва

ўзаро

мувозанатини

таъминлаш

ҳамда

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашга

доир

ислоҳотлар

кўламини

таҳлил

қилиш

;

Ўзбекистонда

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашнинг

миллий

модели

,

истиқболлари

ҳамда

уларни

янада

такомиллаштириш

юзасидан

таклиф

,

тавсиялар

ва

назарий

хулосаларни

шакллантиришдан

иборат

.

Тадқиқотнинг

объектини

–

Ўзбекистон

Республикасидаги

давлат

ҳокимияти

тизими

,

хусусан

,

ижро

ҳокимиятини

модернизациялашга

оид

тажрибалар

ташкил

этади

.

Тадқиқотнинг

предметини

–

Ўзбекистонда

ижроия

ҳокимияти

фаолияти

,

уни

номарказлаштириш

,

давлатнинг

аҳолига

кўрсатаётган

хизматлари

маконини

такомиллаштириш

ташкил

этади

.

Тадқиқотнинг

усуллари

:

диссертацияда

тарихийлик

,

мантиқийлик

,

тизимлилик

,

ўзаро

алоқадорлик

,

қиёсий

таҳлил

,

анализ

,

синтез

,

хусусийликдан

умумийликка

ўтиш

каби

усуллардан

фойдаланилган

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

давлат

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашда

ҳокимиятлар

бўлиниши

принципини

нафақат

горизонтал

,

балки

вертикал

–

марказий

,

маҳаллий

–

ўзини

ўзи

бошқариш

органларининг

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллиги

ва

ўзаро

боғлиқлигини

таъминлашда

номарказлаштиришнинг

афзалликлари

,

давлат

хизмати

самарасини

оширишда

“

ўзини

ўзи

бошқариш

–

маҳаллий

ҳокимият

–

ҳукумат

”

схемаси

бўйича

“

электрон

ҳукумат

”

тизимини

қўллаш

илмий

асосланган

;

ривожланган

давлатларнинг

инновацион

тажрибалари

–

давлат

бошқарувида

хусусий

сектор

ва

нодавлат

ташкилотлар

билан

ҳамкорлик

қилиш

,

давлат

хизмати

кўрсатишнинг

сифат

менежменти

ва

индикатив

режалаштириш

,

давлат

ҳокимияти

органлари

билан

фуқаролик

жамияти

институтлари

ҳамкорлигининг

янги

услубларига

доир

инновацион

ёндашувлар

тажрибаси

тизимлаштирилган

ва

амалиётга

қўллаш

шакллари

кўрсатиб

берилган

;

давлат

ҳокимияти

органларини

босқичма

-

босқич

номарказлаштириш

,

деконцентрациялаш

–

ваколатларни

беришга

доир

тажрибалар

,

давлат

хизмати

кўрсатишнинг

самарасини

оширишга

қаратилган

усуллари

,

яъни

ишларни

пировард

натижалари

асосида

баҳолаш

,

ижтимоий

хизматларни

кўрсатиш

ваколатларини

нодавлат

ташкилотлар

ва

хусусий

секторга

ўтказиш

каби

механизмлари

очиб

берилган

;

“

Фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

тўғрисида

”

ги

Ўзбекистон

Республикасининг

Қонунига

фуқаролар

йиғини

раисининг

ўринбосарлари

лавозимларини

сайлаш

тизимини

янада

такомиллаштириш

,

маҳаллий

ва

ўзини

ўзи

бошқариш

тизимини

фуқаролик

жамияти

ва

ҳуқуқий

давлат

талаблари

асосида

шакллантириш

,

маҳаллий

ижроия

ҳокимиятининг

баъзи

ваколатларини

фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органларига

бериш

каби

ўзгаришларни

Маъмурий

ислоҳотлар

концепцияси

амалиёти

жараёнига

қўллаш

зарурати

асосланган

;

11

Ўзбекистонда

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

-

Маъмурий

ислоҳотлар

концепцияси

асосида

мамлакатда

давлат

ижроия

ҳокимияти

ва

унинг

горизонтал

ва

вертикал

тузилмаларини

модернизациялашнинг

бошланиши

–

вазирликлар

,

давлат

қўмиталари

ва

бошқа

марказий

ва

маҳаллий

ижроия

ҳокимияти

тузилмаларининг

давлат

хизмати

кўрсатиш

,

аҳоли

манфаатлари

асосида

фаолият

кўрсатиш

,

бошқарув

самарасини

ошириш

,

бу

соҳадаги

бюджет

сарфини

камайтириш

,

давлат

хизмати

кўрсатишнинг

мутлақо

янги

турларини

яратиш

каби

қисқа

муддатларда

амалга

оширилган

маъмурий

ислоҳотлар

натижалари

илмий

таҳлил

этилган

,

модернизациялашдаги

туб

бурилиш

ва

унинг

истиқболлари

очиб

берилган

.

Тадқиқотнинг

амалий

натижаси

қуйидагилардан

иборат

:

тадқиқотдан

олинган

амалий

натижалар

мамлакатда

фуқаролик

жамиятини

шакллантириш

ва

ҳуқуқий

давлат

қуриш

ислоҳ

o

тл

a

рини

,

давлат

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

жараёнини

янада

чуқурлаштириш

ва

жадаллаштириш

заруратидан

келиб

чиқилган

ҳолда

давлат

ҳокимияти

органларини

модернизациялашнинг

оптимал

йўл

-

йўриқлари

ва

тавсиялари

сифатида

хизмат

қилади

;

тадқиқотдан

олинган

илмий

натижалар

сифатида

шакллантирилган

хулосалар

,

таклифлар

ва

тавсиялар

фуқаролик

жамияти

институтларини

ва

давлат

ҳокимияти

тизимини

демократик

принциплар

ҳамда

ривожланган

мамлакатлар

тажрибаси

асосида

фаолият

юритишлари

мақсадида

қўлланилиши

ишнинг

амалий

аҳамиятини

ташкил

этади

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

республика

ва

халқаро

миқёсдаги

илмий

конференция

материаллари

тўпламлари

,

ОАК

рўйхатидаги

махсус

журналлар

ҳамда

хорижий

илмий

журналларда

чоп

этилган

мақолалар

,

нашр

этилган

монографиялар

ва

улар

ҳақидаги

рецензиялар

,

хулоса

,

таклиф

ва

тавсияларнинг

амалиётда

жорий

этилгани

,

олинган

натижаларнинг

ваколатли

ташкилотлар

томонидан

тасдиқланганлиги

билан

изоҳланади

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

аҳамияти

сиёсий

фанлар

–

кратология

,

партология

,

сиёсий

менежмент

,

сиёсий

социология

фанларига

доир

мавзуларни

бойитади

,

шунингдек

,

олий

ўқув

юртларида

ўқитилаётган

-

Ўзбекистон

тарихи

,

ижтимоий

фалсафа

,

фалсафа

,

ҳуқуқшунослик

,

социология

фанлари

бўйича

дарслик

,

ўқув

қўлланма

,

услубий

тавсиялар

тайёрлашда

,

шунингдек

,

давлат

бошқаруви

органлари

ходимларини

тайёрлайдиган

,

жамоат

ташкилотлари

фаоллари

малакасини

оширадиган

академия

ва

бошқа

ўқув

курсларида

ташкил

этиладиган

ўқишларда

фойдаланиш

мумкинлиги

билан

изоҳланади

.

Тадқиқот

натижаларининг

амалий

аҳамияти

парламент

,

маҳаллий

ижро

ҳокимияти

органлари

,

фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

,

сиёсий

партиялар

,

нодавлат

ташкилотлар

,

ижтимоий

ҳаракатлар

,

касаба

уюшмалари

,

жамоат

бирлашмалари

ва

фондлар

фаолияти

самарадорлигини

оширишга

хизмат

қилади

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

.

Фуқаролик

жамиятини

қуриш

шароитида

давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялаш

12

бўйича

ишлаб

чиқилган

илмий

хулоса

ва

таклифлар

асосида

қуйидагиларга

эришилди

:

илмий

ишдаги

давлат

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашда

ҳокимиятлар

бўлиниши

принципини

нафақат

горизонтал

,

балки

вертикал

–

марказий

,

маҳаллий

–

ўзини

ўзи

бошқариш

органларининг

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллиги

ва

боғлиқлигини

таъминлашда

номарказлаштиришнинг

афзалликлари

ҳамда

ривожланган

давлатларнинг

инновацион

тажрибалари

–

давлат

бошқарувида

хусусий

сектор

ва

нодавлат

ташкилотлар

билан

ҳамкорлик

қилиш

,

давлат

хизмати

кўрсатишнинг

сифат

менежменти

ва

индикатив

режалаштиришга

доир

шакллантирилган

таклиф

ва

тавсиялардан

Ўзбекистон

Республикаси

Бош

Прокуратураси

фаолиятида

фойдаланилган

. (

Ўзбекистон

Республикаси

Бош

Прокуратурасининг

2018

йил

24

апрелдаги

10.1/05-18-1572-

сонли

маълумотномаси

).

Натижада

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

8

сентябрдаги

ПФ

-5185-

сон

Фармони

билан

тасдиқланган

Ўзбекистон

Республикасида

Маъмурий

ислоҳотлар

концепциясининг

самарали

амалга

оширилиши

бўйича

«

Йўл

харитаси

»

нинг

IV – «

Вертикал

бошқарув

тизими

ва

ижро

этувчи

ҳокимият

органлари

ҳамкорлигининг

механизмларини

такомиллаштириш

»

ҳамда

V – «

Давлат

бошқаруви

тизимига

стратегик

режалаштиришнинг

замонавий

шакллари

,

инновацион

ғоялар

,

ишланмалар

ва

технологияларни

жорий

этиш

»

йўналишларида

белгиланган

вазифалар

ижросини

сифатли

таъминлаш

имконини

берган

;

илмий

тадқиқотда

асослаб

берилган

давлат

ҳокимияти

органларини

босқичма

-

босқич

номарказлаштириш

,

деконцентрациялаш

–

ваколатларни

беришга

доир

тажрибалар

,

давлат

хизматини

кўрсатишнинг

самарасини

оширишга

қаратилган

усуллари

,

яъни

ишларни

пировард

натижалари

асосида

баҳолаш

,

ижтимоий

хизматларни

кўрсатиш

ваколатларини

нодавлат

ташкилотларга

ўтказиш

, «

электрон

ҳукумат

»

тизимини

кенгайтириш

каби

хулоса

ва

таклифларидан

«

Тараққиёт

стратегияси

»

маркази

фаолиятида

фойдаланилган

. («

Тараққиёт

стратегияси

»

марказининг

2018

йил

20

апрелдаги

0550/18-

сон

маълумотномаси

).

Бу

эса

республикамизда

вертикал

бошқарув

тизими

ҳамда

ижро

ҳокимияти

органлари

ўртасида

яқин

ҳамкорликни

таъминловчи

усул

ва

услубларни

назарий

ва

амалий

жиҳатдан

такомиллаштириш

имконини

берган

;

диссертациянинг

«

Фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

тўғрисида

»

ги

Ўзбекистон

Республикасининг

Қонунига

фуқаролар

йиғини

раиси

(

оқсоқоли

)

нинг

ўринбосарлари

лавозимларини

сайлов

орқали

шакллантириш

борасида

илгари

сурилган

хулосалардан

Фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

фаолиятини

мувофиқлаштириш

бўйича

Республика

кенгаши

,

Республика

Миллий

ғоя

ва

мафкура

илмий

-

амалий

маркази

фаолиятида

фойдаланилган

ҳамда

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

2015

йил

10

сентябрдаги

07/1-616-

сонли

топшириғи

ҳамда

Олий

ва

ўрта

махсус

таълим

вазирлигининг

2015

йил

18

сентябрдаги

352-

сонли

буйруғига

асосан

олий

таълим

муассасаларида

«

Фуқаролик

жамияти

»

фани

бўйича

дарсликнинг

8

ва

19-

мавзуларини

тайёрлашда

фойдаланилган

. (

Республика

Миллий

ғоя

ва

мафкура

илмий

-

13

амалий

марказининг

2016

йил

3

майдаги

№

216-

сон

,

Фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

фаолиятини

мувофиқлаштириш

бўйича

Республика

кенгашининг

2017

йил

29

сентябрдаги

01-03/1543-

сон

ҳамда

Ўзбекистон

Республикаси

олий

ва

ўрта

махсус

таълим

вазирлигининг

06.01.2017

йилдаги

№

89-03-42-

сон

маълумотномалари

).

Бу

эса

мамлакатимизда

фуқаролар

йиғинлари

ҳамда

уларда

фаолият

юритаётган

ходимларнинг

иш

самарадорлигини

янада

ошириш

ҳамда

талабаларда

фуқароларнинг

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

тўғрисидаги

тушунчаларни

бойитиш

имконини

берган

;

диссертацияда

келтирилган

хулосалар

,

таклиф

ва

тавсиялардан

2015

йилда

қабул

қилинган

«

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлиси

Қонунчилик

палатасининг

Регламенти

тўғрисида

»

ги

ва

«

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлиси

Сенатининг

регламенти

тўғрисида

»

ги

Ўзбекистон

Республикаси

қонунларига

ўзгартиш

ва

қўшимчалар

киритиш

ҳақидаги

ҚЛ

-106-

сонли

, «

Маҳаллий

давлат

ҳокимияти

тўғрисида

»

ги

«

Ўзбекистон

Республикаси

Қонунига

қўшимча

киритиш

ҳақида

»

ги

ҚЛ

-88-

сонли

(

№ЎРҚ

-388), «

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

тўғрисида

»

ги

Ўзбекистон

Республикаси

Қонунига

қўшимча

киритиш

ҳақида

»

ги

ҚЛ

-107,

ҚЛ

-114

ва

ҚЛ

-117-

сонли

(

№

ЎРҚ

-396)

Ўзбекистон

Республикаси

қонунларини

муҳокама

этишда

фойдаланилган

. (

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлиси

Қонунчилик

палатасининг

2016

йил

8

июндаги

№

02/2-609-

сон

маълумотномаси

).

Бу

эса

давлат

ҳокимияти

органларини

янада

самарали

фаолият

кўрсатишига

ва

ҳокимиятлар

тармоқлари

ўртасидаги

муносабатларни

ҳуқуқий

жиҳатдан

тартибга

солиш

имконини

берган

.

Тадқиқот

натижаларининг

апробацияси

.

Мазкур

тадқиқот

натижалари

3

та

халқаро

ва

10

та

республика

илмий

-

амалий

анжуманларида

апробациядан

ўтказилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

эълон

қилиниши

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

жами

25

та

илмий

иш

чоп

этилган

,

шу

жумладан

, 3

та

монография

,

(1

таси

ҳаммуаллифликда

),

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясининг

докторлик

диссертациялари

асосий

илмий

натижаларини

чоп

этиш

тавсия

этилган

нашрларда

12

та

мақола

жумладан

, 10

таси

республика

ва

3

таси

хорижий

журналларда

нашр

этилган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

таркиби

кириш

,

тўртта

боб

,

хулоса

ва

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхатидан

иборат

.

Диссертациянинг

тадқиқот

қисми

254

бетни

ташкил

этади

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Кириш

қисмида

тадқиқотнинг

долзарблиги

ва

зарурати

асосланган

,

тадқиқотнинг

мақсади

ва

вазифалари

,

объект

ва

предмети

тавсифланган

,

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

мослиги

кўрсатилган

.

Шунингдек

,

тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

ва

амалий

натижалари

баён

қилинган

,

олинган

натижаларнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

очиб

берилган

,

тадқиқот

натижаларини

амалиётга

жорий

этиш

,

нашр

этилган

ишлар

ва

диссертация

тузилиши

бўйича

14

маълумотлар

келтирилган

.

Диссертациянинг

биринчи

боби

«

Давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашни

тадқиқ

қилишнинг

назарий

-

методологик

масалалари

»

деб

номланади

.

Давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашнинг

дастлабки

элементларини

шакллантириш

XVII

асрда

Англия

,

Франция

ва

Голландия

давлатларида

амалга

оширилди

.

Ҳозирги

даврга

келиб

модернизациялашган

жамиятларга

хос

жиҳатларда

бири

–

бу

фуқаролик

жамияти

ва

ҳуқуқий

давлатнинг

ёки

уларнинг

унсурларини

ривожланганлиги

ҳисобланади

.

Давлат

ижроия

ҳокимияти

тизимини

модернизациялашнинг

асосий

йўналишини

ёки

негизини

ташкил

этган

номарказлаштириш

ислоҳотлари

дастлаб

ХХ

асрнинг

80-90-

йилларда

Франция

,

Буюк

Британия

,

Германия

ва

Швеция

давлатларида

бошланди

.

ХХ

аср

охирига

келиб

бу

жараёнлар

Европа

ва

Шимолий

Американинг

барча

давлатларига

ёйилди

.

Ҳозирги

даврга

келиб

аксарият

давлатларда

давлат

ислоҳотлари

маъмурий

,

бюджет

ва

давлат

бошқаруви

каби

йўналишларнинг

қайси

бирида

амалга

оширилмасин

,

уларнинг

барчаси

учун

умумийлик

касб

этадиган

қуйидаги

мақсадларни

амалга

оширишга

қаратилади

:

бюджет

хизматининг

сифатини

ошириш

;

давлат

харажатлари

самарадорлигини

таъминлаш

;

ижро

ҳокимияти

ва

унинг

барча

даражадаги

органлари

фаолияти

ва

бошқарув

тизими

сифатини

ошириш

.

Ривожланган

давлатларда

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

бир

неча

асрлар

илгари

давлатнинг

қуйи

маҳаллий

бошқарув

функцияларини

бажарувчи

сиёсий

ташкилот

сифатида

фаолият

юритган

бўлса

,

улар

ХХ

асрга

келиб

фуқаролик

жамияти

институтига

,

давлат

бошқарувининг

нисбатан

номарказлашган

шаклига

айланди

.

Шу

билан

бир

вақтнинг

ўзида

у

фуқаролик

жамиятининг

институти

сифатида

фаолият

юрита

бошлади

.

Бундай

бошқарув

органларининг

асосий

белгилари

,

бу

-

уларнинг

сайланишлиги

ва

ўз

ҳудудидаги

аҳоли

манфаатлари

асосида

маҳаллий

аҳамиятга

эга

бўлган

ишларга

раҳбарлик

қилишдаги

нисбатан

мустақиллигидир

.

Х

I

Х

-

ХХ

асрлар

давомида

марказ

билан

маҳаллий

ўзини

ўзи

бошқариш

органлари

ўзаро

муносабатларининг

учта

модели

шаклланди

(

инглиз

,

француз

ва

прусс

).

Бугун

ҳам

ана

шу

шаклланган

анъаналар

асосидаги

моделлар

–

инглиз

-

саксон

,

француз

(

ёки

жанубий

Европа

модели

)

ва

герман

(

ёки

шимолий

-

Ўрта

Европа

модели

)

амал

қилиб

келмоқда

.

Ривожланган

давлатларида

маҳаллий

ва

ўзини

ўзи

бошқариш

органларини

замонавийлаштиришга

доир

ислоҳотлар

қуйидаги

шарт

-

шароитлар

таъсирида

амалга

оширилди

:

а

)

миллий

ҳукуматларнинг

устунлиги

шароитида

;

б

)

жойларда

оммавий

ҳаракатлар

қилишга

уринишлар

натижасида

(

масалан

,

кенг

норозиликлар

тўлқини

каби

);

в

)

АҚШда

бўлгани

каби

кўпчилик

сиёсий

субъектлар

ўзаро

ҳамжиҳатлиги

ёки

ҳамманинг

тенг

ҳуқуқлилиги

шароитида

,

шунингдек

,

марказнинг

аниқ

ифодаланган

иштирокини

йўқлиги

шароитида

.

Шу

билан

бирга

,

бу

соҳадаги

ислоҳотлар

жараёнларида

фуқаролик

жамиятининг

унсурлари

ҳам

шакллана

бошлади

.

15

Ривожланган

мамлакатларнинг

аксарият

қисмида

маҳаллий

ўзини

ўзи

бошқарувчи

кенгашлар

ҳуқуқий

жиҳатдан

ижро

этувчи

аппарат

бошқарувининг

устида

туради

ва

уларнинг

ваколатига

қуйидагилар

киради

:

маҳаллий

бюджетни

қабул

қилиш

,

уларни

ваколати

доирасига

кирувчи

ва

юқори

ташкилотлар

томонидан

ҳал

қилинмаган

айрим

масалалар

бўйича

меъёрий

қарорлар

қабул

қилиш

,

маҳаллий

солиқларни

жорий

этиш

,

қарзлар

олиш

ва

уларни

ишлатиш

масалаларини

ечиш

,

ҳудудга

қарашли

мулкни

тасарруф

этиш

,

кўпчилик

давлатларда

ўзини

ўзи

бошқариш

тизими

бўлган

муниципалитетнинг

ижроия

раҳбарлик

органларини

ташкил

этиш

ва

уларни

назорат

қилиш

,

маҳаллий

референдумларни

белгилаш

.

Шу

тариқа

ривожланган

давлатларда

маҳаллий

ўзини

ўзи

бошқариш

тизимини

модернизациялаш

умумийлик

(

номарказлаштириш

)

ва

ўзига

хослик

(

миллий

тажриба

асосида

)

белгиларининг

уйғунлашуви