Improvement of breeding and productive characteristics, adaptation of holstein and flekvieh simmental strains in the conditions of Uzbekistan

Abstract

In the world of livestock considered to be one of the main sectors of agriculture, and it is important in providing the population with meat and dairy products and other types of food. As a result of the investigate of new innovative technologies of modem cattle milk yields in the USA Holstein cows rised to 9500 kg, in the Netherlands, Germany and other European countries rised to 8000-9000 kg, the fat quantity increased by 4.6 % .
Nowadays, the country carried out a number of measures to strengthen the base of cattle breeding farms, breeding of pedigree cattle, increasing the numbers of cattle and productivity.
In improvement of livestock and improving the breeding base of cattle breeds the improvers Holstein and Simmcntal flcgfih types of cows are important. Delivery of different genotypes of pedigree cattle and their effective utilization, adapting to the conditions of a hot climate, the development and identification of productive qualities, formation of genetic productivity features and breeding plants and highly productive herds arc great scientific and practical importance.
However, productive qualities of imported German, Slovenian and Chinese Holstein and flegfih Simmental breeds, adaptation to the hot climate and the detection of biological characteristics, improvement of herds, the formation of new highly groups increase their genetic productive capacity are not enough to carry out scientific researches. The milk yield of cows Simmcntal flegfih breed high and is not inferior to that recorded at home. Revealed economically useful properties of Holstein dairy cattle in the territories, and in the foothills - Simmcntal flegfih cattle breed, and also improved their breeding and productive qualities. Formation of the pedigree and selection groups of herds in breeding farms is actual today.
In particular, on march 23, 2006 the Decision of the President of the Republic of Uzbekistan for №PP-308 «About measures for stimulation of increase in cattle in private, farmer and livestock farms» and april 21, 2008 «Personal subsidiary farms, cattle farms and stimulating the increase expand the production of livestock products, additional measures» resolution №PP-842 livestock development strategies.
The aim of the research improvement of adaptive, purc-strain and productive characteristics of imported Holstein and Flckvich Simmcntal stocks of different genotype manifestation of genetic potential of their milk productivity in cattle-breeding farms.
Scientific novelty of dissertation work consists of the follow ing:
in traditional technological conditions of keeping and feeding on in cattle breeding farmsteads for the first time were determined pedigree, productive and biologic characteristics of Holstein cows of Chinese, German and Slovenic selection;
in foothill zone of dairy- meat cattle breeding adaptive, economic-biologic characteristics of Flckvich Simmcntal breed of different genotypes were determined;
in the process of studies have identified features of display pedigree, productive and adaptive qualities of improved cows under the new climatic conditions;
the relation genotype- environment and the formation of phenotypic selection features were proved.
effective methods of selection and breeding, making it possible to improve pedigree and productive and also biological qualities of imported cows of Holstein and Flckvich Simmcntal breeds of different zonal and constitutional types were worked out.
CONCLUSIONS
1. At present there were built more than400 purc-strain farmsteads with more than 100 thousand heads of cattle, including 34 thousand of cows in our republic. However such condition of pedigree basis doesn’t answer the requirements on reproduction of pedigree herd. Cows’ milk yield in pedigree farmsteads on average made about 2870 kg. It is necessary to solve this problem at the expense of imported cows of improving strains and rearing them in cleanliness.
2. Import of Holstein cows of Chinese selection and rearing them in cleanliness was conducted in live stork farms. They were very well adapted to natural-climatic conditions of the Republic. Service -period of cows and intercalve arc optimal shaped. Metabolism level, oxidorcduction processes and protective function of animals took place more intensively in summer period on comparison with winter (P>0.99).
3. Milk yield of cows in traditional technological conditions of cattle-breeding farms was increased with the age (P>0.95). Correlation coefficient of selection signs was highly positive. Proportional constitution testifies to forming of dairy type and strong constitution. 
4. Holstein cows of German selection of different constitutional types in the conditions of keeping in a lightly constructed buildings of half-opened type, in boxes, and on natural pasture feeding ground, on optimal level of the same type of feeding showed the character of forming of physiologic properties and milk productivity. Milk yield of cows of gentle constitution in adaptation period was preserved on one and the same level. At the same conditions milk yield of cows of strong constitution was increased (P>0,99-0,999). Relation of selection signs in them was highly positive. Dairy type cows was forming proportionally, morpho-functional properties of udder correspond to requirements of mechanical milking.
5. Cows of different constitutional types differ on biological properties in favor of strong constitution. Index of heat tolerance in cows of gentle constitution getting low than strong’s (P>0,95). In indices of metabolism, oxdorestoration processes and organism’s protection function also there were some differences in favor of cows of strong constitution (P>0,95). Cases of leg and udder diseases increased in cows of gentle constitution was increased. Research work was formed group of selection herd and choose strong cow constitution.
6.In Holstein cows of Slovenic and German selection in optimal conditions of keeping and levels of full-bodied feeding the character of forming of phenotype indices of cows of similar genotype was revealed (P>0,99-0,999).
Parents index of cows’ productivity of similar genotypes was high in Slovenic selection: At these levels of mothers’ productivity daughters’ milk yield on the level of high phenotypes made low.
7.Stress-factor of summer and winter ccologic conditions influenced in different degree on physiological condition of animals. So, heat tolerance index in cows of Slovenic selection of different phenotypes ranged (P>0,95). It was determined superiority in cows of high phenotype.
Stress-factor in summer and winter periods have significant negative influence on cows with low phenotypes, than with high ones (P>0,99). These factors testified that it is necessary to search best genotypes among the best phenotypes.
8. In natural-climatic conditions of foothill zone imported cows of Flckvich Simmcntal breed demonstrated their economic-useful properties as in their own motherland. Keeping them in capital buildings, in boxes, and on pasture feeding ground, full-bodied, of the same type of feeding contributed to manifestation of productivities genetic potential. Milk yield of different genotype in I-lactation reached than standard type. In summer and winter periods cows’ clinical indices passed at the level of physiologic norm. Heat tolerance index was in high points. It is observed rise of hacmothologic indices in summer on comparison with winter ones. This types of purc-strain herd were formed in foothills.
9. Fulfillment of scientific-research work was ended by high economic effectiveness. Thus, in traditional technologic conditions of keeping and feeding in cattle breeding farms from Holstein cows of Chinese selection obtained level of profitability made 26-30%; in keeping in lightly constructed buildings, in boxes, and on the same types of feeding on from Holstein cows of German selection respectively made 35-36%,in optimal conditions of keeping and feeding on Holstein cows of Slovenic and German selection on forming of different phenotypes, respectively obtained profitability 62%; in foothill-zones in optimal conditions of keeping and feeding from Flckvich Simmcntal cows profitability made 58%.

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
Branch of knowledge

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Шакиров, Қ. (2023). Improvement of breeding and productive characteristics, adaptation of holstein and flekvieh simmental strains in the conditions of Uzbekistan. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–62. Retrieved from https://www.inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/48199
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

In the world of livestock considered to be one of the main sectors of agriculture, and it is important in providing the population with meat and dairy products and other types of food. As a result of the investigate of new innovative technologies of modem cattle milk yields in the USA Holstein cows rised to 9500 kg, in the Netherlands, Germany and other European countries rised to 8000-9000 kg, the fat quantity increased by 4.6 % .
Nowadays, the country carried out a number of measures to strengthen the base of cattle breeding farms, breeding of pedigree cattle, increasing the numbers of cattle and productivity.
In improvement of livestock and improving the breeding base of cattle breeds the improvers Holstein and Simmcntal flcgfih types of cows are important. Delivery of different genotypes of pedigree cattle and their effective utilization, adapting to the conditions of a hot climate, the development and identification of productive qualities, formation of genetic productivity features and breeding plants and highly productive herds arc great scientific and practical importance.
However, productive qualities of imported German, Slovenian and Chinese Holstein and flegfih Simmental breeds, adaptation to the hot climate and the detection of biological characteristics, improvement of herds, the formation of new highly groups increase their genetic productive capacity are not enough to carry out scientific researches. The milk yield of cows Simmcntal flegfih breed high and is not inferior to that recorded at home. Revealed economically useful properties of Holstein dairy cattle in the territories, and in the foothills - Simmcntal flegfih cattle breed, and also improved their breeding and productive qualities. Formation of the pedigree and selection groups of herds in breeding farms is actual today.
In particular, on march 23, 2006 the Decision of the President of the Republic of Uzbekistan for №PP-308 «About measures for stimulation of increase in cattle in private, farmer and livestock farms» and april 21, 2008 «Personal subsidiary farms, cattle farms and stimulating the increase expand the production of livestock products, additional measures» resolution №PP-842 livestock development strategies.
The aim of the research improvement of adaptive, purc-strain and productive characteristics of imported Holstein and Flckvich Simmcntal stocks of different genotype manifestation of genetic potential of their milk productivity in cattle-breeding farms.
Scientific novelty of dissertation work consists of the follow ing:
in traditional technological conditions of keeping and feeding on in cattle breeding farmsteads for the first time were determined pedigree, productive and biologic characteristics of Holstein cows of Chinese, German and Slovenic selection;
in foothill zone of dairy- meat cattle breeding adaptive, economic-biologic characteristics of Flckvich Simmcntal breed of different genotypes were determined;
in the process of studies have identified features of display pedigree, productive and adaptive qualities of improved cows under the new climatic conditions;
the relation genotype- environment and the formation of phenotypic selection features were proved.
effective methods of selection and breeding, making it possible to improve pedigree and productive and also biological qualities of imported cows of Holstein and Flckvich Simmcntal breeds of different zonal and constitutional types were worked out.
CONCLUSIONS
1. At present there were built more than400 purc-strain farmsteads with more than 100 thousand heads of cattle, including 34 thousand of cows in our republic. However such condition of pedigree basis doesn’t answer the requirements on reproduction of pedigree herd. Cows’ milk yield in pedigree farmsteads on average made about 2870 kg. It is necessary to solve this problem at the expense of imported cows of improving strains and rearing them in cleanliness.
2. Import of Holstein cows of Chinese selection and rearing them in cleanliness was conducted in live stork farms. They were very well adapted to natural-climatic conditions of the Republic. Service -period of cows and intercalve arc optimal shaped. Metabolism level, oxidorcduction processes and protective function of animals took place more intensively in summer period on comparison with winter (P>0.99).
3. Milk yield of cows in traditional technological conditions of cattle-breeding farms was increased with the age (P>0.95). Correlation coefficient of selection signs was highly positive. Proportional constitution testifies to forming of dairy type and strong constitution. 
4. Holstein cows of German selection of different constitutional types in the conditions of keeping in a lightly constructed buildings of half-opened type, in boxes, and on natural pasture feeding ground, on optimal level of the same type of feeding showed the character of forming of physiologic properties and milk productivity. Milk yield of cows of gentle constitution in adaptation period was preserved on one and the same level. At the same conditions milk yield of cows of strong constitution was increased (P>0,99-0,999). Relation of selection signs in them was highly positive. Dairy type cows was forming proportionally, morpho-functional properties of udder correspond to requirements of mechanical milking.
5. Cows of different constitutional types differ on biological properties in favor of strong constitution. Index of heat tolerance in cows of gentle constitution getting low than strong’s (P>0,95). In indices of metabolism, oxdorestoration processes and organism’s protection function also there were some differences in favor of cows of strong constitution (P>0,95). Cases of leg and udder diseases increased in cows of gentle constitution was increased. Research work was formed group of selection herd and choose strong cow constitution.
6.In Holstein cows of Slovenic and German selection in optimal conditions of keeping and levels of full-bodied feeding the character of forming of phenotype indices of cows of similar genotype was revealed (P>0,99-0,999).
Parents index of cows’ productivity of similar genotypes was high in Slovenic selection: At these levels of mothers’ productivity daughters’ milk yield on the level of high phenotypes made low.
7.Stress-factor of summer and winter ccologic conditions influenced in different degree on physiological condition of animals. So, heat tolerance index in cows of Slovenic selection of different phenotypes ranged (P>0,95). It was determined superiority in cows of high phenotype.
Stress-factor in summer and winter periods have significant negative influence on cows with low phenotypes, than with high ones (P>0,99). These factors testified that it is necessary to search best genotypes among the best phenotypes.
8. In natural-climatic conditions of foothill zone imported cows of Flckvich Simmcntal breed demonstrated their economic-useful properties as in their own motherland. Keeping them in capital buildings, in boxes, and on pasture feeding ground, full-bodied, of the same type of feeding contributed to manifestation of productivities genetic potential. Milk yield of different genotype in I-lactation reached than standard type. In summer and winter periods cows’ clinical indices passed at the level of physiologic norm. Heat tolerance index was in high points. It is observed rise of hacmothologic indices in summer on comparison with winter ones. This types of purc-strain herd were formed in foothills.
9. Fulfillment of scientific-research work was ended by high economic effectiveness. Thus, in traditional technologic conditions of keeping and feeding in cattle breeding farms from Holstein cows of Chinese selection obtained level of profitability made 26-30%; in keeping in lightly constructed buildings, in boxes, and on the same types of feeding on from Holstein cows of German selection respectively made 35-36%,in optimal conditions of keeping and feeding on Holstein cows of Slovenic and German selection on forming of different phenotypes, respectively obtained profitability 62%; in foothill-zones in optimal conditions of keeping and feeding from Flckvich Simmcntal cows profitability made 58%.


background image

САМАРҚАНД ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ ВА

ЧОРВАЧИЛИК, ПАРРАНДАЧИЛИК ВА БАЛИҚЧИЛИК ИЛМИЙ

ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013.Qx/V.25.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АГРАР УНИВЕРСИТЕТИ

ШАКИРОВ ҚАХРАМОН ЖЎРАБАЕВИЧ

ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ГОЛШТИН ВА ФЛЕГФИХ

СИММЕНТАЛ ЗОТЛАРИНИНГ ИҚЛИМГА МОСЛАШИШ,

НАСЛДОРЛИК ВА МАҲСУЛДОРЛИК СИФАТЛАРИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

06.02.03 – Хусусий зоотехния, чорвачилик маҳсулотларини

ишлаб чиқариш технологияси

(қишлоқ хўжалиги фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

ТОШКЕНТ – 2016


background image

1

УДК: 636.2.+636.082.4.

Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси

Оглавление автореферата докторской диссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation

Шакиров Қахрамон Жўрабаевич.
Ўзбекистон шароитида голштин ва флегфих симментал
зотларининг иқлимга мослашиш, наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатларини
такомиллаштириш…………................................................………3

Шакиров Кахрамон Джўрабаевич
Совершенствование племенных и продуктивных качеств,
адаптации голштинской и флегфих симментальской пород в условиях

Узбекистана…………....................................……………………..….23

Shakirov Kahramon Djurabaevich
Improvement of breeding and productive characteristics,
adatation of holstein and flekvieh simmental strains in

the conditions of Uzbekistan …………………………………………………….43

Эълонқилинганишларрўйхати
Список опубликованных работ
List of published works……………………...........……………………………....60


background image

2

САМАРҚАНД ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ ВА

ЧОРВАЧИЛИК, ПАРРАНДАЧИЛИК ВА БАЛИҚЧИЛИК ИЛМИЙ

ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013.Qx/V.25.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АГРАР УНИВЕРСИТЕТИ

ШАКИРОВ ҚАХРАМОН ЖЎРАБАЕВИЧ

ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ГОЛШТИН ВА ФЛЕГФИХ

СИММЕНТАЛ ЗОТЛАРИНИНГ ИҚЛИМГА МОСЛАШИШ,

НАСЛДОРЛИК ВА МАҲСУЛДОРЛИК СИФАТЛАРИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

06.02.03 – Хусусий зоотехния, чорвачилик маҳсулотларини

ишлаб чиқариш технологияси

(қишлоқ хўжалиги фанлари)


background image

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

ТОШКЕНТ – 2016

3

Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси

ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида 30.09.2014/В2014.3-4.Qx46 рақам билан рўйхатга
олинган.

Докторлик диссертацияси Тошкент давлат аграр университетида бажарилган. Диссертация

автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) 16.07.2013.Qx/V.25.01 рақамли Илмий кенгаш
веб-саҳифаси www.samqxi.uz. ва «ZiyoNet» таълим ахборот тармоғида (www.ziyonеt.uz.)
жойлаштирилган.

Илмий
маслаҳатчи:

Расмий
оппонентлар:
Носиров Убайдулла Насруллаевич

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори,
профессор

Бобоқулов Насилло Асадович

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори,

профессор

Холмирзаев Дўсмухаммад

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори,

профессор

Абдалниязов Бахтияр Алимович

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори

Етакчи ташкилот:

Ипакчилик илмий-тадқиқот институти

Диссертация ҳимояси Самарқанд қишлоқ хўжалик институти ва Чорвачилик, паррандачилик

ва балиқчилик илмий-тадқиқот институти ҳузуридаги 16.07.2013.Qx/V.25.01 рақамли фан доктори
илмий даражасини берувчи Илмий кенгашнинг « » 2016 йил соат…. даги мажлисида бўлиб ўтади.
(Манзил: 140103, Самарқанд. Мирзо Улуғбек кўчаси 77, Самарқанд қишлоқ хўжалик институти,
тел: (99866) 234-33-20; факс: (99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo2@edu.uz).

Докторлик диссертацияси билан Самарқанд қишлоқ хўжалик институтининг Ахборот ресурс

марказида танишиш мумкин (.... рақами билан рўйхатга олинган). Манзил: 140103, Самарқанд.
Мирзо Улуғбек кўчаси 77, Самарқанд қишлоқ хўжалик институти, тел: (99866) 234-33-20; факс:
(99866) 234-07-86.

Диссертация автореферати 2016 йил « » тарқатилди.

(2016 йил «….»………. даги …. рақамли реестр баѐнномаси)


background image

Р.Б.Давлатов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш раиси, в.ф.д., доцент

А.С.Даминов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш илмий котиби, в.ф.н., доцент

И.М.Мақсудов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш кошидаги Илмий семинар

раиси, к.х.ф.д., профессор

4

КИРИШ (докторлик диссертациясига аннотация)

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти.

Дунѐда

чорвачилик қишлоқ хўжалигининг етакчи соҳаларидан бири бўлиб, аҳолини
сут-гўшт

ва

бошқа

озиқ-овқат

маҳсулотлари

билан

таъминлашда

қорамолчилик муҳим аҳамият касб этади. Қорамолчиликда янги замонавий
инновацион технологияларни тадбиқ этиш натижасида АҚШда голштин
зотли сигирларнинг сут соғими 9500 кг, Голландия, Германия ва бошқа
Европа давлатларида эса 8000-9000 кг, сут таркибидаги ѐғ миқдори 4,6
фоизга ошганлиги кузатилган.

Бугунги кунда республикада фермер хўжаликларида қорамолчилик

наслчилик базасини мустаҳкамлаш, наслдор молларни парваришлаш ва
қорамоллар бош сонини кўпайтириш ҳамда уларни маҳсулдорлигини
оширишга қаратилган қатор тадбирий-чоралар амалга оширилмоқда.

Қорамоллар зотларни такомиллаштириш ва наслчилик базасини

мустаҳкамлашда «яхшиловчи» голштин ва флегфих симментал зотли
молларни такомиллаштириш муҳим аҳамиятга эга. Наслдор молларнинг
турли генотипларини республикага келтириш ва самарали фойдаланишда,
иссиқ иқлим шароитига мослашиши, ривожланиши ва маҳсулдорлик
хусусиятларини

аниқлаш,

генетик

маҳсулдорлик

имкониятларини

шакллантириш, наслчилик заводларини ва сермаҳсул подаларни яратиш
муҳим илмий ва амалий аҳамиятга эга бўлиб ҳисобланади.

Четдан келтирилган немис, словения ва хитой голштин, флегфих

симментал генотипли молларнинг наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатлари,
табиий-иқлим шароитига мослашиш ва биологик хусусиятларини аниқлаш,
наслчилик базасини мустаҳкамлаш, подаларни такомиллаштириш, янги
сермаҳсул подаларни яратиш, уларнинг маҳсулдорлик генетик маҳсулдорлик


background image

имкониятларини шакллантириш бўйича илмий тадқиқотлар етарлича олиб
борилмаган. Флегфих симментал зотли сигирларнинг сут маҳсулдорлиги
юқори бўлиб, ўз ватанидаги кўрсаткичлардан қолишмаган. Сутдор
қорамолчилик ҳудудларида яхшиловчи голштин ва тоғ олди ҳудудларида
флегфих симментал зотли молларни хўжалик фойдали хусусиятлари
аниқланган ҳамда уларнинг наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатлари
такомиллаштирилган. Наслчилик хўжаликлари подаларида наслдор ва
селекция гуруҳларини яратиш долзарб ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 23 мартдаги

ПҚ-308-сон «Шахсий ѐрдамчи, деҳқон ва фермер хўжаликларида чорва
молларини кўпайтиришни рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ва
2008 йил 21 апрелдаги ПҚ-842-сон «Шахсий ѐрдамчи, деҳқон ва фермер
хўжаликларида

чорва

молларини

кўпайтиришни

рағбатлантиришни

кучайтириш

ҳамда

чорвачилик

маҳсулотларини

ишлаб

чиқаришни

кенгайтириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Қарорлари
ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъѐрий-ҳуқуқий ҳужжатларда
белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти
муайян даражада хизмат қилади.

5

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланиши

нинг устувор йўналишларига боғлиқлиги.

Мазкур диссертация

республика фан ва технологиялари ривожланишининг V. «Қишлоқ хўжалиги,
биотехнология, экология ва атроф муҳит муҳофазаси» устувор йўналиш
доирасида бажарилган.

Диссертация мавзуси бўйича хорижий илмий-тадқиқотлар шарҳи.

Яхшиловчи зотларни импорт қилиш, уларни иқлимлашиши, наслдорлик ва
маҳсулдорлик

кўрсаткичларини

такомиллаштириш

бўйича

илмий

изланишлар жаҳоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим
муассасалари, жумладан, University of Florida (АҚШ), Vena Agricultutal
University (Австрия), University of Vageningen (Голландия), Россия давлат
аграр университети, К.А.Тимирязев номидаги қишлоқ хўжалик академияси
(Россия), Қозоғистон чорвачилик илмий-тадқиқот институти, (Қозоғистон),
Чорвачилик, паррандачилик ва балиқчилик илмий-тадқиқот институтида

(Ўзбекистон) олиб борилмоқда.

Яхшиловчи зотларни танлашга оид жаҳонда олиб борилган тадқиқотлар

натижасида қатор, жумладан, қуйидаги илмий натижалар олинган:
яхшиловчи голштин, швиц ва флегфих симментал зотли наслдор молларни
репродуктор подалари шакллантирилган (Vena Agricultutal University);
сигирларни селекция ишларини, наслдорлик ва маҳсулдорлик кўрсаткичлари
аниқланган (University of Vageningen); яхшиловчи зотларни импорт қилиш ва
соф ҳолда урчитишда самарали натижаларга эришилган (University of
Florida); Россия Федерациясининг голштин зотли молларни иқлим шароитига
мослашиши ва сут маҳсулдорлиги аниқланган (К.А.Тимирязев номидаги
қишлоқ хўжалик академияси); импорт қилинган молларни наслдорлик ва


background image

маҳсулдорлик сифатлари бўйича районлаштирилган сут йўналишидаги
зотларни такомиллаштирилган (Қозоғистон чорвачилик илмий-тадқиқот
институти); Россияда голштин зотли молларни иқлимлаштириш, турли
сақлаш ва озиқлантириш шароитларида маҳсулдорлик генетик потенциалини
шакллантирилган (Россия давлат аграр университети).

Сут, сут-гўшт ва гўшт-сут йўналишидаги голштин, швиц ва флегфих

симментал зотларининг юқори самарадорлиги кўрсатичларини аниқлаш
бўйича қатор, жумладан, қуйидаги устувор йўналишларда тадқиқотлар олиб
борилмоқда: селекция самарадорлиги ҳар доим молларнинг ҳудудий
маҳсулдор типлари ѐки янги зотларини яратиш; флегфих симментал зотли
моллар ўзининг юқори маҳсулдорлиги ва ташқи муҳитга мослашиш
кўрсаткичларини яхшилаш.

Муаммони ўрганилганлик даражаси

. Республикада қорамолчилик

наслчилик

базасини

кенгайтиришда

яхшиловчи

сут

ва

сут-гўшт

йўналишидаги зотларни соф ҳолда урчитиш ва районлаштирилган қорамол
зотлари билан чатиштириш асосий усулларда баҳоланади. Уларнинг
наслдорлик ва хўжалик фойдали хусусиятлари қатор олимлар томонидан
ишлаб чиқаришга тавсия этилган. Хориж мамлакатларнинг олимлари
М.М.Лебедев,

А.Н.Прудов,

П.Н.Прохоренко,

Л.К.Эрнст,

А.И.Бич,

А.П.Солдатенков, Н.И.Стрекозов, В.И.Сельцов, А.Г.Труфанов, М.Г.Спивак

6

ва бошқа олимларнинг илмий-тадқиқот ишларида аниқланган. Лекин

голштин зотининг турли худудий хиллари ва флегфих симментал зотининг
иссиқ иқлим шароитига мослашиши, уларнинг генотиплари, наслдорлик ва
маҳсулдорлик хусусиятларини намоѐн бўлиши, генотип-муҳитнинг ўзаро
таъсирида хўжалик фойдали ва биологик хусусиятларини фарқланишлиги,
яхши генотипларни яхши фенотиплар узра намоѐн бўлиши тўғрисидаги
маълумотлар келтирилмаган. Голштин ва флегфих симментал зотли
молларнинг

ўхшашлик

генотиплари

ичидан

мақбул

бўлган

яхши

генотипларини танлаш усуллари селекция тараққиѐтини жадаллаштирилган.
Генотип-муҳитнинг ўзаро таъсирида яхшиловчи зотларнинг наслдорлик ва
маҳсулдорлик генетик потенциали намоѐн этилган.

Эътибор энг аввало яхшиловчи зотларнинг наслдорлик ва маҳсулдорлик

сифатларини

такомиллаштириш,

турли

табиий-иқлим

шароитларига

мослашиш, генотип-муҳитнинг муносабатлари ва генетик маҳсулдорлик
потенциалини намоѐн этиш борасидаги муаммоларни ўрганишга қаратилган.

Ҳозирги вақтда яхшиловчи зотларни иссиқ иқлим шароитига мослашиш,

генотип-муҳитнинг ўзаро боғланишлиги, генотип сифатини намоѐн бўлиш
даражаси наслчилик фермер хўжаликларида етарлича аниқланмаган. Бунда
қуйидаги муҳим назарий ва амалий масалалар - импорт қилинган молларнинг
наслдорлик, маҳсулдорлик ва биологик сифатларини иссиқ иқлим шароитида
ирсийланиш имкониятлари, уларни генетик ва фенотипик ўзгарувчанлиги,
генетик

параметрларининг

намоѐн

бўлиши

ҳамда

уларни

бошқа

маҳсулдорлик белгилари билан боғланишлиги етарлича ўрганилмаган.


background image

Ш.А.Акмальханов, М.И.Аширов, У.Н.Носиров, А.Кахаров,

Б.Абдалниязов каби тадқиқотчилар томонидан таъкиланишича қора-ола ва
қизил-ола голштин зотли моллар Ўзбекистонда қора-ола ва қизил зотларни
яхшиловчи зот ҳисобланади. Селекция ишларини олиб бориш, молларни
наслдорлик ва маҳсулдорлик параметрлари бўйича саралашда голштин
зотидан фойдаланиш имкониятлари белгиланган. Тадқиқотларнинг илмий
асосларини, селекция усуллари ва технологияларини ишлаб чиқиш,
яхшиловчи зотлардан самарали фойдаланилган.

Диссертация мавзусини ўқув муассасасининг илмий-тадқиқот ишлари

билан боғлиқлиги

. Тошкент давлат аграр университетининг ҚХА 10-072

рақамли «Наслчилик фермер хўжалигини такомиллаштириш, озиқа базаси

ҳосилдорлигини 150 центнер озиқа бирлигига етказиш, завод подасини

яратиш услубларини ва технологияларини ишлаб чиқиш» (2009- 2011 йй.) ва

ҚХА-09-101 рақамли «Шахсий ѐрдамчи ва деҳқончилик хўжаликларида

қорамолларнинг сермаҳсул гуруҳини, сут ва гўшт етиштиришнинг юқори

самарадор, экологик соф, ресурстежамкор технологияларини яратиш»

(2012-2014 йй.) лойиҳалари асосида бажарилган.

Тадқиқотнинг мақсади

наслчилик фермер хўжаликларида импорт

қилинган голштин ва флегфих симментал зотли молларнинг иқлимга
мослашиш, наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатларини такомиллаштириш
генетик маҳсулдорлик потенциалини шакллантиришдан иборат.

7

Тадқиқотннг вазифалари

:

наслчилик

фермер

хўжаликларининг

традицион

технологик

шароитларда хитой голштин сигирларининг ривожланиши, экстерьери,
маҳсулдорлик ва биологик хусусиятларини баҳолаш;

наслчилик МЧЖ хўжалигининг енгил типли биноларида сақлаш ва бир

хил типли оптималлаштирилган озиқлантириш технологик шароитларида
немис голштин турли конституция типли сигирларнинг ривожланиши,
экстерьер, маҳсулдорлик ва биологик хусусиятларини аниқлаш;

наслчилик фермер хўжалигининг оптималлаштирилган сақлаш ва

озиқлантириш технологик шароитларида немис ва словения голштин
сигирларининг хўжалик фойдали белгиларини, генотип-муҳитнинг ўзаро
боғланишлигида фенотипининг шаклланишини аниқлаш;

тоғ олди ҳудудининг табиий ва технологик шароитларида флегфих

симментал

зотли

сигирларни

шароитга

мослашиш,

наслдорлик ва

маҳсулдорлик сифатларининг шаклланишини аниқлаш.

Тадқиқотнинг объекти

сифатида четдан келтирилган хитой, немис ва

словения голштин ҳамда флегфих симментал зотининг турли генотипли
сигирлари олинди.

Тадқиқотнинг предмети

ривожланиш, экстерьер, сут маҳсулдорлик,

биологик хусусиятлари, генетик таҳлиллар, урчитиш усуллари, яхшиловчи
зотларни сақлаш ва озиқлантириш технологиясини ташкил этади.


background image

Тадқиқотнинг усуллари.

Тадқиқотларни бажаришда зоотехникавий

(ривожланиши, экстерьери, сут соғими, ѐғ миқдори, сут ѐғи, сутдорлик
коэффициенти, озуқани сут билан қопланиши, озуқалар сарфи), биологик
(клиник ва гематологик кўрсаткичлар, иссиққа чидамлилик индекси, сервис

даври, туғишлар оралиғи) ва статистик (биометрия, ўзгарувчанлик,

фарқланишликни ишончлилик даражаси, корреляция ва регрессия
коэффициентлари ҳамда ирсийланиши) усуллари қўлланилган.

Тадқиқотнинг илмий янгилиги

қуйидагилардан иборат:

илк бор наслчилик фермер хўжаликларининг замонавий сақлаш тизими

ҳамда оптималлаштирилган озиқлантириш технологик шароитларида хитой,
немис, словения голштин молларининг наслдорлик, маҳсулдорлик ва
биологик хусусиятлари ишлаб чиқилган;

сут-гўшт йўналишидаги қорамолчиликнинг тоғ олди ҳудудида флегфих

симментал зотли молларнинг шароитга мослашиш, хўжалик фойдали ва
биологик сифатлари аниқланган;

яхшиловчи зотларни наслдорлик ва маҳсулдорлик хусусиятларининг

шаклланиши янги иқлим шароитида аниқланган;

генотип-муҳит ва селекция белгиларининг боғланишлиги исботланган;

четдан келтирилган голштин ва флегфих симментал зотларнинг турли
ҳудудий ва конституция типларининг наслдорлик, маҳсулдорлик ва биологик
сифатлари такомиллаштирилган.

Тадқиқотнинг амалий натижалари

қуйидагилардан иборат: голштин

ва флегфих симментал зотли молларни сақлаш тизими, озиқлантириш норма
ва типини оптималлаштириш омиллари аниқланган,

8

уларнинг шароитга мослашиш, наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатлари
такомиллаштирилган. Иссиқ иқлим шароитида сигирларнинг сут соғими
кескин кўтарилган;

юқори маҳсулдор фенотипдаги молларни шакллантириш ва энг яхши

генотипли молларни танлаш тизими ишлаб чиқилган;

сутдор қорамолчилик ҳудудларида голштин молининг ҳамда тоғ олди

ҳудудларида сут-гўшт йўналишидаги флегфих симментал зотининг наслдор
подалари шакллантирилган.

Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги.

Тошкент давлат аграр

университети ва республика қишлоқ хўжалик илмий-ишлаб чиқариш маркази
апробация комиссияларининг илмий-тадқиқот ишлари натижалари ҳамда
бирламчи ҳужжатлар бўйича ижобий баҳолар берилган; барча тажриба

маълумотларини статистик усулда ишланганлиги; олинган натижаларни
ишлаб чиқаришга тадбиқ қилинган.

Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.

Ўзбекистоннинг иссиқ иқлими ва фермер хўжаликлари шароитида генотип
муҳитнинг ўзаро боғланиши, импорт қилинган голштин ва флегфих
симментал зотларининг наслдорлик, маҳсулдорлик ва биологик
хусусиятларининг шаклланиши бўйича назарий аспектда импорт қилинган


background image

голштин ва флегфих симментал зотларининг асосий биологик ва селекция
генетик параметрлари, уларни иссиқ иқлим шароитига мослашишдаги
реакция ҳолатлари ҳамда наслчилик хўжаликларининг шаклланиши,
маҳсулдорликнинг генетик потенциали ва яхши фенотипларни намоѐн
этишнинг илмий асослари аниқланди.

Тадқиқотнинг амалий аҳамияти яхшиловчи зотли молларни импорт

қилиш,

уларни

урчитиш,

ареалини

кенгайтириш,

наслдорлик

ва

маҳсулдорлик сифатларини такомиллаштириш, яхши генотипли молларни
танлашнинг самарали услубларини ижобий натижалари олинган.

Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Четдан келтирилган

қорамолларни республикада фермер хўжаликларига мослаштириш бўйича
ишлаб чиқилган натижалар асосида:

республикага Голландия, Германия, Австрия, Словения ва бошқа Европа

давлатларидан «яхшиловчи» голштин ва флегфих симментал зотли моллар
олиб келиниб, иссиқ иқлим шароитига мослашиши бўйича ишлаб чиқилган
услуб синовдан ўтказилиб, амалиѐтга жорий этиш бўйича рўйхатдан
ўтказилган (Чорвачиликда наслчилик ишларибошдавлатинспекциясининг
18.03.2016 й., 51/02-39-сон маълумотномаси);

голштин ва флегфих симментал зотларининг иқлимлашиш хусусиятлари,

наслдорлик ва маҳсулдорлик кўрсаткичларини Ўзбекистон

шароитида

такомиллаштириш ишлари Тошкент вилоятининг тўртта наслчилик фермер
хўжаликларида («Роҳатой», «Милк-агро» МЧЖ) Зангиота,

(«Азизжон»)

Қибрай ва («Хожи-Акбар») Оҳангарон туманларида жорий этилган. Бунда,
хитой ва немис голштин сигирларидан олинган соф фойда 1,26-1,36 мартага,
словения ва немис голштинларида 1,65-1,81 мартага

ошган. Флегфих

симментал зотли молларники тегишлича 1,58 мартага

9

тенглашган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 13.04.2016 й., 02/12-

1195-сон маълумотномаси).

Тадқиқот натижаларининг апробацияси.

Тадқиқот натижалари

хўжаликларнинг ишлаб чиқариш йиғилишларида маъруза ва муҳокама
қилинган: «Роҳатой» (2011 й.), «Милк-агро» МЧЖ (2011 й.), «Азизжон» (2014
й.) ва «Хожи-Акбар» (2014 й.), Зоотехния кафедрасининг кенгашида (2015
й.), Халқаро ва Республика илмий ишлаб чиқариш конференцияларида
(2012-2015 йй.).

Тадқиқот натижаларининг эълон қилиниши.

Диссертация мавзуси

бўйича жами 19 та илмий иш чоп этилган, шулардан, 1 та монография,
Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик
диссертациялари асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган
илмий нашрларда 11 та мақола, жумладан, 9 таси республика ва 3 таси
хорижий журналларда нашр этилган.

Диссертация ҳажми ва тузилиши

. Диссертация таркиби кириш,

олтита боб, хулоса, фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати ва иловалардан
иборат. Диссертациянинг ҳажми 200 бетни ташкил этган.


background image

10

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ

Кириш

қисмида диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти

асосланган, тадқиқотларнинг мақсади ва вазифалари шакллантирилган,
тадқиқот объекти ва предметлари аниқланган, Ўзбекистон Республикаси Фан
ва технологиялар тараққиѐтининг устувор йўналишлари кўрсатилган,
тадқиқотнинг илмий янгилиги ва амалий натижалари баѐн этилган. Олинган
натижаларнинг ишончлилиги асосланган, уларнинг назарий ва амалий
аҳамияти очиб берилган, тадқиқот натижаларининг амалиѐтга жорий
этилганлиги, ишнинг апробация натижалари, эълон қилинган ишлар ва
диссертациянинг тузилиши бўйича маълумотлар келтирилган.

Диссертациянинг

«Иқлимлаштириш жараѐнида генотип-муҳитнинг

ўзаро таъсири, голштин зотининг наслдорлик, маҳсулдорлик ва
иқлимлашиш

хусусиятлари,

симментал

зотининг

наслдорлик,

маҳсулдорлик ва иқлимлашиш хусусиятлари»

деб номланган биринчи

боби 3 бўлимдан иборат бўлиб, уларда мамлакатимиз ва хорижий


background image

давлатларда бажарилган тадқиқот ишлари натижалари таҳлил этилган, ташқи
муҳитга мослашишнинг илмий асослари ва амалий натижалари, голштин ва
флегфих симментал зотли молларнинг хўжалик фойдали белгилари,
наслдорлик, маҳсулдорлик ва биологик сифатлари шаклланиши келтирилган.

Янги муҳитга мослашишни енгиллаштириш, сермаҳсул подаларни

шакллантириш,

яхшиловчи

зотларни

урчитиш

ва

чатиштиришда

фойдаланишга хос бўлган ютуқлар адабиѐтлар шарҳида таҳлил этилган.
Уларда яхшиловчи зотларни наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатлари,
селекция ва технологик йўналишдаги танлаш, саралаш усуллари, яхшиловчи
буқалардан кенг фойдаланишдаги тадқиқотлар энг муҳим вазифалардан
эканлиги белгиланган.

Диссертациянинг

«Тадқиқотлар манбаи, услублари ва манзили

бўйича маълумотлар»

деб номланган иккинчи бобида тадқиқотларнинг

манбаи, объектлари, схемаси ва услублари атрофлича ѐритилди.

Тажриба тадқиқотлари импорт қилинган хитой голштинлари («Роҳатой»

наслчилик фермер хўжалиги), немис голштинлари («Милк-агро» МЧЖ),
немис ва словения голштинлари («Азизжон» наслчилик фермер хўжалиги)
ҳамда флегфих симментал («Хожи-Акбар» наслчилик фермер хўжалиги)
зотларида 2008-2015 йиллар мобайнида ўтказилди.

Илмий тадқиқотлар наслдор подаларнинг бир хил оптималлаштирилган

сақлаш,

парваришлаш

ва

озиқлантириш

технологик

шароитларида

бажарилди. Ота-оналар ва аждодларнинг келиб чиқиши ҳамда маҳсулдорлиги
наслчилик ҳужжатлари бўйича ўрганилди. Сигирларни лактация даврида
берган сут соғими ва унинг таркибидаги ѐғ миқдори назорат соғими бўйича
аниқланди. Сутдорлик коэффициенти, лактация

турғунлиги, соғимнинг

пасайиш индекси умумий қабул қилинган усулларда ҳисобланди. Елиннинг
морфологик ва функционал хусусиятлари

лактациянинг 3-ойида таклиф

этилган усулларда аниқланди. Молларнинг

11

экстерьерини ўрганишда уларнинг 8 та тана ўлчовлари олинди ва индекслари
ҳисоблаб чиқарилди.

Харажат қилинган озуқалар назорат озиқлантириш натижалари бўйича

ҳисоблаб чиқарилди. Сутни озуқалар билан қопланиши В.Е.Недава (1966),
молларни

иссиққа

чидамлилик

индекслари

Ю.О.Раушенбах

(1970)

услубларида аниқланди.

Тадқиқотларнинг

иқтисодий

самарадорлиги

ишлаб

чиқаришдаги

даромадлардан харажатларни айириш услубида аниқланди. Соф фойда ва
ишлаб чиқариш рентабеллик даражаси ҳисоблаб чиқарилди. Олинган
маълумотларнинг биометрик ишлови ва селекция-генетик параметрларни
аниқлаш Е.К.Меркурьева (1970) услубида ўтказилди.

Диссертациянинг

«Роҳатой»

наслчилик

фермер хўжалигининг

традицион сақлаш ва озиқлантириш технологик шароитларида хитой
голштин молларини иқлимга мослашиш, наслдорлик ва маҳсулдорлик


background image

хусусиятлари»

деб номланган учинчи бобида импорт қилинган хитой

голштин

молларининг

ўсиши,

экстерьер

хусусиятлари,

наслдорлик,

маҳсулдорлик ва биологик сифатларини иссиқ иқлим шароитида намоѐн
бўлишининг зоотехникавий таҳлиллари келтирилди. Молларнинг генетик
маҳсулдорлик потенциали ва шароитга мослашишдаги сифатлари тўлиқ
ѐритилди.

Традицион технологик шароитларда капитал биноларда боғлаб ва очиқ

майдонларда яйратиб сақлаш тизими, ѐзги ва қишки оптималлаштирилган
озиқлантиришда импорт қилинган моллар ўзларининг хўжалик фойдали
хусусиятларини намоѐн этди. Етук ѐшдаги турли генотипли сигирларга
сарфланган озуқалар тўйимлилиги 6491-6492 кг қуруқ модда, 5366-5371
озуқа бирлиги, 671-690 кг ҳазмланувчи протеинни ташкил қилди. Ушбу
оптималлаштирилган технологик усулда сигирларнинг сут соғими I-III
лактация даврида ошиб борди. Сут соғимини қўшимча кўтарилиши
473,4±6,86-500,8±6,59 килограммдан то 559,5±12,15-586,7±4,93 килограммга
тенглашди ѐки 18 фоизни ташкил этди.

1-жадвал

Хитой голштинли етук ѐшдаги турли генотипли сигирларнинг сут

маҳсулдорлиги (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Турли генотипли моллар гуруҳи

№00171

буқа

авлодлари

№981075

буқа

авлодлари

№703 буқа

авлодлари

№2334

буқа

авлодлари

Сут соғими, кг

5497,4±285,6

5407,9±190,5

5415,2±205,7 5323,6±166,0

Ёғ миқдори, %

3,95±0,02

3,94±0,03

3,97±0,07

3,92±0,04

Сут ѐғи, кг

217,0

213,1

214,8

208,0

Сутдорлик коэффициенти

964

966

952

946

Селекцион белгилар корреляцияси (r)

Тирик масса-сут соғими

+0,48

+0,46

-0,24

-0,03

Тирик масса-ѐғ миқдори

+0,15

+0,19

-0,17

-0,89

Сут соғими-сут ѐғи

+0,47

+0,95

+0,82

+0,42

12

Сигирлар ўртача катталикда бўлиб, тана тузилиш типи бўйича сут

йўналишига хос, сигирларнинг яғрин баландлиги 141,5±1,1, кўкрак кенглиги
49,9±1,11, чуқурлиги 78,01,11 ва тананинг қия узунлиги 178,0±4,79 см ни
ташкил этди. Таъкидлаш жоизки, импорт қилинган молларнинг наслчилик
ҳужжатларида ота-оналари ва аждодларининг маҳсулдорлик кўрсаткичлари
келтирилмаганлиги сабаб генотип бўйича баҳолаш имконияти бўлмади.


background image

Сигирлар сут маҳсулдорлигини ўрганиш натижаларига кўра хитой
голштинлари ўртача наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатларига эга (1-жадвал).

Турли генотипли сигирларнинг сут соғими (5329-5497 кг) ва сут

таркибидаги ѐғ миқдори (3,92-3,97 %) бир хил даражада намоѐн бўлди. Сут
ѐғи бўйича гуруҳлар оралиғида нисбатан фарқланиш кузатилди. Сигирлар
сутдорлик коэффициенти (946-966) бўйича сут йўналиш типига хосдир.

Таъкидлаш жоизки, II-генетик-экологик генерациядаги сигирларнинг I

лактациясидаги сут соғими импорт қилинган (I-генетик-экологик-генерация)
оналариникидан қолишмади. Жумладан, I-генетик-экологик-генерациядаги
сигирларнинг сут соғими 4343-4562 кг, ѐғ миқдори 3,90-3,93% бўлса, II
генетик-экологик-генерациядагиларники тегишлича 4642,9±258,7 кг,
3,90±0,03 фоизни ташкил этди.

Селекция белгилари оралиғидаги ижобий корреляция биринчи икки буқа

(№00171 ва 981075) авлодларида кузатилди, улар нисбатан наслдорлик
имкониятларини намоѐн этди. Барча генотипли сигирларнинг сут соғими ва
ѐғ миқдори оралиғидаги ўртача ва юқори даражадаги корреляция молларнинг
бу борадаги селекция самарадорлиги ошишидан гувоҳлик беради.

Осиѐнинг иқлим шароитида яратилган хитой голштинининг сут

маҳсулдорлиги ўртача бўлса-да, лекин иссиқ иқлим шароитга мослашиш
хусусиятлари юқори даражада намоѐн бўлди (2-жадвал).

2-жадвал

Турли генетик-экологик-генерациядаги хитой голштин сигирларининг

биологик хусусиятлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

I генетик-экологик

генерация

II генетик-экологик

генерация

Ёз даврида

Қиш даврида

Ёз даврида

Қиш даврида

Иссиққа чидамлилик индекси

85,2±2,40

-

88,0±1,87

-

Гемоглобин миқдори, г/%

11,50±0,76

10,90±0,57

12,30±0,34

11,17±0,33

Эритроцитлар сони, млн/мм

3

7,50±0,02

6,13±0,27

6,73±0,23

5,83±0,12

Лейкоцитлар сони, минг/мм

3

8,40±0,23

6,13±0,27

8,60±0,12

6,80±0,61

Сервис-даври, кун

82,7±11,41

74,9±8,37

Туғишлар оралиғи, кун

337,7±12,08

359,9±8,36

Импорт қилинган сигирларнинг иссиққа чидамлилик индекси ўртача

даражада (85,2). Бу борада II-генетик-экологик-генерациядаги сигирлар
устунлик қилиб, уларнинг иссиққа чидамлилик индекси 88,0±1,87 га
кўтарилди. Бу иссиққа мослашиш хусусиятларининг яхшиланганлигидан
далолат беради.


background image

13

Қон таркибидаги гемоглобин миқдори турли генетик-экологик

генерациядаги сигирларда юқори даражада, улар қишга нисбатан ѐзда бироз
кўтарилган. Эритроцитлар ва лейкоцитлар сонининг ѐз даврида кўтарилиши
юқори аниқлилик даражасида (P>0,99). Демак, модда алмашиш, оксидланиш
тикланиш жараѐнлари ҳамда шароитга мослашиш хусусиятлари юқори
даражада намоѐн бўлди.

Молларни урчиш сифатлари ҳам зоотехния талаблари даражасида бўлиб,

I-генетик-экологик-генерациядаги сигирларда сервис-даври 82,7 кун ва II
генетик-экологик-генерацияда 74,9 кунга ва туғишлар оралиғи тегишлича 368
ва 360 кунга тенг.

Шундай қилиб, иссиқ иқлим шароитида импорт қилинган хитой

голштин сигирлари ўз генотипларига хос маҳсулдорлик хусусиятларини
намоѐн этиб, сут соғими 5000-6000 кг, ѐғ миқдори 3,9-4,0 фоизни ташкил
этди. Улар ташқи муҳит шароитига яхши мослашиш хусусиятларига эга.

Диссертациянинг

«Милк-агро» МЧЖ наслчилик хўжалигининг

енгил типли биноларида ва бир хил типли озиқлантириш технологик
шароитларида немис голштин турли конституция типли молларни
иқлимга мослашиш, наслдорлик ва маҳсулдорлик хусусиятлари»

деб

номланган тўртинчи бобида белгиланишича, немис голштин сигирларини
иссиқ иқлим шароитларида урчитишда, селекция ва технологияларнинг
асосий йўналиши турли конституция типидаги молларнинг наслдорлик,
маҳсулдорлик ва шароитга мослашиш хусусиятлари бўйича баҳоланади.

Турли конституция типидаги молларда ўхшашлик генотипидаги наслдор

ва маҳсулдор аждодлар хос. Жумладан, нозик конституцияли молларнинг
аждодлар индекси сут соғими бўйича 10177 кг, сут ѐғи 430 кг ва мустаҳкам
конституциядагиларники тегишлича 9950 кг ва 404 кг га тенг. Яъни нозик
конституцияли сигирлар генотипининг сифати устунликка эга. Уларнинг сут
ѐғидаги устунлик 32 кг ѐки 7,9 фоизни ташкил этди. Бу каби устунлик
оталарининг авлодлари бўйича баҳолаш сифатида ҳам кузатилади (P>0,95).

Ушбу генотипли турли конституция типли сигирлар иссиқ иқлим

шароитида турли даражадаги наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатларини
намоѐн этди. Сақлаш ва озиқлантириш шароитлари бир хил яратилган бўлса
да, нозик конституцияли сигирларга ташқи муҳит шароити кучли даражада
салбий таъсир кўрсатди. Уларнинг истеъмол қилган озуқалари тўйимлилиги
5795 кг қуруқ модда, 4765 озуқа бирлиги ва 638 кг ҳазмланувчи протеинни
ташкил этди. Мустахкам конституцияли моллар рациондаги озуқаларни
самарали истеъмол қилишида уларнинг тўйимлилиги тегишлича, 7633 кг,
6455 ва 849 килограммга тенглашди. Яъни озуқаларни истеъмол қилиш
фарқи 35,4 фоизга кўтарилди. Ушбу ижобий факторлар мустаҳкам
конституция типли сигирлар маҳсулдорлигининг кўтарилишини таъминлади.

Таққосланаѐтган гуруҳлардаги сигирларнинг сут соғими I-лактациясида
нисбатан тенг бўлиб, сўнги лактацияларда, айниқса, III-лактацияда нозик


background image

конституцияли сигирларники кўтарилмаган ҳолда мустаҳкам конституцияли
сигирларники эса анча ошиб, 6422 килограммга тенглашди ѐки кўтарилиши

14

25,5 фоизга тўғри келди. Уларнинг устунлиги сут соғими бўйича 1290

килограмм (25,1 %) га (P>0,99) ва тирик масса бўйича 49 кг (8,5 %) га тенг.

3-жадвал

Немис голштинли турли конституция типли сигирлар сут

маҳсулдорлигининг ўзгариши (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Нозик конституцияли

Мустаҳкам конституцияли

Лактация

Лактация

I

III-ва юқори

I

III-ва юқори

Сут соғими, кг

5132,3±210,0

5132,1±241,6

5117,2±227,4

6422,3±240,6

Ёғ миқдори, %

3,98±0,08

3,98±0,06

3,91±0,09

3,86±0,09

Сут ѐғи, кг

204,3±0,86

204,2±42,84

200,3±9,62

247,6±0,35

Тирик масса, кг

494,8±8,29

572,9±9,39

531,4±9,04

621,8±11,98

Сутдорлик коэффициенти

1037±36,75

896,0±42,84

963±47,47

1033±37,74

Белгиларнингкорреляция коэффициенти (r)

Тирик масса-сут соғими

+0,300

+0,400

Тирик масса-ѐғ миқдори

+0,370

+0,403

Сут соғими-ѐғ миқдори

+0,917

+0,742

Маҳсулдорлик потенциалини оналариникига нисбатан намоѐн бўлиши, %

Сут соғими, %

54,2

66,6

Сут ѐғи, %

50,4

61,3

Нозик конституцияли сигирлар I-лактацияда сутдорлик коэффициенти

бўйича мустаҳкам конституциялилардан устунлик (74 кг ѐки 7,7 %) қилган
бўлсалар, III-лактацияга келиб анча орқада қолди (137 кг ѐки 15,3 %).
Селекция белгиларининг ўзаро боғланишлигида ижобий корреляция
аниқланди, бу селекция самарадорлигидан гувоҳлик беради.

Маҳсулдорлик бўйича аниқланган фарқланиш организмга ташқи муҳит

стресс факторларининг таъсирига боғлиқ (4-жадвал).

4-жадвал

Немис голштинли турли конституция типдаги сигирларнинг биологик

кўрсаткичлари (Х±Sx)


background image

Кўрсаткичлар

Конституция типлари

Нозик

Мустахкам

Тана ҳарорати (ѐз туш пайти),

0

С

39,2±0,08

39,1±0,06

Нафас олиш жадаллиги, маротаба/дақиқа

52±1,23

56,0±0,88

Бўғин уриш жадаллиги, маротаба/дақиқа

83±1,49

76±1,00

Иссиққа чидамлилик индекси

80,0±0,39

87,0±0,60

Гемоглобин миқдори (ѐзда), г/%

8,63±0,61

10,40±0,21

Эритроцитлар сони (ѐзда), млн/мм

3

6,05±0,11

6,50±0,39

Лейкоцитлар сони (ѐзда), минг/мм

3

10,0±0,09

9,85±0,18

Сервис-даври, кун

143±16,93

120±21,55

Туғишлар оралиғи, кун

428±55,29

405±49,8

Оѐқ ва туѐқ касалликлари учраши, %

38,5

9,1

Мастит, %

30,8

9,1

Моллар клиник кўрсаткичларининг фарқланиши аниқлик даражасида

эмас. Бўғин уриш жадаллиги нозик конституциялиларда нисбатан юқори

15

бўлади, нафас олишдаги жадаллик эса мустаҳкам конституцияли молларда
кузатилди.

Ушбу ҳолатлар организмни ташқи муҳит таъсирига бўлган реакциясидир.

Иссиққа чидамлилик индексидаги устунлик мустаҳкам

конституцияли

молларда кузатилди. Гематологик кўрсаткичлар бўйича моллар организмида
модда алмашинув ва оксидланиш-тикланиш жараѐнлари

мустаҳкам

конституцияли сигирларда нозикларига нисбатан жадал ўтди. Организмни
ташқи муҳитдан ҳимояланиш реакциясининг кўтарилиши айниқса, нозик
конституциялиларда кузатилди. Ёзнинг стресс факторлари

сигирларнинг

урчиш хусусиятларига салбий таъсир кўрсатди, сервис-даври

нозик

конституцияли сигирларда 143 кунга ва мустаҳкамлиларида 120 кунга
чўзилган. Оѐқ ва елин касалликларининг учраши нозик конституциялиларда
(30,8-38,5 %) кўпроқ кузатилди (P>0,99).

Шундай қилиб, немис голштини турли конституцияли сигирлар енгил

типли ярим очиқ бинолар ичида боксларда ва очиқ майдончаларда яйратиб
сақлаш тизими ҳамда бир хил типли оптималлаштирилган озиқлантириш
шароитида парваришлашда уларнинг хўжалик фойдали сифатлари ўз генотип
хусусиятларига хос равишда намоѐн бўлди. Мустаҳкам конституцияли


background image

сигирлар генетик маҳсулдорлик потенциалини намоѐн этган бўлса, нозик
конституцияли сигирларга ѐзнинг стресс факторлари кучли таъсир кўрсатиб,
маҳсулдорлигининг пасайиши ва касалликлар кўпайишига олиб келди.

Диссертациянинг

«Немис ва словения голштин сигирларини

иқлимлашиш жараѐнида маҳсулдорлик сифатларини шаклланиши»

деб

номланган бешинчи бобида немис ва словения голштин молларининг
селекцион-биологик

хусусиятларини ўрганишда ўхшашлик генотипли

молларнинг генетик сифатлари ва уларни янги иқлим шароитларида намоѐн
бўлиши

аниқланди.

Маҳсулдорлик

генетик

потенциалининг

намоѐн

бўлишида генотип-муҳитнинг боғланишлик характери ўрганилди. Ушбу
сифат кўрсаткичларини намоѐн этишда сақлаш ва озиқлантиришнинг
оптимал шароитлари яратилди. Моллар замонавий чорвачилик биноларида
боксларда ва очиқ майдончаларда яйратиб сақланди. Бир хил типдаги
озиқлантириш рационининг тўйимлилиги 23-25 килограммдан сут соғиб
олишга мўлжалланди. Унинг тўйимлилиги ѐз кунлари (лактациянинг
биринчи 120 кунлигида) 30,6 кг қуруқ модда, 24,1 озуқа бирлиги, 3289 грамм
ҳазмланувчи протеинга, куз даврида (100 кунлигида) тегишлича 28,5 кг, 24,0
ва 3043 г ва қиш даврининг 85 кунида 23,4 кг, 20,2 ва 3365 граммдан тўғри
келди. Озиқлантириш типида ширали озуқалар 44 фоизни, концентратлар 40
ва дағал озуқалар 16 фоизни ташкил этди.

Ушбу

тўла

қийматли

озиқлантиришда

ўхшашлик

генотипли

сигирларнинг фенотипи уч хил - юқори, ўрта ва паст даражада намоѐн бўлди
(5-жадвал). Сут маҳсулдорлиги бўйича юқори фенотипли сигирлар паст
фенотиплилардан

кескин фарқланди (P>0,999). Жумладан, словения

селекциясига хос бўлган юқори фенотипли сигирларнинг сут соғими 2832 кг
(58,6 %), сут ѐғи 116 кг (63,1 %), тирик массаси 29 кг (5,5 %) ва сутдорлик
коэффициенти 442 кг (48,7 %) га, немис селекцияли сигирларники тегишлича

16

3471 кг (89,4 %), 142,2 (93,3 %), 23 кг (4,9 %) ва 561 кг (85 %) га устунлик
қилди (P>0,999).

5-жадвал

Янги иқлим шароитига мослашиш даврида немис ва словения голштин

сигирлари сут маҳсулдорлигининг намоѐн бўлиши

Кўрсаткичлар

Словения селекцияси (I-лактация)

Немис селекцияси (II-лактация)

Фенотипларнинг намоѐн бўлиш даражаси

Фенотипларнинг намоѐн бўлиш даражаси

юқори

ўрта

паст

юқори

ўрта

паст

Сут соғими, кг

7563,4±96,9

6092,0±119,5

4832,3±81,0

7334,3±178,2

5587,6±125,8

3823,6±265,2

Ёғ миқдори, %

3,96±0,09

3,88±0,05

3,81±0,06

4,09±0,06

4,08±0,05

4,07±0,07

Сут ѐғи, кг

300,2±8,02

236,4±5,30

184,1±4,97

300,8±8,80

228,0±6,28

158,6±7,08

Тирик масса, кг

561,8

541,2

532,5

602,7

596,8

580,1

Сутдорлик

1350

1139

908

1220

936

659


background image

коэффициенти

Селекция белгиларининг корреляцияси (r)

Тирик

масса-сут

соғими

-0,26

-0,09

-0,05

-0,46

-0,14

+0,32

Тирик

масса-ѐғ

миқдори

-0,26

-0,42

-0,18

+0,16

+0,32

+0,78

Сут соғими-ѐғ

миқдори

+0,02

+0,79

+0,27

+0,32

+0,40

+0,97

Аждодлар индексларига нисбатан белгиларнинг намоѐн бўлиши, %

Сут соғими

74,5

63,9

47,4

75,1

63,9

40,3

Сут ѐғи

74,5

62,8

47,3

79,2

60,1

39,9

Фенотипларни

ша клланиш

нисбати, %

32

34

34

35

32,5

32,5

Сутни озуқа билан қопланиши

1 кг сутга

озуқа

харажати, о/б

0,94

1,08

1,07

0,98

1,09

1,15

Ш.ж.концент

рат лар, г

486

604

753

500

723

961

Ўхшаш генотипли сигирларда турли даражадаги фенотиплар намоѐн

бўлди. Селекция белгиларининг боғланишлиги турли даражадаги корреляция
коэффициентларида

фарқланди.

Сут

соғими

ва

ѐғ

миқдорининг

боғланишлиги ижобий корреляцияда бўлса, тирик масса билан сут соғими
салбий корреляцияда.

Сут маҳсулдорлик кўрсаткичларининг аждодлар индексига нисбатан

намоѐн бўлиши юқори фенотиплиларда 74,5-79,2 %, ўртачаларида 60,9-63,9%
ва паст фенотиплиларда 39,9-47,4 фоизни ташкил этди. Ўхшашлик генотипли
моллар фенотипик кўрсаткичларини индивидуал намоѐн этдилар. Ташқи
муҳит молларнинг биологик хусусиятларига турли даражада таъсир
кўрсатди.

Моллар

ўхшаш

генотипларда

бўлсалар-да,

фенотипик

кўрсаткичлари уларнинг бир қисмида юқори, бошқаларида ўрта ва паст
даражада намоѐн бўлди. Шу боис қатор олимларнинг таклифига кўра яхши
генотипларни яхши фенотиплар ичидан қидириш жоиз.

Турли гуруҳдаги моллар бир хил озиқлантириш меъѐри ва типида турли

миқдордаги озуқаларни истеъмол қилди. Юқори фенотипли сигирларни
сарфлаган озуқалари тўйимлилиги бўйича 9667-9733 кг қуруқ модда, 7086-
7127 озуқа бирлиги ва 1047-1056 г ҳазмланувчи протеинни ташкил этган
бўлса, паст фенотиплиларники тегишлича 5189-6419 кг, 4387-5161 ва 593-710


background image

17

килограммга тўғри келди. Озиқлантириш типи биринчиларида ширали

43,4%, концентратлар 44,5-44,8 ва дағал 11,1-11,8%, иккинчиларида
тегишлича 23,8-34,2%, 61,4-72,2 ва 4,0-4,4%. Паст фенотипли сигирлар дағал
ва ширали озуқаларни кам истеъмол қилиши натижасида харажат қилган
концентратлар салмоғи кўтарилиб борди.

Фенотипик кўрсаткичларнинг турли даражада намоѐн бўлишини уларнинг

биологик кўрсаткичларида кузатиш мумкин (6-жадвал). 6-жадвал

Голштин зотли турли фенотипли сигирларнинг биологик хусусиятлари

(Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Словения селекцияси (I-лактация)

Немис селекцияси (II-лактация)

Фенотиплар даражаси ва йил фасли

Фенотиплар даражаси ва йил фасли

юқори

ўрта

паст

юқори

ўрта

паст

Тана ҳарорати (ѐзда тушки),

0

С

38,84±0,5 38,90±0,6

39,44±0,4

38,90±0,4

39,12±0,9

39,40±0,6

Нафас олиш жадаллиги

(ѐзда тушки),

маротаба/дақиқа

40±0,81

43±1,3

46±1,1

44±0,51

47±0,51

46±0,81

Юрак уриш тузлиги

(ѐзда тушда),

маротаба/дақиқа

82±0,29

76±1,22

78±1,0

75±0,24

76±1,18

83±1,70

Иссиққа чидамлилик индекси

88,8±0,4

86,2±0,5

79,9±0,9

89,2±0,7

87,0±0,7

78,7±0,7

Йил фасллари

ѐзги

қишки

ѐзги

қишки

Гемоглобин миқдори, г/%

12,4±1,39

9,2±0,29

12,3±0,83

9,9±0,42

Эритроцитлар сони, млн/мм

3

6,32±0,22

5,70±0,26

6,03±0,19

5,0±0,22

Лейкоцитлар сони, минг/мм

3

7,70±0,31

6,50±0,49

7,67±0,19

6,60±0,34

Тана ҳарорати (эрталаб),

0

С

38,4±0,10

38,60±0,1

38,5±0,4

38,4±0,15

Нафас олиш жадаллиги

(эрталаб), маротаба/дақиқа

38,0±3,49

36,7±3,19

39,0±0,74

40,5±8,3

Юрак уриш тезлиги

(эрталаб), маротаба/дақиқа

74,0±8,99

78,5±3,39

66,0±0,6

78,5±0,95

Турли гуруҳлардаги моллар клиник кўрсаткичларида маълум даражада

фарқланишлар кузатилди. Улар физиологик нормада сақланди. Сигирларни
иссиққа чидамлилик индекси ўрта ва юқори даражада бўлиб, юқори
фенотипли сигирларнинг устунлиги аниқланди.

Ёз ва қиш даврларида аниқланган гематологик ва клиник кўрсаткичларда

аниқ даражадаги фарқланишлар мавжуд. Ёз даврида

гематологик

кўрсаткичлар, айниқса, қон таркибидаги гемоглобин миқдори кўтарилган.
Ушбу ҳолатлар организмда модда алмашинув, оксидланиш


background image

тикланиш

жараѐнларининг

жадаллашганлигидан

далолат

беради.

Лейкоцитлар сонига кўра молларни ѐз давридаги муҳитдан ҳимояланиш
даражаси қишга нисбатан кўтарилган.

Шундай

қилиб,

голштин

зотли

ўхшаш

генотипли

молларда

маҳсулдорлик фенотипининг намоѐн бўлишида катта фарқланиш аниқланди.
Бунда юқори фенотипли сигирларнинг маҳсулдорлик потенциали юқори
даражада намоѐн бўлди (P>0,99-0,999).

Иссиқ иқлим шароитида импорт қилинган яхшиловчи зотларни сақлаш

ва озиқлантириш шароитларини яхшилашда юқори фенотипли моллар
етиштирилди ва улардан яхши генотипли моллар танланди ҳамда поданинг
селекция гуруҳлари шакллантирилди.

18

Диссертациянинг

«Флегфих симментал зотли молларни тоғ олди

иқлимига мослашиш, наслдорлик ва маҳсулдорлик потенциалини
шаклланиши»

деб номланган олтинчи бобида импорт қилинган флегфих

симментал

зотли

турли генотипли молларнинг селекция-технологик

хусусиятларининг таҳлили берилган бўлиб, уларнинг генетик табиати, сут

гўшт йўналишига хослиги, конституцияси мустаҳкамлиги, табиий иқлим

шароитларига мослашиш ва касалликларга бардошлилиги аниқланди.

Тошкент вилояти тоғ олди ҳудудининг табиий иқлим шароитида импорт

қилинган флегфих симментал зотли моллар ўз ватанидаги сингари

наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатларини намоѐн қилди. Молларни капитал

бинолар ичида боксларда ва очиқ майдончаларда яйратиб сақлаш тизими

ҳамда бир хил типли оптималлаштирилган озиқлантириш шароитларида

парваришлаш уларнинг физиологик ҳолатига ижобий таъсир кўрсатиб,

маҳсулдорлик генетик потенциалини намоѐн этди (7-жадвал). 7-жадвал

Флегфих симментал зотли турли генотипли сигирларни

I-лактациясидаги сут маҳсулдорлиги (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Турли генотипли моллар

Симментал 4/5-

қизил-ола

голштин 1/5

Соф зотли

флегфих

симментал

Соф зотли

флегфих

симментал

Сут соғими, кг

4848,0±156,2

5055,3±150,5

4960,9±163,8

Ёғ миқдори, %

4,09±0,10

3,99±0,10

3,91±0,10

Сут ѐғи, кг

198,3±8,0

201,7±8,3

194,0±7,1

4 % ѐғликдаги сут миқдори, кг

4957

5043

4849

Сутдорлик коэффициенти

911

901

891

Лактациянинг турғунлик

коэффициенти

97,7

98,0

96,4


background image

Селекция белгиларининг корреляцияси (r)

Тирик масса-сут соғими

+0,25

-0,14

-0,27

Тирик масса-сут ѐғи

-0,20

-0,59

-0,59

Сут соғими-ѐғ миқдори

+0,84

+0,71

+0,83

Сутни озуқалар билан қопланиши

1 кг сутга сарфланган

озуқалар, о/б

1,01

0,97

0,99

Ш.ж.концентратлар, г

425

407

415

Сигирларни 4848-5055 кг миқдоридаги сут соғими (I-лактация) сут-гўшт

йўналишидаги зотлар учун юқори ҳисобланади. Сут маҳсулдорлиги бўйича
гуруҳларнинг фарқланиши аниқлик даражасида эмас. 891-911 кг миқдордаги
сутдорлик

коэффициенти

сут-гўшт

маҳсулдорлик

йўналишига

хос.

Лактациянинг турғунлик даражаси юқори кўрсаткичларда шаклланди.
Селекция белгиларининг ўзаро боғланишлигида тирик масса билан сут
маҳсулдорлигида салбий корреляция аниқланди. Сут соғими ва ѐғ миқдори
оралиғида

юқори

даражадаги

ижобий

корреляция

селекция

самарадорлигидан далолат беради.

Молларнинг биологик хусусиятларида ҳам ижобий сифатлар аниқланди

(8-жадвал).

19

8-жадвал

Флегфих симментал зотли молларни шароитга мослашиш давридаги

физиологик кўрсаткичлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Турли генотипли сигирлар гуруҳи

I

II

III

ѐзда

қишда

ѐзда

қишда

ѐзда

қишда

Тана ҳарорати,

0

С

38,7±0,06 38,2±0,00

38,7±0,10

38,8±0,10

38,7±0,10 38,3±0,10

Нафас олиш

жадаллиги,

маротаба/дақиқа

37,7±0,34 29,8±0,00

37,7±0,00

33,3±1,00

34,3±1,10 32,7±0,80

Юрак уриш

жадаллиги,

маротаба/дақиқа

77,0±0,88 74,0±1,50

77,7±0,30

74,0±0,90

77,3±0,30 71,3±1,10

Иссиққа чидамлилик

индекси

84,4

-

85,0

-

85,0

-


background image

Гемоглобин миқдори, г/%

11,8±0,35 11,3±0,10

11,8±1,00

11,4±0,1

11,6±0,00 11,3±0,10

Эритроцитлар сони,

млн/мм

3

6,8±0,04

5,9±0,10

6,7±0,10

6,0±0,10

6,8±0,00

6,0±0,10

Лейкоцитлар сони,

минг/мм

3

8,3±0,18

6,6±0,20

7,9±0,20

6,1±0,10

8,3±0,3

6,7±0,4

Турли

генотипли

сигирлар

бир

хил

клиник

ва

гематологик

кўрсаткичларга

эга.

Ушбу

кўрсаткичлар бўйича организмда модда

алмашинув, оксидланиш-тикланиш ва муҳитдан ҳимояланиш жараѐнлари
ўзининг юқорилиги билан характерланади, генотип-муҳитнинг ўзаро ижобий
ҳолатида ўз самарасини берди. Ёз ва қиш фаслларида молларнинг
физиологик кўрсаткичлари нормада бўлди.

Шундай қилиб, импорт қилинган флегфих симментал зотли моллар тоғ

олди ҳудудининг табиий-иқлим шароитига яхши мослашди ва сут
маҳсулдорлик генетик потенциалини намоѐн этди. Сут-гўшт йўналишидаги
зотнинг наслчилик подаси шаклланди.

ХУЛОСА

1. Ҳозирги вақтда республикада 400 дан ортиқ наслчилик хўжалиги

яратилиб, уларда 100 мингдан ортиқ қорамол, шу жумладан 34 минг бош
сигир урчитилаѐтган бўлса-да, наслчилик базасини мустаҳкамлаш ва
наслчилик

подаларини

тўлдиришдаги

талабларга

жавоб

бермайди.

Сигирларнинг паст бўлиб, сут соғими 2870 кг атрофида. Шу боис хорижий
давлатлардан яхшиловчи зотларни олиб қелиш ва уларни соф ҳолда
урчитишда наслчилик хўжаликларини яратиш тавсия этилади.

2. Хитой голштинлари Республиканинг табиий-иқлим шароитига яхши

мослашиб, иссиққа чидамлилик индекси, сервис даври ва туғишлар оралиғи
оптимал шаклланган. Организмда модда алмашинув, оксидланиш-тикланиш
ва муҳитдан ҳимояланиш жараѐнлари ѐз даврида қишга нисбатан жадал ўтган
(P>0,99).

3. Наслчилик фермер хўжаликларининг традицион сақлаш ва озиқлантириш

шароитларида сигирларни сут соғими кўтарилиб борган (P>0,95). Селекция

белгилари ижобий боғланишда бўлиб, корреляция

20

коэффициентига кўтарилган. Тананинг пропорционал тузилиш шакли уларни

мустаҳкам конституция ва сут йўналишига хослигидан далолат беради. 4.
Немис голштин турли конституция типли моллар енгил типли биноларда
боксларда ва очиқ майдончаларда яйратиб сақлаш тизими ҳамда бир хил
типли оптималлаштирилган озиқлантириш шароитларида ўзларининг
физиологик ҳолатлари ва сут маҳсулдорлик характерини намоѐн этган. Ташқи


background image

муҳитнинг жазирама иссиқ ва юқори қуѐш радиацияси нозик конституцияли
сигирларнинг сут маҳсулдорлигига салбий таъсир кўрсатган. Мустаҳкам
конституцияли сигирларнингсут соғими кўтарилиб борган (P=0,99-P>0,999).
Уларда селекция белгиларининг ижобий боғланиши кузатилган.
Сигирларнинг сутдорлик типи пропорционал шаклланган, елиннинг
морфо-функционал хусусиятлари машина соғимига мослашган. 5. Турли
конституция типидаги сигирларнинг биологик хусусиятлари мустаҳкам
типлилар фойдасига шаклланган. Иссиққа чидамлилик индекси нозик
конституцияни сигирларда мустаҳкам типдагиларга нисбатан паст бўлган
(P>0,95). Модда алмашинув, оксидланиш-тикланиш жараѐнлари ва муҳитдан
ҳимояланиш кўрсаткичлари мустаҳкам конституцияли сигирлар намоѐн
бўлган (P=0,95). Оѐқ, туѐқ ва елин касалликларининг учрашиши нозик
конституцияли молларда кўтарилган. Тадқиқот ишлари мустаҳкам
конституцияли молларни танлаш ва поданинг селекция гуруҳини
шакллантирган.

6. Оптималлаштирилган сақлаш ва озиқлантириш типида словения ва

немис голштин генотипли сигирларда фенотипик кўрсаткичлари турлича
шаклланган. Генотип-муҳитнинг ўзаро боғланишлиги сигирларни
маҳсулдорлик генетик потенциалини турли меъѐрда намоѐн этган (P=0,99-
P>0,999). Ўрганилган генотипли сигирларнинг аждодлар индекси барча
фенотипли сигирларда юқори бўлса-да, янги иқлим шароитида қизларининг
маҳсулдорлиги оналариникига нисбатан турли даражада паст бўлган (P=0,99-
P>0,999).

7. Ёзги ва қишки шароитлардаги стресс факторлар турли фенотипли

сигирларнинг физиологик ҳолатига турли даражада таъсир кўрсатган.
Словения ва немис голштин фенотипли сигирлар иссиққа чидамлилик
индекси бўйича сарфланган (P=0,95). Устунлик юқори фенотипли сигирларга
хос бўлган. Ёзги иссиқ шароитда сигирларнинг сут соғимипасайган. Моллар
организмида модда алмашиниш жараѐни ѐз даврида қишга нисбатан
кўтарилган (P=0,99). Ёзги ва қишки стресс факторлар паст фенотипли
сигирларда юқори фенотиплиларга нисбатан кучли таъсир кўрсатган (P=0,99).
Яхши фенотипли молларни шакллантириш, улардан яхши

генотипларни

танлаш ва наслдор подаларни шакллантиришга эришилган.

8. Тоғ олди ҳудудининг табиий-иқлим шароитида флегфих симментал

зотли молларнинг хўжалик фойдали хусусиятлари ватанидаги сингари
шаклланган.

Уларни

капитал

биноларда

боксларда

сақлаш

ва

оптималлаштирилган озиқлантириш шароитларида парваришлаш, генетик
маҳсулдорлик потенциалини намоѐн этган. Турли генотипли сигирларнинг
сут соғими I-лактациясида зот стандартидан кўтарилган. Молларнинг клиник

21

кўрсаткичлари ѐз ва қиш даврида физиологик нормада сақланган. Иссиққа
чидамлилик индекси юқори даражада намоѐн бўлган. Гематологик
кўрсаткичлари ѐз ойларида кўтарилган. Тоғ олди ҳудудида ушбу зотли
молларни наслчилик подаси шаклланган.


background image

9. Тадқиқот ишлари юқори иқтисодий самарадорликда якунланган.

Хитой

голштин

сигирларини

традицион

технологик

шароитларда

парваришлашда ишлаб чиқариш рентабеллик даражаси 26-30 фоизга, немис
голштин мустаҳкам конституцияли сигирларни енгил типли биноларда
сақлаш оптималлаштирилган озиқлантиришда 35-36 фоизга, словения ва
немис голштинларида 62 фоизга ва тоғ олди ҳудудида парваришланган
флегфих симментал зотли сигирларда 58 фоизга тенглашган.

22

НАУЧНЫЙ СОВЕТ 16.07.2013.Qx/V.25.01 при САМАРКАНДСКОМ

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОМ ИНСТИТУТЕ И НАУЧНО

ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОМ ИНСТИТУТЕ ЖИВОТНОВОДСТВА,


background image

ПТИЦЕВОДСТВА И РЫБОВОДСТВА по ПРИСУЖДЕНИЮ

УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ ДОКТОРА НАУК

ТАШКЕНТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ АГРАРНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

ШАКИРОВ КАХРАМОН ДЖУРАБАЕВИЧ

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПЛЕМЕННЫХ И ПРОДУКТИВНЫХ

КАЧЕСТВ, АДАПТАЦИИ ГОЛШТИНСКОЙ И ФЛЕГФИХ

СИММЕНИТАЛЬСКОЙ ПОРОД В УСЛОВИЯХ УЗБЕКИСТАНА

06.02.03 – Частная зоотехния, технология производства

продукции животноводства (сельскохозяйственных наук)

АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ

ТАШКЕНТ – 2016

23

Тема докторской диссертации зарегистрирована в Высшей аттестационной комиссии

при Кабинете Министров Республики Узбекистан за № 30.09.2014/В2014.3-4.Qx46


background image

Докторская диссертация выполнена в Ташкентском государственном аграрном университете

Автореферат диссертации размещен на трѐх языках (узбекском, русском, английском), на
веб-странице Научного совета 16.07.2013.Qx/V.25.01 при Самаркандском сельскохозяйственном
институте по адресу www.samqxi.uz - информационно-образовательном портале «ZiyoNet» по
адресу www.ziyontt.uz.

Научный консультант: Насыров Убайдулла Насруллаевич

доктор сельскохозяйственных

наук, профессор

Официальные оппоненты: Бабакулов Насилло Асадович

доктор сельскохозяйственных наук, профессор

Холмирзаев Дусмухаммад

доктор сельскохозяйственных наук, профессор

Абдалниязов Бахтияр Алимович

доктор сельскохозяйственных наук

Ведущая организация:

Научно-исследовательский институт шелководства

Защита состоится «_____» ____________ 2015 г в _____часов на заседании научного совета

16.07.2013.Qx/V.25.01 при Самаркандском сельскохозяйственном институте и Научно
исследовательском институте животноводства, прицеводства и рыбоводства по адресу: 140103,
Самарканд ул. Мирзо Улугбека, 77, Самаркандский сельскохозяйственный институт, тел: (99866)
234-33-20; факс: (99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo2@edu.uz

С докторской диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном центре

Самаркандского сельскохозяйственного института (зарегистрирована за №…) (Адрес: 140103,
Самарканд ул. Мирзо Улугбека, 77, Самаркандский сельскохозяйственный институт, тел: (99866)
234-33-20); факс: (99866) 234-07-86.

Автореферат диссертации разослан «…» …………..2016 года

(протокол рассылки №…. от «…..» …………..2016 г.)

Р.Б.Давлатов

Председатель Научного совета по присуждению

учѐной степени доктора наук, д.в.н., доцент

А.С.Даминов

Ученый секретарь Научного совета по присуждению

учѐной степени доктора наук, к.в.н., доцент

И.М.Максудов

Председатель Научного семинара при Научном совете

по присуждению учѐной степени доктора наук, д.с.х.н.,

профессор


background image

24

ВВЕДЕНИЕ (аннотация докторской диссертации)

Актуальность и востребованность темы диссертации

. Во всем мире

животноводство считается одной из основных отраслей сельского хозяйства
и имеет важное значение в обеспечении населения мясомолочной
продукцией и другими видами продовольствия. В результате внедрения
новых современных инновационных технологий скотоводства в США удои
коров голштинской породы составили 9500 кг, в Голандии, Германии и
других странах Европы 8000-9000 кг, содержание жира в составе молока
повысилось на 4,6%.

На сегодняшний день в республике осуществляется комплекс мер по

укреплению

племенной

базы

скотоводства

фермерских

хозяйств,

выращиванию породистого скота, увеличению поголовья и повышению
продуктивности.

В совершенствовании пород крупного рогатого скота и укреплении

племенной

базы

важное

значение

имеет совершенствование скота

улучшающей голштинской и флегфих симментальской породы. Завоз
различных генотипов породистого скота и их эффективное использование,
адаптация к условиям жаркого климата, развитие и выявление продуктивных
качеств имеют важное научное и практическое значение в формировании
генетических возможностей продуктивности, формировании племенных
заводов и высокопродуктивных стад.

Однако племенные и продуктивные качества завозимых немецких,

словенских и китайских голштинской и флегфих симментальской пород
изучены недостаточно, кроме того, недостаточно проводилось научных
исследований по их адаптации к условиям жаркого климата и выявлению
биологических качеств, укреплению племенной базы, совершенствованию
стад, формированию новых высокопродуктивных групп, повышению их
генетических продуктивных возможностей. Молочная продуктивность коров
породы

флегфих

симменталь

высока

и не уступает показателям,

зафиксированным на родине. Выявлены хозяйственно-полезные свойства
голштинских пород на территориях молочного скотоводства, а в предгорных
районах – скота породы флегфих симменталь, усовершенствованы их
племенные и продуктивные качества. На сегодняшний день актуальным
является формирование племенных и селекционных групп в стадах
племенных хозяйств.

Данное диссертационное исследование в определенной степени служит

выполнению

задач,

предусмотренных

в

постановлении

Президента

Республики Узбекистан от 23 марта 2006 года №ПП-308 «О мерах по
стимулированию увеличения поголовья скота в личных подсобных,
дехканских и фермерских хозяйствах» и от 21 апреля 2008 года №ПП-842 «О
дополнительных мерах по усилению стимулирования увеличения поголовья


background image

скота в личных подсобных, дехканских и фермерских хозяйствах и
расширению

производства

животноводческой

продукции»

и

других

нормативно-правовых актах, имеющих отношение к данной деятельности.

25

Соответствие исследований приоритетным направлениям развития

науки и технологий Республики Узбекистан.

Данное исследование

выполнено в соответствии приоритетного направления развития науки и
технологий республики: V. «Сельское хозяйство, биотехнология, экология и
охрана окружающей среды».

Обзор международных научных исследований по теме диссертации

.

По показателям импорта пород улучшателей, их акклиматизации,
совершенствованию их племенных и продуктивных качеств осуществляются
в ведущих научных центрах и высших образовательных учреждениях мира, в
том числе, University of Florida (США), Vena Agricultural University (Австрия),
University of Vageningen (Голландия), Российский государственный аграрный
университет, Академия сельского хозяйства имени К.А. Тимирязева
(Москва), Казахстанский научно-исследовательский институт
животноводства (Казахстан) и Научно-исследовательский институт
животноводства, птицеводства и рыбоводства (Узбекистан). В результате
исследований, проведенных в мире селекции пород улучшателей получены
ряд научных результатов, в том числе: сформированы репродукторные стада
улучшателей голштинской, швицкой и флегфих симментальской пород (Vena
Agricultural University); изучены племенные и продуктивные показатели в
селекции коров (University of Vageningen) достигнуты эффективные
результаты в импорте и разведении в чистом виде пород улучшателей
(University of Florida);изучена адаптация к климатическим условиям и
молочная продуктивность голштинских пород Российской Федерации
(Академия сельского хозяйства имени К.А. Тимирязева); усовершенствованы
племенные и продуктивные качества импортных районизированных
молочных пород (Казахстанский научно исследовательский институт
животноводства); В России сформирован продуктивный генетический
потенциал в условиях акклиматизации голштинских пород в различных
условиях содержания и кормления (Кубанский государственный аграрный
университет).

При использовании улучшенных пород в новых климатических условиях

отмечено ряду приоритетных направлений проводятся исследования, в том
числе: что среди пород молочного и молочно-мясного

направления

голштинская, швицкая и симментальская породы отличаются

наиболее

высокой эффективностью; селекционный эффект завершился

созданием

новых зональных типов животных и пород; в европейских странах
проводятся исследования, нацеленные на улучшение продуктивности и
уровня адаптации ко внешней среде флегфих симментальских пород.

Степень изученности проблемы

. В республике в расширении

племенной базы скотоводства разведение в чистом виде улучшающих пород


background image

молочного

и

мясомолочного

направления

и

их

скрещивание

с

районизированными породами скота оценивается по основным методам. Их
племенные и хозяйственно полезные свойства изучены целым рядом ученых
и рекомендованы к производству. Исследования в этом направлении
проводились зарубежными учеными, такими как М.М. Лебедев, А.Н. Прудов,

26

П.Н. Прохоренко, Л.К. Эрнст, А.И Бич, А.П. Содатенков, Н.И. Стрекозов,

В.И. Сельцов, А.Г. Труфанов, М.Г. Спивак и другими. Однако в них не
приведены данные о различных территориальных типах голштинской породы
и адаптации флегфих симментальской породы к условиям жаркого климата,
проявлении

их

племенных

и

продуктивных

качеств,

различиях

хозяйственно-полезных и биологических свойств под воздействием генотип
среды, преобладании улучшенных генотипов над улучшенными фенотипами.
Методы

выбора

оптимальных

генотипов

среди

схожих

генотипов

голштинских и флегфих симментальских пород способствуют ускоренному
развитию селекции. При оптимальном соотношении генотип-среды проявлен
генетический потенциал продуктивности.

Внимание обращалось прежде всего на совершенствование племенных и

продуктивных качеств улучшенных пород, адаптации их в разных природно
климатических условиях, соотношении генотип-среда и изучении проблем
проявления генетического потенциала продуктивности.

Однако в настоящее время, хотя в количественном плане улучшатели

молочного скота завозились в зоны с жарким климатом, достаточно
изучаются их хозяйственные -полезные свойства, однако анализ адаптации
их во взаимосвязи генотип-среда, степень проявления качества генотипа в
племенных фермерских хозяйствах оставляют желать лучшего. При этом
остаются не рассмотренными такие важные теоретические и практические
вопросы, как закономерность наследования племенных, продуктивных и
биологических качеств импортного скота в условиях жаркого климата,
исследования генетической и фенотипической изменчивости, степень
проявления генетических параметров и их связи с другими продуктивными
признаками, которые еще достаточно не изучены.

Такими исследователями, как Ш.А.Акмальханов, М.И Аширов.,

У.Н.Насыров, А.Кахаров, Б.Абдалниязов было отмечено, что голштинская
порода для Узбекистана является улучшателем черно-пестрого и красного
скота. Обозначены возможности использования голштинской породы при
ведении селекции, отборе животных желательного типа с нужными
параметрами продуктивных и племенных показателей. Опираясь на научные
основы исследований разработаны методы селекции и технологии, при этом
эффективно использованы породы улучшателей.

Связь диссертационного исследования с планом научно

исследовательских работ

. Диссертационное исследование выполненов

рамках плана научно-исследовательских работ прикладных проектов
Ташкентского государственного аграрного университета КХА-10-072


background image

«Усовершенствование племенного фермерского хозяйства, доведение
продуктивности кормовой базы до 150 центнеров кормовых единиц,
разработка методов технологий по созданию заводского стада» (2009-2011 гг.)
и КХА-09-101 «Создать высокопродуктивную группу скота
высокоэффективную ресурсосберегающую технологию, экологически
чистого молока и мяса в частных подсобных и дехканских хозяйствах» (2012-
2014 гг.).

27

Цель исследования

совершенствование адаптационных, племенных и

продуктивных качеств импортных голштинских и флегфих симментальских
пород разных генотипов, формирование генетического потенциала их
молочной продуктивности в племенных фермерских хозяйствах.

Задачи исследования

:

оценка развития, экстерьерных, продуктивных и биологических

особенностей коров китайских голштинов в традиционных технологических
условиях племенных фермерских хозяйств;

определение племенных, продуктивных и биологических качеств

немецких голштинов разных конституциональных типов при технологии
содержания в облегченных помещениях и однотипном кормлении;

определение хозяйственно-полезных признаков коров голштинской

породы немецкой и словенской селекции в оптимальных технологических
условиях содержания и кормления, связи генотип-среды и формирования
фенотипических показателей;

определение адаптационных, племенных и продуктивных признаков

завозных коров флегфих симментальской породы в климатических условиях
предгорной зоны молочно-мясного скотоводства.

Объектом исследования

являются завозные коровы голштинской

породы китайской, немецкой и словенской селекции, а также флегфих
симментальской породы разных генотипов.

Предмет исследования

развитие, экстерьер, молочная продуктивность,

биологические

особенности,

генетические

характеристики,

методы

разведения, технология содержания и кормления улучшенных пород.

Методы исследования.

Экспериментальные исследования выполнялись

с использованием зоотехнических (развитие, экстерьер, удой, жирность
молока, молочный жир, коэффициент молочности, оплата корма молоком,
расход кормов), биологических (клинические и гематологические показатели,
индекс теплоустойчивости, сервис-период, межотельный период)

и

статических

(биометрия,

определение

изменчивости,

достоверности,

коэффициент корреляции, регрессии и наследуемости) методов.

Научная новизна

заключается в следующем:

впервые в традиционных технологических условиях содержания и

кормления в племенных фермерских хозяйствах впервые были определены
племенные, продуктивные и биологические свойства коров голштинской
породы китайской, немецкой и словенской селекции;


background image

в

предгорной

зоне

молочно-мясного

скотоводства

определены

адаптационные,

хозяйственно-биологические

качества

флегфих

симментальской породы разных генотипов;

в процессе исследований были выявлены особенности проявления

племенных, продуктивных и адаптационных качеств завозных коров в новых
климатических условиях;

установлена связь генотип-среды и формирование фенотипических

селекционных признаков;

28

усовершенствованы племенные и продуктивные, а также биологические

качества завозных животных голштинской и флегфих симментальской пород
разных зональных и конституциональных типов.

Практические результаты исследования

состоят из нижеследующего:

выявлены факторы оптимизации системы содержания, нормы и типа
кормления животных голштинской и флегфих симментальской породы,
облегчены условия адаптации, совершенствованы племенные и
продуктивные качества скота. В условиях жаркого климата удой коров резко
увеличился;

разработана система формирования высокопродуктивных фенотипов и

отбор животных лучших генотипов;

в районах молочного скотоводства сформированы племенные

репродуктивные стада голштинской породы, а в предгорных зонах молочно

мясного скотоводства флегфих симментальской породы разных генотипов.

Достоверность полученных результатов.

Положительная оценка

апробационной комиссий результатов исследований и первичных документов
в Ташкентском государственном аграрном университете и Республиканском
научно-производственном центре сельского хозяйства;

обработка всех

экспериментальных

данных статическими методами;

внедрение в

производство полученных научных результатов.

Теоретическая

и

практическая

значимость

результатов

исследования

. В условиях жаркого климата Узбекистана в фермерских

хозяйствах получены научные сведения по связи генотип-среды и
формированию

племенных

продуктивных

и

биологических

свойств

импортных животных голштинской и флегфих симментальской пород, в
теоретическом аспекте установлены основные биологические и селекционно
генетические параметры завозного голштинского и флегфих симментального
скота при адаптации и реакции их к условиям жаркого климата, а также
научные основы формирования племенных репродуктивных хозяйств,
проявления генетического потенциала продуктивности и лучших фенотипов.

Практическое значение исследования состоит в разработке эффективных

методов завоза и разведения улучшающих пород, расширении их ареала,
совершенствовании племенных и продуктивных качеств и отборе животных
лучших генотипов.


background image

Внедрение результатов исследования

. На основе результатов

адаптации завозного скота к условиям фермерских хозяйств: в республику
завезены улучшатели голштинской и флегфих симментальской породы из
Голландии, Германии, Австрии, Словении и других европейский стран,
апробирован и зарегистрирован по внедрению в практику метод их
адаптации к условиям жаркого климата (справка главной государственной
инспекции по племенной работе в животноводстве №51/02-39 от 13.04.2016
г.).

научные результаты исследования диссертации по совершенствованию

адаптационных свойств племенных и продуктивных качеств голштинской и
флегфих симментальской породы в условиях Узбекистана внедрены в

29

четырех племенных фермерских хозяйствах («Милк-Агро», «Рохатой»)

Зангиатинского, («Азизжон») Кибрайского и («Хожи-Акбар») Охангаранского
районов Ташкенткой области. При этом чистая прибыль, полученная от
китайских и немецких голштинских коров возросла в 1,26-1,36 раза, от
словенских и немецких голштинов в 1,65-1,81 раза. Соотвественно прибыл от
животных флегфих симментальской породы возросла в 1,58 раза (справка
Министерства сельского и водного хозяйства от 13.04.2016 г. №02/12-1195).

Апробация работы

. Результаты исследований были доложены и

обсуждены на производственных совещаниях племенных фермерских
хозяйств: «Рохатой» (2011 г), «Милк-Агро» (2011 г), «Азизжон» (2014 г) и
«Хожи-Акбар» (2014 г.), заседании кафедры Зоотехнии, (2015 г) и
Республиканских научно-производственных конференциях в Ташкенте (2012,
2015 г.).

Опубликованность результатов

. По теме диссертации опубликовано

19 научных работ, в том числе 1 монографии, 11 журнальных статей в
научных изданиях, рекомендованных к опубликованию основных научных
результатов докторских диссертаций Высшей аттестационной комиссией
Республики Узбекистан, из них 9 опубликованы в республиканских и 3 в
зарубежных журналах.

Структура и объем диссертации

. Работа изложена на 200 страницах,

состоит из введения, шести глав, выводов списка использованной литературы
и приложений.


background image

30

ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ

Во

введении

обоснованы

актуальность

и

востребованность

исследований, сформулированы цели и задачи; определены объект и предмет,
указано соответствие приоритетным направлениям развития науки и техники
Республики Узбекистан; описаны научная новизна, теоретическая

и

практическая значимость, достоверность полученных результатов, показаны
результаты внедрения и апробации работы, предоставлена информация об
опубликованных работах и структуре диссертации.

В первой главе диссертации

,

которая называется «

Взаимодействие

генотипа среды в период адаптации, племенные, продуктивные и
адаптационные особенности голштинской и флегфих симментальской
породы

», состоящей из трех разделов: «Взаимодействие генотипа среды в

период

адаптации»,

«Племенные,

продуктивные

и

адаптационные

особенности голштинской породы» и «Племенные, продуктивные и
адаптационные

особенности

флегфих

симментальской

породы»

проанализированы и показаны результаты научно-исследовательских работ,
проводимых по этим направлениям в нашей стране и за рубежом, показаны
научные основы и практические приемы адаптации животных к новым
климатическим условиям, формирование хозяйственно-полезных признаков,
племенные, продуктивные и биологические качества голштинской и флегфих
симментальской пород.


background image

Приведен научный литературный обзор о достижениях на пути

улучшения адаптационных процессов, формирования в новых климатических
условиях

продуктивных

стад,

адаптации

улучшающих

пород,

их

чистопородное разведение и использование в скрещивании с местными
породами скота. Из них племенные и продуктивные качества, методы
совершенствования улучшающих пород, селекционные и технологические
приемы отбора и подбора, широкомасштабное использование быков
улучшателей обозначены приоритетными задачами исследований. Во второй
главе диссертации

-«Информация об источниках, методах и местах

проведения исследований»

в деталях описаны объем, схема и методика

исследований.

Экспериментальные исследования проводили на завозном голштинском

скоте китайской (в племенном фермерском хозяйстве «Рохатой»), немецкой
(«Милк-Агро»), немецкой и словенской селекции («Азизжон») и на флегфих
симментальском скоте (в племенном фермерском хозяйстве «Хожи-Акбар») в
течение 2008-2015 годов в соответствии с общей схемой исследований.

Научные исследования проводили в одинаковых оптимальных условиях

кормления, содержания и ухода с подконтрольными стадами. Происхождение
и продуктивность родителей и предков животных изучены по данным
племенного учета. Удой коров в период лактации изучен путем проведения
контрольного доения, по содержанию жира в молоке – ежемесячно
кислотным методом, коэффициент молочности и постоянство лактации,
индекс снижения удоев коров вычислены общепринятыми

31

методами. Морфологические и функциональные свойства вымени коров
изучены на третьем месяце лактации, согласно методическим указаниям. При
изучении экстерьера животных подопытных стад снимали 8 промеров тела, с
последующим вычислением индексов телосложения.

Расход кормов животным подопытных групп учитывали путем

взвешивания заданных кормов и их несъеденных остатков, при проведении
ежемесячного контрольного кормления. Оплата корма молоком у коров
изучена по методике В.Е.Недава (1966), теплоустойчивость животных
изучена по методике Ю.О.Раушенбаха (1970).

Экономическая эффективность исследований подсчитана на основе

учета разницы между затратами на содержание животных и полученной от
них продукции. Биометрическая обработка полученных материалов и
изучение основных селекционно-генетических параметров продуктивности
животных произведены по методике Е.К.Меркурьевой (1970).

В третьей главе «

В традиционных технологических условиях

племенного фермерского хозяйства «Рохатой» изучены племенные,
продуктивные и адаптационные особенности коров голштинской
породы китайской селекции

», приведены зоотехнические характеристики

роста,

экстерьерных

особенностей,

племенных,

продуктивных

и

биологических качеств завозного скота в условиях жаркого климата при


background image

более

полной

реализации

генетического

потенциала,

повышения

продуктивности и адаптационных способностей животных.

Импортные животные в традиционных технологических условиях

содержание в капитальных помещениях на привязи и свободно- выгульное на
площадках и при летних и зимних типах кормления -проявили свои
хозяйственно-полезные признаки. Полновозрастным коровам разных
генотипов было израсходовано корма по питательности сухого вещества 6491
– 6492 кг, 5366-5371 кормовых единиц и 671-690 кг перевариваемого
протеина.

В оптимальных условиях содержания и кормления живая масса коров за

период I-III-лактации повышалась по разным генотипам от 473,4±6,86-
500,8±6,59 кг и до 559,5±12,15 – 586,7±4,90 кг или на 18%. Животные были
средней крупности и относились к молочному типу продуктивности. Высота
в холке коров составляла 141,5± 1,1, ширина груди – 49,9±1,11, глубина груди
78,0± 1,14 и косая длина тела – 172,0± 11,79 см.

Следует отметить, что в племенных карточках завозных животных

отсутствовали показатели продуктивности родителей и предков. Поэтому по
продуктивности родителей невозможно было оценить генотип животных. По
установленной молочной продуктивности импортные животные китайских

голштинов в разных лактациях заметно уступали животным голштинской
породы европейских стран (таблица - 1).

Удой коров разных генотипов был примерно одинаковым (5324-5497 кг).

Это установлено также по содержанию жира в молоке (3,92-3,97%). По
молочному жиру установлена небольшая разница между группами.
Молочный коэффициент коров (946-966) соответствует молочному типу.

32

Таблица 1

Молочная продуктивность полновозрастных коров голштинской

породы китайской селекции разных генотипов (Х±S

x

)

Показатели

Животные разных генотипов

Потомство

быка №00171

Потомство

быка

№981075

Потомство

быка № 703

Потомство

быка № 2334

Удой, кг

5497,4±285,6

5407,9±190,5

5415,2±205,7

5323,6±166,0

Содержание жира, %

3,95±0,02

3,94±0,03

3,97±0,07

3,92±0,04

Молочный жир, кг

217,0

213,1

214,8

208,6

Коэффициент

молочности

964

966

952

946

Корреляция селекционных признаков (r)

Живая масса - удой

+ 0,48

+0,46

-0,24

0,03


background image

Живая масса –

содержание жира

+0,15

+0,19

-0,17

-0,89

Удой-молочный жир

+0,97

+0,95

+0,82

+0,42

Следует отметить, что коровы II-генетико-экологической генерации по

удою в I-лактации не уступали импортным коровам. У них удой в среднем
равнялся 4642,9±258,7 кг, содержание жира-3,90±0,03 %, а у завозных 4343 –
4562 кг, 3,90-3,93 %.

По показателям коэффициента корреляции селекционных признаков

установлено превосходство быков 00171 и 9871075 (P>0,99), из них
корреляция селекционных признаков на высоком и среднем положительном
уровне, что свидетельствует об их сравнительно высокой племенной
ценности.

Голштинская порода китайской селекции, созданная в азиатских

климатических

условиях,

имела

средний

уровень

племенной

продуктивности, отличалась высокой адаптационной и биологической
особенностью в условиях жаркого климата Узбекистана (таблица 2).

Таблица 2

Биологические особенности коров голштинской породы китайской

селекции разных генетико-экологических генераций (Х±S

х

)

Показатели

I-

генетико-экологическая

генерация

II-

генетико-экологическая

генерация

летом

зимой

летом

зимой

Индекс теплоустойчивости

85,2±2,40

-

88,0±1,87

-

Объем гемоглобина, г/%

11,50±0,76

10,90±0,57

12,30±0,34

11,17±0,33

Число эритроцитов, млн/мм

3

7,60±0,02

6,13±0,24

6,73±0,23

5,83±12

Число лейкоцитов тыс/мм

3

8,40±0,23

6,13±0,27

8,60±0,12

6,80±0,61

Сервис-период, дней

82,7±11,41

74,9±8,37

Межотѐльный период, дней

367,7±12,08

359,9±8,36

Теплоустойчивость завозных коров была на среднем уровне (85,2±2,40)

(85,2±2,40).

Коровы

II-генетико-экологической

генерации

отличились

сравнительно

высоким

адаптационным

качеством,

у

них

индекс

теплоустойчивости выше 88,0±1,87 (P>0,95).

Гематологические показатели животных I и II-генетико-экологической

генерации высоки, летом сравнительно больше, чем зимой. Отмечен высокий

33


background image

уровень обмена веществ и окислительно-восстановительных процессов.
Защитные функции организма летом заметно повышается. Установлены
хорошие воспроизводительные качества коров, особенно у II-генетико
экологической генерации (сервис-период 74,9±58,3 и межотельный период –
359,9±8,36 дней).

Таким образом, импортные коровы голштинской породы китайской

селекции в оптимальных условиях содержания и кормления провели
генетический потенциал продуктивности – удой на уровне 5000-6000 кг и
жирность 3,9-4,0%. Они хорошо приспособились к природным условиям
жаркого климата.

В четвертой главе диссертации

«Племенные, продуктивные и

адаптационные свойства коров голштинской породы немецкой селекции
разных

конституциональных

типов

в

условиях

содержания

в

облегченных помещениях полуоткрытого типа в боксах и свободно
выгульное на площадках при однотипном нормированном кормлении
племенного

хозяйства

«Милк-Агро»

,

отмечено,

что

основным

направлением селекции и технологии разведения голштинского скота
немецкой селекции в новых условиях жаркого климата является оценка
животных разных конституциональных типов по племенным, продуктивным
и адаптационным качествам.

Импортные животные разных конституциональных типов происходили

от племенных и продуктивных предков. Родительский индекс по удою коров
нежной конституции составлял – 10178 кг, молочному жиру – 436 кг и
крепкой конституции соответственно – 9958 и 404 кг. Коровы нежной
конституции превосходили коров крепкой конституции по продуктивности
предков, по молочному жиру на 32 кг или 7,9% (P>0,95). Эти превосходства в
пользу нежной конституции наблюдаются и по оценке отцов по качеству
потомства (Р>0,95).

При одинаковых уровнях и типах кормления коровы нежной

конституции использовали корма по питательности 5795 кг сухого вещества,
4765 кормовых единиц, 638 кг переваримого протеина, а крепкой
конституции соответственно – 7633 кг, 6455 и 849 кг по физиологическому
состоянию. В новых условиях среды животные употребляли разное
количество кормов. По данному показателю наблюдается превосходство у
коров крепкой конституции - на 35,4% (Р>0,999). Такое превосходство
сказалось и на продуктивности коров в период III-лактации (таблица 3).

Удой коров сравниваемых групп в I-лактации был на одинаковом уровне.

Однако в период адаптации удой коров нежной конституции в III– лактации
оставался на том же уровне, что и в I-лактации. У коров крепкой конституции
поднялся до 6422 кг или на 25,5% (Р>0,99). Превосходство над нежной
конституцией в III-лактации составило по удою 1290 кг (25,1%), по
молочному жиру-43,4 кг (21,3 %) (Р=0,999).


background image

34

Таблица 3

Изменение молочной продуктивности коров голштинской породы

немецкой селекции разных конституциональных типов (Х+S

х

)

Показатели

Нежная конституция

Крепкая конституция

Лактация

Лактация

I

III

I

III

Удой, кг

5132,3±210,0

5132,1±241,6

5117,2±227,4

6422,3±240,3

Содержание жира, %

3,98±0,08

3,98±0,06

3,91±0,09

3,86±0,09

Молочный жир, кг

204,3±0,86

204,2±11,43

200,3±9,62

247,6±9,39

Коэффициент

молочности

1037±36,75

896±42,84

963±47,47

1033±37,74

Живая масса, кг

494,8±8,29

572,9±9,33

531,4±9,04

621,8±11,98

Корреляция (r) селекционных признаков

Живая масса -удой

+0,300

+0,400

Живая масса –

содержание жира

+0,370

+0,403

Удой содержание жира

+0,917

+0,742

Проявление материнского потенциала продуктивности в процентом сравнении

По удою

54,2

66,6

По молочному жиру

50,4

61,3

По живой массе превосходство было на уровне-49 кг (8,5%) (P>0,95). По

коэффициенту молочности коровы нежной конституции в I-лактации, имея
превосходство (74 кг или 7,7%), в III-лактации уступали на (137 кг или
15,3%) (P>0,99).

В показателях коэффициентов корреляций селекционных признаков

установлена положительная связь, что является хорошим племенным
качеством.

Отставание коров нежной конституции от крепкой установлено в их

биологических показателях по адаптации к новым условиям жаркого климата
(таблица 4).

Таблица-4


background image

Биологические показатели коров голштинской породы немецкой

селекции разных конституциональных типов (Х±S

х

)

Показатели

Тип конституции

Нежный

Крепкий

Температура тела (летом в полдень),

0

С

39,24±0,02

39,10±0,06

Частота дыхания (летом в полдень), удар/мин

52±1,23

56±0,88

Частота пульса (летом в полдень), удар/мин

83±1,49

76±1,00

Индекс теплоустойчивости

80,0±0,39

87,0±0,60

Объем гемоглобина (летом), г/%

8,63±0,61

10,40±0,21

Число эритроцитов (летом), млн/мм

2

6,05±0,11

6,50±0,39

Число лейкоцитов (летом), тыс/мм

3

10,0±0,09

9,85±0,12

Сервис-период, дней

143±16,93

120±21,55

Межотѐльный период, дней

428±55,29

405±49,8

Болезни ног и копыт, %

38,5

9,1

Мастит, %

30,8

9,1

В клинических показателях летом в полдень между группами

наблюдается небольшая разница. Теплоустойчивость была высокая у коров

35

крепкой конституции. Большая разница между ними установлена в
гематологических и воспроизводительных показателях в пользу коров
крепкой конституции. Сервис-период удлинен у обеих групп (120-148 дней).
У коров нежной конституции случаи болезней ног, копыт и вымени отмечены
значительно больше (30,8- 38,5%).

Таким образом, в технологических условиях содержания в облегченных

полуоткрытых помещениях и выгульных площадках адаптация у животных
нежной конституции проходит тяжело, снижается их продуктивность, у них
учащаются болезни ног и вымени – это по сравнению с животными крепкой
конституции.

Пятая глава диссертации посвящена

«Формированию продуктивных

фенотипических качеств животных голштинской породы немецкой и
словенской селекции в период адаптации к условиям жаркого климата»

.

При изучении селекционно-биологических свойств животных голштинской
породы немецкой и словенской селекции, генетических качеств животных
сходных генотипов и проявление их в новых условиях среды установлен
характер связи генотип-среда, при проявлении генетического потенциала


background image

продуктивности животных сходных генотипов. Для выявления их
селекционно-генетических качеств были созданы оптимальные условия
содержания и кормления. Животные содержались в современных типовых
помещениях, боксах и выгульных площадках. Кормление однотипное,
питательность рациона летом в первые 120 дней лактации составляла: 30,6 кг
сухого вещества, 24,1 кормовых единиц, 3289 г переваримого протеина,
осенью вторые -109 дней соответственно -28,5 кг 24,0 и 3043 г, зимой третьи
85 дней -23,4 кг, 20,2 и 3365 г. По типу рацион составлял 44% сочных, 40%
концентрированных и 16% грубых кормов. Уровень и тип кормления были
рассчитаны на получение 25-30 кг суточного удоя.

При полноценном уровне кормления фенотип животных сходных

генотипов формировался на трех уровнях: -высоком, среднем и низком
(таблица 5).

По молочной продуктивности коровы высоких фенотипов значительно

превосходили коров с низкими фенотипами (P>0,999).

Так, удой был больше у коров словенской селекции на 2832 кг (58,6%),

молочный жир на -116 кг (63,1%), живая масса -29 кг (5,5%) и коэффициент
молочности -442 кг (48,7%), у коров немецкой селекции соответственно на
3471 кг (89,4%), 142,2 кг (93,3%) и 561 кг (85%). У коров сходных генотипов
формировался разный уровень фенотипов.

Связь селекционных признаков установлена с разной степенью

коэффициента корреляции. Положительный между удоем и содержанием
жира

и

отрицательный

между

живой

массой-удоем.

Проявление

фенологических признаков молочной продуктивности по отношению к
родительским индексам у коров высокой степени фенотипов составил 74,5-
79,2%, средних -60,1-63,9% и низкой степени -39,9-47,4%, у животных
сходных генотипов индивидуально формировали фенотипические показатели
- у одних лучше, а у других хуже.

36

Таблица 5

Формирование фенотипов молочной продуктивности коров голштинской

породы словенской и немецкой селекции в период адаптации (Х±S

х

)

Показатели

Словенская селекция (I – лактация)

Немецкая селекция(II – лактация)

Степень формирования фенотипов

Степень формирования фенотипов

высокая

средняя

низкая

высокая

средняя

низкая

Удой, кг

7563,4±96,9

6092,0±119,5

4832,3±81,0

7354,3±172,2

5587,5±125,8

3823,6±265,2

Содержание жира, %

3,96±0,09

3,88±0,05

3,81±0,06

4,09±0,06

4,08±0,05

4,07±0,07

Молочный жир, кг

299,5±8,02

236,4±5,30

184,1±497

300,8±8,80

228,0±6,28

155,6±7,08

Живая масса, кг

561,8

541,2

532,5

602,7

596,8

580,1

Коэффициент

молочности

1346

1126

908

1220

936

659


background image

Корреляция (r) селекционных признаков

Живая масса -удой

-0,26

-0,09

-0,05

-0,46

-0,14

+0,32

Живая масса –

содержание жира

-0,26

-0,42

-0,180

+0,16

+0,32

+0,78

Удой- содержание жира

+0,02

+0,79

+0,27

+0,32

+0,40

+0,97

Проявление признаков по сравнению родительскими индексом, %

Удой

74,5

63,9

47,4

75,1

63,9

40,3

Молочный жир

74,5

62,8

47,3

79,2

60,1

39,9

Соотношение

фенотипов, %

32

34

34

35

32,5

32,5

Оплата кормов молоком

Расход кормов на 1

кг молоко, корм.ед

0,94

1,08

1,07

0,98

1,09

1,15

В т.ч. концентратов, г

486

604

753

500

723

961

При одинаковом уровне кормления в период лактации животными

разных групп давали корма в разном объеме. Расход кормов у коров высоких
фенотипов по питательности составил -9667-9733 кг сухого вещества, 7086-
7127 корм. ед., 1047-1056 кг переваримого протеина, а у низких фенотипов
соответственно -5489-6419 кг, 4387-5461 и 593-710 кг. Тип кормления
составлял у первых -сочных 43,4%, концентрированных 44,5-44,8% и грубых
11,1-11,8 % у вторых -23,8-34,2%, 61,4-72,2 и 4,0-4,4%. То есть коровы с
низкими фенотипическими показателями хуже поедали грубые и сочные
корма. Поэтому у них доля израсходованных концентрированных кормов
значительно повысилась.

По биологическим показателям у животных с разными фенотипами

также установлены отличия (таблица 6). По клиническим показателям также
наблюдается небольшая разница между фенотипами в пользу высокой
степени. Это особенно заметно по показателям индексов теплоустойчивости
(88,2 - 89,8 против 78,7 - 79,9).Степень обмена веществ была на высоком
уровне (объем гемоглобина 9,2-12,3 г/%) и особенно в летний период. Число
эритроцитов и лейкоцитов летом повышалось по сравнению с зимой. В
результате повышался окислительно-восстановительный процесс и защитная
функция организма.

Таким образом, у животных голштинской породы сходных генотипов

установлена заметная разница в проявлении показателей по фенотипам
продуктивности. В условиях жаркого климата методом улучшения систем
содержания и полноценного кормления можно выявить животных с
высокими фенотипическими показаниями и отобрать лучших по генотипу
племенных животных.


background image

37

Таблица 6

Биологическая особенность коров голштинской породы разных

фенотипов (Х±S

х

)

Показатели

Словенская селекция (I – лактация)

Немецкая селекция(II – лактация)

Степень формирования фенотипов

Степень формирования фенотипов

высокая

средняя

низкая

высокая

средняя

низкая

Температура тела (летом

в полдень),

0

С

38,8±0,15

38,9±0,6

39,44±0,4

38,9±0,4

39,12

39,40±0,6

Частота дыхания (летом

в полдень), удар/мин

40±0,81

43±1,3

46±1,1

44±0,51

47±0,51

46±0,81

Частота пульса (летом

в полдень), удар/мин

82±0,29

76±1,22

78±1,0

75±0,24

76±0,18

83±0,70

Индекс теплоустойчивости

88,8

86,2

79,9

89,2

87,0

78,7

Объем гемоглобина, г/%

летом

зимой

летом

зимой

12,4±1,39

9,2±0,29

12,3±0,83

8,9±0,42

Число эритроцитов,

млн/мм

3

6,32±0,22

5,70±0,26

6,03±0,19

5,0±0,22

Число лейкоцитов тыс/мм

3

7,70±0,31

6,5±0,49

7,67±0,19

6,60±0,34

Температура тела

(утром),

0

С

38,4±0,1

38,6±0,1

38,5±0,4

38,4±0,15

Частота дыхания

(утром), удар/мин

28,0±3,49

36,7±3,19

39,0±0,9

40,5±2,3

Частота пульса

(утром), удар/мин

74,0±

78,5±3,39

66,0±0,6

78,5±0,5

В шестой главе диссертации

«Проявление племенных, продуктивных

и адаптационных потенциалов флегфих симментальской породы в
климатических условиях предгорной зоны»

приведена селекционно

технологическая

характеристика

завозных

животных

флегфих

симментальской породы разных генотипов и установлено, что по своей
генетической природе животные молочно-мясного типа соответствуют
крепкой конституции с повышенной устойчивостью к внешней среде и
болезням, отличаются хорошей молочной и мясной продуктивностью.

В условиях Ташкентской области животные этой улучшающей породы

имели такой же уровень фенотипических показателей, что и на родине.
Система содержания животных в капитальных помещениях боксах и на
выгульных площадках имела оптимальный уровень однотипного кормления,
что положительно влияло на продуктивные качества животных (таблица-7).


background image

Удой коров I-лактации для молочно-мясной породы был достаточно высокий
4848-5055 кг. Коэффициент молочности у коров I-группы был сравнительно
выше. Между живой массой и удоем имеется отрицательная корреляция. То
есть с повышением живой массы снижается удой и жирность молока.

Коэффициент корреляции удой-содержание жира высоко положительно

(r=+0,71 и +0,84). Оплата корма молоком находится на высоком уровне (0,97
-1,01 к/ед). Расход концентратов на 1 кг молока в сравниваемых генотипах
коров 407 – 425 граммов.

38

Таблица-7

Молочная продуктивность коров флегфих симментальской породы

разных генотипов I-лактации (Х±S

х

)

Показатели

Животные разных генотипов

Симментал

4/5-красная пѐстрая

голштин 1/5

Чистопородная

флегфих симментал

Чистопородная

флегфих симментал

Удой, кг

4848,0±156,2

5055,3±150,0

4960,9±163,8

Содержание жира, %

4,09±0,10

3,99±0,10

3,91±0,10

Молочный жир, кг

198,3±8,0

201,7±8,3

194,0±7,1

Молоко 4%-ной жирности, кг

4957

5043

4849

Коэффициент молочности

911

901

891

Коэффициент постоянство

лактации

97,7

98,0

96,4

Корреляция (

r

) селекционных признаков

Живая масса- удой

+0,25

-0,14

-0,27

Живая масса – молочный жир

-0,20

-0,59

-0,59

Удой – содержание жира

+0,84

+0,71

+0,83

Оплата кормов молоком

На 1 кг молока расход кормов, к/ед.

1,01

0,97

0,99

В т.ч. концентратов, г

425

407

415

В период адаптации клинические показатели животных сохранены на

уровне физиологической нормы (таблица 8).


background image

Таблица -8

Физиологические показатели коров флегфих симментальской породы в

период адаптации (Х±S

х

)

Показатели

Животные разных генотипов

I-группа

II- группа

III- группа

летом

зимой

летом

зимой

летом

зимой

Температура тела,

0

С

38,7±0,06

38,2±0,00

38,7±0,10

38,3±0,10

38,7±0,1

38,3±0,10

Частота дыхания,

удар/мин

37,7±0,34

29,8±0,20

37,7±0,20

33,3±1,00

34,3±1,10

32,7±0,50

Частота пульса,

удар/мин

47,0±0,88

77,0±1,50

77,7±0,30

74,0±0,90

77,3±0,30

71,3±1,10

Коэффициент

теплоустойчивости

84,4

-

85,0

-

85,0

-

Объем

гемоглобина, г/%

11,8±0,35

11,3±0,10

11,8±1,00

11,4±0,1

11,6±0,00

11,3±0,1

Число

эритроцитов,

млн/мм

3

6,8±0,04

5,9±0,10

6,7±0,10

6,0±0,10

6,8±0,00

6,0±0,10

Число

лейкоцитов

тыс/мм

3

8,3±0,18

6,6±0,20

7,9±0,20

6,1±0,10

8,3±0,3

6,7±0,4

Животные разных генотипов имели одинаковые показатели по индексу

теплоустойчивости, объему гемоглобина, числу эритроцитов и лейкоцитов.
Они

отличались

высоким

обменом

веществ,

окислительно

восстановительным процессом и хорошей защитной функцией. В изменении
этих показателей в летний и зимний периоды наблюдается разница в пользу
лета. То есть летом повышаются клинические и гематологические показатели
животных.

Таким образом, импортные животные флегфих симментальской породы

хорошо приспособились к условиям среды предгорной зоны и проявили свой
генетический потенциал молочной продуктивности. Сформировалось

39

племенное репродуктивное стадо улучшающей породы молочно-мясного

типа.

Выводы

1.В настоящее время создано более 400 племенных фермерских

хозяйств, где насчитывается более 100 тыс. голов скота, в том числе 34 тыс.
коров, однако такое состояние племенной базы не отвечает требованиям


background image

воспроизводства племенных стад. Удой коров в племенных фермерских
хозяйств в среднем составляет около 2870 кг. Эту проблему следует решать за
счет импорта животных с улучшающими породами и формирования
племенных хозяйств для их разведения в чистом виде.

2.Животные

голштинской

породы

китайской

селекции

хорошо

приспособились

к

природно-климатическим

условиям

республики,

оптимально сформированы сервис-период, межотельный период коров и их
коэффициент теплоустойчивости. Уровень обмена веществ, окислительно
восстановительных процессов и защитная функция животных в летний
период проходил более интенсивно по сравнению с зимним (Р>0,99). 3.Удой
коров в традиционных технологических условиях племенного фермерского
хозяйства с возрастом повышался (Р>0,95). Коэффициент корреляции
селекционных признаков был высоко положительным. Пропорциональное
сложение тела свидетельствует о формировании молочного типа и крепкой
конституции.

4.Животные

голштинской

породы

немецкой

селекции

разных

конституциональных

типов

находились

в

условиях

содержания

в

облегченных помещениях полуоткрытого типа в боксах и на открытых
площадках

свободно

выгульного

типа

с

оптимальными

уровнями

однотипного

кормления,

где

показали

характер

формирования

физиологических

свойств

и

молочной

продуктивности.

Высокие

температуры внешней среды и повышенная солнечная радиация негативно
сказались на молочной продуктивности коров нежной конституции. В этих
же условиях удой коров крепкой конституции повысился (Р>0,99–0,999),
связь селекционных признаков высоко положительная. Пропорционально
формировался молочный тип коров, морфо -функциональные свойства
вымени соответствовали требованиям машинного доения.

5.Коровы разных конституциональных типов по биологическим

свойствам

отличались

в

пользу

крепкой

конституции.

Индекс

теплоустойчивости у коров нежной конституции был ниже чем у коров
крепкой конституции (Р>0,95). В показателях обмена веществ, окислительно

восстановительных процессах и защитной функции организма также имеется

разница в пользу коров крепкой конституции (Р>0,95). Случаи болезни ног и
вымени повысились у коров нежной конституции. Исследовательские работы
показали

целесообразность

отбора

коров

крепкой

конституции

и

формирования селекционных групп стада.

40

6.У коров голштинской породы словенской и немецкой селекции при

оптимальных системах содержания и кормления фенотипические показатели
формировались по-разному. Связь генотип – среда разной степени влияла на
проявление генетического потенциала продуктивности коров (Р>0,99– 0,999).
Несмотря на то, что индекс предков коров изученных генотипов был высок у
всех фенотипных коров, в новых климатических условиях удои дочерей были


background image

в различной степени ниже чем продуктивность матерей (Р=0,99- Р>0,999).

7.Стресс-факторы летних и зимних экологических условий в разной

степени влияли на физиологическое состояние животных. Так, индекс
теплоустойчивости у коров голштинского фенотипа словенской и немецкой
селекции разный (Р=0,95). Превосходство установлено у коров высоких
фенотипов. У коров наблюдается снижение суточного удоя в летний жаркий
период. Уровень обмена веществ в летний период проходил более интенсивно
по сравнению с зимним (Р>0,99). Стресс-факторы летних и зимних периодов
оказали в значительной степени отрицательное влияние на животных низких
фенотипов, чем у высоких (Р=0,99). Сформированы группы скота с хорошим
фенотипом, среди них отобраны лучшие генотипы и

сформированы

племенные стада.

8.В природно–климатических условиях предгорной зоны импортные

животные флегфих симментальской породы проявили свои хозяйственно
полезные свойства как на своей родине. Их содержание в капитальных
помещениях в боксах и на выгульных площадках с полноценным
однотипным

кормлением

способствовало

проявлению

генетического

потенциала продуктивности. Удой коров разных генотипов в I-лактации
достигал уровня более высокого, чем стандарт породы. В летних и зимних
периодах

клинические

показатели животных проходили на уровне

физиологической нормы. Индекс теплоустойчивости проявился в высоких
показателях. В летний период наблюдалось повышение гематологических
показателей. В предгорном районе сформировано племенное стадо
репродуктора.

9.Выполнение научно-исследовательской работы завершилось с высокой

экономической эффективностью. Так, в традиционных технологических
условиях содержания и кормления в племенных фермерских хозяйствах
уровень рентабельности, полученный от животных голштинской породы
китайской селекции составил 26-30%; при содержании в облегченных
помещениях боксах и однотипном кормлении от коров голштинской породы
немецкой селекции соответственно составил 35-36%; словенской и немецкой
селекции соответственно получена рентабельность от 62%, в предгорных
зонах в оптимальных условиях содержания и кормления от коров флегфих
симментальской породы рентабельность составила 58%.

41

42

SCIENTIFIC COUNCIL 16.07.2013 Qx/V 25.01 at SAMARKAND

AGRICULTURAL INSTITUTE and SCIENTIFIC DEGREE RESEARCH

INSTITUTE of LIVESTOCK BREEDING, POULTRY BREEDING AND


background image

FISH HUSBANDRY on AWARD of SCIENTIFIC DEGREE of DOCTOR of

SCIENCE

TASHKENT STATE AGRARIAN UNIVERSITY

SHAKIROV KAHRAMON DJURABAEVICH

IMPROVEMENT OF BREEDING AND PRODUCTIVE

CHARACTERISTICS, ADAPTATION OF HOLSTEIN AND FLEKVIEH

SIMMENTAL STRAINS IN THE CONDITIONS OF UZBEKISTAN

06.02.03 – Private zootechnics, technology of production

of livestock products (agriculture)

ABSTRACT OF DOCTORAL DISSERTATION

TOSHKENT – 2016

43

The subject of doctoral dissertation is registered by the Supreme attestation commission at

the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan in number 30.09.2014/В2014.3-4.Qx46


background image

Doctoral dissertation is carried out at Tashkent state agrarian university.
Abstract of dissertation in three languages (uzbek, russian, english)is placed on web page to

address www.samqxi.uz and Information-educational portal «Ziyonet» to address www.Ziyonet.uz

Scientific consultant: Nosirov Ubaydulla Nasrullaevich

doctor of agricultural sciences,

professor

Official opponents: Babaqulov Nasillo Asadovich

doctor of agricultural sciences, professor

Kholmirzaev Dusmuhammad

doctor of agricultural sciences

Abdalniyazov Bahtiyar Alimovich

doctor of agricultural sciences

Leading organization:

Research institute of sericulture

Defense will take place «____» ___________ at_______ at the meeting of scientific council

number 16.07.2013.Qx/V.25 01 at Samarkand agricultural institute to address: 140103, Uzbekistan,
Samarkand, Mirzo Ulugbek street 77, Samarkand agricultural institute, phone: (99866) 234-33-20;
Fax:(99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo@edu.uz).

Doctoral dissertation is registered in Information-resource center at Samarkand agricultural

instituteс №01, it is possible to review it in IRC (140103) Samarkand, Mirzo Ulugbek street 77,
Samarkand agricultural institute, phone: (99866)234-33-20

Abstract of dissertation sent out on ______ __________

(mailing report _______01 on _________ year)

R.B.Davlatov

Chairman of scientific council on award

of scientific degree of doctor of sciences, D.B.S.

A.S.Daminov

Scientific secretary of scientific council on award

of scientific degree of doctor of sciences, PH.D.

I.M.Maksudov

Chairman of scientific seminar under scientific council

on award of scientific degree of doctor of sciences, professor

44

Introduction (annotation of doctoral dissertation)

Actuality and topicality of dissertation theme


background image

In the world of livestock considered to be one of the main sectors of

agriculture, and it is important in providing the population with meat and dairy
products and other types of food. As a result of the investigate of new innovative
technologies of modern cattle milk yields in the USA Holstein cows rised to 9500
kg, in the Netherlands, Germany and other European countries rised to 8000-9000
kg, the fat quantity increased by 4.6 % .

Nowadays, the country carried out a number of measures to strengthen the

base of cattle breeding farms, breeding of pedigree cattle, increasing the numbers
of cattle and productivity.

In improvement of livestock and improving the breeding base of cattle breeds

the improvers Holstein and Simmental flegfih types of cows are important.
Delivery of different genotypes of pedigree cattle and their effective utilization,
adapting to the conditions of a hot climate, the development and identification of
productive qualities, formation of genetic productivity features and breeding plants
and highly productive herds are great scientific and practical importance.

However, productive qualities of imported German, Slovenian and Chinese

Holstein and flegfih Simmental breeds, adaptation to the hot climate and the
detection of biological characteristics, improvement of herds, the formation of new
highly groups increase their genetic productive capacity are not enough to carry
out scientific researches. The milk yield of cows Simmental flegfih breed high and
is not inferior to that recorded at home. Revealed economically useful properties of
Holstein dairy cattle in the territories, and in the foothills - Simmental flegfih cattle
breed, and also improved their breeding and productive qualities. Formation of the
pedigree and selection groups of herds in breeding farms is actual today.

In particular, on march 23, 2006 the Decision of the President of the Republic

of Uzbekistan for №PP-308 «About measures for stimulation of increase in cattle
in private, farmer and livestock farms» and april 21, 2008 «Personal subsidiary
farms, cattle farms and stimulating the increase expand the production of livestock
products, additional measures» resolution №PP-842 livestock development
strategies.

Appropriateness of research to priority directions of science and

technology development in the republic.

Dissertation was accomplished in

conformity with the following priority directions of science and technology
development V. «Agriculture, biotechnology, ecology and conversation of
environment».

Review of international scientific researches on dissertation’s theme

.

Theoretical and practical investigations on indices of breed improvers’ import,
adaptation, their breeding and productive qualities are carried out in scientific
centers and higher educational institutions of the world’s foreign countries. For
example,

university of Florida (USA), Vena agricultural university (Austria),

university of Vageningen (Holland), Russian State agrarian university, the
Academy of agriculture named K.A. Timiryazev (Russia), Kazakh Research

45


background image

Institute of Animal Husbandry (Kazakhstan) and

scientific degree research institute

of livestock breeding and poultry breeding and fish husbandry (Uzbekistan).

Formed reproductive Holstein, Shwitz and flegfih Simmental kinds of breeds
(Vena agricultural university); studied cows selection works, breeding and
productive performanceof cows (university of Vageningen); achieved effective
results in importing and breeding pure breeds (University of Florida); studied
adaptation to climatic conditions and milk production Holstein kinds of Russian
Federation (Timiryazev Academy of agriculture); improved breeding and
productive qualities of imported cattle breed in dairy breeds (Kazakh Research
institute of Animal Husbandry); formed a productive genetic potential in terms of
acclimatization Holstein breed kind and keeping and feeding conditions in Russia
(Kuban state agrarian university).

In order to improve the herds and to choose improving breeds a number of

studies carrying out, particularly in such priority areas as the modernization of
production technologies of livestock products, improvement of breeding and
productive qualities of herds, the use of modern methods of breeding and
technology, strengthening fodder, crossing black-motley breeds with Holstein
breed in hot climate, acclimatization of kinds of breed.

The degree of problem’s investigation.

In our republic a big amount of

scientific research was fulfilled with the purpose of developing of pure-strain herds
of improved breeds and their employment in crossbreeding of planned stocks of
cattle. Foreign scientist-breeders

M.M. Lebedev, A.N. Ponds, P.N. Prokhorenko,

L.K. Ernst, A.I.Beach, A.P. Sodatenkov, N.I. Dragonfly, V.I. Selco, A.G. Trufanov,
M.G. Spivak and others

also carried out scientific-research works on this direction.

But

, there are not given information about the various types of territorial Holstein

and Simmental flegfih kind breeds adaptation to the hot climate, the manifestation
of their breeding and productive qualities, differences of biological properties
under the influence of genotype-environment, the prevalence of superior genotypes
of improved phenotypes. Methods of selecting genotypes among similar genotypes
of Holstein and Simmental flegfih kind breeds accelerated development

of

selection. Genetic potential productivity and pedigree of improved types in
influence manual genotype- environment were manifested.

Attention was drawn primarily to improve the breeding and productive

qualities of improved breeds, acclimatization of them to the different climatic
conditions, the treatment of genotype- environment and the study of the problems
of manifestation of the genetic potential of productivity.

However, at present, acclimatization of improvers cattle breeds to hot climate,

relation of genotype- environment, manifestation of the genotype in breeding farms
have not studied yet. At the same time remain discussed such important theoretical
and practical issues such as patterns of inheritance of breeding, producing and
biological qualities of the imported herds in hot climates, the study of genetic and
phenotypic variability, the degree of manifestation of genetic parameters and their
relationship with other productive features that have not yet sufficiently studied.

Such researchers as (Akmalhanov Sh.A., Ashirov M.I., Nasirov U., Kohorov

A., Abdalniyazov B.) were marked that Holstein breed are improvers of black-


background image

46

motley and red cattle in Uzbekistan. By introducing selection, assorting animals of

desirable type with necessary parameters of productivity and pure-strain indices of
Holstein genotype may successfully rear them.

Based on the scientific basis of

research and developed methods for the selection of technology, thus effectively
used breed improvers.

Relation of dissertation’s investigation with plan of scientific-research

works.

Investigation was carried out within the framework of Tashkent state

agrarian university’s project in order of independent section on purpose-granted
programs for: KXA-10-072 «Improvement of pedigree farmsteads, achievement of
productivity of fodder resources till 150 metric centers of fodder unit, development
of methods of technology of factory herd creation» (2009-2011s.), KXA-09-101
«To create highly productive group of cattle, highly effective resource saving
technology of ecologically pure milk and meat in private subsidiary and peasant
farms» (2012-2014s.).

The aim of the research

improvement of adaptive, pure-strain and

productive characteristics of imported Holstein and Flekvieh Simmental stocks of
different genotype manifestation of genetic potential of their milk productivity in
cattle-breeding farms.

For achieving of outlined aims the following tasks were carried out:

Assessment development, exterior, productive and biological characteristics of
Chinese Holstein cows in the traditional process conditions breeding farms;

investigation of pure-strain, productive and biological characteristics of German
Holstein of different constitutional types on technology of keeping in a lightly
constructed livestock barns with the same type of feeding; research of
economic-useful signs of Holstein cows of German and Slovenic selection in
optimal technological conditions of keeping and feeding on, relation of genotype-
environment and formation of phenotype indices;

study of adaptive, breeding and productive signs of imported cows of

Flekvieh Simmental stock on dairy – meat cattle-breeding in climatic conditions of
foothill zone.

The object of the research

is imported Holstein cows of Chinese ,German

and Slovenic selection and also Flekvieh Simmental breed of different genotypes.

The subject of the research is

development, exterior, milk productivity,

biological peculiarities, genetic characteristics, methods of breeding, technology of
keeping of improving stock.

Methods of research.

Experimental research was carried out with the

employment of zootechnical (development exterior, milk yield, milk fatness, milk
butter, milkiness coefficient, fodder payment by milk, consumption of fodder),
biological (clinical and hematologic indices, heat resistance index, service –period,
intercalving period) and statistic (biometry, variability determination, reliability,
correlation coefficient, regression and heritability) methods.

Scientific novelty of dissertation work consists of the following

: in traditional

technological conditions of keeping and feeding on in cattle breeding farmsteads


background image

for the first time were determined pedigree, productive and

47

biologic characteristics of Holstein cows of Chinese, German and Slovenic

selection;

in foothill zone of dairy- meat cattle breeding adaptive, economic-biologic

characteristics of Flekvieh Simmental breed of different genotypes were
determined;

in the process of studies have identified features of display pedigree,

productive and adaptive qualities of improved cows under the new climatic
conditions;

the relation genotype- environment and the formation of phenotypic selection

features were proved.

effective methods of selection and breeding, making it possible to improve

pedigree and productive and also biological qualities of imported cows of Holstein
and Flekvieh Simmental breeds of different zonal and constitutional types were
worked out.

Practical results of research consists of the following

:

peculiarities of optimal system of keeping ,level and type of feeding of cattle

of Holstein and Flekvieh Simmental breeds in different technological conditions of
farms were revealed, conditions of adaptation were simplified, pure-strain and
productive qualities of imported cattle were improved. In the conditions of hot
climate milk yield reached;

system of forming of highly productive phenotypes and selection of the best

genotypes was elaborated;

dairy cattle breeding reproductive pure-strain farms of Holstein breed of

different zonal types and at foothill regions dairy-meat cattle breeding Flekvieh
Simmental stock of different genotypes, pure-strain reproductive herds were
formed.

Reliability of obtained results.

Positive appreciation of approbation

commission of investigations’ results and primary documents in Tashkent state
agrarian university and Republic scientific –production center of agriculture; all
experimental data processed by statistic methods; adoption of obtained scientific
results in industry.

Theoretical and practical significance of the results of research.

For the

first time, in the conditions of hot climate of Uzbekistan in farmsteads scientific
knowledge on relation genotype-environment and forming of pure-strain
productive and biological characteristics of imported cows of Holstein and
Flekvieh Simmental breeds were obtained.

In theoretical aspect, main biological and selection genetic parameters of

imported Holstein and Flekvieh Simmental cattle on their adaptation and reaction
to the hot climatic conditions, and also scientific bases of forming pure-strain
reproductive forms, manifestation of genetic potential of productivity and better
phenotypes were defined.


background image

Practical importance of research consists of elaboration of effective methods

of import and rearing of improving breeds, widening their area, improvement pure
strain and productive qualities and selection of animals with better genotypes.

Implementation of the results of research

.

48

On the basis of imported livestock adaptation of the results to the conditions

of farms:

the republic imported improvers Holstein and flegfih Simmental kinds from

Holland, Germany, Austria, Slovenia and other European countries, is approved
and registered by the implementation in practice of the method of their adaptation
to the hot climate (reference main state inspection for breeding work in animal
husbandry №51/02 -39 from 18.03.2016).

Scientific results of dissertation’s research on improvement of adapting

properties of pure-strain and productive qualities of Holstein and Flekvieh
Simmental breeds in the conditions of Uzbekistan were adopted in 4 cattle
breeding farms («Milk-agro», «Rohatoy») of Zangiota («Azizjon»), of Kibrai
(«Hodji-Akbar») of Ohоngаron districts of Tashkent region.

At the same time net

profit received from the Chinese and German Holstein cows increased 1,26-1,36
times of the Slovenian and German Holsteins at 1,65-1,81 times. Appropriately it
came from animals flegfih Simmental increased 1,58 times (reference of the
Ministry of Agriculture and Water Resources of 13.04.2016, № 02/12-1195)

Approbation of the research work.

The results of the research were reported

and discussed at production conferences of cattle breeding farmsteads: ―Rohatoyǁ
(2011), Milk-agro» 2011), Azizjon» (2014) and «Hodji-Akbar» (2014), at the
meeting of academic board of Zootechical faculty (2015) and at Republic
scientific-production conference in Tashkent (2012, 2015).

Publication of the results

. On dissertation theme there were published I

monograph, 19 scientific works, including 11 journal articles

in scientific

publications, recommended for publication of basic scientific results of doctoral
theses of the Higher Attestation Commission of the Republic of Uzbekistan

, 3 of

them were published in foreign journals.

Structure and scope of dissertation.

The work was represented in 200

pages, consists of introduction, 6 chapters, conclusions

bibliography and

appendices.


background image

49

THE MAIN CONTENT OF DISSERTATION

In introduction actuality and topicality of the research were motivated, goals

and tasks of the research were formulated, object and subject were determined,
conformity to priority directions of science and technique development in the
Republic of Uzbekistan were indicated; scientific novelty and practical
significance of the results of research, reliability of obtained results were
described, theoretical and practical significance, the results of implementation,
approbation of the results of work were shown, information about published works
and structure of the dissertation were given.

In the first chapter of the dissertation

consisting of three parts «Interaction

of genotype environment in the period of adaptation», «Breeding, productive and
adaptive peculiarities of Holstein breed» and «Breeding, productive and adaptive
characteristics of Flekvieh Simmental breed», results of scientific-research works,
conducting on these directions in our country and abroad were analyzed and
shown, scientific bases and practical methods of cows’ adaptation to new climatic
conditions, forming of economic-useful signs, breeding, productive and biologic
characteristics of Holstein and Flekvieh Simmental breeds were presented.

Scientific literary review on achievements on the way of improving of

adaptation processes, forming of new climatic conditions of productive herd,
adaptation of improving breeds, their pure-bred rearing and employment in
crossbreeding of native breeds of cattle were given. From above mentioned
breeding and productive qualities, methods of developing of improving breeds,
selection and technological methods of assorting and breeding, large scale of
employment of bull-improvers were marked as priority task of research.

In the second chapter of dissertation

scope, plan and methods of

investigation were described in details.


background image

Experimental investigation was carried out on imported Holstein cattle of

Chinese (in breeding farmstead «Rohatoy»), German («Milk-agro»), German and
Slovenian selection («Azizjon») and on Flekvieh Simmental cattle (cattle breeding
farmstead «Hodji-Akbar») during 2008-2015 in conformity with general plan of
investigation.

Scientific research was carried out in similar optimal conditions of feeding on,

keeping and caring in controlled flocks.

Origin and productivity of animals’ parents and ancestors were studied

according to information of breeding records. Cows’ milk yield for lactation was
studied by the method of conducting control milking, fat content in milk-monthly
by acid method, milkiness coefficient and regularity of lactation, index of milk
yield’s reduction was calculated by generally accepted methods. Morphological
and functional qualities of cows’ udders were investigated on the third month of
lactation, according to methodical instructions. At studying animals’ exterior of
experimental herd 8 measurements of div with the following calculation of
constitution’s indices were taken. Fodder consumption by animals of experimental
groups were estimated by the method of weighing of the given fodder and their
uneaten remains in conducting of monthly control feeding. Fodder payment by

50

milk in cows was studied by the method of V.E.Nevada (1966) heat resistance of
animals was investigated by the method of U.O.Raushenbakh (1970). Economic
effectiveness of research was calculated on the basis of estimation of difference
between expenditure for keeping of animals and production obtaining from them.
Biometrical analysis of receiving materials and investigation of the main
selection-genetic parameters of animals’ productivity were made by the method of
E.K.Merkurev (1970).

In the third chapter

«In traditional technologic conditions of cattle-breeding

farm «Rohatoy» were studied pure-strain productive and adaptive peculiarities of
Holstein cows of Chinese selection, zootechnical characteristics of growth, exterior
qualities, pure-strain, productive and biological qualities of imported cattle in the
conditions of hot climate, on fuller realization of genetic potential, increasing of
productivity and adaptation abilities of animals were given.

Imported cows in traditional technological conditions- keeping in capital

buildings on a tie and on natural pasture feeding ground, at summer and winter
types of feeding –manifested their economic-useful features. Full-aged cows of
different genotypes consumed fodder with nutritiousness of dry substance 6491-

6492 kg, fodder units 5366-5371 and digested protein-671-690 kg. In optimal

conditions of keeping and feeding live mass of cows in the period I-III-lactation
increased on different genotypes from 473,4±6,86-500,8±6,59 kg and to
559,5±12,15-586,7±4,90 kg or for 18%. Cows were medium-sized and belong to
dairy type of productivity. The height of cows in crest made 141,5±1,1, the
broadness of chest -49,9±1,11, the depth of chest-78,0±1,14 and oblique length of
div- 172,0±11,79.

It is necessary to mark that in pure –strain cards of imported cows there were


background image

not indices of productivity of their parents and ancestors. That’s why it was
impossible to estimate cow’s genotype on productivity of parents. On established
dairy productivity of imported animals of Chinese Holstein in different lactations
perceptible inferior to Holstein cows of European countries (table-1).

Table 1

Milk productivity of full-aged Holstein cows of Chinese selection of

different genotype (X ±S x)

Indices

Cows of different genotype

Bull

offspring

№00171

Bull offspring

№981075

Bull offspring

№703

Bull offspring

№2334

Milk yield, kg

5497,4±285,6

5407,9±190.5

5415,2±205,7

5323,6±166,0

Fat content %

3,95±002

3,94±0,03

3,97±0,07

3,92±0,04

Milk butter, kg

217,0

213,1

214,8

208,6

Milkiness coefficient

964

966

952

946

Correlation of selection signs (r)

Live mass-milk yield.

+0,48

+0,46

-0,24

0,03

Live mass-fat content

+0,15

+0,19

-0,17

-0,89

Milk yield-milk butter

+0,97

+0,95

+0,82

+0,42

Milk yield of different genotypes was approximately equal (5324-5497 kg). It

was also determined by fat content in milk (3,92-3,97%). On milk butter there was

51

a small difference between groups. Milk coefficient of cows (946-966) corresponds
to milk type.

It should be marked, that cows of II-genetic-ecologic generation on milk yield

in I-lactation were just as good as imported cows. Their milk yield on average was
equal to 4642,9±258,7 kg and fat content -3,90±0,03%, and in imported ones 4343-
4562 kg, 3,90-3,93%.

On indices of correlation coefficient of selection signs it is determined

superiority of bulls 001771 and 9871075 (P>0,99), from them correlation of
selection signs on high and medium positive level which testified to their
comparatively high breeding value.

Holstein cows of Chinese selection, created in Asian climatic conditions had

average level of breeding productivity, differ by high adaptive and biological

peculiarities in the conditions of hot climate of Uzbekistan (table-2). Table-2

Biological peculiarities of Holstein cows of Chinese selection of different

genetic-ecologic generation (X± Sx)


background image

Indices

I-genetic-ecologic

generation

II-genetic-ecologic generation

In summer

In winter

In summer

In summer

Heat-resistant index

85,2±2,40

-

88,0±1,87

-

Hemoglobin volume, gr %

11,50±0,76

10,90±0,57

12,30±0,34

11,17±0,33

Number of

erythrocytes,

mln/mm³

7,60±0,02

6,13±0,24

6,73±0,23

5,83±12

Number of leucocytes,

th/mm³

8,40±0,32

6,13±0,27

8,60±0,12

6,80±0,61

Service-period, days

82,7±11,41

74,9±8,37

Inter-calving period ,days

367,7±12,08

359,9±8,36

Heat tolerance of imported cows was on the average level (85,2±2,40). Cows

of the II-genetic-ecologic generation differed by comparatively high adaptive
qualities, their heat tolerance index was higher 88,0±1,87 (P>0,95). Cows’
hematologic indices of the I and II-genetic- ecologic generation was high, in
summer comparatively more than in winter, it was marked a high level of
metabolism and oxidation-reduction processes. Protecting functions of organism in
summer visibly increased. It was established good reproduction qualities of cows,
particularly in II- genetic-ecologic generation (service-period -74, 9 ± 58,3 and
intercalving period -359,9±8,36 days).

Thus, imported Holstein cows of Chinese selection in optimal conditions of

keeping and feeding on showed genetic potential of productivity- milk yield on the
level 5000-6000kg and fatness 3,9-4,0%. Well adapted to the natural conditions of
hot climate.

In the fourth chapter of dissertation

in the conditions of keeping in lightly

constructed barns of half-opened type, in boxes, and on natural pasturing grounds
on the rating feeding of the same type of cattle-breeding farm «Milk-agro»
breeding, productive and adaptive qualities of Holstein cows of German selection
cows of different constitutional types.

52

It was noted that the main direction of selection and technology of Holstein

cattle of German selection in new conditions of hot climate is estimation of cows’
different constitutional types on pure-strain, productive and adaptive qualities.

Imported animals of different constitutional types sprang from pure-strain and

productive ancestors. Parents index on cows’ milk yield of gentle constitution
made -10178 kg, on milk butter-346 kg and strong constitution correspondingly -
9958 and 404 kg. Cows of gentle constitution exceeded cows of strong constitution


background image

on productivity of ancestors, on milk butter for 32 kg or 7,9% (P>0,95). These
superiorities in favor of gentle constitution on valuation of fathers on quality of
progeny were observed (P>0,95).

At similar levels and types of feeding cows of gentle constitution consumed

fodder by nutritiousness 5795 kg of dry substance, 4765-of fodder units, 638 kg of
digested protein, and strong constitution correspondingly -7633 kg, 6455 and 849
kg on physiologic condition. In new conditions of environment cows consumed
different quantity of fodder. On this index superiority in cows of strong
constitution for 35,4% (P>0,999) was observed. Such advantages were effected on
productivity of cows in the period of III-lactation (table-3).

Table-3

Changing of dairy productivity of Holstein cows of German selection of

different constitutional types (X+Sx)

Indices

Gentle constitution

Strong constitution

Lactation

Lactation

I

II

I

II

Milk yield, kg

5132,3±210,0

5132,1±241,6

5117,2±227.4

6422,3±240,3

Fat content, %

3,98±0,08

3,98±0,06

3,91±0,09

3,86±0,09

Milk butter, kg

204,3±0,86

204,2±11,43

200,3±9,62

247,6±9,39

Milkiest coefficient

1037±36,75

896±42,84

963±47,47

1033±37,74

Live mass, kg

494,8±8,29

572,9±9,33

531,4±9,04

621,8±11,98

Correlation (r) of selection signs

Live mass-milk yield

+0,300

+0,400

Live mass-fat content

+0,370

+0,403

Milk yield-fat content

+0,917

+0,742

Manifestation of productivity potential on comparison with mothers %

On milk yield

54,2

66,6

On milk butter

50,4

61,3

Cows’ milk yield of comparing groups in I-lactation was on equal level.

Though in adaptation period, milk yield of cows of gentle constitution in III
lactation remained on the same level than in I-lactation. In cows of strong
constitution, it was increased till 6422 kg or for 25,5% (P>0,99). Superiority over
gentle constitution in III-lactation made on milk yield 1290 kg (25,1%), on milk
butter-43,4 kg (21,3%) (P=0,999). On live mass predominance was on the level of
49 kg (8,5%) (P>0,95). On milkiness coefficient of cows of gentle constitution in


background image

I- lactation having advantage (74 kg or 7,7%), in III-lactation, conceded for (137
kg or15,3%) (P>0,99).

In indices of correlation coefficient of selection signs it was established

positive relation, that is a good pure-straining quality. Lagging behind of cows of

53

gentle constitution from strong ones was ascertained in their biologic indices of
adaptation to the new conditions of hot climate (table -4).

Table-4

Biological indices of Holstein cows of German selection of different

constitutional types (X±Sx)

Indices

Type of constitution

Gentle

Strong

Temperature of div (in summer afternoon),ºC

39,24±0,02

39,10±0,06

Frequency of respiration (in summer afternoon),
beat/min

52±1,23

56±0,88

Pulse rate (in summer afternoon), beat/min

83±1,49

76±1,00

Index of heat resistance

80,0±0,39

87,0±0,60

Hemoglobin volume (in summer), gr/%

8,63±0,61

10,40±0,21

Number of erythrocytes (in summer), mln/mm²

6,05±0,11

6,50±0,39

Number of leucocytes (in summer,) th/mm³

10,0±0,09

9,85±0,12

Service-period, days

143±16,93

120±21,55

Intercalving period days

428±55,29

405±49,8

Diseases of legs and hoofs, %

38,5

9,1

Mastitis, %

30,8

9,1

In clinical indices in summer afternoon a slight difference between groups

was observed. Heat tolerance was high in cows of strong constitution. It is
determined a great difference between them in hematologic and reproduction
indices in favor of cows of strong constitution. Service–period was lengthened in
both groups (120-148 days). In cows of gentle constitution of diseases of legs,
hoofs and udders were noted in considerable more cases (30,8-38,5%)

Thus in technologic conditions of keeping in lightly constructed barns of half

opened type and on natural pasturing grounds adaptation in animals of gentle

constitution passes with difficulties, reduces productivity, diseases of legs and

udders become more frequent on comparison with animals of strong constitution.

The fifth chapter of dissertation

is devoted to «Forming of productive


background image

phenotypical qualities of Holstein cows of German and Slovenian selection in the
period of adaptation to the conditions of hot climate».

In studying of selection-biological characteristics of Holstein cows of German

and Slovenian selections, genetic qualities of animals of similar genotypes and
manifestation of them in environment’s new conditions, character of relation of
genotype-environment was established. For exposing of selection-genetic qualities,
optimal conditions of keeping and feeding were created. Cows were kept in
modern standard livestock barns in boxes and pasture feeding grounds. Feeding
was of the same type nutritiousness of ration in summer, in first 120 days of
lactation made 30,6 kg of dry substance, 24,1 of fodder units, 3289 g. of digested
protein, in autumn in second -109 days correspondingly-28,5kg, 24,0 and 3043
gr.,in winter in third -85 days,-23,4 kg, 20,2 and 3365 gr. On type of fodder made
44% of juicy, 40% of concentrated and 16% of roughage. Level and type of
feeding were calculated for receiving of 25-30 kg.of daily milk yield.

54

On full valued level of feeding phenotype of animals of similar genotype were

formed on three levels: high, medium, and low (table-5).

Table-5

Phenotypes’ forming of dairy productivity of Holstein cows of Slovenic and

German selection in the period of adaptation (X±Sx)

Indices

Slovenic selection (I-lactation)

German selection (II-lactation)

Degree of forming of phenotypes

Degree of forming of phenotypes

High

Medium

Low

High

Medium

Low

Milk yield, kg

7567,4±96,9

609,2±119,5

4832,3±81,0

7354,3±172,2

5587,5±125,8

3823,6±265,2

Fat content, %

3,96±0,09

3,88±0,05

3,81±0,06

4,09±0,06

4,08±0,05

4,07±0,07

Milk butter, kg

299,5±8,02

236,4±5,30

184,1±497

300,8±8,80

228,0±6,28

155,6±7,08

Live mass

561,8

541,2

532,5

602,7

596,8

580,1

Milkiness

coefficient

1346

1125

908

1220

936

659

Correlation (r) of selection signs

Live mass-milk

yield

-0,26

-0,09

-0,05

-0,46

-0,14

+0,32

Live mass-fat

content

-0,26

-0,42

-0,180

+0,16

+0,32

+0,78

Milk yield-fat

content

+0,02

+0,79

+0,27

+0,32

+0,40

+0,97

Manifestation of signs on regarding of parents index, %

Milk yield

74,5

63,9

47,4

75,1

63,9

40,3


background image

Milk butter

74,5

62,8

47,3

79,2

60,1

39,9

Phenotypes

correlation, %

32

34

34

35

32,5

32,5

Fodder payment by milk

Fodder

consumption

for 1 kg of

milk,

food. unit

0,94

1,08

1,07

0,98

1,09

1,15

Including

concentra- tes, gr

486

604

753

500

723

961

On milk productivity cows of high phenotypes considerably exceeded cows of

low phenotype (P>0,999). Thus, milk yield was more in cows of Slovenian
selection for – 2832 kg (58,6%), milk butter for 116 kg (63,1%), live mass for-29
kg (5,5%) and milkiness coefficient for -442 kg (48,7%) in cows of German
selection correspondingly for 3471 kg (89,4%), 142,2 kg (93,3%) and 561 kg
(85%). In cows of similar genotypes different level of phenotypes were formed.

Relation of selection signs was established with different degree of correlation

coefficient. Positive between milk and fat content and negative between live mass

milk yield. Manifestation of phenologicalprinciple of milk productivity regarding

parents’ indices made in cows’ with high degree of phenotypes 74,5-79,2%,

medium- 60,1-63,9% and low degree -39,9-47,4% in animals of similar genotypes

phenotype indices were formed individually, in ones better in others –worse.

At similar levels of feeding in period of lactation by animals of different

groups different amount of fodder was consumed. Consumption of fodder in cows
of high phenotype on nutritiousness made -9667-6733 kg of dry substance,7086-
7127 of fodder units, 1047-1056 kg of digested protein, and in low phenotype
correspondingly -5489-6419,43+87—5461 and 593-710 kg. Type of fodder made

55

in the first –succulent 43,4%, concentrated 44,5-44,8% and roughage 11,1-11,8%,

and in the second 23,8-34,2%, 61,4-72,2 and 4,0-4,4%. That is cows with low
phenotypic indices worse consumed rough and succulent fodder. That’s why their
part of expenditure of concentrated fodder considerably increased. In biological
indices of animals of different phenotypes also established difference.

Table 6

Biological features of Holstein cows of different phenotypes (X±Sx)

Indices

Slovenic selection (I-lactation)

German selection (II-lactation)

Degree of phenotypes’ forming

Degree of phenotypes’ forming

High

Medium

Low

High

Medium

Low

Temperature of div

38,8±0,15

38,9±0,6

39,44±0,4

38,9±0,4

39,12

39,40±0,6


background image

in summer

afternoon,

0

C

Frequency of
respiration (in

summer afternoon),

beat/min.

40±0,81

43±1,3

46±1,1

44±0,51

47±0,51

46±0,81

Pulse rate (in

summer

afternoon),

beat/min

82±0,29

76±1,22

78±1,0

75±0,24

76±0,18

83±0,70

Index of heat resistance

88,8

86,2

79,9

89,2

87,0

78,7

Haemoglobin

volume, gr/%

In summer

In winter

In summer

I winter

12,4±1,39

9,2±0,29

12,3±0,83

8,9±0,42

Number of

erythrocytes, mln/mm³

6,32±0,22

5,70±0,26

6,03±0,19

5,0±0,22

Number of

leucocytes, th/mm³

7,70±0,31

6,5±0,49

7,67±0,19

6,60±0,34

Temperature of

div (in the

morning),ºC

38,4±0,1

38,6±0,1

38,5±0,4

38,4±0,15

Frequency of

respiration (in the

morning), beat/min

28,0±3,49

36,7±3,19

39,0±0,9

40,5±2,3

Pulse rate (in the

morning), beat/min

74,0±8,99

78,5±3,39

66,0±0,6

78,5±0,5

It was observed in clinical indices a slight difference between phenotypes in

favor of high degree. It was particularly noticeable in heat resistance indices (88,2-
89,8 as compared with 78,7- 79,9)

The degree of metabolism was on a high level (hemoglobin volume-9,2-12,3

g/%), particularly in summer period. The number of erythrocytes and leucocytes in
summer increased on comparison with winter. As a result,oxidation-reduction
process and protecting function of organism increased. Thus, in cows of Holstein
strain of similar genotypes was established a great difference in manifestation of
phenotype’s indices of productivity. In the conditions of hot climate methods of
improving of keeping and full-bodied feeding systems it is possible to reveal
animals with high phenotypical indices and select the best ones on genotype of
pure-strain animals.

In the sixth chapter of dissertation

«Manifestation of pure-strain,

productive and adaptive potential of Flekvieh Simmental breed in climatic
conditions of foothill zone» was given selection-technological characteristic of


background image

imported of Flekvieh Simmental cows of different genotypes and it was
established that in their genotype nature animals of dairy-meat type correspond to

56

strong constitution, high resistance to the external environment and diseases, good

dairy and meat productivity. In the conditions of natural-climatic zone of Tashkent
region cows of this improving breed had the same level of phenotypic indices as in
their homeland. The system of keeping of animals in capital buildings, in boxes, on
pasture feeding ground and on optimal level of the same type feeding had positive
influence on productive features of animals.

Table 7

Milk productivity of Flekvieh Simmental cows of different genotypes

(I-lactation) (X±Sx)

Indices

Animals of different genotypes

Simmental

4/5 red-motley

holstein1/5

Pure- bred

Flekvieh

Simmental

Pure-bred

Flekvieh

Simmental

Milk yield

4848,0±1562

5055,3±150,0

4960,9±163,8

Fat content, %

4,09±0,10

3,99±0,10

3,91±0,10

Milk butter, kg

198,3±8,0

201,7±8,3

194,0±7,1

Milk of 4% fatness, kg

4957

5043

4849

Milkiness coefficient

911

901

891

Coefficient of constant lactation

97,7

98,0

96,4

Correlation(r) of selection signs

Live mass-milk yield

+0,25

-0,14

-0,27

Live mass- milk butter

-0,20

-0,59

-0,59

Milk yield- fat content

+0,84

+0,71

+0,83

Payment of fodder by milk

Fodder consumption for 1 kg

of milk fod./un.

1,01

0,97

0,99

Including concentrates, gr

425

407

415

Milk yield of the I-lactation cows for dairy-meat strain is rather high 4848-

5055 kg. Milkiness coefficient in cows of the I-group was comparatively high.
There was a negative correlation between live mass and milk yield. That is with the
rise of live mass decreases milk yield and milk butter.

Correlation coefficient of milk yield-fat content is highly positive (r=+0,71


background image

and +0,84).Fodder payment by milk is on the high level (0,97-1,01 f./u.).
Concentrates consumption for 1 kg of milk in comparing cows made 407-425 gr.

In the period of adaptation clinical indices of cows were preserved on the

level of physiological norm.

Cows of different genotype had the same index showings of heat-tolerance,

hemoglobin volume, number of erythrocytes and leucocytes. They were differed
by high metabolism, oxidation-reduction process and good protecting functions. It
is observed difference in changing of these indices in summer and winter periods
in favor of summer. That is, in summer clinic and hematologic indices of cows
were increased.

57

Table 8

Physiologic indices of Flekvieh Simmental cows in the period of adaptation

(X±Sx)

Indices

Cows of different genotype

I-group

II-group

III-group

In summer

In winter

In summer

In winter

In summer

In winter

Temperature of div,º C

38,7±0,06

38,2±0,00

38,7±0,10

38,3±0,10

38,7±0,1

38,3±0,10

Frequency of

respiration, beat/min

37,7±0,34

29,8±0,20

37,7±0,20

33,3±1,00

34,3±1,10

32,7±0,50

Pulse rate, beat/min

47.0±0,88

77,0±1,50

77,7±0,30

74,0±0,90

77,3±0,30

71,3±1,10

Heat-tolerance

coefficient

84,4

-

85,0

-

85,0

-

Hemoglobin

volume, gr/%

11,8±0,35

113±0,10

11,8±1,00

11,4±0,1

11,6±0,00

11,3±0,1

Number of

erythrocytes,

mln/mm³

6,8±0,04

5,9±0,10

6,7±0,10

6,0±0,10

6,±0,00

6,0±0,10

Number of

leucocytes, th/mm³

8,3±0,18

6,6±0,20

7,9±0,20

6,1±0,10

8,3±0,3

6,7±0,4

Thus, imported cows of Flekvieh Simmental strain were well adapted to the

conditions of foothill zone’s environment and displayed genetic potential of dairy
productivity. Pure-strain reproductive herd of improving strain of dairy-meat type


background image

was formed.

CONCLUSIONS

1. At present there were built more than400 pure-strain farmsteads with more

than 100 thousand heads of cattle, including 34 thousand of cows in our republic.
However such condition of pedigree basis doesn’t answer the requirements on
reproduction of pedigree herd. Cows’ milk yield in pedigree farmsteads on average
made about 2870 kg. It is necessary to solve this problem at the expense of
imported cows of improving strains and rearing them in cleanliness.

2. Import of Holstein cows of Chinese selection and rearing them in

cleanliness was conducted in live stork farms. They were very well adapted to
natural-climatic conditions of the Republic. Service –period of cows and intercalve
are optimal shaped. Metabolism level, oxidoreduction processes and protective
function of animals took place more intensively in summer period on comparison
with winter (P>0.99).

3. Milk yield of cows in traditional technological conditions of cattle-breeding

farms was increased with the age (P>0.95). Correlation coefficient of selection
signs was highly positive. Proportional constitution testifies to forming of dairy
type and strong constitution.

4. Holstein cows of German selection of different constitutional types in the

conditions of keeping in a lightly constructed buildings of half-opened type, in
boxes, and on natural pasture feeding ground, on optimal level of the same type of
feeding showed the character of forming of physiologic properties and milk
productivity. Milk yield of cows of gentle constitution in adaptation period was
preserved on one and the same level. At the same conditions milk yield of cows of
strong constitution was increased (P>0,99-0,999). Relation of selection signs in

58

them was highly positive. Dairy type cows was forming proportionally, morpho

functional properties of udder correspond to requirements of mechanical milking.
5. Cows of different constitutional types differ on biological properties in favor of
strong constitution. Index of heat tolerance in cows of gentle constitution getting
low than strong’s (P>0,95). In indices of metabolism, oxdorestoration processes
and organism’s protection function also there were some differences in favor of
cows of strong constitution (P>0,95). Cases of leg and udder diseases increased in
cows of gentle constitution was increased. Research work was formed group of
selection herd and choose strong cow constitution.

6.In Holstein cows of Slovenic and German selection in optimal conditions

of keeping and levels of full-bodied feeding the character of forming of phenotype
indices of cows of similar genotype was revealed (P>0,99-0,999).

Parents index of cows’ productivity of similar genotypes was high in Slovenic

selection: At these levels of mothers’ productivity daughters’ milk yield on the
level of high phenotypes made low.

7.Stress-factor of summer and winter ecologic conditions influenced in

different degree on physiological condition of animals. So, heat tolerance index in


background image

cows of Slovenic selection of different phenotypes ranged (P>0,95). It was
determined superiority in cows of high phenotype.

Stress-factor in summer and winter periods have significant negative

influence on cows with low phenotypes, than with high ones (P>0,99). These
factors testified that it is necessary to search best genotypes among the best
phenotypes.

8. In natural-climatic conditions of foothill zone imported cows of Flekvieh

Simmental breed demonstrated their economic-useful properties as in their own
motherland. Keeping them in capital buildings, in boxes, and on pasture feeding
ground, full-bodied, of the same type of feeding contributed to manifestation of
productivities genetic potential. Milk yield of different genotype in I-lactation
reached than standard type. In summer and winter periods cows’ clinical indices
passed at the level of physiologic norm. Heat tolerance index was in high points. It
is observed rise of haemothologic indices in summer on comparison with winter
ones. This types of pure-strain herd were formed in foothills.

9. Fulfillment of scientific-research work was ended by high economic

effectiveness. Thus, in traditional technologic conditions of keeping and feeding in
cattle breeding farms from Holstein cows of Chinese selection obtained level of
profitability made 26-30%; in keeping in lightly constructed buildings, in boxes,
and on the same types of feeding on from Holstein cows of German selection
respectively made 35-36%,in optimal conditions of keeping and feeding on
Holstein cows of Slovenic and German selection on forming of different
phenotypes, respectively obtained profitability 62%; in foothill-zones in optimal
conditions of keeping and feeding from Flekvieh Simmental cows profitability
made 58%.

59

ЭЪЛОН КИЛИНГАН ИШЛАР РУЙХАТИ

Список опубликованных работ

List of published works

I бўлим (Iчасть; I part)

1.

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шакиров Қ.Ж. Шахсий ѐрдамчи

ва деҳқон хўжаликлари чорвачилигини модернизациялаш истиқболлари.
МОНОГРАФИЯ.ООО ―StarPrintServisǁ нашрѐти.Тошкент 2015. 220 б.

2.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ., Хожимуратов Ш.

Импорт

қилинган

Венгрия

ва

Хитой

голштин

моллари

сут

маҳсулдорлигининг I-лактациясида намоѐн бўлиши. // «Зооветеринария», Ж.,
№4, 2012, Б. 37-38. (06.00.00.№6).

3.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ., Хожимуратов Ш.

Венгрия ва Хитой голштин сигирларининг ривожланиши, экстерьер
хусусиятлари ва сут маҳсулдорлиги. // «Зооветеринария», Ж., №5-6, 2012, Б.


background image

36-37. (06.00.00.№6).

4.

Носиров У.Н., Мақсудов И., Досмухамедова М., Шакиров Қ.

Наслчилик иши ва наслчилик базасини модернизациялаш муаммо ва
омиллари. // ―Зооветеринарияǁ Ж., №9, 2012, Б. 3-7. (06.00.00.№6).

5.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ. Венгрия ва Хитой

голштин

сигирларини

янги

табиий-иқлим

шароитига

мослашиш

хусусиятлари. // «Зооветеринария», Ж., №10, 2012, Б. 43. (06.00.00.№6).

6.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ. Флегфих-қизил-ола

зотининг яратилиши ва хўжалик фойдали хусусиятлари. // «Зооветеринария»,
Ж., №12, 2012, Б. 33-35. (06.00.00.№6).

7.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ., Мунаваров А.

Австриядан импорт қилинган Флегфих симментал ғунажинларнинг келиб
чиқиш наслдорлик сифатлари. // «Зооветеринария», Ж., №3, 2013, Б. 32-33.
(06.00.00.№6).

8.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ. Голштин зотли

наслчилик заводларини шакиллантириш. // «Зооветеринария», Ж., №7, 2013,
Б. 27-28. (06.00.00.№6).

9.

Насыров У.Н., Шакиров Қ., Мамталиев Ш. Генотип-среда в

проявлении продуктивнонго потенциала импортных коров в условиях
жаркого климата Узбекистана. // «Зооветеринария», Ж., №4, 2015, С. 31-32.
(06.00.00.№6).

10.

Мамталиев Ш. Голштин зотли сигирларни иқлимлашиш жараѐнида

маҳсулдорлик сифатларини намоѐн бўлиши. // «Зооветеринария», Ж., №7,
2015, Б. 28-29. (06.00.00.№6).

11.

Shakirov K.J. Genotype- environment in manifestation of productive

potential of imported cows in the conditions of Uzbekistan’s hot climate. //
European Applied Sciences #5 2015, Р. 41-42. (06.00.00.№2).

12.

Шакиров К.Ж. Формирования племенных и продуктивных коров

Флегфих симментальской породы в условиях жаркого климата Узбекистана.
//European Applied Sciences #12 2015, Р. 25-26. (06.00.00.№2).

60

II-бўлим (II часть; IIpart)

13.

Носиров У., Мақсудов И., Досмухамедова М., Холматов А., Шакиров

Қ. Хитой голштини турли генотипли сигирларнинг маҳсулдорлиги ва
экстерьер хусусиятлари. Қишлоқ хўжалигини инновацион ривожланишида
аграр фани ва илмий техник ахборотининг роли, Республика илмий-амалий
анжумани материаллари, I-қисм, Тошкент-2010, Б. 153-154.

14.

Носиров У.Н., Шакиров Қ.Ж. Ўзбекистонга импорт қилинган Хитой

голштин ғунажинлари. Қишлоқ хўжалигини инновацион ривожланишида
аграр фани ва илмий техник ахборотининг роли, Республика илмий-амалий
анжумани материаллари, I-қисм, Тошкент-2010, Б. 159-161.

15.

Шакиров Қ. Хитой голштин зотли сигирларни иссиқ иқлим

шароитига

мослашиши

жараѐнида

сут

соғимини

намоѐн

бўлиши.


background image

Республикада чорвачиликни ривожлантириш ва суғориладиган майдонларда
озуқабоп экинларни етиштириш истиқболлари. Республика илмий-амалий
конференция материаллари. Тошкент -2014, Б. 45-46.

16.

Шакиров Қ. Немис голштин зотли турли конституция типидаги

сигирлар сут маҳсулдорлигини намоѐн бўлиши. Республикада чорвачиликни
ривожлантириш ва суғориладиган майдонларда оуқабоп экинларни
етиштириш истиқболлари. Республика илмий-амалий конференция
материаллари. Тошкент-2014,Б. 47-48.

17.

Шакиров Қ., Абдурахмонов Ф. Германиядан импорт қилинган моллар

сут маҳсулдорлиги. ―Агросаноат мажмуаси тармоқларида

инновацион

бошқарув фаолиятини модернизациялаш ва ривожлантириш муаммолариǁ
Республика илмий-амалий конференцияси материаллари I
қисм. Тошкент-2014, Б. 68-70.

18.

Шакиров

К.

Формирование

фенотипа

у

коров

разных

конституционных типов голштинской породы в условиях жаркого климата
Узбекистана. Сельскохозяйственные науки и агропромышленный комплекс
на рубеже веков. Сборник материалов. XI Международной научно
практической конференции. Новосибирск, 2015, С. 117 –121.

19.

Шакиров К.

Формирование продуктивных и адаптационных особенностей коров
голштинской породы китайской, немецкой и словенской селекции в условиях
жаркого климата. Интернаука Сборник статей IX Международной
научно-практической конференция № 7(9) «Молодой ученый: Вызовы и
перспективы». Москва, 2016. С. 254-259.

61

Автореферат «Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги» журнали таҳририятида

таҳрирдан ўтказилди (02.05.2016 й.)


background image

Босишга рухсат этилди: 03.05. 2016 йил

Бичими 60х84

1

/

16

, «Times New Roman»

гарнитурада рақамли босма усулида босилди.

Шартли босма табоғи 5. Адади: 100. Буюртма: № _____.

Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси,

100197, Тошкент, Интизор кўчаси, 68

«АКАДЕМИЯ НОШИРЛИК МАРКАЗИ» ДУК

62

References

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шакиров Қ.Ж. Шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликлари чорвачилигини модернизациялаш истикболлари. МОНОГРАФИЯ.ООО “StarPrintServis” нашрёти.Тошкент 2015. 220 б.

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ., Хожимуратов Ш. Импорт килинган Венгрия ва Хитой голштин моллари сут махсулдорлигининг I-лактациясида намоён бўлиши. // «Зооветеринария», Ж., №4, 2012, Б. 37-38. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ., Хожимуратов Ш. Венгрия ва Хитой голштин сигирларининг ривожланиши, экстерьер хусусиятлари ва сут махсулдорлиги. // «Зооветеринария», Ж., №5-6, 2012, Б. 36-37. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Максудов И., Досмухамедова М., Шакиров Қ. Наслчилик иши ва наслчилик базасини модернизациялаш муаммо ва омиллари. // “Зооветеринария” Ж., №9, 2012, Б. 3-7. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ. Венгрия ва Хитой голштин сигирларини янги табиий-иқлим шароитига мослашиш хусусиятлари. // «Зооветеринария», Ж., №10, 2012, Б. 43. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ. Флегфих-кизил-ола зотининг яратилиши ва хўжалик фойдали хусусиятлари. И «Зооветеринария», Ж., №12, 2012, Б. 33-35. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М., Шакиров Қ., Мунаваров А. Австриядан импорт килинган Флегфих симментал гунажинларнинг келиб чиқиш наслдорлик сифатлари. // «Зооветеринария», Ж., №3, 2013, Б. 32-33. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М_, Шакиров Қ. Голштин зотли наслчилик заводларини шакиллантириш. // «Зооветеринария», Ж., №7, 2013, Б. 27-28. (06.00.00.№6).

Насыров У.Н., Шакиров Қ., Мамталиев Ш. Генотип-среда в проявлении продуктивнонго потенциала импортных коров в условиях жаркого климата Узбекистана. И «Зооветеринария», Ж., №4, 2015, С. 31-32. (06.00.00.№6).

Мамталиев Ш. Голштин зотли сигирларни иқлимлашиш жараёнида маҳсулдорлик сифатларини намоён бўлиши. // «Зооветеринария», Ж., №7, 2015, Б. 28-29. (06.00.00.№6).

Shakirov K.J. Genotype- environment in manifestation of productive potential of imported cows in the conditions of Uzbekistan’s hot climate. // European Applied Sciences #5 2015, P. 41-42. (06.00.00.№2).

Шакиров К.Ж. Формирования племенных и продуктивных коров Флегфих симментальской породы в условиях жаркого климата Узбекистана. //European Applied Sciences #12 2015, Р. 25-26. (06.00.00.№2).

Носиров У., Максудов И., Досмухамедова М., Холматов А., Шакиров Қ. Хитой голштини турли генотипли сигирларнинг маҳсулдорлиги ва экстерьер хусусиятлари. Қишлоқ хўжалигини инновацион ривожланишида аграр фани ва илмий техник ахборотининг роли, Республика илмий-амалий анжумани материаллари, I-қисм, Тошкент-2010, Б. 153-154.

Носиров У.Н., Шакиров Қ.Ж. Ўзбекистонга импорт килинган Хитой голштин ғунажинлари. Қишлоқ хўжалигини инновацион ривожланишида аграр фани ва илмий техник ахборотининг роли, Республика илмий-амалий анжумани материаллари, I-қисм, Тошкент-2010, Б. 159-161.

Шакиров Қ. Хитой голштин зотли сигирларни иссик иклим шароитига мослашиши жараёнида сут соғимини намоён бўлиши. Республикада чорвачиликни ривожлантириш ва сугориладиган майдонларда озукабоп экинларни етиштириш истикболлари. Республика илмий-амалий конференция материаллари. Тошкент -2014, Б. 45-46.

Шакиров Қ. Немис голштин зотли турли конституция типидаги сигирлар сут маҳсулдорлигини намоён бўлиши. Республикада чорвачиликни ривожлантириш ва сугориладиган майдонларда оуқабоп экинларни етиштириш истикболлари. Республика илмий-амалий конференция материаллари. Тошкент-2014,Б. 47-48.

Шакиров Қ., Абдурахмонов Ф. Германиядан импорт килинган моллар сут махсулдорлиги. “Агросаноат мажмуаси тармокларида инновацион бошкарув фаолиятини модернизациялаш ва ривожлантириш муаммолари” Республика илмий-амалий конференцияси материаллари I-кисм. Тошкент-2014, Б. 68-70.

Шакиров К. Формирование фенотипа у коров разных конституционных типов голштинской породы в условиях жаркого климата Узбекистана. Сельскохозяйственные науки и агропромышленный комплекс на рубеже веков. Сборник материалов. XI Международной научно-практической конференции. Новосибирск, 2015, С. 117-121.

Шакиров К. Формирование продуктивных и адаптационных особенностей коров голштинской породы китайской, немецкой и словенской селекции в условиях жаркого климата. Интернаука Сборник статей IX Международной научно-практической конференция № 7(9) «Молодой ученый: Вызовы и перспективы». Москва, 2016. С. 254-259.