ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
99
QUYONLARNI SUN’IY KO’PAYTIRISH TEXNOLOGIYASINING
MUAMMO VA YECHIMLARI
Abduraximov Abbosbek Dilmurod o’g’li
Andijon qishloq xo’jaligi va agrotexnologiyalar instituti assistenti
Soyibjonov Axmadillo Toxirjon o’g’li
Andijon qishloq xo’jaligi va agrotexnologiyalar instituti assistenti
Akbarov Davronbek Qaxramonjon o’g’li
Andijon qishloq xo’jaligi va agrotexnologiyalar instituti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14463958
Annotatsiya.
Bugungi kunda quyonchilik tarmogʻi dunyo iqtisodiyoti va
isteʼmolida muhim oʻrinlardan birini egallagan. Shu jumladan, chorvachilikda
goʻsht, sut, tuxum va baliq mahsulotlari bilan bir qatorda quyon goʻshti
yetishtirish ham muhim ahamiyatga ega. Zero, quyonchilik sardaromad
sohalardan boʻlib, xususan goʻshti esa parhezbop hisoblanadi. Mutaxassislar
fikriga koʻra, quyonning goʻshti va terisi, shuningdek, uning yogʻi ham ekologik
toza mahsulot boʻlib, kosmetologiyada turli kremlarni tayyorlashda foydalansa
boʻladi. Umuman olganda, quyonchilik tarmogʻini yanada rivojlantirish, uning
terisi va moʻynasini sanoat usulida qayta ishlab, eskportga yoʻnaltirish xoʻjalik
yurituvchi subyektlar va tadbirkorlar uchun moʻmay daromad sanaladi.
Quyidagi maqolada quyonlarni yetishtirish va ko’paytirish texnikasi haqida so’z
yuritiladi.
Kalit so’zlar:
quyonlar, jinsiy sikl, ko’paytirish jadvali, intensive
quyonchilik, polyak zoti, Flamand giganti, vulva, vaqtincha bepushtlik, soxta
xomiladorlik.
Kirish
Quyonlar boshqa chorva mollariga nisbatan ko‘payish darajasi yuqori. Ular
tug'ilgandan keyin bir necha oy ichida jinsiy yetuk bo'lib, nisbatan qisqa
muddatli homiladorlikka ega. Quyonlarda jinsiy sikl juda tez takrorlanib turadi.
Intensiv naslchilik dasturi bilan bitta ona quyondan yiliga 60 taga bola olishni
kutishimiz mumkin. Bunday intensiv naslchilik yangi boshlanuvchilar uchun
tavsiya etilmaydi va kamdan-kam hollarda tijorat ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
Quyonlar uchun naslchilik tizimini o'rnatishda birinchi navbatda
quyonlarni boqish maqsadiga e'tibor berish kerak. Agar siz go'sht uchun quyon
boqayotgan bo'lsangiz, iloji boricha ko'proq yosh quyonchalarni ishlab
chiqarishga e’tibor qaratishingiz zarur. Agar siz quyonlarni manzarali turlariga
qiziqsangiz, har yili bir necha martta bola olishga va quyonlarni jinsiy voyaga
yetishiga e’tibor qaratishingiz kerak.
Adabiyotlar taxlili va metodolgiya.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
100
Quyonlarni ko'paytirish jadvallari odatda hisobni yuritishda qulaylik uchun
7 kunlik intervallarga asoslanadi. Ko'pgina tijorat ishlab chiqaruvchilari
quyonlar bolalagan keyin 14 dan 21 kungacha nasl olishga hakat qilishadi. Agar
quyonchilik sohasida yangi bo’lsangiz 35 kunlik nasl berish jadvali tavsiya
etiladi. Tajriba orttirganingizdan so’ng bolalash va naslchilik o'rtasidagi
intervalni
qisqartirishingiz
mumkin.
Qanday
naslchilik
sxemasidan
foydalanmasligingizdan qat'i nazar, ularni juftlashtirishdan oldin har doim
quyonlarning holatini tekshiring. Bolalaganidan 21 kun o'tgach, yomon ahvolda
bo'lgan quyonni yana juftlashtirish oqilona bo'lmaydi, chunki bu uning
reproduktiv qobiliyatiga ta'sir qilishi mumkin. Bu kam tug'ilishga, kichik
bolalarga yoki tug'ilgan bolalarning yuqori o'limga olib kelishi mumkin. Mumkin
bo'lgan muammolar xavfini cheklash uchun quyonning sog'lig'i maqbul
sharoitlarda ekanligiga ishonch hosil qiling. Iloji bo'lsa, bir nechtasini bir kunda
yoki bir necha kun ichida birlashtiring. Bolalash taxminan bir vaqtning o'zida
(28-32 kundan keyin) sodir bo'ladi, bu zarurat tug'ilsa, bolalarni tarbiyalashni
osonlashtiradi. Bir tug’riqda yetti yoki sakkizta bola tug'ilishi kutilishi kerak,
lekin quyonning o'ziga xos zotiga qarab, ular vaqti-vaqti bilan kamroq yoki
ko’proq bo'lishi mumkin.
Voyaga yetgan erkaklar har kuni, ularning unumdorligiga ta'sir qilmasdan,
uzoq vaqt davomida bitta juftlash uchun ishlatilishi mumkin. Biroq, agar ular bir
yoki ikki kun ichida bir nechta urug’lantirishda foydalanilsa, ular yana
juftlashdan oldin bir necha kun dam olishlari kerak.
Yirik savdo quyonlarida har 10-15 ta quyon uchun bitta erkak saqlanishi
mumkin, kichik ishlab chiqaruvchilarga esa 1 dan 5 gacha yoki hatto 1 dan 2
gacha bo'lgan erkak kerak bo'lishi mumkin. Intensiv naslchilik dasturi kamroq
intensiv naslchilik jadvaliga qaraganda bir xil miqdorda xizmat ko'rsatish uchun
ko'proq erkak talab qiladi. To'g'ri nasl-nasabni ta'minlash uchun naslchilik
paytida bir xil erkakdan foydalanishni unutmang.
Muhokama.
Quyonlarning turli zotlari turli yoshda jinsiy yetuklikka
erishadilar. Kichik zotlar katta zotlarga qaraganda erta jinsiy yetuk bo'ladi.
Kichik zotlarni (polyak kabi) 4-5 oyligida urchitish mumkin. O'rta zotlar
(masalan, Yangi Zelandiya va Kaliforniyalik zotlari) 6-7 oyligida jinsiy yetuk
bo'ladi. Gigant zotlari (masalan, Flamand giganti) urchitilganda kamida 7 oylik
bo'lishi kerak. Barcha quyon zotlarining urg'ochilari erkaklariga qaraganda erta
jinsiy yetuklikka erishadilar. Bu shuni anglatadiki, uni xuddi shunday yoshdagi
erkaklardan oldin ishlab chiqarishga kiritish mumkin.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
101
Qachonki ular juftlashishga moyil bo'lsa, ular odatda kuyikish belgilarini
ko'rsatadilar. Ular notinch harakat qilishlari, iyaklarini ozuqa va suv idishlari
yoki boshqa jihozlarga ishqalashlari va boshqa quyonlarga qo'shilish istagini
ko'rsatishlari mumkin. Urug'lanishga tayyor bo'lgan urg’ochida vulva (ayolning
tashqi jinsiy a'zosi) biroz shishgan, nam va qizg'ish, binafsha rang bo’ladi.
Kichkina, quruq, oqargan (oq rangli) vulva urg’ochining ko'payish uchun tayyor
emasligini anglatadi. Shuningdek, agar urg’ochi kuyikish vaqtida bo’lsa, qornida
yotishi yoki teginish paytida dumini ko'tarishi mumkin. Har qanday
juftlashishga urinishdan oldin, ularning holati yaxshi, kasallik va jarohatlar
yo'qligiga ishonch hosil qilish uchun ikkalasini ham tekshirib ko'ring.
Juftlashdan oldin urg’ochini erkak quyon qafasiga o’tkazish zarur. Chunki
urg’ochi hayvon qafasiga boshqa quyon kiritilgan vaqtda o’zini himoyalshga
harakat qilishi mumkin. Bundan tashqari, begona qafasga erkak quyon qo’yilsa,
u atrofni hidlashi va o’rganishi uchun ko’p vaqt ketadi. Juftlanishga tayyor
bo'lgan faol urg’ochi va tajribali erkak qo'yilsa, juftlashish deyarli darhol sodir
bo'ladi. Yosh, tajribasiz quyonlarni juftlashtirish, tajribali quyonlarga qaraganda
ko'proq vaqt talab qilishi mumkin. Juftlash harakati tugagach, erkak quyon
odatda orqaga yoki yon tomoniga yotib qoladi.
Ba'zi quyon boquvchilar urg’ochini qafasga qaytarishdan oldin erkak bilan
ikki marta juftlashishga imkon beradi. Boshqalar, birinchi juftlashdan 8-12 soat
o'tgach, ikkinchi juftlash uchun urg’ochini bir xil erkakga qaytarishni afzal
ko'radilar. O'z vaqtida tug’iriqqa tayyorgarlik ko'rish uchun (masalan,
urg’ochining qafasiga uy qutisini qo'yish) barcha juftlashish sanasini yozib
qo'yganingizga ishonch hosil qiling.
Natija.
Ko'pincha urg’ochi erkak quyon bilan juftlashishdan bosh tortadi.
Bu sodir bo'lganda, uni boshqa erkak quyon bilan sinab ko'ring yoki uni qafasga
qaytaring va 2-4 kundan keyin uni yana sinab ko'ring. Erkak quyon qafasida
juftlashmagan urg’ochi quyon qolmasligiga e’tibor qaratilishi lozim. Birgalikda
yolg'iz qolgan tajovuzkor erkak quyon va maylsiz urg’ochi quyon bir-biriga zarar
yetkazishi mumkin. Ba'zi hollarda, urg’ochi quyonni juftlashtirish uchun ushlab
turish kerak bo'lishi mumkin. Bunda bir qo'lingiz bilan urg’ochini yelkasidan
ushlab turing. Ikkinchi qo'lingizni uning tanasi ostiga orqa oyoqlari orasiga
qo'ying (bu uning orqa qismini xizmat qilish uchun normal balandlikka
ko'taradi) va dumini yuqoriga yoki bir tomonga siljiting. Aksariyat erkak
quyonlar quyon boquvchining bunday yordamiga osongina moslashadi.
Quyonlar ko'pincha yozning oxirida, kuzda va qishning boshida
mahsuldorlikning tabiiy pasayishini ko'rsatadi. Bunday vaqtda yaxshi
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
102
maxsuldorlikka ega quyonlarni saralab olish va ularni juftlashga e’tibor berish
kerak.
Ketma-ket 5 kun davomida 85 °F dan yuqori haroratga ta'sir qilish erkak
quyonlarda vaqtinchalik bepushtlikka olib kelishi mumkin. Qari erkak quyonlar
yosh erkak quyonlarga qaraganda issiqlikka ko'proq moyil bo'ladi va 60 dan 90
kungacha steril bo'lib qolishi mumkin. Issiq ob-havo tufayli erkaklarning
bepushtligini kamaytirishga uchun quyonlarning eng salqin qismida naslchilik
erkak quyonlarini saqlang va ularni tez-tez juftlashtiring.
Soxta homiladorlik (soxta homiladorlik) - bu urg’ochi homilador bo'lib
tuyuladigan, ammo homilador bo'lmagan holat. Bu steril juftlashish yoki
jismoniy stimulyatsiya natijasida yuzaga kelishi mumkin, masalan, boshqa
quyon tomonidan o'rnatilgan bo'lib, bunga urg’ochida homiladorlikka o'xshash
fiziologik reaktsiyaga sabab bo'ladi. Taxminan 17 kun davom etadigan
psevdoprognoz paytida,urg’ochi tug’maydi. U, garchi homilador bo'lmasa ham,
uya qurishi mumkin. Vaziyat normal bo'lsada va urg’ochi uchun zararli
bo'lmasada, bu naslchilikni kechiktiradi.
Xulosa.
Reproduktiv tizimning yana bir keng tarqalgan muammosi
juftlashgandan keyin homilador bo'lmaganda paydo bo'ladi. Buning sababi,
odatda, ular ortiqcha vaznga ega yoki uzoq vaqt davomidako’paymagan
bo’lishidir. Haddan tashqari ortiqcha vazn ham muammo tug'dirishi mumkin,
chunki ular dangasalikka moyil va libido (jinsiy xohish) yo'q. Kambag'al jismoniy
holat, qarilik, kasallik, shikastlanish va noto'g'ri ovqatlantirish reproduktiv
muammolarni keltirib chiqaradigan boshqa omillardir. Quyon boquvchi sifatida
siz nasldor hayvonlaringizni eng yaxshi reproduktiv ko'rsatkichlar uchun
tartibli, faol va sog'lom holatda saqlashga harakat qilishingiz kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar:
1.
Абдурахимов , А., Зуфикаров , Д., Асқарова , М., Саидов , М. and
Юлдашев, Д. 2023. ПРАВИЛЬНЫЙ РАСЧЕТ ПОТРЕБНОСТИ В КОРМАХ
ОСНОВА ПРОДУКТИВНОСТИ ЛАКТИРУЮЩИХ КОРОВ. Models and methods in
modern science. 2, 6 (May 2023), 23–26.
2.
Собиров, И. ., Абдурахимов, А., & Юсупов, А. (2023). ЛОСОСЬСИМОН
БАЛИҚЛАРНИНГ
АЭРОМОНОЗ
(ЁКИ
ФУРУНКУЛЕЗ)
ИНФЕКЦИОН
КАСАЛЛИГИ. Евразийский журнал медицинских и естественных наук, 3(4
Part
2),
125–129.
извлечено
от
https://www.in-
academy.uz/index.php/EJMNS/article/view/13571
3.
Собиров, И. ., & Абдурахимов, А. . (2023). БАЛИҚЛАРДА ПАРАЗИТАР
ЗАМБУРУҒЛАР (МИКОЗ) ТОМОНИДАН КЕЛТИРИБ ЧИҚАРИЛАДИГАН
КАСАЛЛИКЛАР. Евразийский журнал академических исследований, 3(5
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
103
Part
4),
297–300.
извлечено
от
https://www.in-
academy.uz/index.php/ejar/article/view/16115
4.
Тaжибоев М. М. ЁЗНИНГ ИНТЕНСИВ ВА ДАВОМИЙЛИГИ ТУРЛИ ХИЛ
ЗОТДАГИ АСАЛАРИЛАР МАХСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ //Евразийский
журнал медицинских и естественных наук. – 2023. – Т. 3. – №. 5. – С. 14-16.
5.
Машрапова , Р. ., Зулфиқоров, Д. ., & Жавхаров, О. . (2023). “МУҚУМИЙ”
НАСЛЧИЛИК ФЕРМЕР ХЎЖАЛИГИДА ЧЕТДАН КЕЛТИРИЛГАН ГОЛШТИН
ЗОТЛИ
СИГИРЛАРДАН
САМАРАЛИ
ФОЙДАЛАНИШ
ОМИЛЛАРИ.
Евразийский журнал академических исследований, 3(4 Part 3), 35–42.
извлечено от https://in-academy.uz/index.php/ejar/article/view/12619
