ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
104
ЎРИК ДАРАХТЛАРИ ҲОСИЛДОРЛИГИГА ШАКЛ БЕРИШ ВА
БУТАШНИНГ ТАЪСИРИ
Қаршиев Алишер Эсанович
Юсупова Бахтигул Элмаматовна
Тошкент Давлат Аграр университети
Умарова Муаззам Аваз қизи
https://doi.org/10.5281/zenodo.14464251
Аннотация:
Мақолада ўрик дарахтларини буташ маҳаллий ва четдан
келтирилган ўрик навларини ўрганиш ва истиқболли бўлган навларни
танлаш учун олиб борилган тадқиқот кузатувлари ҳамда турли
параметрларда қисқартириш ва йиллик навдалари кесилган дарахтларда
шох-шаббанинг тўғри шаклланиши мевалар сифатининг ошиши, ташқи
шароитларга мослашувчанлиги ва бошқа ижобий хусусиятлари
келтирилган
Калитли сўзлар
: буташ, новда, сифатли, куртак, гул, мева, ҳосил, боғ,
маҳаллий, четдан, иқлим, танлаш, мослашувчанлик.
Аннотация:
в статье представлены научные наблюдения,
проведенные с целью изучения отечественных и зарубежных сортов
абрикосовых кустарников и отбора перспективных сортов, а также
снижения различных параметров и правильного формирования граба на
деревьях при ежегодной обрезке сортов, повышения качества плодов,
приспособляемости к внешним условиям и других положительных
характеристики.
Ключевые слова:
куст, ветка, качество, бутон, цветок, плод, урожай,
сад, местный, зарубежный, климат, выбор, гибкость.
Abstract:
the article presents scientific observations conducted in order to
study local and introduced varieties of apricot trees and select promising
varieties, as well as reduce various parameters and correct formation of
hornbeam on trees during annual pruning of varieties, improve fruit quality,
adaptability to external conditions and other positive characteristics.
Keywords:
bush, branch, quality, bud, flower, fruit, harvest, orchard, local,
introduced, climate, choice, flexibility.
Кириш.
Ўрик Ўзбекистонда асосий мевалардан бири ҳисобланади.
Асосан Фарғона ва Зарафшон водийсида кўп тарқалган. Меваси
янгилигича, қоқи қилиб ва қайта ишланган ҳолда истеъмол қилинади.
Ўрикнинг янги пишган меваси таркибида 8,4-19,0% қанд моддаси; 0,3-
1,7% турли (асосан ўрик, лимон ва жуда оз миқдорда салицил ва вино)
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
105
кислоталар; 0,1-1,6% пектин, ҳамда А ва С витаминлар бор. Туршагида 80%
ва ундан ҳам кўпроқ қанд моддаси бўлади. Ўрта Осиёда ҳудудларида
ўсадиган кўпчилик ўрик навларининг мағзи ширин бўлиб, бодом мағзи
каби истеъмол қилинади. Таркибида 45-58% мой ва 28% га яқин оқсил
бўлади. Аччиқ мағзидан амигдалин моддаси, техник ва озиқ-овқатга
ишлатиладиган
мой
олинади.
Данак
пўстлоғидан
тушь
ва
фаоллаштирилган кўмир тайёрланади. Ўрик мевасидан асосан, туршак ва
баргак қилинади, шунингдек консерва саноати учун қимматли хомашёдир.
Ундан компот, мураббо, джем, повидло, пастила, мармелад, желе, цукат,
конфет орасига солинадиган қиём ҳамда шарбат махслотлари
тайёрланади. Ёғочи мустахкамлиги сабабли токарликда ишлатилади [1].
Адабий мабаъларда келтирилишича, ўрик инсон томонидан
маданийлаштирилган қадимги мева турларидан бири бўлиб, келиб чиқиш
ватани Арманистон ҳисобланган бўлсада аммо кейинчалик Хитой
эканлиги аниқланган Шу билан бир қаторда кўплаб адабий
маълумотларда келтирилишича ўрикнинг ватани Ўрта Осий эканлиги ҳам
тасдиқланган, чунки ҳали ҳам бу минтақада ўрикни ёввойи ҳолда кўплаб
учратиш мумкин. Ўрик Ўзбекистонда эрамиздан олдинги VI-VII асрлардан
маълум тур ҳисобланади [2, 3, 4].
Соҳа олимларининг маълумотларида ёзилишича ўрик мева
турларининг келиб чиқиши Осиё материги билан боғлиқ эканлиги
келтирилган. Бунда ўрик турлари майдони Хитой ва Ўрта Осиёнинг тоғли
худудлари, ғарбда Олд Осиё ва Кавказорти ҳудудларида 12 дан ортиқ
турлари учрайди. Булардан: Оддий ўрик (А.vulgaris lame), (A.ansu/komi/
kost), (A.holostria/batal kost) ва (А mume siev) умумлаштирилган турлар
ҳисобланади, булардан МДҲ давлатларида ўрикнинг ёввойилашган оддий
Сибр Манжур Давид турлари тарқалган; (А. Davidiana Carr ), (А.Kostiniae
Lomakin), (А. Leiocarpa Kost), (A. Sogdiana Kudr.), (A. Anymala Koehne) [5, 6].
Мевали ўсимликларнинг онтогенез даври давомида ўз наслини
генетик ўзгаришлари орқали наслдан-наслга қолдириш хусусиятига
эгадир. Барча маданий мевали ўсимликларда ўсиш-ривожланиш ва мева
ҳосил қилиш омиллари ташқи муҳит билан бевосита боғлиқ бўлиб,
буларга ҳарорат, ёруғлик, сув, ҳаво, тупроқ каби ташқи омилларнинг
таъсири бўлади. Ҳар бир омилнинг ўсимликларга таъсир даражаси бошқа
бир омиллар билан таъминланиш даражасига боғлиқ [7, 8];
Илмий аҳамияти:
Маҳаллий ва интродукция қилинган ўрик
навларини илмий ўрганиш ва уларни ҳар томонлама агробиологик ва
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
106
технологик баҳолаш, шунингдек, маҳаллий ва четдан келтирилган ўрик
навларини йиллик ўсувчи новдаларини турли ўлчамларда қисқартириш
ва буташнинг самарали меъёрларни ишлаб чиқиш, йиллик ўсувчи
новдаларни ўрик навларига мос параметрларда кесиш ва уларга мос шакл
буташ усулини такомиллаштириш илмий изланишимизнинг асосий
йўналиши ҳисобланади.
Ўрик навларини ўрганишда энг аввола ҳар бир ҳудуд учун иқлим
шароитга мос навларни танлаш, шунингдек, уларнинг ҳосилдорлигини
оширишга қаратилган самарали агротехник тадбирларни ишлаб чиқиш
зарур.
Ўрикнинг аксарият навларида асосан эрта баҳорги совуқлар
таъсирида зарарланиши кузатилади. Шу боис бундай шароитларда
навларнинг биологик хусусиятларини ҳисобга олиб, кузатилган ва
аниқланган илмий маълумотлар асосида навларни тўғри танлаш ва турли
ҳудудларда тартибли жойлаштириш, тупроқ иқлим хусусиятларини
инобатга олган ҳолда боғлар барпо қилиш, ҳамда агротехник тадбирларни
ўз муддатида мақбул вариантларда қўллаш орқали мунтаззам мева ҳосил
қилишига эришилади.
Ўрикни ёки бошқа мевали дарахтларни етиштиришда ҳар бир
навнинг биологик талаблари ва хўжалик-технологик хусусиятлари асосан
маданийлаштирилаётган ҳудуднинг табиий тупроқ-иқлим шароитларига
мос келиши асосий омиллардан бири ҳисобланади. Ўрик навларида
йиллик биологик фазани ўрганиш учун ташқи муҳит шароитларига
боғлиқ ҳолда фенологик кузатувлар усулидан фойдаланилди. Тажрибада
ўрганилган маҳаллий ва интродукция қилинган ўрик навлари
дарахтларида фенологик фазаларнинг ўтиш муддатларини кузатиш улар
ўртасида маълум тафовутни аниқлаш имконини берди.
Тадқиқот натижалари
га кўра 8-10 ёшли ўрик дарахтларининг
ўрганилган навларида куртакларнинг бўртиши Субхоны (st) навида 4/III
санасида кузатилиб, унга нисбатан Моника Бланка нави – 8 кун (24/II),
Шалах нави – 5 кун (27/II) ва Исфарак нави – 4 кун (28/II) илгари
кузатилиб, аксинча, Калони кандак нави эса – 1 кун (5/III) кейин
куртаклари бўртганлиги қайд қилинди. Қолган ўрик навлари стандарт
нави билан деярли бир хил санада (4/III) куртаклар бўртганлиги
аниқланди.
Ўрганилаётган ўрик навларида ғунчалаш фазаси энг эрта Моника
Бланка навида (28/II) бошланиб, ушбу фаза Субхоны (st) навида 8 кун кеч
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
107
(8/III) бошланганлиги аниқланди. Субхоны (st) навига нисбатан Исфарак
навида – 5 кун (3/III), Шалах ва Юбилейный Навои навларида – 3 кун
(6/III), Наджими ва Исфарак бадамский навлари – 1 кун (7/III) олдин
шаклланган бўлса, Калони кандак нави – 1 кун (9/III) кейин
ғунчаланганлиги кузатилди.
Ўрикнинг Субхоны (st) навида гуллашнинг бошланиши-тугаши
давомийлиги – 11 кун (10/III–21/III) бўлган бўлса, унга нисбатан Моника
Бланка навида– 9 кун (4/III–13/III), Шалах ва Юбилейный Навои
навларида – 10 кунни (8/III–18/III) ташкил қилди. Аксинча, бошқа
навларда ушбу фаза давомийлиги Субхоны (st) навига нисбатан 2-3 кунга
кечроқ бўлганлиги аниқланди.
Ўрикнинг Моника Бланка (24/II – 1/IV), Шалах (27/II – 2/IV) ва
Исфарак (28/II – 5/IV) навларида куртак бўртишидан то тўлиқ барг
чиқариши – 34-36 кунда шаклланишига юқори фойдали ҳарорат
йиғиндисини (+581,3°С) талаб қилган бўлса, аксинча камроқ фойдали
ҳарорат йиғиндисида (+499,0°С) Субхоны (st), Субхоны Заря, Субхоны
Гигант, Наджими, Исфарак бадамский, Калони кандак ва Юбилейный
Навои навларда куртак бўртишидан то тўлиқ барг чиқаришигача – 30-32
кунни ташкил қилди.
Ўрик навлари мевасининг 19 кун эрта пишиши Субхоны (st) навига
(13/VI) нисбатан Наджими навида (25/V) бўлиб, қолган навларда эса ушбу
фазадаги фарқ 4-11 кунни ташкил қилди. Бунда, гуллашдан то мевани
пишишигача фойдали ҳарорат йиғиндиси Наджими навида +1579,7°С ни
ташкил қилган бўлса, қолган навларда +1846,0°С фойдали ҳарорат
йиғиндисида меваларни пишишганлиги аниқланди.
Ўрганилаётган ўрик навларида баргларнинг энг эрта сарғайши
Субхоны (st) навида (24/IX) кузатилиб, стандартга нисбатан Юбилейный
Навои нави – 4 кун (28/IX) ҳамда бошқа навларда (1/X – 19/X) эса
баргларни сарғиши 8–26 кунга кеч бошланганлиги аниқланди.
Ҳазонрезгилик стандарт Субхоны (st) навига (7/X) нисбатан 10-11
кун энг эрта бошланиши (25 %) Моника Бланка ва Шалах навларида (27/IX
ва 28/IX) бўлган бўлса, аксинча 7-12 кун кеч ҳазонрезгиликни бошланиши
(25 %) Исфарак бадамский (14/X) ва Субхоны Гигант (19/X) навларда
бўлганлиги аниқланди (1-жадвал).
1-жадвалдаги маълумотларга кўра, Субхоны (st) навига (25/X)
нисбатан 90 % ли (тўлиқ) ҳазонрезгиликни Моника Бланка (14/X) – 11 кун
ва Шалах нави – 6 кун олдин бўлган бўлса, аксинча 24 кун кечроқ 90 % ли
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
108
ҳазонрезгилик Юбилейный Навои навида (18/XI) бўлганлиги аниқланди.
Ўрик Субхоны (st) навида (5/IV – 21/XI) тўлиқ барг чиқаришидан то
ҳазонрезгиликни тугашигача – 230 кунни ташкил қилган бўлса, унга
нисбатан Субхоны Заря (2/IV – 15/XI) нави – 13 кун (227 кун), Юбилейный
Навои (4/IV – 17/XI) ва Наджими (5/IV – 17/XI) навлари – 4-5 кун (226 кун)
илгари тугаганлиги аниқланди. Аксинча, ҳазонрезгиликни тугаши Моника
Бланка (1/IV – 4/XII) навида Субхоны (st) навига нисбатан 13 кунга кеч
(243 кун) бўлганлиги аниқланди.
Ўрганилаётган 2009 йилда экилган ўрик навларининг куртак
бўртиши-дан то ҳазонрезгиликни тугашигача бўлган вегетация даври
Субхоны (st) навида – 245 кунни ташкил қилган бўлиб, Субхоны (st) навига
нисбатан 4 кун эрта вегетация даври Калони кандак навида (241 кун)
бўлиб, аксинча Субхоны Заря ва Наджими навларида – 3 кунга (248 кун),
Юбилейный Навои навида – 4 кунга (249 кун), Исфарак навида – 7 кунга
(252 кун), Шалах ва Исфарак бадамский навларида – 9 кунга (254 кун),
Субхоны Гигант навида – 10 кунга (255 кун) ҳамда Моника Бланка навида
– 17 кунга (262 кун) вегетация даври узун бўлганлиги аниқланди.
1-жадвал
Маҳаллий ва интродукция қилинган ўрик навларининг ўсиб-
ривожланиши фазаси (2017-2019 йй.)
Навлар номи
К
урт
ак
бўрт
иш
и
Ғ
унч
ала
ш
Гуллаш
Т
ўлиқ
ба
рг
чиқ
ариш
и
М
ев
ании
пиш
иш
и
Б
арг
ла
рни
са
рғ
айш
и
Ҳазонрезгилик
В
ег
ет
ация
д
ав
ри,
к
ун
К
урт
ак
б
ўрт
иш
ид
ан
то
ҳа
зонре
зг
илик
туг
аш
иг
ач
а
ф
ойд
али
ҳа
рора
т
йиғинд
ис
и,
°
С
бошлан-
иши
(25 %)
тўлиқ (90
%)
тугаши
бошлан
-иши
(25 %)
тўли
қ (90
%)
тугаши
Субхоны (st)
4/III
8/III
10/III
13/III
21/III
5/IV
13/VI
24/IX
7/X
25/X
21/XI
245
5555,3
Моника Бланка
24/II
28/II
4/III
7/III
13/III
1/IV
8/VI
18/X
27/IX
14/X
4/XII
262
5761,6
Шалах
27/II
6/III
8/III
11/III
18/III
2/IV
3/VI
19/X
28/IX
19/X
28/XI
254
5701,3
Исфарак
28/II
3/III
7/III
12/III
19/III
5/IV
4/VI
12/X
7/X
24/X
23/XI
252
5701,3
Субхоны Заря
4/III
8/III
10/III
13/III
21/III
2/IV
9/VI
14/X
8/X
25/X
15/XI
248
5555,3
Субхоны Гигант
4/III
8/III
10/III
13/III
20/III
6/IV
2/VI
14/X
19/X
27/X
20/XI
255
5555,3
Наджими
4/III
7/III
9/III
13/III
21/III
5/IV
25/V
10/X
9/X
24/X
17/XI
248
5555,3
Исфарак
бадамский
4/III
7/III
9/III
12/III
20/III
4/IV
3/VI
19/X
14/X
29/X
25/XI
254
5619,0
Калони кандак
5/III
9/III
11/III
14/III
21/III
6/IV
2/VI
1/X
9/X
25/X
26/XI
241
5619,0
Юбилейный
Навои
3/III
6/III
8/III
11/III
18/III
4/IV
7/VI
28/IX
7/X
18/XI
17/XI
249
5555,3
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
109
2017-2019 йилларда олиб борилган тадқиқотлардаги 8-10 ёшли ўрик
навларининг (2009 йилда экилган) куртак бўртишидан то то
ҳазонрезгиликни тугашигача йиллик вегетация даври Субхоны (st),
Субхоны Заря, Субхоны Гигант, Наджими ва Юбилейный Навои навларида
– 5555,3°С, Исфарак бадамский ва Калони кандак навларида – 5619,0°С,
Шалах ва Исфарак навларида – 5701,3°С ҳамда Моника Бланка навида –
5761,6°С фойдали ҳарорат йиғиндисида тиним даврига ўтганлиги
аниқланди.
Маҳаллий ва интродукция қилинган ўрикнинг 8-10 ёшли навларида
бир новдадаги сербаргликни Юбилейный Навои нави (47,7 дона) намоён
қилиб, Субхоны (st) навига (43,3 дона) нисбатан 4,4 донага кўп эканлиги
аниқланди. Аксинча, Субхоны (st) навига нисбатан Субхоны Заря (10,0
дона), Калони кандак (8,3 дона), Исфарак бадамский (7,3 дона), Наджими
(4,3 дона), Моника Бланка (3,6 дона) ва Шалах (3,3 дона) навларда бир
новдадаги барг сони кам эканлиги маълум бўлди (1-расм).
Шу билан бирга, бир туп дарахтдаги барглар сони таҳлил қилинганда
Субхоны (st) навида – 13500,3 дона бўлиб, унга нисбатан Исфарак
бадамский навида – 3017,0 дона, Исфарак навида – 2381,4 дона ва Субхоны
Гигант навида - 2249,7 донага кўп шаклланган бўлса, аксинча, Субхоны
Заря – 2286,0 дона, Наджими навида – 1601,3 дона, Юбилейный Навои
навида – 1234,0 дона, Калони кандак – 788,0 дона ва Моника Бланка
навида – 165,3 донага кам бир туп дарахтда барглар сони қуйдагича
бўлганлиги аниқланди.
43,3
39,7
40,0
43,0
33,3
43,0
39,0
36,0
35,0
47,7
38,0
56,0
67,0
28,0
30,3
36,0
40,7
46,7
41,0
38,0
51,3
74,8
91,0
44,5
34,0
56,7
48,4
77,1
52,2
46,6
4,8
14,1
12,2
3,2
3,4
4,2
5,6
6,9
4,3
7,3
17095,9
24897,6
30293,7
14828,7
11335,1
17952,4
16129,1
25684,9
17372,2
15533,5
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
0,0
25,0
50,0
75,0
100,0
125,0
150,0
175,0
200,0
Бир новдадаги барглар сони, дона
Битта баргнинг ўртача сатҳи, см2
Бир туп дарахтдаги барг сатҳи, м2
1 кг мевага тўғри келувчи барг сатҳи, м2
1 гектардаги барг сатҳи, м2
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
110
1-расм. Ўрикнинг маҳаллий ва интродукция қилинган навлари
дарахларини ассимиляцион сатҳи (2017-2019 йй.) Ўрик навларини
қурғоқчиликка чидамлилиги
Маҳаллий ҳамда четдан келтирилган ўрик навларининг барглари
таркибидаги сув миқдори ўсимликни вегетация даврининг қурғоқчил
иқлим шароитида ўрганилди. Барглардаги сув миқдори вегетация
давомида ҳамда навлар ичида ўзгарувчан бўлиб, барқарор кўрсаткичларга
эга эмаслиги аниқланди. Айниқса, баргларда сувнинг энг максимал
миқдори эрталабки вақтда юқори кўрсаткичларни кўрсатган бўлса,
куннинг иккинчи яримида соат 13
00
да эса аксинча тескари, пасайиши ва
кечки вақтга бориб, яна кўтарилиши кузатилди. Бундай қонуниятлар
ўрганилган барча навларда аниқланди, аммо шуни таъкидлаш лозимки
навлар ўртасида ушбу кўрсаткичлар бўйича фарқланиши намоён бўлди.
Тадқиқот учун танланган маҳаллий ҳамда четдан келтирилган ўрик
навларининг баргларидаги сув миқдорининг даражаси вегетация
давомида тупроқдаги сув миқдори ҳамда куннинг мос даврига боғлиқ
ҳолда ўзгариши ва бу кўрсаткичлар навлар ичида турлича бўлиши
аниқланди.
Дала тажриба майдонида суғориш чоралари амалга оширилгунча,
яъни далани суғоришдан олдин маҳаллий ҳамда четдан келтирилган ўрик
навлари баргларидаги сув миқдори эрталаб соат 6
00
да, кундузи 13
00
да ва
кечки 18
00
да олинган натижаларга кўра июнь, июль, август ойларида ҳам
Моника Бланка, Калони кандак, Исфарак бадамский ва Шалах навларида
бироз юқори эканлиги аниқланди. Субхоны Заря ва Наджими навларида
эса сув миқдори бироз пастроқ бўлди. Навлар ичида энг максимал сув
миқдори Шалах навида кузатилган бўлиб, барглардаги сув миқдори
куннинг иккинчи ярмида соат 13
00
да кузатилганда июнь ойида 67,9% гача,
июль ойида 64,7% гача, август ойида эса 64,1% гача сақланиб турди.
Сиюма назорат навида эса барглардаги сув миқдори июнь ойида 57,6%
гача, июль ойида 55,4% гача, август ойида эса 58,1% гача бўлгани
кузатилди.
Қурғоқчиликка чидамлилик сув режими жараёнлари билан атроф
муҳит омиллари ўртасидаги чамбарчас боғлиқлик ва юқори
мослашувчанлик хусусиятлари ўрганилганда, Наджими навида бу
кўрсаткичлар йирик баргларида ўртача 48,0±0,03 см
2
гача, кичик
ўлчамдаги баргларида эса 29,3±0,02 см
2
гача бўлган баргларида
кузатувлар олиб борилди. Субхони Заря навида барг сатҳи йирик
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
111
баргларида ўртача 40,7±0,03 см
2
кичик ўлчамдаги баргларида ўртача
21,3±0,02 см
2
ни ташкил қилди. Руғи жуванон миона навида йирик
баргларида 58,3±0,03 см
2
, кичик ўлчамдаги баргларида эса 32,7±0,2 см
2
ни
ташкил этди. Сарвари навида йирик баргларининг сатҳи 56,3±0,04 см
2
гача, кичик ўлчамдаги баргларида эса ўртача 40,0±0,03 см
2
ни ташкил
этди.
ХУЛОСАЛАР
Ўрик навларида гуллаш фазасидан бошлаб етилиш муддатигача
бўлган давомий даврни 3 гуруҳга бўлиб ўрганилди: эрта етилиш муддати
Субхони заря, Наджими навларида; ўртадан эрта етилиш муддати Юбилей
Навоий; ҳамда ўртача етилиш муддати эса Кўрсодиқ, навларида
кузатилди. Ўрик дарахтларининг кучли шохланувчи Субхони, Юбилей
Навоий навларида асосан шпорцлар ва дастали шохчаларда, нимжон
шохланувчи Наджими, Субхони гигант ва Кўрсодиқ навларида эса
шпорцлар ва дастали шохчалар 30-45 см га камроқ қисқартирилганда,
генератив куртаклар тўлиқ ривожланганлиги кузатилди.
Кучли шохланувчи Юбилей Навоий навида қисқартиришни 1/3
узунликда ёшартирувчи кесишни, нимжон шохланувчи Наджими навида
эса ½ узунликда қисқартириш юқори самара берганлиги кзатилди.
Ўрганилган навлари орасида Юбилей Навоий ва Наджими навлари юқори
ҳосилга эга бўлган. Мазкур навлардаги ўртача ҳосилдорлик 9,2 ва 8,8 т/га
ташкил этди. Бунда меваларнинг сифат характеристикаси етарлича юқори
даражада, бўлиб, иқтисодий самарадорлик кўрсаткичларига кўра, Юбилей
Навоий ва Наджими навлари ретабелликнинг энг юқори кўрсаткичини
170,1 ва 140,8 % ни ташкил этди.
Фойдаланилган Адабиётлар:
1. Рибаков.А.А., Остроухова С.А. Ўзбекистон мевачилиги. – Ташкент
“Ўқитувчи” 1981. 30-31-б.
2. Потапова, В. А. Плодоводство / Под ред. В. А. Потапова, Ф. Н.
Пилыцикова.- М.: Колос, - 432 с.
3. Савчишкина, К. Т. Перспективы развития косточковых культур в зоне
Северного Кавказа / К. Т. Савчишкина // Селекция и сортоизучение
косточковых, ягодных и орехоплодных культур на Северном Кавказе: сб.
науч. тр. Новочеркасск, 1990.- с. 5-8.
4. Смыкова, В. К Абрикос/Под. Ред. В. К. Смыкова.- М.: Агропромиздат,
1989.- 240 с.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
112
5. Казьмин, Г. М. Абрикос на Дальнем Востоке / Г. М. Казьмин.- Хабаровск:
Книжное изд-во .1973-262 с.
6. Костина, К. ф. Применение ботанико-географического метода в
классификации абрикоса / К. Ф. Костина // Тр. Гос. Никитского ботан.
Сада. М.: Колос,1964. - Т. 37.- с. 36-39.
7. Иванов С. М. Преодаление преждевременного отмирания деревьев
абрикоса и других косточковых плодовых в промышленных садах / С. М.
Иванов // IV Международ, симпозиум по культуре абрикоса.- Ереван,1981.
ч.І. - с. 117-¬121.
8. Кефели В. И. Рост растений / В. И. Кефели .- М.: Колос,1973 .- 120 с.
