ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
118
“TOʻQIMACHILIK SANOATI: OʻZBEKISTON IQTISODIYOTINING
YANGI LOKOMOTIVI”
Otaxanova Umida Olim qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti mustaqil izlanuvchisi
Alfraganus universiteti nodavlat oliy ta’lim tashkiloti,
“Moliya” kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14498450
Annotatsiya:
tadqiqotimiz
jarayonida
to‘qimachilik
sanoatini
rivojlantirishdagi
muammolar
o‘rganildi,
to‘qimachilik
sanoatidagi
moderinizatsiyalangan texnalogiyalar, ekalogik muammolar, logistika, xalqaro
standartlar, xomashyoni qayta ishlash kabi jihatlari o’rganildi.
Kalit so‘zlar:
to‘qimachilik, eksport,
ISO, GOTS, logistika, paxta, tola,
texnologik modernizatsiya, xalqaro savdo.
Bugungi kunda dunyo bozorlarida ekologik toza va sifatli mahsulotlarga
talab ortib borayotganligi sababli Oʻzbekiston “yashil iqtisodiyot” va ekologik
toza mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish orqali oʻz pozitsiyasini
kuchaytirishga harakat qilayotganligi, mahalliy korxonalar Janubiy Koreya,
Xitoy, Turkiya va Yevropa bozorlariga kirib, sifatni xalqaro standartlarga
moslashtirish ustida ishlayotganligi hamda paxta yetishtirish va qayta
ishlashning yangi klaster modeli joriy etish, bu boradagi xorijiy investorlarni jalb
etilayotganligi ishimizning dolzarbligidan dalolat bermoqda.
To'qimachilik sanoati mamlakatning barcha hududlarida keng tarqalgan va
eng ko'p ish o'rinlariga ega bo'lgan sohalardan biridir. Bugungi kunda 6 mingdan
ortiq korxona 570 ming kishini ish bilan ta'minlamoqda. So'nggi yillarda
investitsiyalar va yangi texnologiyalarni faol jalb qilish orqali sanoat
samaradorligi sezilarli darajada oshdi. Masalan, o'tgan yili 8 milliard 200 million
dollarlik to'qimachilik va tikuvchilik-trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarilgan, bu
yetti yil avvalgidan 4,2 baravar ko'pligini inobatga olsak sezilarli ravishda
rivojlanish bo’lmoqda.
Shuningdek, 2023 yilda sanoatning eksport hajmi 3,1 milliard dollarni
tashkil etdi. Bu yil sanoat uchta yangi bozorga chiqdi, eksport geografiyasi 83
mamlakatni tashkil etadi.
Biroq, eksport tarkibini tahlil qilish ma'lum kamchiliklarni ko'rsatadi.
Masalan, tayyor tovarlarni eksport qilishda yuqori qo'shimcha qiymatga ega
mahsulotlarning ulushi past. Eksportning qariyb 80 foizi hali ham an'anaviy
sheriklar bozorlariga to'g'ri keladi. Rivojlangan mamlakatlar bozorlariga yoki
brendlarga eksport hajmini oshirish uchun xalqaro standartlar va sertifikatlar
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
119
talab qilinadi. Biroq, faqat 175 ta korxona ushbu talablarga javob beradi. 18 ta
tumanda to'qimachilik mahsulotlarining yillik ishlab chiqarish hajmi million
dollarga ham yetmaydi.
Ishlab chiqarishni ko'paytirishning eng yaxshi usullaridan biri bu
mahallalarda yirik korxonalar filiallarini ochishdir. Masalan, Samarqand
shahridagi Zarafshon to'qimachilik fabrikasi 11 ta mintaqaviy filial ochdi. Buning
afzalligi shundaki, standartlarni amalga oshirish yoki sertifikatlar olish uchun
qo'shimcha vaqt va pul sarflashning hojati yo'q. To'qimachilik korxonalari uchun
eng dolzarb muammolardan biri xom ashyodan foydalanishdir. Mamlakatimizda
1 million 300 ming tonna paxta tolasini qayta ishlash quvvati mavjud, ammo
hozirgi vaqtda 1 million tonnaga yaqin tola ishlab chiqarilmoqda.
1-jadval
Oʻzbekiston toʻqimachilik sanoatidagi muammolari
№
Muammo turi
Tavsifi
Ehtimoliy yechimlar
1
Texnologik
modernizatsiya
Eski
uskunalar
va
raqamli
texnologiyalar
yetishmasligi.
Zamonaviy uskunalar
xarid
qilish,
xorijiy
investitsiyalarni
jalb
qilish, davlat dasturlarini
kengaytirish.
2
Suv va tabiiy
resurslardan
foydalanish
Paxta
yetishtirishda
suv isrofi va samarali
sugʻorish
tizimlarining
yetarli emasligi.
Tomchilatib sugʻorish
texnologiyalarini
kengaytirish,
ekologik
amaliyotlarni
rivojlantirish.
3
Ekologik
muammolar
Kimyoviy o'gʻitlar va
pestitsidlar tuproq va
suv
sifatiga
zarar
yetkazmoqda.
Ekologik toza qishloq
xoʻjaligi usullarini joriy
etish, ekologik nazoratni
kuchaytirish.
4
Malakali kadrlar
yetishmovchiligi
Soha
uchun
zarur
boʻlgan yuqori malakali
mutaxassislar soni kam.
Kasbiy
taʼlim
dasturlarini
modernizatsiya
qilish,
amaliyotga yoʻnaltirilgan
kadrlar tayyorlash.
5
Mahsulot
raqobatbardoshligi
Oʻzbek
mahsulotlari
xalqaro bozorda kuchli
brend
sifatida
tan
Xalqaro standartlarga
mos mahsulotlar ishlab
chiqarish, marketing va
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
120
olinmagan.
brendlashga
eʼtibor
qaratish.
6
Xomashyoni
qayta
ishlash
darajasi
Paxta xomashyosining
katta qismi hali ham
tayyor mahsulot shaklida
emas.
Chuqur qayta ishlash
quvvatlarini
oshirish,
tayyor
mahsulot
eksportiga
eʼtibor
qaratish.
7
Logistika
va
infratuzilma
Transport va logistika
xarajatlarining yuqoriligi
eksportga
toʻsqinlik
qilmoqda.
Transport
infratuzilmasini
yaxshilash,
eksport
jarayonlarini
soddalashtirish.
8
Global
standartlarga
moslashish
Mahsulot
sifatini
xalqaro
talablar
darajasida kafolatlashda
qiyinchiliklar mavjud.
Sertifikatlashtirish
jarayonlarini
soddalashtirish,
korxonalarni
sifat
standartlariga
moslashtirish.
Jadvalda keltirilgan kamchiliklarni bartaraf etishda quyidaki quyidagi
yechimlarni shaklantirdik:
Texnalogik rivojlantirish: zamonaviy uskunalarni xarid qilish uchun davlat
tomonidan subsidiyalar ajratish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va soliq
imtiyozlari berish orqali ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnologik
parklar va innovatsion klasterlarni tashkil etish, kichik va oʻrta korxonalarga
arzon kredit liniyalarini taqdim etish.
Mahsulotlarning raqobatbardoshligi: mahalliy brendlarni rivojlantirish
uchun davlat miqyosida marketing va reklama dasturlarini amalga oshirish,
eksport mahsulotlarini xalqaro ko‘rgazmalar va savdo yarmarkalarida faol
targ‘ib qilish, xalqaro sifat sertifikatlarini olishni qo‘llab-quvvatlash va
sertifikatlashtirish jarayonlarini soddalashtirish, mahsulotlarni xalqaro bozorda
sotish uchun kuchli brend yaratish.
Logistika hamda infratuzilma: eksport logistikasini soddalashtirish uchun
bojxona tizimini takomillashtirish, ichki va tashqi transport infratuzilmasini
rivojlantirish, temir yo‘l va avtomobil yo‘llarini kengaytirish, xalqaro savdo
yo‘laklaridan (masalan, Xitoy-Yevropa yo‘nalishi) faol foydalanish.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
121
Global standartlarga moslashish: korxonalarni xalqaro sifat va ekologik
standartlarga (ISO, GOTS kabi) moslashtirish uchun maxsus davlat dasturlarini
tashkil etish, sertifikatlashtirish xizmatlarini arzonlashtirish va bu jarayonni
davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, mahsulotlarning xalqaro bozorda tan
olinishi uchun “Made in Uzbekistan” brendi ostida sifat kafolatlarini joriy etish.
Xulosa qiladigan bo’lsak sohada mavjud bo‘lgan bir qator muammolar uning
samarali ishlashiga to‘siq bo‘lib turibdi. Bu muammolar orasida texnologik
modernizatsiyaning yetishmasligi, ekologik salbiy ta’sirlar, malakali kadrlar
yetishmovchiligi, xomashyo qayta ishlash darajasining pastligi va logistika
muammolari eng muhimlaridan sanaladi.
To‘qimachilik sanoatini rivojlantirish uchun bir qator tizimli choralar
ko‘rish zarur. Birinchidan, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va ishlab
chiqarish jarayonlarini raqamlashtirish orqali sanoatning samaradorligini
oshirish mumkin. Texnologik modernizatsiya nafaqat mahsulot sifatini
yaxshilaydi,
balki
energiya
sarfini
kamaytiradi
va
chiqindilarni
minimallashtiradi. Bunda, davlat tomonidan innovatsion texnologiyalarni joriy
etishni qo‘llab-quvvatlovchi subsidiyalar va investitsiyalarni jalb qilish muhim
rol o‘ynaydi.
Ikkinchidan, ekologik muammolarni hal etish maqsadida, to‘qimachilik
sanoatida ekologik toza texnologiyalarni keng qo‘llash va kimyoviy o‘g‘itlar va
pestitsidlar o‘rniga ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishni rag‘batlantirish
lozim. Shu bilan birga, soha uchun xalqaro ekologik sertifikatlarni olishni
qo‘llab-quvvatlash va ekologik standartlarga moslashish zarur.
Uchinchidan, malakali kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish juda
muhim. To‘qimachilik sanoati uchun zamonaviy ta'lim va malaka oshirish
tizimini yaratish, sohaning rivojlanishiga xizmat qiladigan kadrlar tayyorlashga
imkon yaratadi. Kasb-hunar maktablari, texnikumlar va oliy ta'lim
muassasalarida to‘qimachilik sohasiga oid mutaxassisliklar va amaliyot
dasturlarini joriy etish talab qilinadi.
Umuman olganda, O‘zbekistonning to‘qimachilik sanoatini barqaror va
raqobatbardosh rivojlantirish uchun kompleks yondashuv va tizimli chora-
tadbirlar zarur. Texnologik, ekologik, kadrlar va logistika sohalaridagi
muammolarni hal etish va eksportni rivojlantirish orqali, mamlakatning
to‘qimachilik sanoati nafaqat ichki bozorni ta’minlaydi, balki global bozorda o‘z
o‘rnini mustahkamlaydi. Ushbu yo‘nalishlarda amalga oshirilgan sa’y-harakatlar
O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sishiga katta hissa qo‘shadi va uzoq muddatli
barqaror rivojlanishga olib keladi.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
122
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
2024-yil
1-maydagi
“To‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini rivojlantirishni yangi bosqichga olib
chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi Farmoni.
2.
Sh. Isohov “To’qimachilik kimyosi” darslik
3.
dev-portal.miit.uz- Invest O‘zbekiston rasmiy sayti ma’lumotlari.
