ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
123
IMKONIYATI CHEKLANGAN O‘QUVCHILAR UCHUN
IXTISOSLASHTIRILGAN MAXSUS MAKTAB-INTERNATDA
PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK DIAGNOSTIKA
Ramazonov Jahongir Djalolovich
p.f.f.d (PhD), dotsent.
Jafarova Dilfuza Baxtiyerovna
Osiyo Xalqaro universiteti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14498468
Annotatsiya:
Ushbu maqolada alohida ta’limga ehtiyoji bo‘lgan bolalar
orasida olib boriladigan pedagogik-psixologik diagnostic va korreksion faoliyat
haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar:
inklyuziv ta’lim, psixoprofilaktika, diagnostika, korreksiya,
muammoli o‘quvchi.
Barchangizga
ma’lumki,
O‘zbekiston
Respublikasining
Vazirlar
Mahkamasining 2024-yil 25- yanvar 46-sonli “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan
bolalarning ta’lim olishlarini tashkil etish va reabilitatsiya qilish tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori loyihasi e’lon qilindi.
Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarning ruhiy salomatligini
yaxshilash, ularga imkon doirasida bilim berish, yozma va og’zaki nutqni
rivojlantirish, o‘z-o‘zini boshqara oladigan , jamiyat a’zosi sifatida mustaqil
harakanlana olish va kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirish, yashirin qobiliyatlarini
ochish va kasb egallashini ta’minlash, ularga maxsus va chuqurlashtirilgan
tayyorgarlikni talab etmaydigan kasb va hunarlarni o‘rgatish maslasiga alohida
e’tibor qaratilib kelinmoqda.
2024 yil 1 avgustdan boshlab Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi
tizimidan alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan
maktablar va maktab-internatlar, ko‘p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha
ta’lim tashkilotlari hamda ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari Ijtimoiy
himoya milliy agentligi tuzilmasiga o‘tkazilishi belgilandi.
Quyidagilar Maktab-internatining asosiy vazifalari hisoblanadi:
alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarni o‘qitish maxsus o‘quv dasturlari
talablari asosida bilim olishni ta’minlash;
shaxsga va ijtimoiy yo‘naltirilgan ta’lim jarayonida o‘quvchilarning eng
maqbul rivojlanishini ta’minlash maqsadida tabaqalashtirilgan va individual
ta’limni tashkil etish;
shaxsiy, oilaviy, ijtimoiy hayotda va mehnat faoliyatida xulq-atvorning eng
maqbul modelini shakllantirish orqali shaxsni tarbiyalash;
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
124
o‘quvchilarni umumiy o‘rta ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’lim
sharoitida o‘qishga tayyorlash;
o‘quvchilarning ijtimoiy-hissiy rivojlanishi, hayotiy qobiliyatlarining
shakllanishi uchun zarur korreksion (tuzatuvchi) – rivojlantiruvchi ta’lim
muhitini yaratish;
o‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berish jarayonida ularning psixik funksiyalari
va salomatligi tizimli tarzda kuzatilishini tashkil etish.
Maktab-internatining
pedagog-o‘qituvchilari
o‘zlariga
yuklangan
majburiyatlardan
tashqari
shaxsni
shakllantirish
va
nuqsonlarini
korreksiyalash, jismoniy va psixik nuqsonlarini bartaraf etish, nuqsonlar bilan
bog‘liq bo‘lgan bilish faoliyatidagi o‘ziga xosliklarni me’yorga keltirish, bilimga
oid qiziqishlari va qobiliyatlarini rivojlantirish sohasida ish olib boradilar.
Maktab-internatining
tarbiyachisi
rivojlanishdagi
nuqsonlarni
korreksiyalash ishlarida o‘qituvchi ishlarini davom ettiradi, jismoniy yoki psixik
nuqsonlar sababli yuzaga keladigan psixik yoki jismoniy rivojlanish
xususiyatlarini e’tiborga olgan holda o‘quvchilarga individual yondashuvni
amalga oshiradi, o‘z guruhidagi o‘quvchilarning hayoti va salomatligi saqlanishi
uchun javob beradi.
Yuqorida ko‘rsatilgan talab va vazifalar asosida ixtisoslashtirilgan maktab-
internatlarda o‘quvchilarning rivojlanish va korreksion faoliyatlar monitoringi
olib boriladi. Buxoro shahar 27-son alohida ta’lim ehtiyoji bo‘lgan bolalar uchun
ixtisoslashtirilgan maxsus maktab-internatda 2011 /2012 o‘quv yilidan buyon
o‘quvchilarni o‘rrta maktabga chiqarish va sog’lomlashtirish borasida talaygina
ishlar qilin kelinmoqda. Maktab-internat da 25 yildan buyun faoliyat olib
borayotgan o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari Salixova Feruza
Nuraliyevna bu borada ko‘zga ko‘rinadigan darajada ijobiy ishlar olibbormoqda.
O‘quvchilarni bilish faoliyatini rivojlantirish va korreksiyalash orqali Inklyuziv
ta’limga jalb etib kelmoqda.
Inklyuziv ta’limga jalb etish monitorngi
№
O‘quv yili
Inklyuziv ta’limga jalb
etilgan
o‘quvchilar
soni
1
2011-2012 o‘quv yili
10 nafar
2
2012-2013 o‘quv yili
42 nafar
3
2013-2014 o‘quv yili
11 nafar
4
2014-2015 o‘quv yili
19 nafar
5
2015-2016 o‘quv yili
20 nafar
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
125
6
2016-2017 o‘quv yili
14 nafar
7
2017-2018 o‘quv yili
22 nafar
8
2018-2019 o‘quv yili
19 nafar
9
2019-2020 o‘quv yili
14 nafar
10
2020-2021 o‘quv yili
13 nafar
11
2021-2022 o‘quv yili
22 nafar
12
2022-2023 o‘quv yili
17 nafar
13
2023-2024 o‘quv yili
12 nafar
14
2024-2025 o‘quv yili
7 nafar
Maxsus maktab –internatlarda o‘quvchidagi 80% korreksiyani o‘qituvchi-
pedagoglar dars jarayonida amalga oshiradi. O‘quvchining og’zaki va yozma
nutqini rivojlantirish, xulq-odobini tog’ri yo‘naltirish, o‘quvchining bo‘sh vaqtini
ijobiy faoliyat va mashg’ulotlar bilan band etish maktab-internatning eng muhim
talabidir. O‘qituvchi va tarbiyachilar olib boradigan ish faoliyatlari doimo
nazoratda , sof raqobat bo‘lishi uchun pedagogik va psixologik diagnostik ishlar
olib borildi. Buxoro shahar 27-son alohida ta’lim ehtiyoji bo‘lgan bolalar uchun
ixtisoslashtirilgan maxsus maktab-internatida har yili yil boshi va yil oxirida 2-
4 sinf o‘quvchilarning og’zaki va yozma nutqi, psixologik bilish darajasi
o‘rganiladi. Bu diagnostika natijalarini quyidagi jadval asosida ko‘rib chiqamiz.
Ushbu natijalar yil oxirida IV chorakda qayta ko‘rib chiqililadi va taqqoslanadi.
Natijada pedagogning korreksion faoliyati va samaradorligi yaqqol namoyon
bo‘ladi.
2024-2025 o‘quv yili oktabr holatida 2-4 sinf o‘quvchilari orasida
o‘tkazilgan o‘zlashtirish va bilish jarayonlari diagnostikasi
Og’zaki nutq (2-4 sinfalar)
Sinf
i
Bo
la
so
n
i
Sinf
r
ah
ba
r
Ra
vo
n
o‘
qiyd
i
Bo
‘g’
inlaydi
Ha
rf
t
ani
yd
i
Ha
rf
ta
n
ima
yd
i
O
g’
zak
i
nu
tq
bo
r
O
‘zl
ash
tir
ish
p
ast
(Mu
ra
kk
ab
nu
qso
nl
i)
D
ia
gn
os
tic
o‘
rni
2-a
14
Hafizova Nasiba
1
4
-
3
6
2-b
17
Razzoqova A
3
2
3
4
5
1
2-v
14
Nurilloyeva M
2
3
5
2
2
3-a
16
Bafoyeva Farida
2
4
5
2
3
3-b
14(1)
Muhiddinova L
3
4
3
1
3
1
3-v
17
Rajabova S
1
6
2
2
5
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
126
4-a
16
Qodirova Sh
10
3
2
-
1
1
4-b
14
Ravshanova G
3
4
4
2
1
4-v
15(1)
Safarova G
4
3
3
2
3
Jami:
27
35
27
18
22
Yozma nutq
Sinf
i
Bo
la
so
n
i
Sinf
r
ah
ba
r
Must
aqil
yo
zad
i
End
i
h
ar
f
yo
zyap
ti
Q
al
am u
st
i
El
ement
yo
zad
i,
bo
ya
yd
i
O
‘zl
ash
tir
ish
p
ast
(Mu
ra
kk
ab
nu
qso
nl
i)
D
ia
gn
os
tic
o‘
rni
2-a
14
Hafizova Nasiba
3
3
1
3
4
2-b
17
Razzoqova A
4
3
3
2
5
1
2-v
14
Nurilloyeva M
2
-
8
3
1
3-a
16
Bafoyeva Farida
6
3
5
-
2
3-b
14(1)
Muhiddinova L
7
-
3
3
1
1
3-v
17
Rajabova S
3
7
1
6
4-a
16
Qodirova Sh
8
1
5
1
1
1
4-b
14
Ravshanova G
3
-
5
3
3
4-v
15(1)
Safarova G
5
-
1
3
5
Jami:
41
10
38
19
28
Psixologik bilish faoliyati diagnostikasi asosan psixolog tomonidan olib
borilishi lozim. Maxsus maktab-internat psixologi tomonidan har bir o‘quvchiga
individual yondashgan holda o‘quvchining psixik xususiyatlari o‘rganiladi.
Xuddi shu diagnostika har yil o‘tkaziladi va shunga qarab tavsifnoma uyoziladi.
O‘quvchilarning bilish jarayonlari diagnostikasi
№
I.F
.O
D
iqqa
t
X
ot
ir
a
Id
rok
N
u
tq
X
u
lq
at
vor
bu
zil
ish
la
rini
ko
‘r
sa
ti
sh
Mura
kk
ab
nu
qso
nl
i
Ya
xsh
i
o‘
zl
ash
tir
ish
va
qo
bil
iy
at
la
ri
1
Jalolov
Dilshod
Diqqqati
tarqoq
Obrazli Rang+
Shakl+
Hajm -
Duduqlan
adi,
mustaqil
yozadi
-
Daun
Zaif
ko‘ruvchi
-
2
Muborak
ova Aziza
Diqqqati
tarqoq
Xotiras
i past
Rang+
Shakl-
Ravon
gapiradi,
Urushqoq
-
Chiroyli she’r
ayta oladi
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
127
Hajm-
qalam
ustidan
yozadi
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Yuqorida ko‘rsatilingan diagnostikalar asosida har chorak uslubiy
birlashmalarda seminarlar qo‘yiladi. Tahliliy yig’ilishlar o‘tkaziladi. Bunda
nafaqat
o‘qituvchi,
balki
tarbiyachi-pedagog,
psixolog,
logoped,
psixonevrologlar ham ham har tomonloma tahlil qilib, kuzatuvlar asosida
o‘rganib borishadi. Davolovchi jismoniy tarbiya, ritmika, musiqa , texnologiya va
jismoniy tarbiya fan o‘qituvchilari hamkorligida qo‘shimcha mashg’ulotlarga jalb
etiladi va bu natijalar yil so‘ngida qayta ko‘rilgan diagnostika bilan taqqoslanadi.
Shu usulda bolalarda jiddiy rivojlanish va samarali korreksiya hosil bo‘ladi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, har bir qilinga ishning samarasi va izi bo‘lmog’i
darkor. Alohida ta’limga ehtiyoji bo‘lgan(aqli zaif) bolalar bilan o‘ziga xos sabr
va mahorat talab etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Umumiy psixologiya. A.V.Petrovskiy tahriri ostida 3-qayta ishlangan va
to‘ldirilgan ruscha nashr tarjimasi. - Toshkent.: O‘kituvchi.1992
2.
Umumiy psixologiyadan amaliy mashgulotlar. A.I.SHcherbakov tahriri
ostida- T.: O‘kituvchi, 1984
3.
SHoumarov G.B. Psixologiya fani: YAngiliklar, muammolar, echimlar.
"Ma’rifat"ro‘znomasi, 12 oktyabr, 1996 y.
4.
G‘oziev E.G‘.“O‘quvchilarni o‘quv faoliyatini boshqarish” T. 1998y.
5.
Usmonova E.Z. “O‘quvchilarda mustaqil tafakkurni qanday shakllantirish
mumkin?” T. 2000y.
6.
Ramazonov, J. (2022). ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАР ЎЗИНИ ЎЗИ
ИДОРА ҚИЛИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗИМЛАРИ.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 9(9).
