166
VANADIYNING TIRIK ORGANIZMLARDAGI AHAMIYATI
VA BIOLOGIK TIZIMLARDAGI ROLI
Ma’rufjonova B.Sh.TDSI stom. fak. 105-guruh talabasi
Ilmiy rahbar: Djurayeva. M. E., Tibbiy va biologik kimyo kafedrasi assistenti
Toshkent davlat stomatologiya instituti, O’zbekiston
Muammoning dolzarbligi:
Bugungi kunda fan va texnologiyalar taraqqiyoti bilan bir
qatorda, kam uchraydigan elementlarning, xususan, vanadiyning o‘rni tobora ortib bormoqda.
Vanadiyning asosiy qismi (85%) qora metallurgiyada poʻlat, choʻyan va qotishmalarning
mustahkamligini, issiqqa, yemirilishga va korroziyaga chidamliligini oshirish maqsadida
ishlatiladi. Vanadiy birikmalari kimyo sanoatida katalizatorlar sifatida, shuningdek qishloq
xoʻjaligi, tibbiyot, toʻqimachilikda, lok-boʻyoq, rezina, sopol, shisha ishlab chiqarishda, foto
va kino sanoatida keng qo‘llaniladi. Biroq, sanoat ko‘lamida vanadiy birikmalarining faol
ishlatilishi ushbu elementning atrof-muhitda va biologik tizimlarda to‘planib borishiga,
natijada esa salbiy ekologik va sog‘liq bilan bog‘liq muammolarga olib kelish xavfiga sabab
bo‘lmoqda. Shu boisdan, vanadiy ionlarini aniqlash, monitoring qilish va xavfsizlik darajasini
baholash imkonini beruvchi ishonchli, tejamkor, tezkor hamda yuqori aniqlikka ega
metodlarni ishlab chiqish bugungi kun ilm-fani va amaliyoti uchun nihoyatda dolzarb
masalalardan biridir.
Tadqiqotning
maqsadi:
Vanadiy
elementini
ajratib
olishning
sorbsion
spektrofotometrik usulini ishlab chiqish va uni amaliyotga tadbiq etish.
Material va usullar:
Vanadiy tabiatda erkin holatda uchramaydigan metall bo’lib,
doimo turli minerallar va birikmalar tarkibida bo‘ladi. Vanadiy asosan vanadil sulfat va
vanadat va V2O5 kabi shakllarda uchraydi. VO2+ ioniga kselenoranj reagentini qo’shib
olingan kompleks birikma PPD-1 tolasiga yuttirilishi asosida sorbsion spektrofometrik usulda
foydalanildi.
Natija va muhokama:
Stomatologiyada qo'llanilishi: Titan va uning qotishmalari,
ayniqsa Ti-6Al-4V (6% alyuminiy va 4% vanadiy), stomatologik implantlarda keng
qo'llaniladi. Ushbu qotishma yuqori mexanik mustahkamlik va korroziyaga chidamlilik kabi
xususiyatlarga ega ekanligi aniqlangan.
Diabetni davolashdagi potensial: Vanadiy birikmalari insulin ta'siriga taqlid qilishi va
glyukoza metabolizmini yaxshilashi mumkinligi aniqlangan. Ba'zi hayvonlarda o'tkazilgan
tadqiqotlar vanadiyning qondagi uglevod miqdoriga pasaytiruvchi ta'sirlari o’rganilgan.
Ayrim tadqiqotlar vanadiy diabeti bor odamlarning qondagi uglevod miqdorini nazorat qilish
ta’siriga ega bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi. Bir necha hayvonlar ustidagi va kam sonli
odamlar ustidagi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, vanadiy qondagi qand miqdorini pasaytirishi
va 2-tur diabetli insonlarda insulinga sezuvchanlikni yaxshilashi mumkin. Aksariyat
tadqiqotlar hayvonlar ustida o‘tkazilgan. Insonlar ustida juda kam klinik sinovlar
o‘tkazilganligi sababli, vanadiy hozircha hech qanday kasallik yoki holatni davolash uchun
tavsiya etilmagan. Bundan tashqari, vanadiy birikmalarining 4000 dan ortiq patentlari ularni
parazit va viruslarga qarshi, antibakterial, antitrombotik, anti-aterosklerotik, spermitsid, anti-
167
OIV va silga qarshi sifatida ishlatish uchun topshirilgan, patentlarning aksariyati saraton va
diabetga qarshi dori sifatida foydalanishga qaratilgan.
Toksikologik xususiyatlari: Vanadiyning yuqori miqdori oshqozon-ichak tizimi, qon
tizimi va markaziy asab tizimiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ba'zi tadqiqotlar vanadiyning
neyrotoksik ta'sirini ham ko'rsatgan. Vanadiyni inson organizmida cheklangan miqdori 1,8 mg
ni tashkil etadi. Bu miqdordan yuqorisi zaharlanish xavfini tug‘diradi ya’ni uzoq muddat qabul
qilinsa jigar va buyrakga zarar yetkazishi va ko‘krak bezi saratoni xavfi ortishi bilan bog‘liq
holatlar yuzaga kelishi mumkin. Shuningdek atrof-muhitga ifloslantiruvchi modda sifatida
ham xavf tug'dirishi mumkin.
Xulosa:
Vanadiy tabiatda uchrovchi kam sonli mikroelement bo’lishiga qaramay
ko’plab xususiyatlarga egaligi, shuningdek turli sohalarda xususan organik moddalar va
tibbiyot sohasidagi muammolarni hal qilishdagi fundamental va amaliy ahamiyatini tadqiqot
natijalari ham tasdiqlaydi. Ularning biologik jarayonlardagi muhim roli va texnologik
qo'llanilish doirasi kengayib borayotgani kelajakdagi ilmiy izlanishlar uchun mustahkam
zamin yaratadi. Ushbu ish vanadiyni organik reagentlar bilan o'rganish va ularning
potentsialidan to'liq foydalanish zarurligini ko'rsatib beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
S. Trevino, A.Diaz, Eduardo S, Brenda L. S.Gaytan, J.Manuel P.Aguilar, E.G.z-
Vergara “Vanadium in Biological Action: Chemical, Pharmacological Aspects, and Metabolic
Implications in Diabetes Mellitus”// Biological Trace
2.
Element
Research
(2019)
188:68-98
(https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30350272/) D.M. Smith, R.M. Pickering, G.T. Lewith “A
systematic review of vanadium oral supplements for glycaemic control in type 2 diabetes
mellitus”// An International Journal of Medicine, Volume 101, Issue 5, May 2008, Pages 351–
358, (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18319296/)
3.
F.A.Olaolorun, F.E.Olopade, I.L.Usende, A.D.Lijoka, A.D. Ladagu,
J.O.Olopad “Chapter Ten - Neurotoxicity of
vanadium”//Advances
in
Neurotoxicology
Volume
5,
2021,
Pages
299-327
(https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2468748021000023)
4.
Агзамова, Шоира Абдусаламовна, and Ирода Джаббаровна Шахизирова.
"НОВАЯ
КОРОНАВИРУСНАЯ
ИНФЕКЦИЯ
С
ПОСТКОВИДНЫМИ
НАРУШЕНИЯМИ У ДЕТЕЙ." Международный журнал научной педиатрии 3.5 (2024):
589-594.
5.
Bekembayeva, G. S., and F. K. Tashpulatova. "PROGNOSIS OF RESISTANT
TUBERCULOSIS COURSE AMONG CHILDREN AND TEENAGERS." Новый день в
медицине 1 (2021): 48-51.
6.
Агзамова,
Ш.
А.
"ЭФФЕКТИВНОСТЬ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ
ПРОГРАММЫ ДЛЯ ЖЕНЩИН С АРТЕРИАЛЬНОЙ ГИПЕРТЕНЗИЕЙ В ПЕРИОД
ПОСТМЕНОПАУЗЫ
В
АМБУЛАТОРНО-ПОЛИКЛИНИЧЕСКИХ
УСЛОВИЯХ." Артериальная гипертония 2018 на перекрестке мнений. 2018.
168
7.
Агзамова, Ш. А. "Исследование цитокинов, иммуноглобулинов в крови у
детей с персистирующей цитомегаловирусной инфекцией." Журнал теор. и клин. мед 6
(2010): 78-79.
8.
Агзамова,
Шоира
Абдусаламовна,
and
Гузалия
Марсовна
Хасанова.
"ДИАГНОСТИЧЕСКАЯ ЗНАЧИМОСТЬ ЭХОКАРДИОГРАФИЧЕСКИХ ВЕЛИЧИН
ЭПИКАРДИАЛЬНОГО ЖИРА ПРИ ОЖИРЕНИИ." OPEN INNOVATION. 2019.
