27
MATEMATIKA DARSLARIDA YOSHLARNI INTELLEKTUAL IJODIY
QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISHDAGI USULLARI
Tursunova Xursanoy Azamjonovna
Pedagogika va psixologiya yo‘nalishi 3-bosqich talabasi
University of Business and Science nodavlat oliy ta’lim muassasasi
Boboyeva Ziyodaxon Maxamadjon qizi
Pedagogika va psixologiya kafedrasi katta o’qituvchisi
University of Business and Science nodavlat oliy ta’lim muassasasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14929834
Annotatsiya:
ushbu maqola orqali matematika fani orqali bo’lajak pedagoglarni intellektual
ijodiy qobiliyatini rivojlantirishda qo’llaniladigan metodlarni afzalliklarining amaliy va nazariy
asoslari haqida atroflicha yoritilib o’tilgan.
Kalit so‘zlar:
intellektual, formula, matematika, qobiliyat, faoliyat, masala,yechim, kognitiv,
fikr, bilim, texnologiya, taraqqiyot, rivojlanish, ta’lim.
Аннотация:
в этой статье предмет математики был подробно освещен с точки зрения
практических и теоретических основ преимуществ методов, используемых в развитии
интеллектуальных творческих способностей будущих педагогов.
Ключевые слова:
интеллектуальный, формула, математика, способности,
деятельность, проблема, решение, познавательный, мысль, знание, технология, прогресс,
развитие, образование.
Abstract:
through this article, the subject of mathematics was thoroughly covered about the
practical and theoretical foundations of the advantages of methods used in the development of
intellectual creative abilities of future educators.
Key words:
intellectual, formula, mathematics, abilities, activity, problem, solution,
cognitive, thought, knowledge, technology, progress, development, education.
Bugungi kunda inson xayotini matematikasiz tasavvur etib bo’lmaydi. Matematika – bu
nafaqat fan, balki tafakkur uslubi hamdir. U inson xayotining barcha sohalarida muhim o’rin
tutadi.
Matematika mantiqiy fikrlashni shakllantiradi va masalalarni tahlil qilish qobiliyatini
oshiradi. Qarorlar qabul qilishda, turli imkoniyatlarni baholashda yordam beradi.
Yurtimiz ravnaqi uchun matematik bilimlarni va ijodiy fikrlashni rivojlantirishning juda
katta foydalari bor. Matematika fanining o‘qitilishi, yoshlarning intellektual va ijodiy
qobiliyatlarini shakllantirish nafaqat individual rivojlanish uchun, balki mamlakatimizning
ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotiga ham hissa qo‘shadi. Matematika fanining ahamiyati nafaqat
ilmiy bilimlarni o‘zlashtirish, balki yoshlarning intellektual va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishda ham katta rol o‘ynaydi. Matematika - bu faqat raqamlar va formulalar bilan ishlash
emas, balki tizimli fikrlash, mantiqiy xulosa chiqarish va kreativ yondashuvlarni o‘rganishdir.
Mazkur maqolada matematika darslarida yoshlarda intellektual va ijodiy qobiliyatlarni
shakllantirishning samarali usullari haqida so‘z yuritiladi. Quyidagi jihatlar yurtimiz rivoji uchun
muhim ahamiyatga ega:
28
Matematika va ilmiy izlanishlar nafaqat ta’lim sohasida, balki iqtisodiyotda ham muhim
ahamiyatga ega. Matematik bilimlarga ega bo‘lgan yoshlar muhandislik, texnologiya, dasturlash va
informatika sohalarida samarali ishlay olishadi. Bu esa iqtisodiy o‘sishni, yangi texnologiyalarni
yaratishni va ishlab chiqarishni yaxshilashni ta’minlaydi. Shuningdek, matematik yondashuvlarni
ijodiy tarzda qo‘llash muhandislik, sanoat va ilm-fan sohalaridagi innovatsiyalarni tezlashtiradi.
- Matematika darslarida intellektual va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish o‘quvchilarni
muammolarni tahlil qilish, yechim topish va turli holatlarda qarorlar qabul qilishga o‘rgatadi. Bu
ko‘nikmalar nafaqat ilmiy, balki kundalik hayotda ham qo‘llanilishi mumkin. Yurtimizda yoshlarni
muammolarni samarali hal qilishga o‘rgatish, jamiyatdagi murakkab masalalarga yondashuvni
yangilash va yaxshilashda yordam beradi.
-Yoshlar orasida intellektual qobiliyatlarni rivojlantirish, yurtimizning ilmiy, texnik va
ma’naviy sohalarida yangi kadrlarni yetishtirishga olib keladi. Matematik bilimlar yoshlarni
analitik va tanqidiy fikrlashga o‘rgatib, ularning bilimlarini yuqori darajaga olib chiqadi. Bu esa
ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishiga hissa qo‘shadi, shu bilan birga, yangi kashfiyotlar va
ixtirolarga erishishni osonlashtiradi.
- Matematika fanini chuqur o‘rganish, o‘quvchilarga raqobatbardosh bo‘lish imkoniyatini
beradi. Raqobat muhitida o‘sadigan yoshlar innovatsiyalarni amalga oshirishda, ilm-fan va sanoat
sohalarida muvaffaqiyatga erishishda o‘zlariga katta imkoniyat yaratadilar. Raqobatbardosh
kadrlar esa yurtimiz iqtisodiyotiga va jamiyatiga katta foyda keltiradi.
- Yurtimizning global rivojlanishdagi o‘rni, ilmiy va texnologik taraqqiyotga qo‘shilayotgan
hissasiga bevosita bog‘liq. Matematika va boshqa aniq fanlar sohasida yetuk mutaxassislar ishlab
chiqarish, mamlakatimizning dunyo miqyosidagi mavqeini oshiradi. Shuningdek, matematik
bilimlar bilan ta’minlangan yoshlarning ilmiy faoliyatlari xalqaro miqyosda e’tirof etiladi, bu esa
mamlakatimizni global ilmiy hamjamiyatda tanitishga yordam beradi.
Matematika va intellektual ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish, yoshlarning ilmiy va texnik
sohalarda chuqur bilimga ega bo‘lishini ta’minlaydi. Bu esa mamlakatimizning iqtisodiy va ijtimoiy
taraqqiyotiga, yangi innovatsiyalarni yaratishga, global raqobatga kirishish imkoniyatlarini
oshiradi. Yoshlar orasida mantiqiy fikrlash, ijodiy yondashuv va muammolarni hal qilish
ko‘nikmalarini rivojlantirish yurtimizning kelajakdagi rivojiga katta hissa qo‘shadi.
Matematika fanlarida
yoshlarning
ijodiy qobiliyatlarini
shakllantirish usullari
Matematik
tushunchalarga keng
qarash
Qo'shimcha
faoliyatlar va
muhokamalar
Matematikani
kundalik xayotga
boglash
Muammoli
organish usuli
Fikrlashni va
izlanishni
ragbatlantirish
Kognitiv va ijodiy
muammolarni
echish
Masalalarni turli
usullar bilan
yechish
29
Matematikada yoshlarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishning boshlang‘ich
yo‘nalishlaridan biri – ularga to‘liq va teran tushunchalarni taqdim etishdir. Masalan,
geometriyada ob’ektlarning turli xil ko‘rinishlarini aniq va mukammal tushunish, algebraik
yondashuvlar orqali muammolarni hal etish yoshlarda analitik fikrlashni rivojlantiradi. Bu
holatlar ularni mustaqil fikrlashga, yangi yo‘llar bilan muammolarni yechishga undaydi.
Yoshlarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda turli usullar bilan muammolarni yechish
muhim ahamiyatga ega. Misol uchun bir xil masala bir nechta usulda yechilishi mumkinligini
ko‘rsatish yoshlarga turli yondashuvlarni o‘rganish imkoniyatini beradi. Bu ularga muammoga
to‘liq qarashga o‘rgatadi va chinakam ijodiy fikrlashni shakllantiradi.
Matematika fanlarida ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishda yoshlarning shaxsiy qiziqishlari
va izlanishlari muhim ro’l o‘ynaydi. Ularni jadval va murakkab masalalarni yechishga, yangi
mavzularni o‘rganishga ruhlantirish kerak. Masalan, ilg‘or matematik g‘oyalar, nazariy va amaliy
tahlillar yoshlarni izlanishga undaydi va ularning intellektual salohiyatini oshiradi.
Yo‘nalishlar bo‘yicha muhokamalar, jamoaviy ish va boshqalar bilan qo‘shma faoliyatlarni
olib borish ham yoshlar uchun foydali. Masalalarni birga muhokama qilish, ularning o‘z fikrlarini
yozishga, boshqalarning fikrlari bilan tanishishga va ulardan ilhom olishga yordam beradi. Bu
shaklda intellektual qobiliyatlar rivojlanadi va ijodiy fikrlash quvvati oshadi.
Matematika fanlarining muhim xususiyati – ularning kundalik hayotga bog‘lanishidir.
Yoshlar kundalik holatlarda matematik prinsiplardan foydalanishga va bu sohadagi bilimini
rag‘batlantirishga qaror qilishlari kerak. Ular bu jarayonda turli muammolarga yondoshuv
usullarini o‘rganadilar, masalan, iqtisodiy, ijtimoiy yoki ekologik muammolarni hal qilishda
matematika-dan foydalanish.
Matematika fanlarining eng muhim jihatlaridan biri – muammolarni yechish jarayonida
fikrlashning teranligini talab qiladi. Bu esa yoshlar-da analiz va sintez qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Qiziqarli va qiyin muammolarni yechish yoshlarning ijodiy
fikrlashini oshiradi. Ularning shaxsiy salohiyatlarini oshirish, turli usullar orqali muammolarni
yechish, izlanishlar olib borish va jamoaviy faoliyatlar bilan shug‘ullanish qobiliyatlarni
shakllantirishga yordam beradi.
Matematika fanlarida yoshlarning intellektual ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish usullariga
quyidagilar kiradi:
matematika tushunchalariga kengroq qarash;
masalalarni turli usullar bilan yechish;
fikrlashni va izlanishni rag‘batlantirish;
qo‘shma faoliyatlar va muhokamalar;
matematika-ni kundalik hayotga bog‘lash;
kognitiv va ijodiy muammolarni yechish;
Matematika darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish, o‘quvchilarda mustahkam bilim va
analitik yondashuvni shakllantiradi. Bu, o‘z navbatida, ular ijodiy fikrlashga tayyor bo‘lishini
ta’minlaydi. Dars jarayonida o‘quvchilarga murakkab masalalar yoki real hayotdan olingan
matematik masalalar berish, ularni muammolarni yechishga, o‘z fikrlarini izchil tarzda izohlashga
majbur qiladi.
Masalan, muammoning yechimi faqatgina bir yo‘l bilan emas, balki turli yo‘llar orqali ham
amalga oshirilishi mumkinligini ko‘rsatish kerak. Bu o‘quvchining ijodiy fikrlashini
30
rivojlantirishga yordam beradi. Darsda o‘quvchilarni turli matematik masalalarni hal qilishda,
ularning ijodiy yondashuvlarini rag‘batlantirish juda muhimdir.
O‘quvchilarni o‘zaro baholash va fikr almashish jarayoniga jalb qilish ijodiy qobiliyatlarni
rivojlantirishda samarali usul hisoblanadi. Dars davomida o‘quvchilarni bir-birlarining ishlarini
baholashga undash, ularning ijodiy fikrlarini yanada yaxshilashga yordam beradi. O‘quvchilar bir-
birlarining yondashuvlarini tahlil qilib, turli fikrlarni o‘zlashtiradilar va yangi yondashuvlarni
sinab ko‘rishga intilishadi.
Shuningdek, o‘quvchilarga o‘z ishlariga tanqidiy yondashishni o‘rgatish ham muhimdir. Bu,
o‘z navbatida, ularning ijodiy va intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi, chunki
o‘quvchilar o‘z ishlari haqida mulohazalar yuritib, yaxshilanish uchun yangi usullarni izlashadi.
Xulosa o’rnida shuni aytish lozimki m
atematika darslarida yoshlarda intellektual va ijodiy
qobiliyatlarni shakllantirish juda muhimdir. Bu jarayonni amalga oshirishda mantiqiy fikrlash,
mustaqil ishlash, ijodiy loyihalar yaratish, matematik tasavvur kabi usullar muhim ahamiyatga
ega. Bunday usullar o‘quvchilarni nafaqat matematik bilimlarni chuqurroq o‘rganishga, balki
ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga ham yordam beradi. Matematika fanini o‘qitishda
bu yondashuvlar o‘quvchilarda tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini
shakllantiradi, bu esa ularning hayotdagi muvaffaqiyatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi
.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Жидков Р.И. «Проблема суицида в подростковом возрасте» // Московский
психологический журнал. –2014. - №9. [Электронный ресурс]- Режим доступа:
www.angelhelp.ru. Дата обращения: 15.03.2015.
2.
Бобаева, З. М. (2021). ФОРМИРОВАНИЕ ТОЛЕРАНТНОСТИ У ШКОЛЬНИКОВ В
ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ ЭТНОКУЛЬТУРЫ РАЗЛИЧНЫХ НАРОДОВ. In Диалог культур и
толерантность общения (pp. 66-71).
3.
Бобаева, З. М. (2023). Педагогические особенности логического мышления младших
школьников и пути его развития в процессе обучения. Экономика и социум, (1-1 (104)),
183-191.
4.
Бобаева, З. М. РАЗВИТИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ИДЕЙ В ЭПОХУ ВОЗРОЖДЕНИЯ ВОСТОКА
Бобаева Зиёдахон Махамаджон кизи, магистрант. VOLUME03 ISSUE06 Pages, 31, 34.
5.
Ibrohimovna, M. S. (2019). TECHNIQUES OF IMPROVING SPEAKING IN ESP CLASSES FOR
MILITARY. CONDUCT OF MODERN SCIENCE-2019, 139.
6.
Musayeva, S. I. (2024). DEVELOPMENT OF INTERCULTURAL COMMUNICATION
COMPETENCE OF CADETS USING INTERACTIVE METHODS. In Proceedings of International
Conference on Scientific Research in Natural and Social Sciences (Vol. 3, No. 5, pp. 276-284).
7.
Ibroximovna, M. S. (2024). FACTORS OF DEVELOPING OF INTERCULTURAL
COMMUNICATION COMPETENCE IN TEACHING ENGLISH TO CADETS OF MILITARY UNIVERSITY.
Лучшие интеллектуальные исследования, 15(1), 159-163.
8.
Бобаева, З. (2023). ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧИТЕЛЯ НАЧАЛЬНЫХ
КЛАССОВ. Boshlang ‘ich sinf o ‘quvchilarida universal ta’lim faoliyatini shakllantirish,
rivojlantirish va takomillashtirish nazariyasi va amaliyoti Xalqaro onlayn ilmiy-amaliy
konferensiya, 229-232.
31
9.
Бобаева, З. М. РАЗВИТИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ИДЕЙ В ЭПОХУ ВОЗРОЖДЕНИЯ ВОСТОКА
Бобаева Зиёдахон Махамаджон кизи, магистрант. VOLUME03 ISSUE06 Pages, 31, 34.
