70
MUAMMOLI TA'LIM METODLARI VA ULARNING MAKTAB TA'LIMINI
RIVOJLANTIRISHDAGI AHAMIYATI
Bekmuratova Umit Kenesbay qizi
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14807626
Annotatsiya:
Ushbu tezisda muammoli ta'lim metodlarini ta'lim tizimiga joriy etishning
afzalliklari, qiyinchiliklari va samaradorligini baholash masalalari muhokama qilinadi. Shu tariqa,
metodlarni o'qituvchilarning metodologik tayyorgarligi, ta'lim muassasalarining infratuzilmasi va
o'quvchilarning tayyorligi bilan bog'liq bo'lgan muammolarni ko'rsatilib o'tilgan. Shuningdek,
muammoli ta'limning o'quvchilarda mustaqil fikrlash, tanqidiy qarash, ijodiy fikrlash va
kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirishdagi o'rni ta'kidlangan.
Kalit so’zlar:
Muammoli ta'lim, Problem-Based Learning (PBL), ta'lim metodlari, tanqidiy
fikrlash, ijodiy yondashuv, jamoada ishlash, mustaqil o'rganish, o'qituvchi tayyorgarligi, ta'lim
tizimi, samaradorlik, ta'lim sifati.
Аннотация:
В данной тезисе рассматриваются преимущества, трудности и
эффективность внедрения методов проблемного обучения в образовательную систему.
Таким
образом,
обсуждаются
проблемы,
связанные
с
методологической
подготовленностью учителей, инфраструктурой образовательных учреждений и
готовностью учащихся. Также подчеркивается роль проблемного обучения в развитии у
студентов самостоятельного мышления, критического восприятия, креативного
мышления и коммуникативных навыков.
Ключевые слова:
Проблемное обучение, Problem-Based Learning (PBL),
образовательные методы, критическое мышление, креативный подход, работа в команде,
самостоятельное
обучение,
подготовка
учителей,
образовательная
система,
эффективность, качество образования.
Bugungi ta'lim tizimi o'zgaruvchan va rivojlanayotgan dunyoga moslashish jarayonida yangi
metodlarni joriy etishni taqozo etmoqda. Ta'limni samarali tashkil etish va o'quvchilarda haqiqiy
bilimni shakllantirish, ularni hayotga tayyorlash muhim vazifalardan biridir. Shu nuqtai nazardan,
muammoli ta'lim metodlari (problem-based learning, PBL) o'quvchilarning tanqidiy fikrlash,
ijodkorlik, hamkorlik va mustaqil ishlash kabi muhim ko'nikmalarini rivojlantirishda alohida o'rin
tutadi. Bu metod maktab ta'limini nafaqat ilmiy jihatdan, balki shaxsiy va ijtimoiy jihatdan ham
rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu tezisda muammoli ta'lim metodlarining mohiyati, afzalliklari
va maktab ta'limiga qo'shayotgan hissasi ko'rib chiqiladi.
I. Muammoli ta'lim metodlari:
1.
Tushuncha va mohiyati: Muammoli ta'lim metodlari o'quvchilarga aniq va real hayotdagi
muammolarni hal qilishni o'rgatadi. Bu usulda o'quvchilar amaliyotda qanday bilim va
ko'nikmalarni qo'llashlarini o'rganadilar. Bunday yondashuvda o'quvchi faqat o'zi uchun bilim
olish bilan cheklanmay, balki jamoaviy ishda muvaffaqiyatga erishish, muammoning turli
tomonlarini ko'rib chiqish va eng yaxshi yechimni topishga harakat qiladi. O'qituvchi
o'quvchilarga muammo taqdim etadi va ularni yechishga yordam beradi, ammo ularga to'g'ridan-
to'g'ri yechimni bermaydi.[1]
2.
Muammoli ta'limning asosiy xususiyatlari:
71
o
Muammolarni tanlash va taqdim etish: O'quvchilarga murakkab, hayotiy va haqiqiy
muammolarni taqdim etish. Bular o'quvchilarga nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy
ko'nikmalarni ham oshirish imkonini beradi.
o
Jamoaviy ishlash: O'quvchilar guruhlarda ishlashadi, bir-birlarining fikrlarini tinglashadi, o'z
nuqtai nazarlarini ifodalashadi va jamoaviy qarorlar qabul qilishadi.
o
Mustaqil va faol o'qish: O'quvchilar o'zlari mustaqil ravishda mavzuni o'rganib, yechimlarni
topish uchun kerakli ma'lumotlarni izlashadi.
o
Refleksiya: O'quvchilar o'z faoliyatlarini va o'rganish jarayonini tahlil qilib, o'zlarini va
guruhni rivojlantirish uchun qanday strategiyalarni qo'llashlari mumkinligini aniqlashadi.[2]
II. Muammoli ta'lim metodlarining maktab ta'limini rivojlantirishdagi ahamiyati:
1.
Tanqidiy fikrlash va tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirish: Muammoli ta'lim o'quvchilarni
faqat faktlarni yodlash bilan cheklanmasdan, ularni tahlil qilish, baholash va tanqidiy fikr
yuritishga undaydi. O'quvchilar mavjud muammolarni yechish jarayonida turli nuqtai nazarlarni
o'rganadilar va har bir qarorni puxta o'ylab ko'radilar. Bu esa ularning fikrlash qobiliyatini
mustahkamlashga yordam beradi.[5]
2.
Mustaqil o'rganish va o'zini rivojlantirish: Muammoli ta'lim metodlari o'quvchilarda
mustaqil o'qish va o'zini rivojlantirish mahoratini shakllantiradi. O'quvchi o'z bilimi va
ko'nikmalarini amaliyotda qo'llash, yechim izlashda o'z fikrini ifodalash imkoniyatiga ega bo'ladi.
Bu esa uning bilimini faqat passiv ravishda olishdan ko'ra, faol va tajribaga asoslangan tarzda
egallashga olib keladi. [5]
3.
Jamoaviy ishlash va kommunikatsiya ko'nikmalarini oshirish: Muammoli ta'limda
o'quvchilar guruhlar shaklida ishlashadi, bu esa ularning jamoada samarali ishlash, fikrlarni
birlashtirish, konstruktiv munozara olib borish va o'zaro hurmatni o'rnatish kabi ko'nikmalarini
rivojlantiradi. O'quvchilar bir-birlari bilan o'zaro fikr almashish, yangi g'oyalar va yechimlarni
topishda hamkorlik qilishadi. [5]
4.
Motivatsiyani oshirish: O'quvchilar uchun muammo bilan ishlash, ularga nafaqat yangi
bilimlarni o'zlashtirish imkonini beradi, balki o'quv jarayoniga bo'lgan qiziqishlarini ham oshiradi.
Muammoni hal qilishda o'quvchilarning kreativligi va ijodiy yondashuvi rag'batlantiriladi, bu esa
ularning motivatsiyasini yanada kuchaytiradi.
III. Muammoli ta'lim metodlarining afzalliklari:
1.
O'quvchilarda chuqur bilim hosil qilish: Muammoli ta'lim usulida o'quvchi mavzu bo'yicha
faqat nazariy bilimni emas, balki amaliy bilimlarni ham egallaydi. O'quvchi muammoni hal qilishda
bilimlarini real vaziyatga qo'llaydi, bu esa uning bilimiga chuqur tushuncha beradi.
2.
Kreativlik va innovatsion yondashuvni rivojlantirish: Muammoli ta'lim o'quvchilarni
yangicha fikrlashga, innovatsion yondashuvlar topishga va muammolarni original tarzda
yechishga undaydi. Bunday yondashuv o'quvchilarni oddiy yechimlardan ko'ra, kompleks va
zamonaviy yechimlar izlashga majbur qiladi.
3.
Kognitiv va ijtimoiy ko'nikmalarni shakllantirish: Muammoli ta'lim metodlari o'quvchilarni
nafaqat bilim bilan, balki ijtimoiy ko'nikmalar bilan ham ta'minlaydi. Bu ko'nikmalarni
rivojlantirish o'quvchilarning kelajakdagi ijtimoiy va kasbiy muvaffaqiyatlariga katta ta'sir
ko'rsatadi.
IV. Muammoli ta'lim metodlarini maktab ta'lim tizimiga integratsiya qilish:
1.
Innovatsion ta'lim metodlarining ahamiyati: Maktab ta'limida innovatsion metodlarni,
xususan, muammoli ta'limni qo'llash o'quvchilarning zamonaviy bilim va ko'nikmalarga ega
72
bo'lishini ta'minlaydi. Bu metod maktab tizimining yangilanishiga va global ta'lim standartlariga
moslashishiga yordam beradi.
2.
Muammoli ta'lim metodlarini amaliyotga tatbiq etish: Muammoli ta'limni maktablarda keng
miqyosda tatbiq etish, o'quvchilarga amaliy mashqlar, laboratoriya ishlar va real hayotdagi
muammolarni yechish imkoniyatlarini beradi. Bu usul o'quvchilarning tajriba orqali o'rganishiga
imkon yaratadi, bu esa ularda amaliy ko'nikmalarni rivojlantiradi.[4]
Muammoli ta'lim metodlari maktab ta'limini rivojlantirishda ulkan ahamiyatga ega. Ushbu
metod o'quvchilarda tanqidiy fikrlash, kreativ yondashuv, jamoaviy ish va mustaqil o'rganish
ko'nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek, u o'quvchilarga haqiqiy hayotdagi muammolarni hal
qilishda yordam beradi va kelajakda muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat yuritish uchun zarur bo'lgan
ko'nikmalarni shakllantiradi. Maktab ta'limining samaradorligini oshirish va o'quvchilarning
imkoniyatlarini kengaytirish uchun muammoli ta'lim metodlarini keng qo'llash zarur.
References:
1.
M.X. To‘xtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida. Pedagogika. Darslik.T.: O‘zbekiston
faylasuflari Milliy jamiyati, 2010 y. -400 bet.
2.
O‘.J. To‘ldoshev. Umumiy pedagogika. – T.: “Fan va texnologiya”, 2017 y. - 376 bet.
3.
R.Ishmuhamedov, M.Yuldashev. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.
O‘quv qo‘llanma. – T.: 2013 y. -279 bet.
4.
B.X. Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. Darslik. - T.: «Sano-standart»
nashriyoti, 2017 yil. -416 bet.
5.
Sh.S. Shodmonova va boshqalar. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. – T.: “Fan va
texnologiya”. 2019 y. -296 bet.
6.
A.A. Xoliqov. Pedagogik mahorat. Darslik. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: Iqtisod-
moliya, 2011 y. -420 bet.
7.
G.Niyozov, M.E.Axmedova. Pedagogika tarixidan seminar mashg‘ulotlari. O‘quv qo‘llanma. -
T.: “Noshir” 2011 y. -140 bet.
8.
M.E. Axmedova. Pedagogika nazariyasi va tarixi. (Pedagogika tarixi). O‘quv qo‘llanma. O‘zR
oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. - T.: Tafakkur bo‘stoni, 2011y. -128 bet.
