11
MUSIQA TA’LIMIDA INDIVIDUAL VA GURUH YONDASHUVLAR
SAMARADORLIGI
Masharipova Gulbahor Tairjanovna
Guliston davlat universiteti
San’tshunoslik fakulteti An’anaviy xonandalik va xalq cholg‘ulari kaferdasi
asissent o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14377012
Annotatsiya:
Mazkur maqolada musiqa ta’limida individual va guruhiy yondashuvlarning
samaradorligi o‘rganilgan. Individual yondashuv talabaning shaxsiy qobiliyatlarini rivojlantirish,
mustaqil ijodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlash va o‘ziga xos o‘quv jarayonini tashkil etish imkonini
beradi. Guruhiy yondashuv esa o‘quvchilarning ijtimoiy va kommunikativ ko‘nikmalarini
shakllantirish, birgalikdagi ijodiy jarayon orqali jamoaviy mas’uliyatni oshirishga xizmat qiladi.
Maqolada ushbu yondashuvlarning afzalliklari, cheklovlari va ularni uyg‘unlashtirishning
samarali usullari ilmiy va amaliy asosda tahlil qilingan. Shuningdek, musiqa ta’limida individual
va guruhiy yondashuvlarning pedagogik natijadorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
Musiqa ta’limi, individual yondashuv, guruhiy yondashuv, pedagogik
samaradorlik, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish, jamoaviy mas’uliyat, shaxsiy rivojlanish,
kommunikativ ko‘nikmalar.
Kirish.
Musiqa insonning ichki dunyosiga, hissiyotlariga va fikrlariga yetib borishning eng nozik
vositalaridan biridir. U hayotning turli qirralarini aks ettiradi, madaniyatlarni birlashtiradi va
shaxsiyatni shakllantiradi. Shu bois, musiqa ta’limi nafaqat o‘quvchilarni musiqiy bilim va
ko‘nikmalarga ega bo‘lishga o‘rgatadi, balki ularning insoniylik, ijodkorlik va jamoaviylik kabi
fazilatlarini ham tarbiyalaydi.
Bu jarayonda o‘qituvchining qanday yondashuvni tanlashi muhim ahamiyatga ega. Ayrim
o‘quvchilar shaxsiy yondashuvga ehtiyoj sezadi – ularga o‘zlariga xos bo‘lgan ijodiy uslubni
topishda yordam kerak. Boshqa birlari esa jamoa ichida o‘zlarini namoyon qilishni va o‘rganishni
afzal ko‘radi. Shu nuqtai nazardan, musiqa ta’limida individual va guruhiy yondashuvlar o‘zaro
bir-birini to‘ldiruvchi pedagogik usullar sifatida ko‘rib chiqiladi.
Har bir yondashuvning o‘ziga xos afzalliklari bor. Individual yondashuv o‘quvchining
shaxsiy ehtiyojlariga moslashadi, uning noyob iste’dodlarini aniqlash va rivojlantirishga imkon
beradi. Guruhiy yondashuv esa hamkorlikda ishlash, birgalikda ijod qilish va bir-biridan
o‘rganish muhitini yaratadi. Bu ikki yondashuvni muvofiqlashtirish orqali ta’lim jarayonida
yuqori samaradorlikka erishish mumkin.
Ushbu maqola musiqa ta’limida individual va guruhiy yondashuvlarning pedagogik
imkoniyatlari va ularning uyg‘unligi masalalariga bag‘ishlanadi. Chunki zamonaviy ta’lim
jarayoni har bir o‘quvchining imkoniyatlarini ochib berish bilan birga, jamoaviy faoliyat orqali
ularga ijtimoiy va kommunikativ ko‘nikmalarni singdirish vazifasini ham bajaradi.
Metodologiya.
Musiqa ta’limi, uning mazmuni va metodlari jamiyat taraqqiyotiga hamohang tarzda
rivojlanib kelmoqda. Bugungi kunda individual va guruhiy yondashuvlarni uyg‘unlashtirish
orqali talabalarning shaxsiy va jamoaviy qobiliyatlarini rivojlantirish masalasi dolzarbligini
yo‘qotmagan. Ushbu maqolaning metodologik asosi musiqa ta’limida pedagogik
12
yondashuvlarning samaradorligini aniqlash va ularning o‘quvchilarga ta’sirini o‘rganishga
qaratilgan.
Tadqiqot jarayonida birinchi navbatda individual yondashuvning xususiyatlari tahlil
qilindi. Bu jarayonda har bir o‘quvchining o‘ziga xos qobiliyatlari, qiziqishlari va ehtiyojlarini
aniqlash uchun diagnostika ishlari olib borildi. Ushbu ma’lumotlar asosida shaxsiy ta’lim rejasi
ishlab chiqildi. Bu reja orqali talabalarning mustaqil ishlash ko‘nikmalari va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga qaratilgan individual darslar tashkil etildi.
Shu bilan birga, guruhiy yondashuvni o‘rganish uchun musiqiy ansambl mashg‘ulotlari,
jamoaviy ijro va muhokamalar o‘tkazildi. Ushbu jarayonlar o‘quvchilarda birgalikda ishlash, bir-
birini qo‘llab-quvvatlash va jamoaviy ma’suliyatni his qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratildi. Guruhiy faoliyat davomida o‘quvchilar bir-birining fikrini tinglash va hamkorlikda
muammolarni hal qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi.
Metodologiya doirasida ushbu ikki yondashuvni sintez qilishga alohida e’tibor qaratildi.
Sintez jarayonida individual va guruhiy mashg‘ulotlar o‘zaro uyg‘unlashtirilib, musiqiy ta’limning
samaradorligini oshirishga qaratilgan yangi pedagogik texnikalar ishlab chiqildi. Bu
yondashuvlar o‘quvchilarning nafaqat musiqiy mahoratini, balki shaxsiy va ijtimoiy
rivojlanishini ta’minlash uchun moslashuvchan bo‘lishini ta’minladi.
Tadqiqot natijalarini tahlil qilishda amaliy kuzatishlar, intervyular, diagnostik testlar va
o‘quvchilarning ijodiy ishlari tahlil qilindi. Ushbu metodologiya nafaqat nazariy jihatdan
asoslangan, balki amaliyotda sinovdan o‘tkazilgan bo‘lib, musiqa ta’limida individual va guruhiy
yondashuvlarning muvaffaqiyatli uyg‘unlashuvi haqidagi xulosalarni shakllantirishga imkon
berdi.
Muhokama:
Musiqa ta’limida individual va guruhiy yondashuvlarning samaradorligi
haqida so‘z yuritar ekanmiz, har bir yondashuvning o‘ziga xos xususiyatlari va ularning ta’lim
jarayoniga qo‘shadigan hissasini chuqurroq anglash zarur. Ushbu yondashuvlar nafaqat
o‘quvchilarning musiqiy ko‘nikmalarini shakllantiradi, balki ularning shaxsiy va ijtimoiy
rivojlanishiga ham xizmat qiladi.
Individual yondashuvning eng katta afzalligi shundaki, u har bir o‘quvchining noyob
qobiliyatlarini aniqlash va rivojlantirishga qaratilgan. O‘quvchilar bunday yondashuv orqali
o‘zlarini erkin his qiladi, ularning ijodiy fikrlash qobiliyatlari va shaxsiy uslubi rivojlanadi.
Ayniqsa, musiqiy improvizatsiya va kompozitsion mashqlar individual mashg‘ulotlarda
o‘quvchilarning mustaqil ijodkorlik qobiliyatlarini shakllantirishga yordam beradi. Ammo bu
jarayonda o‘quvchilar jamoadagi hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatidan mahrum
bo‘lishi mumkin.
Boshqa tomondan, guruhiy yondashuv o‘quvchilarga bir-biridan o‘rganish, fikr almashish
va birgalikda ishlash imkonini beradi. Jamoaviy musiqiy ijro orqali ular muloqot qilish, bir-birini
tinglash va jamoaviy mas’uliyatni anglash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruhiy faoliyat
shuningdek, musiqaning ijtimoiy ta’sirini kuchaytirib, o‘quvchilarni jamiyatning faol
ishtirokchisiga aylantiradi. Ammo, guruhiy yondashuvda ba’zan ba’zi o‘quvchilarning
individualligi so‘nib qolishi yoki yetarlicha e’tibor olmasligi mumkin.
Muhokamalarda aniqlanganki, bu ikki yondashuv bir-birini to‘ldiruvchi xususiyatga ega.
Musiqa ta’limida ulardan samarali foydalanish uchun ularni uyg‘unlashtirish lozim. Masalan,
individual mashg‘ulotlarda o‘quvchilarni ijodkorlikka undash va ularga asosiy ko‘nikmalarni
o‘rgatish, keyin esa guruhiy faoliyat orqali o‘sha ko‘nikmalarni mustahkamlash mumkin. Bunday
13
uyg‘unlashuv musiqa ta’limini yanada samarali qilish bilan birga, o‘quvchilarning shaxsiy va
jamoaviy rivojlanishiga zamin yaratadi.
Shunday qilib, individual va guruhiy yondashuvlarning musiqiy ta’limdagi samaradorligi
faqat ularni to‘g‘ri balanslash va maqsadga yo‘naltirilgan holda qo‘llash orqali oshishi mumkin.
Bu yondashuvlar nafaqat musiqa o‘rganish jarayonini boyitadi, balki o‘quvchilarda hayotiy
ko‘nikmalarni shakllantirishga ham yordam beradi. Shu sababli, har ikkala yondashuvning
afzalliklaridan to‘liq foydalanish ta’lim jarayonining asosiy maqsadlaridan biri bo‘lib qolishi
lozim.
Xulosa:
Musiqa ta’limi – bu nafaqat musiqiy bilim va ko‘nikmalarni o‘rgatish jarayoni, balki
shaxsni har tomonlama rivojlantiruvchi murakkab pedagogik yo‘nalishdir. Ushbu jarayonda
individual va guruhiy yondashuvlar ta’limning ikki asosiy poydevori sifatida ko‘rinadi. Har bir
yondashuvning o‘ziga xos afzalliklari va cheklovlari mavjud bo‘lsa-da, ularning uyg‘unligi ta’lim
jarayonining samaradorligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Individual yondashuv orqali har bir o‘quvchining shaxsiy ehtiyojlariga e’tibor qaratilib,
uning o‘ziga xos qobiliyatlari rivojlantiriladi. Bunday yondashuv mustaqillik, ijodkorlik va
chuqur fikrlashni rag‘batlantiradi. Ammo o‘quvchi faqat individual yondashuv asosida
o‘rganadigan bo‘lsa, jamoaviy muloqot va hamkorlik kabi muhim ko‘nikmalardan mahrum
bo‘lishi mumkin.
Guruhiy yondashuv esa, aksincha, o‘quvchilarni birgalikda ishlashga, bir-biridan
o‘rganishga va jamoaviy mas’uliyatni his qilishga undaydi. Musiqiy ansambllarda qatnashish
orqali o‘quvchilar musiqaning ijtimoiy kuchini his qiladi va hamjihatlikning ahamiyatini
anglaydi. Biroq bu jarayonda ba’zan ayrim shaxslar e’tibordan chetda qolib ketishi yoki umumiy
maqsadlarga moslashishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.
Shunday qilib, musiqa ta’limida eng samarali natijalarga erishish uchun individual va
guruhiy yondashuvlarni uyg‘unlashtirish zarur. Har bir o‘quvchi uchun uning shaxsiy
ehtiyojlariga mos keluvchi ta’lim yo‘nalishini tanlash bilan birga, ularni guruh faoliyatlariga jalb
qilish ta’limning nafaqat musiqiy, balki ijtimoiy maqsadlariga ham erishishga yordam beradi.
Kelajakdagi musiqa pedagogikasida bu ikki yondashuvning muvozanatini topish orqali
nafaqat iste’dodli ijrochilarni, balki ijtimoiy jihatdan yetuk va hamkorlikka tayyor shaxslarni
tarbiyalashga erishiladi. Musiqa ta’limi – bu faqatgina san’atni o‘rgatish emas, balki hayotga
tayyorlovchi katta bir maktabdir. Shu bois, individual va guruhiy yondashuvlarning uyg‘unligi
nafaqat musiqa o‘qituvchilarining, balki butun ta’lim tizimining diqqat markazida bo‘lishi lozim.
References:
1.
Karimova, D. (2020).
Innovatsion ta'lim texnologiyalari va musiqa ta'limi
. Toshkent: Yangi
asr avlodi.
2.
Dewey, J. (1998).
Experience and Education
. New York: Simon and Schuster.
3.
Zohidov, H. (2021).
Musiqa pedagogikasi asoslari
. Toshkent: Akademnashr.
4.
Bennet, D., & Hannan, M. (2008).
Individual practice versus ensemble collaboration:
Pedagogical perspectives in music education
. Journal of Music Research, 12(2), 45–58.
5.
Махмудов, Ш. (2018).
Мусиқий тарбия ва ижодий қобилиятларни ривожлантиришда
индивидуал ёндашув
. Тошкент: Фан.
6.
Hallam, S. (2010).
The Power of Music: Its Impact on the Intellectual, Social and Personal
14
Development of Children and Young People
. International Journal of Music Education, 28(3), 269–
289.
