58
MONTESSORI SINFLARIDA INGLIZ TILIDA GAPIRISH VA ESHITISH
KO‘NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI
Yusupova Makhbuba Rustam qizi
Xalqaro Nordik universiteti o‘qituvchisi
E-mail: m.yusupova@nordicuniversity.org
https://orcid.org/0009-0008-0123-8412
https://doi.org/10.5281/zenodo.14511769
Annotatsiya:
Ushbu tezis Montessori ta’lim tizimi asosida ingliz tilida gapirish va eshitish
ko‘nikmalarini rivojlantirish usullari tahlil qilinadi. Montessori sinflarining o‘ziga xosligi, ya’ni
bolalarning erkin faoliyati, mustaqil ta’lim olishi va tabiiy til muhiti orqali kommunikativ
kompetensiyalarini rivojlantirish imkoniyatlari ko‘rsatib beriladi. Tadqiqotda amaliy faoliyatlar,
audio-materiallardan foydalanish, til o‘yinlari va ingliz tili muhitini yaratish usullarining
samaradorligi tahlil qilinadi. Montessori pedagogikasining asosiy tamoyillari til o‘rgatish
jarayoniga moslashtirilgan holda, bolalarning muloqot va eshitish qobiliyatlarini
takomillashtirish mexanizmlari ochib beriladi. Tadqiqot xulosalarida mazkur usullarning
samaradorligi va amaliyotga tatbiq etish bo‘yicha tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
Montessori ta’lim tizimi, ingliz tili, gapirish ko‘nikmalari, eshitish
ko‘nikmalari, til o‘yinlari, tabiiy til muhiti, kommunikativ kompetensiya, audio-materiallar, erkin
ta’lim, bolalar muloqoti.
Kirish.
Bugungi globallashuv jarayoni dunyoning har bir nuqtasida chet tillarini, ayniqsa, ingliz
tilini o‘rganishni zaruriyatga aylantirdi. Biroq, til o‘rganish faqat grammatik qoidalarni yodlash
yoki lug‘at boyligini kengaytirish bilangina cheklanmaydi, balki bu jarayon muloqot
ko‘nikmalarini rivojlantirishni, ya’ni gapirish va eshitishni o‘z ichiga oladi. Aynan shu jihat
Montessori ta’lim tizimining dolzarbligini oshiradi. Montessori pedagogikasi – bolalarning tabiiy
qobiliyatlarini yuzaga chiqarishga qaratilgan innovatsion yondashuv bo‘lib, erkin muhitda
mustaqil o‘rganishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Montessori sinflarida har bir bola o‘ziga xos shaxs sifatida qabul qilinadi va uning
qiziqishlari, ehtiyojlari inobatga olinadi. Bunday muhitda bolalar ingliz tilini o‘zlari uchun tabiiy
va amaliy maqsadlarda o‘rganadilar. Til o‘rganish jarayonida qo‘llaniladigan o‘yinlar, audio-
materiallar, real hayotga yaqin situatsiyalar orqali gapirish va eshitish ko‘nikmalarini
rivojlantirish imkoniyati yaratiladi. Bola o‘zini qulay his qilgan holda muloqot qiladi, xatolaridan
cho‘chimaydi va tabiiy ravishda nutqiy kompetensiyasini oshiradi.
Montessori pedagogikasining “men qila olaman” tamoyili til o‘rgatish jarayonida ham katta
ahamiyat kasb etadi. Chunki bu yondashuv bolalarda mustaqil fikrlashni, o‘z qobiliyatiga
ishonchni va real hayotda tilni samarali qo‘llashni shakllantiradi. Bugungi kunda an’anaviy
ta’limdan farqli o‘laroq, Montessori tizimida til o‘rganish jarayoni tabiiy muloqot asosida
quriladi, bu esa bolalarda gapirish va eshitish ko‘nikmalarini samarali rivojlantirishga olib
keladi.
Ushbu tezisda Montessori sinflarida ingliz tilida gapirish va eshitish ko‘nikmalarini
rivojlantirish usullari tahlil qilinib, mazkur usullarning bolalarning til o‘rganishdagi
muvaffaqiyatiga qanday ta’sir ko‘rsatayotgani ilmiy jihatdan yoritiladi.
Metodologiya.
59
Til o‘rgatish jarayonida metodologiya muhim o‘rin tutadi, ayniqsa gapirish va eshitish
ko‘nikmalarini rivojlantirishda. Montessori sinflarida bu jarayon o‘ziga xos tabiiy va interaktiv
usullar yordamida amalga oshiriladi. Metodologiya, avvalo, bolalarning qiziqishlari va rivojlanish
bosqichlariga moslashtirilgan bo‘lib, ularni ingliz tilida faol muloqot qilishga undaydi.
Montessori yondashuvi shuni ta’kidlaydiki, til o‘rganish shunchaki ta’lim jarayoni emas, balki
hayotning bir bo‘lagi bo‘lishi lozim. Shu bois, o‘rgatuvchi metodlar bolalarga hayotiy vaziyatlar
orqali tilni o‘zlashtirish imkonini beradi.
Birinchi navbatda, Montessori muhitida audio-materiallar va vizual resurslar keng
qo‘llaniladi. Bolalar ingliz tilidagi she’rlar, qo‘shiqlar, hikoyalar va dialoglarni tinglash orqali
eshitish ko‘nikmalarini mustahkamlaydilar. Tinglash – gapirishni rivojlantirishning muhim asosi.
Montessori metodikasida o‘rganuvchilar avval eshitish orqali til ohangini, talaffuz va so‘zlar
tartibini tushunib oladilar, keyin esa uni muloqotda qo‘llay boshlaydilar.
Ikkinchidan, Montessori sinflarida til o‘yinlari va interaktiv mashg‘ulotlar muhim ahamiyat
kasb etadi. Bunday o‘yinlar, masalan, “Simon Says”, “Guess the Object” kabi faoliyatlar orqali
bolalar o‘zaro muloqotga kirishadi. Bolalar uchun o‘yinlar nafaqat o‘yin-kulgi, balki o‘rganish
jarayonining ajralmas qismidir. Bu usul orqali til o‘rganish majburlovsiz, tabiiy tarzda ro‘y
beradi.
Shuningdek, Montessori metodologiyasida rol o‘yinlari (role-play) keng qo‘llaniladi. Bunda
bolalar haqiqiy hayotga yaqin bo‘lgan vaziyatlarda o‘z rollarini ijro etadilar. Masalan, do‘konda
xarid qilish, do‘stlari bilan tanishish yoki oilaviy ovqatlanish kabi vaziyatlar yaratilib, ingliz
tilidagi muloqot rag‘batlantiriladi. Bu jarayon bolalarda gapirish ko‘nikmasini rivojlantirib, real
hayotda tilni ishlatish ishonchini mustahkamlaydi.
Metodologiyada yana bir muhim element – individual va guruhli faoliyatdir. Montessori
tizimida bolalar o‘zlari mustaqil ishlashlari mumkin, shu bilan birga kichik guruhlarda ham
hamkorlikda vazifalarni bajaradilar. Guruhli faoliyatda bolalar bir-birlarini tinglashni, savollarga
javob berishni va muloqot madaniyatini rivojlantiradilar. Bu esa nafaqat til ko‘nikmalarini, balki
ijtimoiy kompetensiyalarni ham shakllantiradi.
Yana bir innovatsion yondashuv – real predmetlar va materiallardan foydalanish.
Montessori sinflarida real predmetlar – kartochkalar, o‘yinchoqlar va buyumlar yordamida lug‘at
boyligi kengaytiriladi. Bola qo‘li bilan predmetni ushlab, nomini tilga oladi va uni eshitib
yodlaydi. Bu nafaqat eshitish va gapirishni, balki ko‘rish va kinestetik xotirani ham
birlashtiruvchi samarali usuldir.
Shu tariqa, Montessori sinflarida til o‘rgatish metodologiyasi bolalarning faol, erkin va
qiziqarli ta’lim olishini ta’minlaydi. Gapirish va eshitish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan
ushbu usullar, o‘quvchilarni tabiiy muloqot muhiti orqali til o‘zlashtirishga ilhomlantiradi hamda
ularning tilga bo‘lgan qiziqishini orttiradi.
Muhokama:
Montessori sinflarida ingliz tilida gapirish va eshitish ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan usullar ko‘plab afzalliklarga ega. Ushbu yondashuv bolalarning tabiiy qobiliyatlarini
yuzaga chiqarish, o‘z-o‘zini boshqarish va erkin o‘rganishga asoslanadi. Montessori
pedagogikasida o‘quvchilar o‘zlari tanlagan faoliyat orqali til bilan muloqot qiladi, bu esa
ularning ichki motivatsiyasini kuchaytiradi. Bolalar mustaqil ravishda ingliz tilidagi audio-
matnlarni tinglab, mazmunini tushunishga va o‘z fikrlarini so‘zlash orqali ifodalashga
o‘rganadilar.
60
Muhokamaning birinchi jihati shundaki, Montessori muhitida bolalarning individual
rivojlanish tezligi inobatga olinadi. An’anaviy ta’lim tizimlarida hamma o‘quvchilardan bir xil
tarzda o‘zlashtirish kutilsa, Montessori sinflarida har bir bola o‘z qobiliyatlari va qiziqishlariga
qarab til o‘rganishga jalb qilinadi. Bu esa gapirish va eshitish ko‘nikmalarini rivojlantirish
jarayonida stressni kamaytiradi. Bola xato qilishdan cho‘chimay, erkin muloqot qiladi va tabiiy
ravishda tilni o‘zlashtiradi.
Ikkinchidan, Montessori yondashuvi orqali bolalarda eshitish va gapirish ko‘nikmalari
birgalikda rivojlanadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, til o‘rganishda passiv qabul qilish (faqat
eshitish) va aktiv foydalanish (gapirish) jarayonlari bir-birini to‘ldiradi. Montessori
metodikasida qo‘llaniladigan audio-matnlar va o‘yinli mashg‘ulotlar o‘quvchilarda til sezgirligini,
talaffuzning to‘g‘ri shakllanishini va nutqning ravonligini oshirishga xizmat qiladi. Masalan,
bolalar inglizcha hikoyalarni tinglash orqali yangi so‘zlarni o‘zlashtiradi va ular bilan gapirish
jarayonida tabiiy ravishda foydalanishni boshlaydi.
Shu bilan birga, Montessori sinflarida real hayot vaziyatlarini yaratish orqali o‘quvchilar
muloqotning amaliy qirralarini o‘zlashtiradi. Bunday vaziyatlar – xarid qilish, mehmon kutish
yoki savol-javob shaklida olib borilgan mashg‘ulotlar bolalarda muloqotga bo‘lgan ishonchni
mustahkamlaydi. Bu jarayonda o‘qituvchi yo‘naltiruvchi va kuzatuvchi sifatida qatnashib,
bolalarning faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi. O‘qituvchining vazifasi – bolalarga til o‘rganish
jarayonida ko‘maklashish va ularga to‘g‘ri yo‘nalish berishdir.
Biroq, Montessori metodikasining muvaffaqiyati uning samarali tashkil etilishiga bog‘liq.
Ushbu usulni qo‘llashda muhitni yaratish, kerakli materiallar va resurslarni taqdim etish
muhimdir. Shu bilan birga, o‘qituvchilarning o‘zlari ham Montessori tamoyillarini mukammal
o‘zlashtirgan bo‘lishlari kerak. Ta’lim jarayonida bolalarning tabiiy rivojlanishiga imkon
beradigan sabr-toqatli va ijodkor o‘qituvchi muhim rol o‘ynaydi.
Shuningdek, o‘yinlar va audio-materiallardan foydalanishda ularning mazmuni bolaning
yoshiga va til bilim darajasiga moslashtirilishi zarur. Bu, bir tomondan, bolaning qiziqishini
uyg‘otsa, ikkinchi tomondan, til o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi.
Xulosa qilib aytganda, Montessori sinflarida ingliz tilida gapirish va eshitish ko‘nikmalarini
rivojlantirish usullari amaliy va tabiiy yondashuvni qo‘llab-quvvatlaydi. Bolalar tilni real hayotga
moslashtirilgan, majburlovsiz va qiziqarli jarayon orqali o‘zlashtiradilar. Bu esa nafaqat til
ko‘nikmalarini rivojlantirish, balki bolalarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini, ijodiy fikrlashini va
mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini mustahkamlashda ham muhim ahamiyatga ega. Montessori
pedagogikasining bunday yondashuvi kelajak avlodning samarali kommunikatorlar bo‘lib
yetishishiga mustahkam zamin yaratadi.
Xulosa
Montessori sinflarida ingliz tilida gapirish va eshitish ko‘nikmalarini rivojlantirish usullari
ta’lim jarayoniga yangicha yondashuvni namoyon etadi. Ushbu pedagogik tizim orqali bolalar
nafaqat til o‘rganadilar, balki uni kundalik hayotning ajralmas bir qismiga aylantiradilar.
Gapirish va eshitish ko‘nikmalarini rivojlantirishda Montessori metodikasi bolaning tabiiy
qobiliyatlariga tayanadi, ularning o‘zaro muloqot qilishga bo‘lgan ichki ehtiyojini
rag‘batlantiradi. Bunday yondashuv bolalarda tilni o‘zlashtirish jarayonini majburlovsiz, qiziqarli
va samarali holga keltiradi.
Muhimi shundaki, Montessori sinflarida bolalarga erkinlik beriladi. Ushbu erkinlik ularga
mustaqil o‘rganishni, xatolaridan qo‘rqmasdan tajribalar qilishni va o‘zlarini tabiiy ravishda
61
ifodalashni o‘rgatadi. Ingliz tilida gapirish va eshitish ko‘nikmalarini rivojlantirish jarayonida
real hayotiy vaziyatlar, o‘yinlar va audio-materiallardan foydalanish orqali bolalarda amaliy
tajriba shakllanadi. Bu esa til o‘rganish jarayonini sun’iy nazariy asoslardan uzoqlashtirib,
hayotiy ehtiyojlar va real muloqot bilan bog‘lab beradi.
Shuningdek, Montessori metodikasi har bir bolaning shaxsiy ehtiyojlari va rivojlanish
sur’atini inobatga olgani bilan alohida ahamiyat kasb etadi. An’anaviy ta’lim tizimlarida hamma
bir xil tarzda o‘rganishga majbur bo‘lsa, Montessori yondashuvi bolalarning o‘z uslubi va
tezligida rivojlanishiga imkon beradi. Bu esa har bir bolaning shaxs sifatida o‘zini namoyon
qilishiga, ijodkorlikni rivojlantirishga va til o‘rganishdagi ichki motivatsiyani shakllantirishga
yordam beradi.
Biroq, ushbu metodikaning samaradorligi to‘g‘ri tashkil etilgan muhit va o‘qituvchining
roliga bog‘liq. O‘qituvchi kuzatuvchi va yo‘naltiruvchi sifatida bolalarning qiziqishlariga mos
ravishda til o‘rganish faoliyatini tashkil etishi kerak. Shuningdek, bolalar uchun sifatli audio-
resurslar, mavzuga mos til o‘yinlari va materiallarning taqdim etilishi ham jarayon
samaradorligini oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, Montessori sinflarida ingliz tilini o‘rganish – tabiiy, samarali va
innovatsion yondashuvdir. Bu metodika bolalarda til o‘rganishga bo‘lgan qiziqishni uyg‘otadi,
ularni faol muloqotga undaydi va real hayot uchun zarur bo‘lgan kommunikativ
kompetensiyalarni shakllantiradi. Shunday qilib, Montessori pedagogikasi nafaqat bugungi kun
ehtiyojlarini qondiradi, balki kelajak avlodni globallashgan dunyoda samarali va ishonchli
kommunikator sifatida yetishtirish uchun mustahkam poydevor yaratadi.
References:
1.
Montessori, M.
The Absorbent Mind.
New York: Henry Holt and Company, 1995.
2.
Lillard, P. P.
Montessori: A Modern Approach.
New York: Schocken Books, 1972.
3.
Lillard, A. S.
Montessori: The Science Behind the Genius.
New York: Oxford University Press,
2005.
4.
Cameron, L.
Teaching Languages to Young Learners.
Cambridge: Cambridge University
Press, 2001.
5.
Nunan, D.
Language Teaching Methodology: A Textbook for Teachers.
New York: Prentice
Hall, 1991.
6.
Kharatova, S. K. (2021). Strategic issues of improving spiritual and educational activities in
the republic of uzbekistan.
Academic research in educational sciences
,
2
(11), 313-320.
7.
Ismailov, T., & Yusupova, M. (2022). Insonga psixologik ta’sir ko’rsatish turlari va
texnikasi.
Science and Education
,
3
(6), 913-920.
8.
Yusupova, M. (2021). Distance learning of foreign languages.
Экономика и социум
, (8
(87)), 84-87.
9.
Yusupova, M. (2024). LEVERAGING ENGLISH TERMINOLOGICAL DICTIONARIES TO
AUGMENT COMMUNICATION SKILLS IN MUSIC EDUCATION STUDENTS.
Молодые
ученые
,
2
(12), 140-141.
10.
Yusupova, M. (2024). UTILIZING THE ENGLISH TERMINOLOGICAL DICTIONARY TO
ENHANCE THE COMMUNICATION SKILLS OF MUSIC EDUCATION STUDENTS.
Theoretical aspects
62
in the formation of pedagogical sciences
,
3
(9), 98-101.
11.
Yusupova, M. (2023). OLIY TA’LIMDA CHET TILINI MASOFAVIY O'QITISH SIFATINI
OSHIRISH OMILLARI.
Молодые ученые
,
1
(16), 16-17.
