204
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
HOZIRGI ZAMON SHARQ FALSAFASIDA INSON MUAMMOSI
Mamurov Jasur Jo’rabek o’g’li
Toshkent Farmaseftika instuti talabasi
e-mail: jasurmamurov8@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14435975
1. Anotatsiya (Abstract)
Ushbu maqola hozirgi zamon Sharq falsafasida inson muammosini o‘rganishga
bag‘ishlanadi. Maqolada Sharq falsafasining tarixiy va kontseptual asoslari, shuningdek, uning
inson hayotiga, maqsadiga va axloqiy qarashlariga qanday ta’sir ko‘rsatganligi tahlil qilinadi.
Hindiston, Xitoy va Fors falsafalaridagi asosiy yondashuvlar orqali insonning mavjudligi, ruhiy
holati va maqsadlari muhokama qilinadi. Maqola, shuningdek, hozirgi zamon Sharq
falsafasining ijtimoiy, siyosiy va madaniy o‘zgarishlarga qanday javob berayotganini, uning
insonning ichki dunyosini va jamiyatdagi o‘rnini qanday tushunishini ko‘rsatadi. Hozirgi kunda
Sharq falsafasining meditatsiya, yoga, mindfulness kabi amaliyotlar orqali insonning ruhiy
muammolarini hal qilishdagi roli o‘rganiladi. Maqola, shu bilan birga, Sharq falsafasining inson
muammosiga bo‘lgan yondashuvlarini zamonaviy dunyo sharoitida qadriyatlar, ekologik va
ijtimoiy adolatga oid masalalar bilan bog‘laydi.
Kalit so’zlar:
Inson hayot mohiyati,sharqona dunyo qarash, falsafiy antropologiya,
axloqiy manaviyat, o’zlikni anglash, inson va tabiat, ruhiy kamolot, jamamiyat va shaxs, mutloq
va hqiqat, sharqga g’arb ta’siri, an’anaviy qadiryat, adolat va erkinlik, inson masuliyati,
ma’naviy inqiroz
2. Kirish (Introduction)
Insonning mohiyati va uning jamiyatdagi o‘rni haqida o‘ylash, falsafaning eng qadimiy va
muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Sharq falsafasi tarixiy ravishda insonning dunyodagi
o‘rnini, maqsadini va hayotining ma’nosini o‘rganishga katta e’tibor qaratgan. Bu falsafa
tizimlari, asosan, ma’naviyat, axloq, ruhiyat va tabiat bilan uyg‘unlikda yashashni targ‘ib
qilishga qaratilgan. Sharq falsafasi, Hindiston, Xitoy, Fors va boshqa mintaqalarda rivojlangan
bo‘lib, insonning o‘zini tushunishidagi chuqur falsafiy qarashlar bilan boyitilgan. Biroq,
zamonaviy globalizatsiya, texnologik inqilob va ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar insonning yangi
muammolariga sabab bo‘lmoqda.
Hozirgi zamon Sharq falsafasida inson muammosi yangicha shakllar olmoqda. Shu bilan
birga, Sharq falsafasi qadimiy an’analarini saqlab, bugungi kundagi ijtimoiy, siyosiy va madaniy
o‘zgarishlarga qanday javob berayotganini tahlil qilish, uning jahon falsafasidagi o‘rnini yanada
yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Ushbu maqolada hozirgi zamon Sharq falsafasining
inson muammosiga bo‘lgan yondashuvi, uning ruhiy va axloqiy tushunchalari, shuningdek,
meditatsiya, yoga, mindfulness kabi amaliyotlar orqali insonning ichki dunyosini
rivojlantirishdagi ahamiyati o‘rganiladi.
Maqolada, shuningdek, Sharq falsafasining inson haqidagi qarashlari G‘arb falsafasidan
qanday farq qilishini va bu yondashuvlarning zamonaviy jamiyatdagi dolzarbligini ko‘rsatishga
harakat qilinadi.
3. Asosiy Qismlar
3.1. Sharq Falsafasining Tarixiy Konteksti
205
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Sharq falsafasi inson hayoti, uning maqsadi va tabiat bilan uyg‘unligini tushunishda juda
boy tarixga ega. Hindiston, Xitoy, Fors va boshqa Sharq mintaqalarida rivojlangan falsafiy
tizimlar, ayniqsa, insonning ruhiy va ma’naviy olami haqida chuqur fikrlar ifodalangan.
Hind falsafasi
: Hindiston falsafasi, asosan, Vedik davrdan boshlanadi. Vedalarda va
keyingi Upanishadlarda insonning atman (ruhiy mohiyati) va brahman (universumning
mohiyati) bilan birligi o‘rganiladi. Karma va moksha tushunchalari bu falsafada markaziy o‘rin
tutadi.
Xitoy falsafasi
: Xitoyda esa Konfutsiychilik va Daoizm insonning jamiyatdagi o‘rni va
tabiat bilan uyg‘un yashashni targ‘ib qiladi. Konfutsiychilikda inson axloqiy javobgarlik va
ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlashda muhim hisoblanadi. Daoizmda esa insonning tabiat
bilan uyg‘un bo‘lishi, uning ichki tinchligini saqlashga qaratilgan.
Fors falsafasi
: Fors falsafasida Zaratushtrizmda insonning axloqiy tanlovlari va
ma’naviy rivojlanishi muhimdir. Bu falsafa insonni axloqiy mas’uliyatga chaqiradi va uning
xatti-harakatlari butun jamiyatga ta’sir ko‘rsatadi.
3.2. Hozirgi Zamon Sharq Falsafasida Inson Muammosi
Zamonaviy Sharq falsafasi eski an’analarni saqlab qolgan holda, yangi ijtimoiy, siyosiy va
madaniy muammolarga javob beradi. Bugungi dunyoda texnologiyalar, globalizatsiya va
ijtimoiy o‘zgarishlar yangi inson muammolarini keltirib chiqarmoqda. Sharq falsafasi bu
muammolarga qanday javob beradi?
Ruhiy va jismoniy muammolarni hal etish:
Sharq falsafasi, ayniqsa, yoga, meditatsiya
va mindfulness kabi amaliyotlar orqali insonning ichki dunyosini rivojlantirishga yordam
beradi. Bu amaliyotlar stressni kamaytirish, ruhiy holatni yaxshilash va sog‘lom turmush tarzini
yaratishda yordam beradi.
Insonning jamiyatdagi o‘rni:
Hozirgi zamon Sharq falsafasida insonning ijtimoiy roli
va axloqiy mas’uliyati hamda ekologik muammolar haqida yangi yondashuvlar shakllanmoqda.
Masalan, meditatsiya va mindfulness amaliyotlari nafaqat ruhiy rivojlanish, balki jamiyatdagi
tinchlik va barqarorlikni ta’minlashga ham yordam beradi.
3.3. Sharq Falsafasining Inson Haqidagi Yondashuvlarining O‘ziga Xosligi
Sharq falsafasi insonning ichki dunyosini, tabiat bilan uyg‘unlikda yashashni va
jamiyatdagi o‘rnini o‘rganishda o‘ziga xos yondashuvni taklif etadi. Bu yondashuv G‘arb
falsafasidan sezilarli farq qiladi.
G‘arb va Sharq falsafasining farqlari
: G‘arb falsafasi insonni individualistik,
intellektual nuqtai nazardan ko‘rib, uning axloqiy va ma’naviy rivojlanishiga ko‘proq e’tibor
beradi. Sharq falsafasida esa insonning jismoniy, ruhiy va ma’naviy holatlari tabiat va jamiyat
bilan uyg‘unlikda o‘rganiladi.
4. Xulosa
Sharq falsafasining inson haqidagi qarashlari zamonaviy jamiyatdagi yangi muammolarni
hal qilishda katta ahamiyatga ega. Bu falsafalar insonni faqat jismoniy mavjudot emas, balki
ruhiy va ma’naviy mavjudot sifatida qaraydi. Sharq falsafasining meditatsiya, yoga va
mindfulness kabi amaliyotlari zamonaviy hayotda insonning ichki dunyosini tartibga solish va
stressni kamaytirish kabi muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, Sharq falsafasi jamiyatdagi tinchlik
va adolatni ta’minlashga katta e’tibor qaratadi. Shunday qilib, Sharq falsafasi nafaqat individual
rivojlanish, balki ijtimoiy va ekologik barqarorlikni ham qo‘llab-quvvatlaydi.
206
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Ibrohimovich A. H. MODERN FACTORS FOR RAISING STUDENT-YOUTH INNOVATIVE
THINKING IN THE HIGHER EDUCATION //American Journal of Pedagogical and Educational
Research. – 2023. – Т. 15. – С. 202-206.
2.
Абдурахмонов
Х.
И.
ҲОЗИРГИ
ДАВРДА
ЁШЛАРНИНГ
ИННОВАЦИОН
ПОТЕНЦИАЛИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МОДЕЛЛАРИ //Tafakkur manzili. – 2023. – Т. 4. – С.
23-29.
3.
Abdurahmonov H. I. CHARACTERISTICS OF FORMATION OF INNOVATIVE THINKING IN
SOCIETY //Scientific Bulletin of Namangan State University. – 2020. – Т. 2. – №. 7. – С. 161-167.
4.
Ibroximovich A. K. INNOVATIVE THINKING AND ITS FORMS AND TYPES OF
MANIFESTATIONS. European Scholar Journal, 3 (5), 38-41 [Электронный ресурс].
5.
Anvarovich P. A. et al. SUN’IY INTELEKKTNING JAMIYAT TARAQQIYOTIDAGI O’RNI,
FOYDALI VA ZARARLI JIHATLARI //PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA IJTIMOIY TADQIQOTLAR|
JOURNAL OF PEDAGOGY, PSYCHOLOGY AND SOCIAL RESEARCH. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 7-
13.
6.
Anvarovich P. A. et al. SUN’IY INTELEKKTNING KUNDALIK HAYOTIMIZGA TA’SIRI, BIZ
UCHUN BU HODISA IJOBOYMI? //BOSHQARUV VA ETIKA QOIDALARI ONLAYN ILMIY JURNALI.
– 2024. – Т. 4. – №. 2. – С. 9-13.
7.
Ibroximovich A. X. et al. “O ‘ZBEKISTON-2030” STRATEGIYASINING AMALIYOTDA JORIY
QILINISHI //BOSHQARUV VA ETIKA QOIDALARI ONLAYN ILMIY JURNALI. – 2024. – Т. 4. – №.
1. – С. 58-64.
8.
Kenjaboy o‘g O. R. et al. SOHIBQIRON AMIR TEMUR HARBIY BOSHQARUV TIZIMI
TARIXSHUNOSLIGI //SO ‘NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI. – 2024. – Т. 7. – №. 2. – С.
131-136
9.
Boltayeva, B. (2023). DEVELOPMENT OF COMPETENCIES FOR SELF-STUDY OF
STUDENTS IN A CREDIT-MODULAR SYSTEM AS A PEDAGOGICAL PROBLEM. Science and
innovation, 2(B8), 39-42.
10.
Boltaboyeva, B. (2023). KREDIT-MODUL TIZIMIDA TALABALARNI MUSTAQIL BILISH
FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH. Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук,
3(3), 40-42.
11.
Болтаева, Б. Х., & Абдукодиров, П. А. (2022). ОБРАЗОВАНИЕ КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ
ОБЩЕСТВА. ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, 5(2).
12.
Болтаева, Б. Х., Султонова, Л. Б., & Юсупова, Н. О. ВЕБ-КВЕСТ КАК СРЕДСТВО
РАЗВИТИЯ НАВЫКОВ ИНФОРМАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ НА УРОКАХ ТЕХНОЛОГИИ
WEB QUEST IS A DEVELOPMENT OF INFORMATIONAL SOURCE IN TECHNOLOGY. BBC 94 Z
40, 152.
13.
Хашимова, Г. Ф., & Султанова, Л. Б. (2022). HAMKORLIK PEDAGOGIKASI ASOSIDAGI
INTERFAOL METODLARNING SAMARADORLIGI. ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ,
5(2).
14.
Хусанова, К., Султанова, Л., Хусанбаева, Ю. и Абдурахимова, Д. (2020). «Средний
возраст» как лучшее время человеческой жизни. Международный журнал
психосоциальной реабилитации, 24 (2), 332-337.
207
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
15.
Хашимова, Г. Ф., & Султанова, Л. Б. (2021). СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СОЦИАЛЬНОЙ
СФЕРЫ В РАМКАХ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ. ЖУРНАЛ
СОЦИАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, (SI-1).
16.
Болтаева, Б. Х., Султанова Л. Б. ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДА ПРОБЛЕМНОГО ОБУЧЕНИЯ В
ВЫСШЕМ УЧЕБНОМ ЗАВЕДЕНИИ. Збиор артыкулов наукович рецензованич. , 186.
