63
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
FANLARARO BOG‘LANISHDA KOMPETENSIYALARNI SHAKLLANTIRISH
Yomg‘irov O.T.
Karimova N.N.
Qodirova N.T.
Toshkent farmatsevtika instituti, е-mail: olimjonyomgirov96@gmail.com
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti
Farmatsevtika ta`lim va tadqiqot instituti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14323470
Annotatsiya.
Mazkur
maqolada
fanlararo
bog‘lanishda
talabalarning
kompetensiyalarini shakllantirish masalalari muhokama qilinadi. Xususan, fizika fanidan
o‘quv jarayonlarida nazariya va amaliyotning o‘zaro uyg‘unligini ta’minlash, axborot
texnologiyalaridan foydalanish orqali ta’lim sifatini oshirish, talabalarda ilmiy dunyoqarash va
analitik fikrlash qobiliyatini rivojlantirish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Maqolada fanlararo
integratsiya orqali talabalarning fanga bo‘lgan qiziqishini oshirish, bilimlarini mustahkamlash
va amaliy ko‘nikma, malaka hamda kompetensiyalarni shakllantirishga alohida e’tibor
qaratilgan. Kompetensiyalarni rivojlantirish jarayonida ta’lim mazmunini turli sohalarga
bo‘lish, ularning integratsiyasi orqali talabalar bilimlarini tizimli ravishda kengaytirish va
amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirish masalalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar
: Fanlararo integratsiya, kompetensiyalar, fizikani o‘qitish, axborot
texnologiyalari, amaliy ko‘nikmalar, nazariya va amaliyot uyg‘unligi.
Аннотация.
В данной статье рассматриваются вопросы формирования
компетентности студентов в межпредметной связи. В частности, рассматриваются
возможности обеспечения гармонии теории и практики в учебном процессе по физике,
повышения качества образования за счет использования информационных
технологий, развития научного мировоззрения и навыков аналитического мышления
студентов. В статье основное внимание уделяется повышению интереса студентов к
науке, укреплению их знаний и формированию практических навыков, квалификации
и компетенций посредством междисциплинарной интеграции. В ходе развития
компетенций освещаются вопросы разделения содержания образования на разные
области, системного расширения знаний учащихся путем их интеграции,
формирования навыков практического применения.
Ключевые
слова:
Междисциплинарная
интеграция,
компетенции,
преподавание физики, информационные технологии, практические навыки, гармония
теории и практики.
Abstract.
This article discusses the issues of students' competence formation in
interdisciplinary connection. In particular, the possibilities of ensuring the harmony of theory
and practice in the educational processes of physics, increasing the quality of education
through the use of information technologies, and developing the scientific outlook and
analytical thinking skills of students are considered. The article focuses on increasing
students' interest in science, strengthening their knowledge and forming practical skills,
qualifications and competencies through interdisciplinary integration. During the
development of competences, the issues of dividing the educational content into different
fields, systematically expanding students' knowledge through their integration, and forming
practical application skills are highlighted.
64
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Keywords:
Interdisciplinary integration, competencies, teaching physics, information
technology, practical skills, theory and practice harmony.
Hozirgi davrda ta’lim tizimining uzluksiz takomillashuvi va globallashuvi sharoitida
fanlararo bog‘lanishning ahamiyati ortib bormoqda. Xususan, fizika kabi tabiiy fanlar bo‘yicha
ta’lim jarayonini zamonaviy yondashuvlar bilan boyitish talabalar kompetensiyalarini
shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu esa, o‘z navbatida, talabalarning nazariy bilimlari
va amaliy ko‘nikmalarini uyg‘unlashtirish, o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni joriy
qilish, va fanlararo integratsiya orqali chuqur bilim berish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Talabalarda ijodiy fikrlash va ilmiy dunyoqarashni rivojlantirish nafaqat ularning
akademik yutuqlari, balki kelajakdagi kasbiy faoliyatlari muvaffaqiyatini ham belgilaydi. Shu
boisdan, fizika fani nazariyasi va amaliyoti o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlash, axborot
texnologiyalarini ta’lim jarayoniga jalb etish, va o‘quv mazmunini fanlararo bog‘liq tarzda
tashkil etish bugungi kun ta’limining dolzarb vazifalaridan biridir.
Tadqiqot muammosi
Hozirgi ta’lim jarayonlarida ko‘pincha nazariy bilimlarning amaliyot bilan bog‘lanishi
yetarli darajada ta’minlanmaydi. Buning oqibatida, talabalar olgan bilimlar hayotda real
vaziyatlarda yetarli darajada qo‘llanilmay qoladi. Fizika fanida bu muammoning yechimi,
birinchi navbatda, fanlararo bog‘lanishni ta’minlash orqali nazariy bilimlarning qo‘llanilish
doirasini kengaytirishdir. Shuningdek, talabalarni mustaqil tadqiqot va amaliy ishlarga
yo‘naltirish orqali ularning kasbiy kompetensiyalarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega.
Tadqiqotning maqsadi
Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi fanlararo integratsiya orqali fizika fanini
o‘rganishda nazariya va amaliyotning uyg‘unligini ta’minlashdir. Bu jarayon orqali talabalar
nafaqat kasbiy bilim va ko‘nikmalarni egallashadi, balki muammolarni hal qilishda ijodiy
yondashuvni qo‘llashni ham o‘rganadilar. Fanlararo bog‘lanishning muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi ta’lim jarayonida quyidagi natijalarga erishishga xizmat qiladi:
1.
Fizika va boshqa maxsus fanlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni aniqlash.
2.
Nazariy bilimlarni amaliy masalalarda qo‘llash qobiliyatini rivojlantirish.
3.
Talabalarni ilmiy tadqiqot faoliyatiga jalb qilish.
Dolzarb yondashuvlar
Fanlararo integratsiya talabalarni ta’lim jarayonida faol ishtirok etishga undaydi va
ularning o‘zlashtirish qobiliyatini oshiradi. Ayniqsa, fizikada fanlararo bog‘lanish
o‘quvchilarni fundamental bilimlar bilan qurollantiribgina qolmay, balki ularni kasbiy
tayyorgarlik uchun zarur bo‘lgan nazariy va amaliy ko‘nikmalar bilan ham ta’minlaydi. Ushbu
jarayonda o‘quv mazmunining strukturasi alohida e’tiborga olinadi. Ta’lim mazmuni nafaqat
maxsus fanlar bilan bog‘lanadi, balki o‘quvchilarni ilmiy fikrlashga va natijalarni tahlil qilishga
ham yo‘naltiradi.
Innovatsion ta’limning roli
Innovatsion
yondashuvlar
orqali
fizika
ta’limida
zamonaviy
pedagogik
texnologiyalardan foydalanish, talabalar bilimlarini nazorat qilishning interaktiv usullarini
joriy etish va amaliy ishlarni ilg‘or laboratoriya jihozlari yordamida tashkil qilish masalalari
dolzarbligicha qolmoqda. Shu bilan birga, fanlararo bog‘lanishning samaradorligini oshirish
maqsadida talabalarni mustaqil ish va loyiha faoliyatlariga jalb etish, ularning o‘quv
jarayonidagi faolligini oshirish yo‘llari ham o‘rganilmoqda.
65
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Taʼlim mazmunini oʼquv fanlari boʼyicha quyidagicha sohalar boʼyicha tarkibiy
qismlarga ajratish mumkin.
1-soha: fizika taʼlimi mazmuni – talabalarda ilmiy dunyoqarash va falsafiy mushohada
yuritish qobiliyatini rivojlantiruvchi bilimlar doirasi.
2-soha: umumkasbiy taʼlim boʼlajak mutaxassisni kasbga oid nazariy bilimlarni
shakllantiruvchi bilimlar doirasi;
3-soha: maxsus taʼlim mazmuni kasbiy tayyorgarlikni shakllantirish sohasi.
Bu sohalar chegaralangan boʼlib, muayyan fan yuzasidan beriladigan bilim, koʼnikma va
kompetentsiyalar majmuasidan iborat. Bunda talabaning bilimlari tarqoq boʼlib, hodisalar
orasidagi bogʼlanishni tushuntirib bera olmaydi.
Fanlararo bog‘lanishning ahamiyati
Fanlararo bog‘lanish ta’lim jarayonida talabalar bilimlarini kengaytirish va
chuqurlashtirishga xizmat qiluvchi muhim metodologik yondashuv hisoblanadi. Fizika fani
nazariy bilimlarni shakllantiruvchi va ularni amaliyotda qo‘llash imkoniyatlarini yaratadigan
fanlararo integratsiyaning markazida turadi. Ushbu integratsiya talabalarning ilmiy
dunyoqarashini rivojlantirish, kasbiy tayyorgarligini takomillashtirish va nazariya bilan
amaliyotning uyg‘unligini ta’minlash orqali ularning ko‘nikmalarini mukammallashtirishga
xizmat qiladi.
Fanlararo integratsiya orqali fizika ta’limining asosiy maqsadlari quyidagicha aniqlanadi:
-
Ilmiy dunyoqarashni rivojlantiruvchi bilimlar (1-soha):
Fizika fani yordamida talabalarda tabiat qonuniyatlarini tushunish va ularni falsafiy
mushohadaga asoslangan holda tahlil qilish ko‘nikmasi shakllanadi. Masalan, energiya
saqlanish qonuni kabi mavzular orqali talabalar olamdagi energiya aylanishining umumiy
prinsiplari bilan tanishadi. Ushbu yondashuv yaponiyalik olimlar tomonidan ishlab chiqilgan
"STEAM" (Science, Technology, Engineering, Arts, and Mathematics) metodikasida ham asosiy
e’tiborga olinadi. Bu yondashuv talabalarning ilmiy qarashlarini san’at va muhandislik fanlari
bilan bog‘lab rivojlantirishga yordam beradi (Fujii & Nakamura, 2019).
-
Kasbiy tayyorgarlikni shakllantiruvchi nazariy bilimlar (2-soha):
Talabalar kasbiy faoliyatlarida qo‘llashlari mumkin bo‘lgan fundamental nazariy
bilimlarni o‘zlashtirishlari lozim. Bu sohada o‘qitishda zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish, masalan, virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar orqali talabalarni jarayonning
turli bosqichlarida jalb etish muhimdir (Mason & Hwang, 2021). Shu orqali nazariy bilimlar
amaliyot bilan integratsiya qilinib, ta’lim samaradorligi oshiriladi.
-
Kasbiy faoliyat uchun zarur maxsus tayyorgarlik (3-soha):
Fizika ta’limining uchinchi asosiy maqsadi talabalarning kasbiy faoliyatida muhim bo‘lgan
maxsus ko‘nikmalarni rivojlantirishdir. Masalan, mashinasozlik, elektrotexnika yoki
biotexnologiya kabi yo‘nalishlarda talabalar nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llash
imkoniyatiga ega bo‘lishlari lozim. Shu bilan birga, talabalarni loyiha asosida ta’limga jalb
qilish orqali ularning muammolarni hal qilish va analitik fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish
mumkin. Misol uchun, Finlyandiya ta’lim tizimida "Phenomenon-based Learning" (PBL)
yondashuvi orqali talabalar muayyan masalalar bo‘yicha bir vaqtning o‘zida bir necha
fanlarning qonuniyatlarini o‘rganadilar (Lehtonen, 2018).
Muammolar va yechimlar
66
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Mazkur uchta soha o‘zaro bog‘liq bo‘lsa-da, o‘quvchilarda ayrim hollarda hodisalarning
fundamental aloqalarini tushunishda uzilishlar kuzatiladi. Ushbu muammoni bartaraf etish
uchun zamonaviy o‘qitish texnologiyalarini joriy etish talab qilinadi:
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT): Simulyatsiyalar va onlayn platformalar
yordamida talabalar o‘z bilimlarini amaliyotda sinab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Masalan, PhET Interactive Simulations platformasi fizik qonuniyatlarni vizual ko‘rinishda
o‘rganishga yordam beradi (Perkins & Wieman, 2006).
Gamifikatsiya: Ta’limda o‘yin elementlarini qo‘llash orqali talabalarni o‘quv jarayoniga
faol jalb qilish va ularning motivatsiyasini oshirish.
Blended Learning: An’anaviy ta’limni onlayn darslar bilan uyg‘unlashtirish orqali
talabalar bilimlarini mustahkamlash.
Global tajribadan o‘rganish
Fanlararo bog‘lanish konsepsiyasi dunyo bo‘ylab turli mamlakatlarda ta’lim sifatini
oshirish maqsadida joriy etilgan. Har bir mamlakatning ta’lim tizimi ushbu yondashuvni
amalga oshirishda o‘ziga xos usullar va metodlarni qo‘llaydi. Quyida ushbu yondashuvlarning
eng muvaffaqiyatli namunalari keltirilgan.
Singapur ta’lim tizimi o‘zining yuqori natijalari bilan ajralib turadi, bunda "Inquiry-based
Learning" (IBL) yondashuvi muhim o‘rin tutadi. Ushbu metodika orqali talabalar fundamental
savollar va muammolarni o‘zlari mustaqil o‘rganishga yo‘naltiriladi. Masalan:
-
Fizika darslarida talabalar turli hodisalarni kuzatib, ularning sabablarini aniqlash uchun
muammoli savollar qo‘yadilar.
-
Eksperimentlar orqali nazariy bilimlarni sinab ko‘radilar va ilmiy fikr yuritishni
o‘rganadilar.
IBL yondashuvi talabalarning qiziquvchanligini rag‘batlantirib, ularni mustaqil tadqiqot
olib borishga undaydi. Shu bilan birga, Singapur ta’lim tizimida fizika va biologiya kabi
fanlarni o‘rgatishda tabiatshunoslikning boshqa sohalari bilan integratsiyalashgan loyihalar
amalga oshiriladi (Tan & Chin, 2020).
AQSh ta’lim tizimida STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) yondashuvi
orqali talabalar bir vaqtning o‘zida bir nechta fanlarni uyg‘unlashtirib o‘rganadilar. Bu
yondashuvning asosiy maqsadi:
-
Talabalarning ilmiy fikrlashini rivojlantirish.
-
Ularni texnologiya va muhandislik sohalariga yo‘naltirish.
-
Nazariy bilimlarni amaliy vazifalar bilan bog‘lash.
Masalan, fizikadan o‘quvchilar termodinamika qonunlarini o‘rganayotganda, ular ushbu
qonuniyatlarni energiya manbalarini ishlab chiqishda qanday qo‘llash mumkinligini tahlil
qiladilar. Shu bilan birga, talabalar robototexnika, dasturlash va ekologiya bilan bog‘liq
loyihalarda qatnashib, bir nechta fanlar o‘rtasidagi bog‘lanishni amalda his qiladilar (Bybee,
2013).
Germaniyaning "Dual Education System" modeli ta’lim va ishlab chiqarish jarayonini
birlashtirish orqali mashhur bo‘lgan. Bu tizimda talabalar nazariy bilimlarni o‘rganish bilan
bir vaqtda o‘zlari tanlagan sohada amaliy tajriba orttiradilar. Ushbu yondashuvning
xususiyatlari quyidagilardan iborat:
-
Fizika o‘quv dasturlari sanoat ehtiyojlariga mos ravishda ishlab chiqiladi.
-
Talabalar laboratoriyalar va ishlab chiqarish korxonalarida nazariy bilimlarini sinab
67
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
ko‘radilar.
Masalan, elektrotexnika bo‘yicha o‘qiyotgan talabalar elektr toki va kuchlanishni o‘lchash
bilan bog‘liq laboratoriya ishlarini amalga oshirish barobarida, ishlab chiqarish jarayonlarida
ham ishtirok etib, olingan bilimlarni real hayotda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar
(Deissinger, 2015).
Finlandiya: "Phenomenon-based Learning" (PBL)
Finlandiyada ta’lim tizimida "Phenomenon-based Learning" (PBL) keng joriy qilingan
bo‘lib, bu metod talabalarni bir nechta fanlar doirasida muayyan muammolarni hal qilishga
yo‘naltiradi. Fizika darslarida talabalar quyidagi yo‘nalishlarda ishlaydilar:
-
Atmosfera hodisalari va energiya o‘zgarishlarini ekologiya bilan bog‘lash.
-
Astronomiya va geologiya fanlari integratsiyasi orqali kosmik hodisalarni o‘rganish.
PBL metodikasi talabalarning jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga va ilmiy
muammolarni hal qilishda ijodiy yondashuvni rag‘batlantirishga xizmat qiladi (Lehtonen,
2018).
Yaponiya: STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics)
Yaponiyada STEAM ta’lim metodologiyasi orqali ilm-fan va texnologiyalarni san’at bilan
uyg‘unlashtirish asosida talabalarning ijodiy va analitik fikrlash qobiliyatlari rivojlantiriladi.
Fizika fanida bu metod:
-
Optika va yorug‘lik hodisalarini san’at bilan bog‘lash.
-
Fizik qonuniyatlarni zamonaviy texnologiyalar yordamida tushuntirishni o‘z ichiga oladi.
Masalan, talabalarga yorug‘likning spektrga bo‘linishini tushuntirish uchun ular raqamli
san’at vositalaridan foydalanib, o‘z loyihalarini ishlab chiqadilar. Ushbu yondashuv
o‘quvchilarda nafaqat ilmiy bilimlarni, balki ijodkorlik qobiliyatini ham rivojlantiradi (Fujii &
Nakamura, 2019).
Kompetensiyalarni shakllantirish usullari
Talabalarning fizika fanini chuqur o‘zlashtirishi va bilimlarini amaliyotda qo‘llash
qobiliyatini rivojlantirish uchun turli kompetensiyalarni shakllantirish muhimdir. Quyida
ushbu kompetensiyalar va ularni shakllantirish usullari batafsil yoritiladi:
1. Oldindan aytish ko‘nikmasi
Oldindan aytish ko‘nikmasi talabalar tomonidan fizik qonuniyatlarga asoslangan holda
hodisalar rivojlanishini bashorat qilish qobiliyatini anglatadi. Bu kompetensiya talabalarni
kuzatish va tahlil qilishga yo‘naltiradi:
Misol: Ideal gaz holati tenglamasidan foydalanib, harorat oshganda gazning bosim va
hajmi qanday o‘zgarishini aniqlash. Masalan, talabalarga gaz bilan to‘lgan sharning harorat
ta’sirida kattalashishini tushuntirish topshiriladi. Bu ularda sabab va natija o‘rtasidagi
bog‘lanishni aniqlash qobiliyatini rivojlantiradi.
Metodik yondashuvlar: Simulyatsiya va modellashtirish vositalari, masalan, PhET
interaktiv simulyatsiyalaridan foydalanish.
Amaliy tajribalar orqali harorat va bosim o‘zgarishlarini kuzatish.
Jahon tajribasi: AQShda STEM yondashuvi doirasida talabalar fizik jarayonlarni oldindan
bashorat qilish uchun dasturlash va modellashtirish vositalarini qo‘llaydilar (Bybee, 2013).
2. Tahliliy ko‘nikma
Tahliliy ko‘nikma hodisalar o‘rtasidagi asosiy aloqalarni aniqlash va ularni tushuntirish
qobiliyatini rivojlantiradi. Bu ko‘nikma talabalar uchun ilmiy fikrlashni shakllantiradi va o‘z
68
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
bilimlarini asosli izohlay olish imkonini beradi.
Misol: Talabalar suv bilan to‘lgan idishga shakarning kiritilishi natijasida suvning toshib
chiqmasligini tushuntiradi. Bu orqali ular materiallarning zichliklari va hajm o‘zgarishlari
o‘rtasidagi bog‘lanishni aniqlaydilar.
Metodik yondashuvlar: Suvga ob’ektlar solib, ularning hajm va massani qanday
o‘zgartirishi haqidagi amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazish.
Hodisalarning matematik ifodalarini tahlil qilish va ularni grafik ko‘rinishda tushuntirish.
Jahon tajribasi: Finlandiyada "Phenomenon-based Learning" (PBL) yondashuvi doirasida
talabalar muammoli vaziyatlarni o‘rganish va ular yuzasidan ilmiy xulosalar qilish orqali
tahliliy ko‘nikmalarni rivojlantiradilar (Lehtonen, 2018).
3. Interpretatsiya qilish ko‘nikmasi
Interpretatsiya qilish ko‘nikmasi talabalarga fizik parametrlarni bir-biri bilan bog‘lash va
ularning o‘zaro ta’sirini tushuntirish imkonini beradi. Bu kompetensiya talabalarning ilmiy
tushunchalarini aniq ifodalashiga yordam beradi.
Misol: Dvigatel quvvati oshganda uning tortish kuchi yoki tezligi qanday o‘zgarishini
tahlil qilish. Masalan, talabalar dvigatelning texnik xarakteristikalari asosida tortish kuchi va
quvvatni hisoblash mashqlarini bajaradilar.
Metodik yondashuvlar: Matematik modellashtirish va fizik jarayonlarni grafik vositalar
orqali tahlil qilish.
Fizik parametrlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatish uchun laboratoriya ishlarini tashkil
qilish.
Jahon tajribasi: Yaponiyada STEAM ta’limi doirasida talabalar yorug‘lik spektrlari va
ularning tasvirlarni yaratishdagi rolini tushuntirish uchun zamonaviy raqamli
texnologiyalardan foydalanadilar (Fujii & Nakamura, 2019).
4. Baholash ko‘nikmasi
Baholash ko‘nikmasi talabalarning o‘rganilgan nazariyalar va qonuniyatlarning amaliy
qo‘llanilishini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradi. Bu kompetensiya talabalar uchun nazariy
bilimlarni haqiqiy hayotiy vaziyatlarda sinab ko‘rish imkoniyatini yaratadi.
Misol: Talabalar fizikaning biror qonuniyatiga asoslangan holda qurilmalarning
samaradorligini baholaydilar. Masalan, energiya tejamkor yoritish tizimlarining foydalilik
koeffitsientini aniqlash.
Metodik yondashuvlar: Amaliy ishlar orqali qurilma samaradorligini hisoblash va
baholash. Energetika, mexanika yoki boshqa sohalarda qo‘llaniladigan qurilmalar asosida
tahliliy xulosalar qilish.
Jahon tajribasi: Germaniyada "Dual Education System" modeli asosida talabalar ishlab
chiqarish korxonalarida ishlash orqali nazariy bilimlarni amaliyotda sinovdan o‘tkazishadi
(Deissinger, 2015).
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ushbu kompetensiyalarni
shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Interaktiv simulyatsiyalar, onlayn platformalar va virtual
laboratoriyalar talabalarga amaliy ishlarni amalga oshirish imkonini beradi. Masalan, PhET
Interactive Simulations platformasi yordamida talabalar fizik qonuniyatlarni turli muhitlarda
sinab ko‘radilar va xulosalar chiqaradilar (Perkins & Wieman, 2006).
Xulosa
69
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Fanlararo bog‘lanish ta’lim tizimida talabalarning bilim va ko‘nikmalarini kompleks
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Fizika fanida nazariya va amaliyot uyg‘unligini
ta’minlash, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy qilish va talabalarni ijodiy fikrlashga
yo‘naltirish orqali ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshirish mumkin. Tadqiqot
natijalari ko‘rsatadiki:
1.
Fanlararo integratsiya orqali talabalar nafaqat nazariy bilimlarni o‘zlashtiradilar, balki
ularni real hayotda qo‘llash qobiliyatiga ega bo‘ladilar.
2.
Zamonaviy texnologiyalar, masalan, interaktiv simulyatsiyalar va virtual
laboratoriyalar, nazariy bilimlarni mustahkamlash va ularni amaliyotga tatbiq etish uchun
qulay imkoniyatlar yaratadi.
3.
Innovatsion yondashuvlar talabalarning mustaqil fikrlash va ijodiy qarorlar qabul
qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Global tajribadan o‘rganilgan usullar, jumladan, Singapur, AQSh, Germaniya,
Finlyandiya va Yaponiyada qo‘llanilayotgan yondashuvlar, O‘zbekiston ta’lim tizimida ham
joriy etilishi mumkin bo‘lgan samarali modellardir. Ushbu yondashuvlarni joriy qilish orqali
ta’lim sifatini oshirish va talabalarni ilmiy-tadqiqot faoliyatlariga keng jalb etish mumkin
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Bybee, R. W. (2013). The Case for STEM Education: Challenges and Opportunities. Arlington,
VA: NSTA Press.
2.Deissinger, T. (2015). The German Dual System: Success Factors and Transferability. Journal
of Vocational Education and Training, 67(4), 602-620.
3.Fujii, T., & Nakamura, K. (2019). STEAM Education in Japan: Integration of Arts and Sciences.
International Journal of Science Education, 41(12), 1453-1472.
4.Lehtonen, M. (2018). Phenomenon-based Learning in Finland: Best Practices and
Challenges. Helsinki: Finnish National Agency for Education.
5.Mason, A., & Hwang, C. (2021). Virtual Laboratories in Physics Education: An Emerging
Trend. Physics Education, 56(2), 205-213.
6.Perkins, K., & Wieman, C. (2006). PhET: Interactive Simulations for Teaching and Learning
Physics. The Physics Teacher, 44(1), 18-23.
7.Tan, K. C. D., & Chin, C. (2020). Inquiry-based Learning in Science Education in Singapore:
Approaches and Outcomes. Research in Science Education, 50(3), 1037-1055.
