29
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
FARMASEVTIKA TA’LIM MUASSASALARIDA MATEMATIKA FANINI
O‘QITISHNING INNOVATSION PEDAGOGIK YONDASHUVLARI.
A.Yo.Ochilova
Toshkent Farmatsevtika instituti assistent o‘qituvchisi
tel: +998935916063
A.A.Xusanxonov
Toshkent Farmatsevtika instituti talabasi
tel: +998931312616
https://doi.org/10.5281/zenodo.14322854
Mazkur maqola farmasevtika ta’lim muassasalarida matematikani o‘qitish jarayonida
innovatsion pedagogik yondashuvlardan samarali foydalanish masalalari yoritadi. Matematik
bilimlarning farmatsevtik sohada dorilarni tadqiq qilish, ishlab chiqish va klinik sinovlar
natijalarini tahlil qilishda tutgan o‘rni muhokama qilingan.
Tayanch so‘zlar:
Farmasevtika ta’limi, matematika, innovatsion pedagogika, interaktiv
metodlar, vizuallashtirish, matematik modellashtirish,
simulyatsiya.
В данной статье освещаются вопросы эффективного использования
инновационных педагогических подходов в процессе преподавания математики в
фармацевтических учебных заведениях.
Обсуждалась роль математических знаний в
фармацевтических исследованиях, разработке и анализе результатов клинических
исследований.
Ключевые слова:
Фармацевтическое образование, математика, инновационная
педагогика, интерактивные методы, визуализация, математическое моделирование,
моделирование.
This article will highlight the issues of effective use of innovative pedagogical
approaches in the process of teaching mathematics in pharmaceutical educational
institutions. The role of mathematical knowledge in the pharmaceutical field in drug research,
development and analysis of the results of clinical trials has been discussed.
Base words:
Pharmaceutical Education, Mathematics, innovative pedagogy, interactive
methods, visualization, mathematical modeling, simulation.
Ta’lim jarayonida innovatsion pedagogik yondashuvlardan foydalanish o‘quv
jarayonining samaradorligini oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Farmasevtika ta’lim
muassasalarida matematika fanini o‘qitishning o‘ziga xos jihatlari, ushbu yo‘nalish bo‘yicha
o‘quvchilarning professional ehtiyojlari va zamonaviy ta’lim texnologiyalarining qo‘llanilishi
o‘rtasidagi uzviy aloqani ta’minlashni talab qiladi. Farmasevtik ta’lim sohalarida
matematikani o‘rgatish muhim ahamiyat kasb etadi, chunki farmasevtik mutaxassislar
statistik tahlillar, farmakokinetik modellash va farmatsevtik jarayonlarni optimallashtirish
kabi sohalarda matematik bilimlarga tayanadilar. Ushbu maqolada matematikani o‘qitishda
zamonaviy innovatsion pedagogik yondashuvlarni qo‘llashning ahamiyati, usullari va
natijalari haqida so‘z yuritiladi.
Zamonaviy ta’lim jarayonida matematik bilimlar farmasevtik mutaxassislarni
tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi, chunki bu bilimlar farmakologik hisob-kitoblar, statistik
tahlil va ilmiy tadqiqotlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Matematika fanining farmasevtika yo‘nalishidagi ahamiyati.
30
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Matematika – aniq va tahliliy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi asosiy fanlardan
biridir. Farmasevtika sohasida ushbu fan kimyo, biologiya, farmakologiya kabi fanlar bilan
uyg‘unlikda o‘rganiladi. Dori vositalarini ishlab chiqishda modda konsentratsiyasini hisoblash,
statistik ma’lumotlarni tahlil qilish va tadqiqot jarayonida matematik modellashtirish kabilar
muhim rol o‘ynaydi. Shu bois, farmasevtika yo‘nalishidagi talabalar uchun matematikani aniq
va amaliy asosda o‘rgatish talab etiladi.
Innovatsion pedagogik yondashuvlarning asosiy tamoyillari
Innovatsion yondashuvlar ta’lim sifatini oshirish uchun quyidagi tamoyillarga
asoslanadi:
Amaliy yo‘naltirilgan ta’lim
: Nazariy bilimlarni real hayotiy masalalar orqali
o‘rgatish.
Texnologiyalarni joriy etish
: Interaktiv doskalar, maxsus dasturiy ta’minotlar
va simulyatsiya texnologiyalaridan foydalanish.
Talabaga yo‘naltirilgan ta’lim
: Har bir talabani individual qobiliyat va
ehtiyojlari asosida o‘qitish.
Interfaol metodlar
: Guruhli mashg‘ulotlar, rolli o‘yinlar, loyiha asosida ta’lim.
Matematika fanini o‘qitishda innovatsion usullar
Farmasevtika yo‘nalishidagi talabalar uchun matematikani qiziqarli va foydali o‘qitish
uchun quyidagi innovatsion usullardan foydalanish tavsiya etiladi:
1.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish
Matematik dasturlar
: MATLAB, Wolfram Mathematica va Excel kabi dasturlar
yordamida talabalar murakkab hisob-kitoblarni bajarishni o‘rganadilar. Farmasevtika
sohasida keng qo‘llaniladigan Excel, MATLAB, Python kabi dasturlar orqali talabalar
matematik tahlil va modellashtirishni o‘rganadi. Masalan, dori dozalashning optimal
nisbatlarini hisoblash uchun Python dasturida algoritm yaratish.
Masofaviy o‘qitish
: Axborot texnalogiyalari zamonaviy ta’limning ajralmas qismi
bo’lib, masofaviy ta’limda ularning ahamiyati yanada ortib bormoda. Ayniqsa, matematikani
o’qitishda axborot texnalogiyalari uyidagi yo’nalishlarda samarali foydalaniladi. Virtual
platformalar – masofaviy darslar uchun mo’ljallangan Moodle, Google Classroom, Zoom
platformalari orqali talabalar o‘quv materiallarini mustaqil o‘zlashtirishi va onlayn testlardan
o‘tishi mumkin.
2
.
Vizuallashtirish va simulyatsiyalar:
Matematik masalalarni grafik shaklda
ko‘rsatish talabalar uchun mavzuni o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Farmasevtik modda
tarqalishining matematik modeli simulyatsiya orqali ko‘rsatilganda, talabalar mavzuni tez va
samarali o‘zlashtiradi. Dori dozalari va ularning ta’sirini modellashtiruvchi virtual
laboratoriyalar yordamida talabalarning bilimini interaktiv shaklda mustahkamlash
3. Interaktiv o‘qitish metodlari
Muammoli ta’lim usuli
: Talabalarga farmasevtik muammolarni yechishda matematik
usullarni qo‘llash vazifasi beriladi. Muammoli ta’lim – bu o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida
o‘quv jarayonini muammoli vaziyatlar yaratish orqali tashkil etadigan metod bo‘lib, unda
o‘quvchilar mustaqil izlanishga, mantiqiy fikrlashga va ijodiy yechim topishga undaladi. Ushbu
metod interaktiv o‘qitish texnologiyalari orasida alohida o‘rin tutadi, chunki u o‘quvchilarning
faolligini oshirish va bilimlarni chuqur o‘zlashtirishni ta'minlaydi.
31
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Loyihalash asosida o‘qitish
: Talabalar jamoaviy loyihalar doirasida dori
vositalarining matematik modellarini ishlab chiqadilar. Bu usul ularning mantiqiy fikrlashini
va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ushbu metod orqali talabalar o‘z bilimlarini
amalda qo‘llab, aniq loyihalarni yaratadi va natijaga erishadi. Bu usul talabalarning o‘z
mustaqil fikrlashini rivojlantiradi, ijodkorlik va muloqot ko‘nikmalarini oshiradi.
4. Fanlararo integratsiya
Matematik bilimlarni farmasevtik fanlar bilan bog‘lab o‘qitish orqali talabalarning
qiziqishi oshiriladi. Masalan, farmakokinetik tenglamalarni tahlil qilish yoki klinik tadqiqotlar
statistikasi asosida vazifalar ishlab chiqish.
Farmakokinetika
– bu dorilarning organizmga
kirish, tarqalish, metabolizm va chiqarilish jarayonlarini o‘rganish. Matematik modellar
yordamida dorilarning qon plazmasidagi konsentratsiyasi vaqt bo‘yicha tahlil qilinadi. [2]
Misol
: Exponensial model
C(t) = C
0
e
−kt
, bu yerda
C(t)
– vaqt bo‘yicha dori
konsentratsiyasi,
k
– eliminiya tezligi.[6]
Amaliy misollar
1.
Dori konsentratsiyasini hisoblash
: Talabalar turli dori shakllarida faol
moddalar miqdorini matematik formulalar asosida hisoblaydi.
2.
Statistik tahlil
: Klinik tadqiqotlar natijalarini tahlil qilish uchun matematik
statistik usullardan foydalanish.
3.
Farmakokinetika masalalari
: Dori moddalarining organizmdagi tarqalishini
differensial tenglamalar asosida modellashtirish.
Innovatsion yondashuvlarning afzalliklari
4.
Amaliy natijalarga erishish
: Farmasevtika yo‘nalishi uchun zarur bo‘lgan
muayyan ko‘nikmalar shakllanadi.
5.
Talabaning qiziqishi oshadi
: Zamonaviy metodlar va texnologiyalar ta’limni
qiziqarli qiladi.
6.
Ko‘nikmalarni mustahkamlash
: Interaktiv va amaliy yondashuvlar bilimlarni
chuqurroq o‘zlashtirish imkonini beradi.
7.
Ijodiy yondashuvni rivojlantiradi
: Talabalar innovatsion yechimlarni izlash
ko‘nikmalarini shakllantiradilar.[7]
Xulosa
Farmasevtik ta’lim sohalarida matematikani o‘qitishda innovatsion yondashuvlarni joriy
etish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Ushbu yondashuvlar nafaqat ta’lim
sifatini oshirishga, balki talabalarni farmasevtik amaliyotga samarali tayyorlashga xizmat
qiladi. Zamonaviy texnologiyalar va interaktiv usullardan foydalanish orqali farmasevtik
ta’limda matematikani yanada samarali o‘qitish mumkin.
Farmasevtika ta’lim muassasalarida matematika fanini o‘qitishning innovatsion pedagogik
yondashuvlari nafaqat bilimlarni samarali o‘zlashtirish, balki talabalarni ijodkor va
professional mutaxassis sifatida shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Texnologiyalarni ta’lim
jarayoniga integratsiya qilish, talabalarni real hayotiy masalalar bilan tanishtirish va ularni
mustaqil ishlashga yo‘naltirish bu jarayonning asosiy yutuqlaridandir. Shu bois, farmasevtika
yo‘nalishidagi ta’lim muassasalari matematikani o‘qitishda zamonaviy va innovatsion
metodlarni keng qo‘llashni davom ettirishi zarur.
Adabiyotlar Ro’yxati
32
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
1. Farmasevtik ta’limda statistik metodlar. Sharipov U. T., Tashkent: "Yangi asr avlodi", 2019. –
268 b. “Farmakologiya va farmasevtika tadqiqotlarida statistik tahlil usullarining
qo‘llanilishi”.
2. Matematik modellashtirish asoslari. Qayumov A., Toshkent: "Ilm ziyo", 2021. – 284 b.
“Matematika va farmasevtika sohasida amaliy masalalar uchun modellashtirish usullari
ko‘rsatilgan”.
3. Innovatsion pedagogik texnologiyalar. Karimova N. R., Tashkent: "Ma’naviyat", 2020. – 240
b. “Zamonaviy pedagogik yondashuvlar va ularning ta’lim jarayoniga integratsiyasi haqida”.
4. Pedagogik texnologiyalar va ta’limni tashkil etish metodikasi. Nishonov S. A., Toshkent: "Ilm
va fan", 2022. – 312 b. “Innovatsion ta’lim texnologiyalari va ularning dars jarayonidagi
qo‘llanilishi haqida ma’lumotlar”.
5. G‘. I. Botirov, A. Ochilova. “Trigonometrik masalalarni geometrik usulda yechish” Fizika,
matematika va informatika ilmiy-uslubiy jurnal 2023 yil №3. 117-121 betlar
6. B.A. Abduraxmonov, A.Yo Ochilova, S.A.Xakimova “Matematik induksiya metodi yordamida
tengsizliklarni isbotlash” Eurasian journal of mathematical theory and computer sciences.
Innovative Academy Research Support Center. Volume 3 Issue 10, october 2023 ISSN 2181-
2861. https://www.doi.org/10.5281/zenodo.7813169
7. Kh.Sh. Ilhamov, D.Z.Narzullaev, B.A.Abdurakhmanov, K. K. Shadmanov, A.Yo Ochilova
“About the structure of the phase interaction coefficient in the motion of a two-phase mixture
in a horizontal pipe” AIP Conference Proceedings 2999, 020036 (2023)
https://doi.org/10.1063/5.0158634https://pubs.aip.org/aip/acp/article
abstract/2999/1/020036/2901284/About-the-structure-of-the-phase
interaction?redirectedFrom=fulltext
