63
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING KREATIV QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISH USULLARI VA BU JARAYONNING TA’LIMDAGI AHAMIYATI
Ortiqova Nilufar Erkin qizi
Jizzax davlat pedagogika universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14180339
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kreativ qobiliyatlarini
rivojlantirish usullari va bu jarayonning ta’limdagi ahamiyati ko‘rib chiqiladi. O‘quvchilarning
ijodiy qobiliyatlarini yuzaga chiqarish – ularning mustaqil fikrlashi, muammolarni hal qilishda
yangicha yondashuvlarni o‘rganishi, shaxsiy o‘sish va rivojlanishlari uchun muhim omil
hisoblanadi. Shuningdek, maqolada kreativ qobiliyatlarni rivojlantirishda pedagogik
yondashuvlar va innovatsion metodlarning roli, ayniqsa, rasm, ertak, kreativ topshiriqlar orqali
o‘quvchilarni ijodkorlikka o‘rgatish usullari yoritiladi. Ushbu jarayonda o‘qituvchi va ota-
onalarning hamkorligi va ijtimoiy muhitning o‘rni ham muhim ahamiyat kasb etishi ta’kidlanadi.
Tayanch so‘zlar
: Kreativ qobiliyat, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari , pedagogik metodlar,
ijodiy fikrlash, mustaqil fikrlash, ta’lim metodikasi, innovatsion yondashuv, rasm va ertak
metodikasi, ijtimoiy muhit.
Bugungi kunda boshlang'ich sinf o'quvchilarining kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish
muhim ijtimoiy-pedagogik vazifa hisoblanadi. Kreativlik o'quvchilarning shaxsiy rivojlanishi va
o'quv jarayonidagi muvaffaqiyatlarida muhim o'rin tutadi. O'quvchilarda ijodiy qobiliyatlarni
shakllantirish uchun o'qituvchilar quyidagi zamonaviy yondashuv va usullardan foydalanishi
mumkin:
1.
Loyiha va muammoli ta'lim texnologiyalari - Bu usullar orqali o'quvchilar mustaqil ravishda
muammolarni hal qilish, o'z tasavvur va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantiradilar. Masalan,
loyiha asosidagi ta'limda o'quvchilar guruhlarda ishlash orqali turli mavzularni tahlil qilishadi va
yangi g'oyalarni sinovdan o'tkazishadi
2.
Interfaol mashg'ulotlar va o'yinlar - O'quvchilarni kreativlikka o'rgatish uchun turli interfaol
o'yinlar va tasviriy san'at mashg'ulotlari samarali hisoblanadi. Bu usullar orqali ularning
qiziqishini oshirish va ijodiy tafakkurini qo'llab-quvvatlash mumkin. Bunga ertaklar, rasm chizish
yoki rolli o'yinlar kiradi
3.
O'qituvchining pedagogik qo'llab-quvvatlashi - O'qituvchilar o'zlariga ishonch va ijodiy
fikrlashni qo'llab-quvvatlash orqali o'quvchilarga ilhom berishi lozim. O'qituvchi bolalarning
mustaqil fikrlashini qo'llab-quvvatlab, ularga yangi g'oyalar yaratishda erkinlik berishi zarur.
Hozirgi kunda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kreativ qobiliyatlarini rivojlantirishda
zamonaviy va interaktiv usullar keng qo‘llanilmoqda. Bu jarayonda o‘qituvchilar o‘quvchilarning
individual qobiliyatlarini hisobga olib, ularni yanada rivojlantirishga harakat qilishlari kerak.
Ayniqsa, kichik yoshdagi o‘quvchilar uchun turli amaliy mashg‘ulotlar, loyihalar va o‘yin
metodlarini qo‘llash samarali natijalar beradi.
O‘quvchilarning ijodiy salohiyatini shakllantirish uchun ayniqsa rasm chizish, hikoya qilish,
voqealar yaratish kabi faoliyatlar yordam beradi. Masalan, rasm orqali o‘z fikrini ifoda etish
o‘quvchilarni o‘zlariga ishontirishga, yangi fikrlarni amalga oshirishga undaydi. Yana bir samarali
usul esa, ertaklar asosida yangi g‘oyalarni yaratishga undovchi mashqlarni o‘tkazishdir. Bu usul
bolalarda tasavvur va obrazlar orqali fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
64
Shuningdek, PIRLS kabi xalqaro dasturlar orqali tanishtirish ham bolalarda innovatsion fikrlash
ko‘nikmalarini shakllantirishda katta yordam beradi, chunki bu dastur matnli tahlil va yangi
ma'lumotlar orqali o‘quvchilarni turli holatlarni tushunishga o‘rgatadi.
Oilaviy muhit ham ijodiy rivojlanishga ta’sir qiladi. Ota-onalar o‘z farzandlarida ijodkorlikni
rivojlantirish uchun uyda yaratadigan shart-sharoitlar, masalan, mustaqil loyihalarni
rag‘batlantirish, turli ijodiy mashg‘ulotlarni qo‘llab-quvvatlash kabi usullar o‘quvchilarning
kelajakda kreativ fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda yordam beradi.
Kreativ qobiliyat shaxsning yangi, original yechimlarni topish va yaratish qobiliyati bo‘lib,
o‘quvchilarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishida katta o‘rin tutadi. Boshlang‘ich sinf yoshidagi
bolalarda ijodiy fikrlashni rivojlantirish o‘quv jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Bu qobiliyat
o‘quvchilarning intellektual rivojlanishiga va o‘rganish jarayoniga qiziqishini oshirishga yordam
beradi.
Pedagogik usullar
:
Rasmlar orqali o‘rgatish
: Rasmlar orqali tasavvur qilish va fikrlashni rivojlantirishga
yo‘naltirilgan topshiriqlar o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini o‘stirishda samarali hisoblanadi.
Ertaklar orqali kreativlikni shakllantirish
: Ertaklarni o‘qish va ularni o‘z nuqtai
nazaridan qayta so‘zlash orqali o‘quvchilar mustaqil fikrlashni o‘rganadilar.
Kreativ topshiriqlar
: O‘quvchilarga ochiq javobli savollar berish, hayotiy muammolarga
kreativ yechimlar topish kabi topshiriqlar ijodiy fikrlashni kuchaytiradi.
Empatiya dizayn tafakkuri (EDT)
– Bu metod o‘quvchilarning hissiy ehtiyojlarini hisobga
olib, ularni qiziqtirgan mavzularni o‘rganishga jalb etish orqali kreativ fikrlashni rivojlantirishga
yordam beradi.
Psixologik xavfsizlik
– O‘quvchilarni xatolaridan o‘rganishga undaydigan, tanqid
qo‘rquvini kamaytiradigan xavfsiz muhitni yaratish, bu orqali ijodiy qobiliyatlarini yuzaga
chiqarish uchun zarur.
Iterativ ta’lim (qayta-qayta o‘rganish)
– O‘quvchilarning ijodiy fikrini rivojlantirish uchun
yangicha yechimlarni topish va o‘zgartirishga imkon beruvchi metod bo‘lib, bu yondashuv
o‘zgarish va moslashuvni o‘rganishga ko‘maklashadi.
Fanlararo o‘qitish
– Ijodiy fikrlashni kuchaytirish uchun fanlararo ta’lim berish, masalan,
san’atni matematika yoki texnologiya fanlari bilan bog‘lash orqali o‘quvchilarga ko‘p qirralik
qobiliyatlarini rivojlantirish.
Ochiq savollar va amaliy tajriba
– O‘quvchilarni kengaytiruvchi topshiriqlar, masalan, bir
nechta yechim talab qiluvchi masalalar yoki voqealarni tasvirlash kabi amaliy faoliyatlar orqali
ijodiy fikrlashni rag‘batlantirish.
O‘sish tafakkuri va xatolardan qo‘rqmaslik
– O‘quvchilarni xatolarni o‘rganish
jarayonining bir qismi sifatida qabul qilishga undash, bu esa ularni yangicha va kutilmagan
yondashuvlarni izlashga rag‘batlantiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kreativ va innovatsion qobiliyatlarini rivojlantirish, ularni
o‘zgacha fikrlashga o‘rgatish ta’lim sohasida muhim o‘rin tutmoqda. Ayniqsa, texnologiyalar bilan
ishlash qobiliyati, muammolarni hal qilish, ijodkorlik, tanqidiy va analitik fikrlash kabi qobiliyatlar
zamonaviy jamiyatda talab qilinadigan asosiy ko‘nikmalar sirasiga kiradi.
1.
Texnologiyalar bilan ishlash
: Zamonaviy ta’lim jarayonida texnologiyalar bilan tanishish
va ularni samarali qo‘llash o‘quvchilarning kelajakdagi muvaffaqiyatini belgilovchi muhim
65
omildir. Shu bois, raqamli savodxonlik va texnologik vositalar bilan ishlash qobiliyati bugungi
kunda har qachongidan ham dolzarbroq.
2.
Muammolarni hal qilish va kreativ yondashuv
: Muammolarni turli yo‘llar bilan hal qilish
ko‘nikmasi o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ular
qaror qabul qilishda turli yondashuvlarni sinab ko‘rish, o‘z fikrlarini o‘zgacha ifoda qilishni
o‘rganadilar. Bu o‘quvchilarni kelgusida murakkab muammolar bilan ishlashga tayyorlaydi.
3.
Tanqidiy va analitik fikrlash
: Tanqidiy fikrlash qobiliyati o‘quvchilarning o‘z atrofidagi
muhitga sinchkovlik bilan qarashiga yordam beradi. Bu, shuningdek, ularning qarorlarida asosli
yondashuv va puxtalikka erishishida muhim rol o‘ynaydi.
4.
Jamoaviy ish qobiliyati va kommunikatsiya ko‘nikmalari
: O‘quvchilarda jamoa bilan
ishlash ko‘nikmasini shakllantirish ularning ijtimoiy va emosional qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu
esa kelajakda boshqa odamlar bilan samarali muloqot qilish va jamoa sifatida ishlashda katta
ahamiyat kasb etadi.
Ushbu maqola boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kreativ fikrlash qobiliyatini
shakllantirishning zamonaviy va samarali usullarini yoritishga qaratilgan. Xulosa qilib aytganda,
kreativ fikrlashni rivojlantirish jarayonida o‘quvchilarning yosh xususiyatlari va individual
qobiliyatlarini hisobga olgan holda ta’lim metodlarini qo‘llash zarurligi ta’kidlanadi. Rasm chizish,
hikoya yaratish va ertaklar orqali tasavvur qilish kabi usullar o‘quvchilarda ijodiy qobiliyatni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, PIRLS kabi xalqaro dasturlar bilan tanishish ham bolalarda tahliliy va ijodiy
fikrlash qobiliyatlarini oshiradi. Oilaviy muhit va ota-onalar tomonidan yaratilgan ijodiy sharoitlar
esa bolalarning mustaqil va innovatsion fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Maqolada keltirilgan usullar va yondashuvlar boshlang‘ich ta’lim jarayonida kreativ
qobiliyatlarni shakllantirishning dolzarb ekanligini ko‘rsatadi.
References:
1.
I.S. Khotamov, M.K. Olimov. Kreativ fikrlash, uslubiy qo‘lanma. -Toshkent: Innovatsion
rivojlanish nashriyot matbaa uyi , 2021
2.
Samiyeva Sh.X., Narzulloyeva F.F. Kreativ fikrlash (Darslik)- Buxoro 2022
3.
Berdyaev N.A. Ijodkorlikning ma‘nosi // Ijod, madaniyat va san‘at falsafasi. - M .: San‘at, 2010
yil
4.
Drujinin, V.N. Umumiy qobiliyatlar psixologiyasi [Matn] / V.N. Drujinin. 3- nashr. - SPb .:
Piter, 2008
5.
Epiphany, D.B. Ijodiy qobiliyatlar psixologiyasi [Matn] / D.B
6.
veb-sayt: https://avlod.media/uz/siz-kreativ-fikrlaysizmi/
