69
NAZAR ESHONQULNING QISSALARI XUSUSIYATI
Umarova Mashxura Olimbay qizi
Qoraqalpoq davlat universiteti
O‘zbek filologiya fakulteti 4-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14184620
Annotatsiya.
Bu maqolada Nazar Eshonqulning qissalari va ular haqida qisqacha tahlili
bayon qilinib, unda mulallifning sarlavha qo‘yish mahorati va asarlardagi reallik hamda
yozuvchini boshqa ijodkorlardan qanday farqli bo'lishi, uning o'ziga xos uslubi haqida so‘z
boradi.
Kalit so‘zlar:
qissa, tahlil va talqin, reallik, yozuvchi uslubi va mahorati, personaj, portret,
qahramon, obraz.
ХАРАКТЕРИСТИКА РАССКАЗОВ НАЗАРА ЭШОНКУЛЯ
Умарова Машхура Олимбай қизи
Каракалпакский государственный университет
Факультет узбекской филологии
ученик 4 класса
Аннотация:
В данной статье описаны новеллы Назара Эшангула и их краткий
анализ, говорится о мастерстве автора и реальности в произведениях, а также о том, чем
писатель отличается от других творцов, о его неповторимом стиле.
Ключевые слова:
рассказ, анализ и интерпретация, реальность, стиль и мастерство
письма, персонаж, портрет, герой, персонаж.
CHARACTERISTICS OF NAZAR ESHONQUL'S STORIES
Umarova Mashkhura Olimbay kizi
Karakalpak State University
Faculty of Uzbek Philology
4th grade student
Annotation:
This article describes the short stories of Nazar Eshanqul and their short
analysis, it talks about the author's title skills and reality in the works, and how the writer differs
from other creators, his unique style.
Key words:
story, analysis and interpretation, reality, writing style and skill, character,
portrait, hero, character.
O‘zbek adabiyoti va madaniyatining ko‘zga ko‘ringan namoyandasi Nazar Eshonquldir.
Uning asarlariga duch kelgan ko‘pchilikning qalbi va ongini o‘ziga rom etadi. 19-asr boshlarida
hozirgi Oʻzbekiston hududida tugʻilgan Eshonqul shoir, faylasuf va mutasavvif boʻlib, uning
asarlari bugungi kungacha ziyolilarni ilhomlantirib, taʼsir etib kelmoqda. Nazar Eshonqul,
O'zbekiston adabiyotida ahamiyatli o‘rin egallagan yozuvchi sifatida taniladi. Uning eng mashhur
qissalari uning ijodiy faoliyatida ahamiyatli o'rin egallamoqda. Nazar Eshonqulning qissalari
xususidagi ushbu maqolamizda ham o'zbek adabiyoti va ma'naviyatining muhim namoyandasi
Nazar Eshonqulning hayoti, adabiy faoliyati, xususiyatlari, asarlari yoritildi..
Ko‘pincha ishq, ma’naviyat va insoniy kechinma mavzularini tadqiq etuvchi asarlai o‘zining
teranligi, go‘zalligi, borliq tabiatini chuqur anglashi bilan maqtalgan. Bizni jalb qilishga va shov-
shuvga uchratib borayotgan bugungi zamonda Nazar Eshonqul she’riyati o‘z-o‘zini anglash,
70
rahm-shafqat, ma’naviy bog‘liqlik muhimligini kuchli eslatuvchi bo‘lib xizmat qiladi. Uning
so‘zlari kitobxonlarni kundalik hayotdan tashqariga qarashga, o‘z qalbi va ongiga chuqurroq
kirib borishga, yanada chuqurroq tushuncha va ma’rifat izlashga undaydi. Eshonqulning shoir,
faylasuf, mutasavvif sifatida qoldirgan merosi uning bitmas-tuganmas asarlarida barhayot bo‘lib,
til go‘zalligidan, inson ruhiyati qudratidan hikmat va tasalli izlovchilarni ruhlantirib kelmoqda.
Nazar Eshonqul, o'zbek adabiyotining zamonaviy yaratuvchilaridan biri sifatida taniladi va uning
ijod namunalari esa o'zbek adabiyotida yangicha talqinni olib kirdi desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Ustoz hikoyanavis Nazar Eshonqul o‘z ijod namunalari orqali o‘quvchilarda chuqur iz
qoldiradi. U o‘z asarlarida personaj va vaziyatlarni jonlantiradi. Uning hikoyalari shunchaki
qog'ozdagi so'zlar emas, ular muallifning ichki kechinmalari, hissiyotlarni ochib beruvchi
ko'zgudir. Nazar Eshonqul o‘ziga xos hikoya qilish uslubi orqali kitobxonni o‘ylashga, mulohaza
yuritishga chorlaydi. Shu bilan birga, yozuvchi asarini o‘qiyotgan kitobxon asar qahramonlarida
o‘zini ko‘radi.
Nazar Eshonqulningasarlariga nazar tashlasak, muhabbat va yo‘qotishdan tortib, umid va
qutqarilishgacha bo‘lgan turli mavzularni o‘z ichiga olgan bo‘lib, ular o‘zaro bog‘liqdir. U insonlar
o‘rtasidagi munosabatlarning nozik tomonlarini o‘rganib, inson qalbining tub-tubigacha yetib
boradigan o‘z ijod namunalarini yaratdi. Ularga turli millat vakillarini hayratga soladigan his-
tuyg‘ular va kechinmalar singdirilgan. Har bir asarda keltirilgan sayohat, noaniqlik va
mo‘jizalarga to‘la dunyoda inson bo‘lish nima ekanligini anglatishga qaratiladi.
Nazar Eshonqulning uslubi va g‘oyalari haqida so‘z borar ekan, uning qissalari bu jihatlarda
yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Nazar Eshonqul o‘z qissalarida hayot, ishq, insoniy holat haqida chuqur mushohada
chorlaydi hamda kitobxonni zavqlantiradi. Uning g‘oyalari ongimizning unumdor tuprog‘iga
ekilgan urug‘larga singari, yakuniy sahifa ochilgandan so‘ng uzoq davom etadigan fikrlarga
aylanadi. Nazar Eshonqul o‘z personajlari va syujetdagi tub burilishlari orqali bizni shubha
ostiga olishga, qo‘rquvimizga qarshi turishga, borliq murakkabliklarini ochiq qalb va aql bilan hal
qilishga chorlaydi.U o'zining asarlarida o'z yondoshuvi va o'z uslubiga tayanadi.
Bilamizki, yozuvchini bu paytgacha bir qancha asarlari hamda kitoblari nashr qilingan.
Uning ilk ijod namunasi Urush odamlari“ qissasi bilan boshlanadi. Shundan keyin
„Momoqoʻshiq“, „Yalpiz hidi“, „Ufq ortidagi quyosh“, „Maymun yetaklagan odam“, “qora kitob”,
„Shamolni tutib boʻlmaydi“, „Shaftoli guli“ asarlari xalq ommasiga tadim etildi. Bularning orasida
qissa janrida yozilgan asarlari ahamiyatga molik. Nagaki
qissa janri
- badiiy adabiyotda epik
janrlardan biri. G'arbiy Yevropa va Amerika adabiyotida povest termini orqali ifodalanadi. Rus va
o'zbek adabiyotlarida qissaning hozirgi va qadimgi ma'nolari o'rtasida farqlar bor. Masalan,
qadimgi rus adabiyotida har qanday nasriy asar povest deb atalgan. O'zbek adabiyoti tarixida
rivoyat usulida nasr yoki nazmda yozilgan tarixiy-afsonaviy asarlar qissa deb yuritilgan. [1.382]
Shu bilan birga, yozuvchi o‘z asarlarida badiiy obrazlarining o‘ziga xos badiiy talqin
vositasida yaratadi. Uning dastlabki qissasi e’tiborimizni tortdi.
Istiqlol davri ostonasida adabiyotimizda bir-biridan ajoyib ijodkorlar va salmoqli asarlar
paydo bo'ldi.Shunday ijodkorlardan va shunday asarlardan biri bu,albatta,Nazar Eshonqul va
uning "Urush odamlari qissasidir.
Yozuvchi ushbu qissasida urush, uning davr va insonlar hayotiga qanchalik ulkan
muammolar olib kelganligini birgina kichkina Tersota qishlog'i va unda yashovchi obrazlar
71
orqali ochib berishga, o'sha davrdagi insonlarining qalbida, ruhiyatida ro'y bergan o'zgarishlarni,
urush fojiasini maxorat bilan chizishga harakat qilgan.
Bundan tashqari, yozuvchi o‘z asarlarida asar qahramonlarini o‘zgacha tahlil va talqinga
oladi.
Bunga misol qilib, uning “Momoqo‘shiq” qissasini olishimiz mumkin. Undagi Muazzam va
Shamsi Saloh kabi umumlashma obrazlar asar xarakteristikasini ochib berishga xizmat qiladi.
Xulosa qilib aytganda, Nazar Eshonqulning qissalari, uning asarlaridagi konsept va
tushunchalari hamda ma'naviyat va mantiqiy tahlillari, o'zbek adabiyotining badiiy olamiga
o‘zgacha qadr-qimmat qo'shgan. Uning yaratgan asarlari, g‘oyalari va fikrlari, o'zbek adabiyoti
tarixinning ahamiyatli qismi bo'lib, uning o'zbek adabiyoti ustuvor bo‘lishni taminlaydi. Nazar
Eshonqulning qissalarini o'rganish va tadqiq etish, o'zbek adabiyotining rivojlanishida kata ro‘l
o‘ynaydi desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
References:
1.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL OF BERUNI.2022.(382)
2.
Adabiyot nazariyasi. 2 jildlik. Adabiy asar. Jild.1. -T.: Fan, 2001.
3.
Nazar Eshonqul. Ufq ortidagi quyosh. Qissalar. Momoqo‘shiq. To‘plam. -T.: “Sharq”, 2008.
4.
Quronov D. Adabiyot nazariyasi asoslari. -Toshkent: Akademnashr, 2018.
5.
Xoldarov D. Hozirgi o‘zbek qissalarida badiiy uslub muammosi (Shoyim Bo‘tayev va Nazar
Eshonqul asarlari misolida): filol, fanlari bo‘yicha falsafa dok. (PhD). ...diss. avtoref. -Toshkent,
2017.
