81
BOʻLAJAK OʻQITUVCHILARINING KREATIV KOMPETENTLIGI
Abdurashitov Otabek Abdullajonovich
Buxoro Innovatsiyalar Universiteti
Pedagogika nazariyasi va taixi
1- bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14195555
Annotatsiya.
Dunyo misli ko'rilmagan sur'atlarda rivojlanmoqda va mutaxassislar bugungi
kunda texnologiya fanini o'n yil oldin qanday o'qitilgan bo'lsa, xuddi shunday o'qitish mumkin
emasligini ta'kidlamoqda. Pedagogika darslari nafaqat pedagogik yangiliklari bilan talabalarni
o'ziga jalb qilishi, balki o'quv materialini turli fanlardan amaliy ko'nikmalarga aylantirish
nuqtasiga aylanishi mumkin. Mazkur maqolada bo'lajak o'qituvchilarni kreativ kompetentligini
rivojlantirishga oid tajriba sinov-natijalari, shaxsga xos kreativlik sifatlari, kreativ
kompetentlikni rivojlantirish omillari, yo'llari hamda kreativ o'qitishning metod va strategiyalari
yoritib berilgan.
Kalit so'zlar:
bo'lajak o'qituvchi, tajriba-sinov ishlari, kreativ kompetentlik, kreativlik
sifatlari, kreativ metod va tendensiyalar.
KIRISH
Pedagogik ta'limni insonparvarlashtirish elementi sifatida bo'lajak texnologiya
o'qituvchisining kasbiy kompetentsiyasini rivojlantirish muammosi, shubhasiz, hozirgi davrda
dolzarb bo'lib, jamiyatning o'z vazifalarini samarali bajaradigan raqobatbardosh ta'lim
xodimlarini tayyorlashga bo'lgan ob'ektiv ehtiyoji bilan belgilanadi.
Bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy tayyorlash mazmuni bo‘lajak texnologiya o‘qituvchisini
tayyorlashning mavjud an’anaviy tizimi bilan bu jarayonni tizimli, fanlararo va shaxsga
yo‘naltirilgan yondashuvlar asosida insonparvarlashtirish zarurati o‘rtasida tafovut mavjudligini
ko‘rsatadi. Ushbu muammoni hal qilish yo'lini izlash umumiy o'qituvchilar va pedagogika
o'qituvchilari uchun dolzarbdir, bu ularning kasbiy va pedagogik tayyorgarligining aniq
fanlararo tabiati, pedagogikaning kasbiy faoliyatidagi xavf darajasi bilan bog'liq. Tadqiqotning
maqsadi o'qituvchilarning kasbiy kompetentsiyasining kreativ komponentini shakllantirish
bosqichlari va tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsatishdir.
ASOSIY QISM
Hozirgi vaqtda o‘qituvchilarning umumiy mehnat texnologik tayyorgarligi yetarli darajada
emasligi pedagogika oliy o‘quv yurtlarida bo‘limlararo o‘zaro hamkorlikning past darajasi, bu
jarayonni boshqarishning vakolatli organi yo‘qligi, o‘qitishga fanlararo yondashuvlarga e’tibor
bermaslik bilan bog‘liq bo‘lib, bu fan salohiyatini sezilarli darajada pasaytiradi. Shuningdek,
o‘quv jarayonida o‘qituvchilarni talabalarga mehnat tarbiyasiga tayyorlashning amaliyotga
yo‘naltirilgan texnologiyalarini joriy etishga alohida e’tibor qaratilmayapti.
Shu munosabat bilan texnologiya o'qituvchisiga alohida shaxsiy va kasbiy talablar qo'yiladi.
Albatta, o‘qituvchi nafaqat inson va hozirgi hodisalar haqidagi ilmiy, kasbiy bilimlarga, balki
insonparvarlik mazmuniga ega bo‘lgan bilimlarga ham ega bo‘lishi lozim.
Talabalarning kasbiy-pedagogik kompetentligini shakllantirishning nazariy asoslarini
belgilab, biz ushbu kreativ kompetentligini tizimli ravishda shakllantirilishi va
takomillashtirilishi bosqichlarini ajratib ko‘rsatamiz. Talabalarning kreativ kompetentini
rivojlantirishning muhim vositasi fanlararo integratsiya bo'lib, u pedagogik faoliyatning yagona
82
semantik makonining mantiqiy munosabatlarini maqsadli qurish bilan bog'liq va talabalar
tomonidan o'zlashtirilgan kompetensiyalar majmuasidan foydalangan holda muammolarni hal
qilishga yordam beradi. Birinchi bosqich - pedagogika va falsafa kurslarini o'rganish. Ikkinchisi -
talabalarning shaxsiyatini kasbiy yo'naltirishni ta'minlash, ya'ni. pedagogik tushunchalarni tahlil
qilishning ularning falsafiy asoslaridan pedagogik talqinigacha bo‘lgan harakati natijasida yuzaga
keladigan falsafiy bilimlarni o‘quvchilarning tarbiyaviy ishda qo‘llashga tayyorligi. Nihoyat,
uchinchi bosqich - pedagogika va o'qituvchilar tayyorlashdagi fundamental fanlar - psixologiya
va falsafa o'rtasidagi fanlararo aloqalarni ta'minlash. Pedagogika va psixologiyani o'qitishda
loyihalash faoliyati uchun o'qitish texnologiyalaridan keng foydalanish zarurligini ta'kidlash
kerak. Xususan, psixologik xavfsiz ta'lim muhitini loyihalash. Qulay va psixologik xavfsiz
sharoitlarni loyihalash texnologiyalarini biladigan o'qituvchi talabalar uchun mehnat
mashg'ulotlarini samarali tashkil eta oladi va ularning muayyan texnologiyalarni psixologik
o'zlashtirishiga hamroh bo'ladi.
Boʻlajak oʻqituvchilarni kreativ kompetentligini shakllantirishni bir nechta vazifalarini
belgilaydi:
•
O'quv jarayonini olib borish kompetensiyasi
•
Tarbiyaviy ishlarni tashkil etish kompetensiyasi
•
Ota-onalar bilan aloqalarni o'rnatish qobiliyati
•
Talabalar uchun individual ta'lim yo'nalishini qurish kompetensiyasi
•
Original ta'lim dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish bo'yicha kompetentsiya
•
Zamonaviy ta'lim texnologiyalarini o'zlashtirish kompetensiyasi
•
Kasbiy va shaxsiy takomillashtirish kompetensiyasi
•
O'qituvchining ijodiy qobiliyatlari
•
Ta'lim jarayoni uchun sog'liqni saqlash sharoitlarini tashkil etish kompetensiyasi
•
Ovqatlanishdan oldin rivojlanish muhitini yaratishda kompetentsiya
•
Dizayn va tadqiqot fikrlash qobiliyatiga ega bo'lish, talabalarning guruh loyihasi va
tadqiqot ishlarini tashkil etish va boshqarish
•
Talabalarga o'z yutuqlarini baholash va ularni yaxshilash imkonini beruvchi baholash
tizimidan foydalanish
•
O'z faoliyatingiz va xulq-atvoringiz haqida fikr yurita olish va uni o'quv mashg'ulotlari
davomida talabalar o'rtasida tashkil eta olish
•
Darslarni dialog va munozara rejimida o‘tkaza olish, talabalar muhokama qilinayotgan
mavzu bo‘yicha o‘z shubhalari, fikr va qarashlarini bildirishlari, nafaqat o‘zaro, balki o‘qituvchi
bilan ham muhokama qilishlari uchun muhit yaratib berishlari, o'z nuqtai nazarini ham shubha
ostiga olish va tanqid qilish mumkin
• Kompyuter texnologiyalariga ega bo'lish va ulardan o'quv jarayonida foydalanish
Talabalarda kasbiy tafakkurni rivojlantirishning tarkibiy qismlaridan biri pedagogik
muammolarni hal qilishning yuqori sifati hisoblanadi. Pedagogik vazifa pedagogik mahoratni
rivojlantirish vositalaridan biri bo'lib, pirovardida u bo'lajak o'qituvchining kreativ
kompetentligini takomillashtirish vositasidir. Agar haqiqiy muammoda o'qituvchi biron bir
boshlang'ich holatni o'zgartirishga e'tibor qaratgan bo'lsa, u holda ta'lim muammosini hal
83
qilishda talaba o'z fikrini tahlil qilish, o'z pozitsiyasining asosliligini baholash bilan ko'proq band
bo'ladi.
XULOSA
Bo'lajak o'qituvchining kreativ kompetentligini shakllantirish jarayonini tahlil qilish bizga
quyidagi tendentsiyalarni aniqlashga imkon berdi: bo'lajak texnologiya o'qituvchisini tayyorlash
bo'yicha o'zgaruvchan ta'lim dasturlarini tizimli, fanlararo va shaxsiyatga asoslangan gumanitar
bilimlar mazmuni bilan boyitish zarurati. yondashuvlar; kasbiy fikrlash va refleksiv va sub'ektiv
pozitsiyani shakllantirish va rivojlantirish maqsadida bo'lajak texnologiya o'qituvchilarini
tayyorlash usullari va texnologiyalarini kengaytirish. Aniqlangan tendentsiyalar shuni
ko'rsatadiki, texnologiya o'qituvchisining kasbiy mahoratini rivojlantirish jarayoni ko'p qirrali va
ta'lim jarayonida tegishli rejalashtirilgan yo'nalishga ega bo'lishi mumkin. Shunday qilib, bo'lajak
texnologiya o'qituvchisining kasbiy tayyorgarligining gumanitar tarkibiy qismi nafaqat
pedagogik ta'lim sifati ko'rsatkichi, balki ma'naviy-axloqiy madaniyat, kasbiy-psixologik
salohiyat va motivatsion va qadriyat yo'nalishi sifatida ham namoyon bo'ladi.
References:
1.
Sharipov SH.S. Kasb-hunar ta'limida Talabalar ijodkorlik qobiliyatlarini uzluksiz
rivojlantirish. Monografiya. -T.: Fan, 2005. - 140 b.
2.
Z.T. Nishonova, Z.Qurbonova, D.S.Qarshiyeva, N.B.Atabayeva Psixodiagnostika va
eksperimental psixologiya - Т.: Fan va texnologiyalar 2014,124-b.
3.
Тест
креативности
Торренса.
Диагностика
творческого
мышления
http://psycabi.net/testy/577-test-kreativnosti-torrensa-diagnostika-tvorcheskogo-myshleniya.
4.
Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking
and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014.
5.
Pedagogik kompetentlilik va kreativlik asoslari" moduli bo"yicha o"quv-uslubiy qo"llanma.
:- Toshkent 2015,40 b.
