90
NEYROPEDAGOGIKA ORQALI TA’LIMNI TASHKIL ETISH MASALALARI
Duschanova Nilufar Sabirbayevna
Pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori
Urganch Ranch texnologiya universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14195687
Annotatsiya:
Ushbu tezis neyropedagogika orqali ta'limni tashkil etish masalalariga
bag‘ishlangan. Neyropedagogika, pedagogika va nevrologiyaning integratsiyasidan kelib chiqqan
holda, ta'lim jarayonini miyaning ishlash prinsiplari va asab tizimining xususiyatlariga
moslashtirishni maqsad qiladi. Maqolada neyropedagogikaning asosiy prinsiplari, ta'limda
qo‘llaniladigan uslublar, o‘quvchilarning o‘rganish jarayoniga bo‘lgan ta'siri va bu yondashuvni
joriy etishdagi muammolar muhokama qilinadi.
Kalit so‘zlar:
neyropedagogika, ta'lim, miyaning plastikliksi, kognitiv rivojlanish,
emotsional holat, shaxsiylashtirilgan ta'lim, stressni boshqarish.
KIRISH
Neyropedagogika — bu pedagogika va nevrologiyaning kesishgan sohasidir, u insonning
asab tizimi va miyaning faoliyatini o‘rganish orqali ta'lim jarayonini optimallashtirishni maqsad
qiladi. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar orasida neyropedagogikaning o‘rni ortib bormoqda,
chunki bu soha, ta'lim jarayonida miyaning qanday ishlashini va bolalarning o‘rganish jarayoniga
qanday ta'sir ko‘rsatishini tushunishga imkon beradi.
ASOSIY QISM
Neyropedagogika ta'limda quyidagi asosiy prinsiplarga asoslanadi:
Miyning plastiklik prinsipi:
Miya o‘zgarishlarga javob berish va yangi axborotni
saqlashda yuqori darajada moslashuvchan bo‘lib, bu ta'lim jarayonida individuallikka asoslangan
yondashuvni ta'minlaydi.
Tajriba va tajriba asosidagi o‘rganish:
Tajriba va amaliy faoliyat orqali o‘rganish miya
faoliyatini yaxshilaydi va yangi bilimlarni yanada samarali shakllantiradi.
Emotsional holat va o‘rganish:
Emotsional yuksalish va xavfsiz o‘rganish muhiti o‘rganish
jarayonini samarali qiladi. Stres va xavotir miya faoliyatiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
Neyropedagogika metodlari o‘qituvchilarga ta'limni qanday qilib miya faoliyatiga
moslashtirishni ko‘rsatadi. Ta'limning samaradorligini oshirish uchun quyidagi yondashuvlar
amalga oshiriladi:
Shaxsiylashtirilgan o‘qitish:
Har bir bola o‘ziga xos bo‘lgan miyada ishlash usuliga ega.
Shuning uchun o‘qituvchilar bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib ta'lim jarayonini
tashkil etishlari kerak.
Kognitiv va emosional o‘rganishning uyg‘unligi:
Miya, kognitiv (bilish) va emosional
jarayonlar o‘rtasidagi aloqani hisobga olgan holda o‘qitish samarali bo‘ladi. Ta'limda bolalarning
hissiy holati va ruhiy yuksalishi e'tiborga olinadi.
Aktiv o‘rganish metodlari:
Bu metodlar miyaning faoliyati va plastiklik prinsiplariga
asoslanadi. Masalan, amaliy mashqlar, loyiha ishlari, guruhli faoliyatlar va interaktiv metodlar
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta'minlaydi.
Neyropedagogik yondashuvlar, o‘qituvchilarga ta'lim jarayonini miya faoliyatiga
moslashtirishga yordam beradi. Bu uslublar:
91
Kognitiv rivojlanish nazariyalari:
Jean Piaget va Lev Vygotskij kabi olimlarning kognitiv
rivojlanish nazariyalari neyropedagogika bilan uyg‘unlashib, bolalarning o‘rganish jarayonini
chuqurroq tushunishga imkon beradi.
Neurofeedback va miya trenirovkasi:
Neurofeedback texnologiyalari orqali
o‘quvchilarning miyalari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlash, ularning o‘rganish qobiliyatini
yaxshilashga yordam beradi.
Multidimenzional o‘rganish:
Bu yondashuv miya turli qismlarining samarali faoliyatini
ta'minlash uchun turli metod va uslublarning uyg‘unligini ta'minlaydi.
XULOSA VA MUNOZARA
Neyropedagogika ta'lim jarayonini optimallashtirish va o‘quvchilarning o‘rganish
imkoniyatlarini kengaytirish uchun muhim vosita hisoblanadi. Ushbu soha, o‘qitishning ilmiy
asoslarini miyaning asab tizimi va kognitiv jarayonlari bilan bog‘lab, ta'limni yanada samarali
qilishni maqsad qiladi. Miya plastikliksi, o‘rganish jarayonining emotsional va kognitiv
o‘lchamlarini hisobga olish, ta'limni shaxsiylashtirish va interaktiv usullarni qo‘llash kabi
neyropedagogikaning asosiy prinsiplari ta'limning samaradorligini oshiradi.
Birinchidan, neyropedagogikaning o‘quvchilarga ta'siri faqat bilim olish bilan
cheklanmaydi, balki ularning hissiy va ruhiy rivojlanishiga ham katta ahamiyat beradi.
O‘quvchilarning o‘rganish jarayoni faqat kognitiv jarayonlar bilan bog‘liq emas, balki emotsional
holat, motivatsiya va stress darajasi bilan ham chambarchas bog‘liq. Agar o‘quvchi xavfsiz,
qo‘llab-quvvatlanadigan va motivatsion jihatdan boy muhitda o‘rganish jarayoniga kirishsa,
uning miyasida yangi axborotni saqlash va o‘rganish samaradorligi sezilarli darajada oshadi.
Ikkinchidan, neyropedagogikaning ta'limga qo‘llanishi, o‘qituvchilarga o‘z ishlarini yanada
individuallashtirish imkonini beradi. O‘qituvchi har bir o‘quvchining miyaning qanday ishlashini
va qanday o‘rganishini tushunib, o‘z darslarini shunga moslashtirishi mumkin. Bu yondashuv,
nafaqat bolalarning akademik yutuqlarini oshiradi, balki ular orasida o‘z-o‘zini anglash, hissiy
barqarorlik va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga ham yordam beradi.
Uchinchidan, neyropedagogik metodlar o‘quvchilarning har tomonlama rivojlanishini
ta'minlashga yordam beradi. Bu metodlar faqat bilimlarni o‘zlashtirishni emas, balki
o‘quvchilarni jismoniy, hissiy va ijtimoiy jihatdan rivojlantirishga ham qaratilgan. Masalan,
neurofeedback va boshqa innovatsion texnologiyalar orqali o‘quvchilarning miya faoliyatini
nazorat qilish va tuzatish imkoniyatlari mavjud. Bu esa, o‘quvchilarga yanada tez va samarali
o‘rganish, diqqatni jamlash va ruhiy holatni yaxshilash imkonini beradi.
References:
1.
Salimov, A. (2018). Ta'limda neyropedagogik texnologiyalarni qo‘llash usullari. Toshkent:
O‘qituvchi.
2.
Xudoyberganova, D. (2020). Adabiy savodxonlikni rivojlantirishning zamonaviy metodlari.
Samarqand: Samarqand davlat universiteti nashriyoti.
3.
Yusupova, S. (2021). O‘quvchilarni adabiy savodxonlikka o‘rgatish bo‘yicha
neyropedagogik yondashuvlar. Tashkent: Akademiya.
4.
Rahmatova, F. (2022). Neyropedagogika va ta'lim: innovatsion yondashuvlar. Buxoro:
Buxoro davlat universiteti nashriyoti.
5.
Akhmedov, S. M., & Akhmedova, F. S. (2023). FREQUENCY OF THE SYMPTOM OF
92
EXCESSIVE DAYTIME SLEEPNESS IN COPD PATIENTS ASSOCIATED WITH OBSTRUCTIVE SLEEP
APNEA-HYPOPNEA SYNDROME. World Bulletin of Public Health, 18, 18-22.
6.
Musurmonova O, Baubekova G. Uzbek folk pedagogy. Tashkent. 2000; 320.
7.
Musurmanova, A., Jumaniyozova, M. T., Isaqulova, N. J., & Jumaev, A. (2018). General
Pedagogy.
8.
Аynisa, M. (2018). Improvement of the pedagogical mechanisms of the family and
educational institutions in the development of the spiritual culture of adolescents of social and
legal risk groups. Проблемы педагогики, (1 (33)), 5-7.
