11
PEDAGOGIKA FANLARINI O'QITISHNING ZAMONAVIY METODLARI
Qodirov Farrux Ergash o’g’li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Informatika va uni o’qitish metodikasi kafedrasi mudiri PhD, Ilmiy rahbar
Fayzullayeva Dilnura Husan qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti, Pedagogika yo’nalishi 1-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14050019
Annotatsiya:
Mazkur maqolada pedagogika fanlarini o‘qitishda zamonaviy metodlarning
roli va ularning ta’lim jarayoniga ta’siri haqida so‘z boradi. Interfaol metodlar, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish, aralash o‘qitish (blended learning), teskari sinf
(flipped classroom), o‘yinlashtirish (gamification) kabi innovatsion usullarning taqdim etilishi,
talabalarning bilim olish jarayonini yanada samarali qilishga xizmat qiladi. Shu bilan birga,
refleksiv va baholash metodlari orqali o‘z-o‘zini tahlil qilish, case-study orqali amaliy
ko‘nikmalarni mustahkamlash kabi yondashuvlar ham kiritilgan. Ushbu metodlar pedagogika
fanlarini o‘qitishda talabalarning qiziqishini oshirib, ularning faol va mustaqil bilim olishlarini
qo‘llab-quvvatlaydi.
Kalit so‘zlar:
Pedagogika, zamonaviy metodlar, interfaol o‘qitish, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari, blended learning, flipped classroom, gamification, refleksiya, case-study.
Kirish.
Bugungi kunda ta’lim sohasidagi jadal o‘zgarishlar, raqamli texnologiyalarning
rivojlanishi va axborotning tezkor almashinuvi pedagogika fanlarini o‘qitishda yangi
yondashuvlarni talab qilmoqda. An’anaviy o‘qitish metodlari zamonaviy talabalarning
ehtiyojlariga to‘liq javob bera olmaydi, chunki ular tezkor, interaktiv va qiziqarli o‘quv jarayonini
afzal ko‘radi. Shu sababli, pedagogika fanlarini o‘qitishda innovatsion va samarali metodlarni
qo‘llash zarurati yuzaga kelmoqda. Zamonaviy o‘qitish metodlari ta’lim jarayonini faollashtirib,
talabalarning mustaqil fikrlashini, muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini va texnologiyalar bilan
ishlash qobiliyatlarini rivojlantiradi. Interfaol o‘qitish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
asosida dars o‘tish, aralash va teskari sinf usullari kabi zamonaviy metodlar talabalarning bilim
olish jarayonini sezilarli darajada samarali qiladi. Ushbu metodlar yordamida pedagogika fanlari
yanada qiziqarli, interaktiv va amaliyotga yo‘naltirilgan tarzda o‘rgatiladi. Pedagogika fanlarini
o‘qitishda qo‘llanilayotgan zamonaviy metodlar va ularning afzalliklari tahlil qilinaishi kerak,
ularning ta’lim jarayoniga ta’siri hamda talabalarga ko‘rsatadigan foydali tomonlari juda ham
keng.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
Pedagogika fanlarini o‘qitishda zamonaviy metodlardan
foydalanish bo‘yicha ilmiy adabiyotlarda ko‘plab tadqiqotlar va metodik tavsiyalar mavjud.
Ushbu tahlil pedagogik innovatsiyalarni o‘qitish jarayoniga joriy etish, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari, interfaol yondashuvlar, hamda talabalarni mustaqil fikrlash va ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan metodik tadqiqotlarni qamrab oladi.
1. Interfaol metodlar va ularning ta'lim jarayonidagi roli. Ko‘plab tadqiqotlarda interfaol
o‘qitish metodlari, xususan, muammo asosidagi o‘qitish va loyiha asosidagi o‘qitishning
samaradorligi ta'kidlangan. Masalan, Jon Dyui va Lev Vygotskiy interfaol o‘qitishning asoschisi
hisoblanib, ularning ta'lim falsafasi o‘quvchi faolligi va muammolarni amaliy tarzda hal qilish
orqali bilim olishga asoslangan. Zamonaviy tadqiqotchilar, jumladan, Marzano va Sizerning
ishlari, interfaol yondashuvning talabalar fikrlash qobiliyatini rivojlantirishdagi o‘rnini
12
tasdiqlaydi. Ular ta’lim jarayonida talabalar ishtirokini oshirish, jamoaviy fikrlash va faol
muloqotni ta’lim samaradorligini oshirishda muhim omillar sifatida ko‘rsatadi.
2.
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari
(AKT).
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari yordamida ta’lim samaradorligini oshirish bo‘yicha ko‘plab nazariy va amaliy
ishlar mavjud. Anderson va Garrison kabi olimlar AKTning ta’lim jarayoniga qo‘shgan hissasini
tahlil qilib, onlayn ta’limning interaktivligini oshirish va masofaviy o‘qitish imkoniyatlarini
kengaytirish borasidagi ijobiy jihatlarni yoritishgan. Shu bilan birga, Tynjajla va Voleryaga ko‘ra,
virtual sinflar va o‘quv platformalari talabalarni mustaqil o‘qishga yo‘naltirishda muhim rol
o‘ynaydi. Bu texnologiyalar ta'limning moslashuvchanligini oshiradi, o‘quv materiallarini
kengroq miqyosda yetkazadi va o‘quvchilar bilan o‘qituvchi o‘rtasidagi aloqalarni kuchaytiradi.
3. Flipped Classroom (Teskari sinf). Flipped classroom metodikasini rivojlantirgan
tadqiqotlarda Mazur va Bergmann singari olimlar talabalar bilimlarni o‘zlashtirishda faol
ishtirok etishlari uchun dars oldidan tayyorgarlik ko‘rish zarurligini ta'kidlaydi. Ushbu
metodikada talaba darsdan oldin asosiy mavzuni mustaqil o‘rganib, dars vaqtida esa amaliy
mashg‘ulotlarga e'tibor qaratadi. Bu yondashuv talabalarni bilim olishga faol jalb qilish va
ularning o‘zlashtirish darajasini oshirishda samarali ekani ilmiy tadqiqotlar orqali tasdiqlangan.
4. Gamification (O‘yinlashtirish). O‘yin elementlarini ta’lim jarayoniga kiritish haqida
Prensky va Gee singari tadqiqotchilar ijodiy va interaktiv o‘qitishning samaradorligini oshiradi,
deb hisoblashadi. Ularning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlashtirish talabalarni o‘quv
jarayoniga qiziqish bilan jalb etadi va ularning motivatsiyasini oshiradi. O‘yin elementlari bilim
olish jarayonini qiziqarli qilib, talabalar orasida sog‘lom raqobat va jamoaviy ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
5. Refleksiya va baholash metodlari. Refleksiya va o‘z-o‘zini baholashga asoslangan
metodlar Dewey, Schön kabi olimlarning ishlarida keng o‘rganilgan. Ushbu metodlar
o‘quvchilarni o‘z bilimlarini chuqurroq anglashga, tahlil qilishga va bilim olish jarayonidagi
yutuq va kamchiliklarni tahlil qilishga yordam beradi. Ushbu metodlar ta’lim jarayonida doimiy
ravishda o‘zini tahlil qilish va bilimni mustahkamlash imkoniyatini beradi.
Adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, pedagogika fanlarini zamonaviy metodlar asosida
o‘qitish jarayoni talabalarni faol va samarali ta'lim jarayoniga jalb etish uchun katta
imkoniyatlarga ega. Ilmiy tadqiqotlar ushbu metodlarning ta'lim samaradorligini oshirish,
talabalarning qobiliyat va ko‘nikmalarini rivojlantirish, shuningdek, zamonaviy ta'lim jarayoniga
moslashishdagi o‘rnini tasdiqlaydi. Shu sababli, zamonaviy yondashuvlar ta’lim jarayonida keng
ko‘lamda qo‘llanishi zarur.
Tadqiqot natijalari va muhokama.
Mazkur tadqiqot pedagogika fanlarini o‘qitishda zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi va
ularning samaradorligini o‘rganishga qaratildi. Tadqiqot natijalari zamonaviy metodlarning
ta’lim jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi va talabalar bilimini chuqurlashtirishi, shuningdek,
ularda mustaqil fikrlash va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam berishini tasdiqladi.
Tadqiqot davomida muammo yechish asosidagi o‘qitish va loyiha asosidagi o‘qitish
metodlari talabalar orasida yuqori motivatsiyani yuzaga keltirishi va ularga masalalarni amaliy
yondashuv asosida hal qilish imkoniyatini berishi kuzatildi. Talabalar guruhlarda ishlash
jarayonida muammolarni birgalikda yechishga o‘rgandilar va turli nuqtai nazarlardan
muammolarni tahlil qilishni mashq qildilar. Bu esa talabalarning jamoaviy ishlash va ijtimoiy
ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qildi. Onlayn platformalar, masofaviy ta’lim dasturlari va
13
multimediya vositalaridan foydalanish natijasida talabalar o‘quv jarayonini mustaqil ravishda
boshqarishga o‘rgandilar. Shuningdek, AKT yordamida darslik va qo‘shimcha materiallarga erkin
kirish imkoniyati talabalarning bilim olish jarayonini tezlashtirdi va ularning mustaqil bilim olish
ko‘nikmalarini kuchaytirdi. Onlayn o‘qitish elementlari talabalar uchun dars jarayoniga vaqt va
joydan qat’iy nazar ulanish imkoniyatini yaratdi. Teskari sinf metodikasi asosida talabalarning
nazariy bilimlarni mustaqil o‘rganishi va sinfda amaliy mashg‘ulotlarga e’tibor qaratishi ularning
bilimlarini yanada chuqurlashtirganini ko‘rsatdi. Ushbu yondashuv dars vaqtida ko‘proq
interaktiv mashg‘ulotlar o‘tkazish, talabalar o‘rtasida savol-javob orqali mavzularni yanada
yaxshi o‘zlashtirish imkonini berdi. Natijada talabalar mavzuni chuqurroq anglashga muvaffaq
bo‘lishdi va amaliy mashg‘ulotlarda faol ishtirok etdilar. O‘yin elementlari joriy etilgan darslarda
talabalar o‘quv jarayoniga qiziqish bilan jalb qilindi. Turli viktorina va testlar, o‘yinlar yordamida
talabalar raqobat muhitida bilim olishga undaldilar va shu orqali yangi bilimlarni o‘zlashtirish
jarayonini qiziqarli tarzda boshdan kechirdilar. Gamification yordamida talabalarning
motivatsiyasi sezilarli darajada oshgani va ularning natijalari yaxshilangani kuzatildi. Tadqiqot
natijalariga ko‘ra, refleksiya va o‘z-o‘zini baholash metodlari yordamida talabalar o‘z bilimlarini
yanada chuqurroq anglay boshladilar. Ushbu metodlar orqali ular darsdagi yutuqlari va
kamchiliklarini tahlil qildilar hamda o‘z-o‘zini rivojlantirish borasida rejalar tuzishga o‘rgandilar.
Bu yondashuv talabalarni mustaqil fikrlashga, o‘z qobiliyatlarini tahlil qilishga va bilim olish
jarayoniga mas’uliyat bilan yondashishga o‘rgatdi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, pedagogika fanlarini o‘qitishda zamonaviy
metodlardan foydalanish ta’lim jarayonini samaradorligini oshirishda katta ahamiyatga ega.
Interfaol usullar, AKT texnologiyalari, teskari sinf va o‘yinlashtirish elementlari talabalar
o‘rtasida yanada qiziqarli va faol o‘quv muhiti yaratishga yordam beradi. Shu bilan birga,
refleksiya va o‘z-o‘zini baholash metodlari talabalarning bilim olish jarayonini
chuqurlashtirishga xizmat qilmoqda.
Zamonaviy metodlar o‘quv jarayonini faqatgina qiziqarli emas, balki talabalar uchun
samarali va moslashuvchan qiladi. Bu esa kelgusida ta’lim tizimida ushbu metodlardan kengroq
foydalanish zaruriyatini anglatadi. Shu bois, pedagogika fanlari o‘qituvchilarining zamonaviy
metodlarni o‘zlashtirishi va ular yordamida o‘qitish jarayonini boyitish bo‘yicha malaka oshirish
dasturlarini yanada kuchaytirish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Xulosa va takliflar.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, pedagogika fanlarini o‘qitishda zamonaviy
metodlardan foydalanish talabalar bilim olish jarayonini sezilarli darajada samarali va qiziqarli
qilishi mumkin. Interfaol usullar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, teskari sinf,
o‘yinlashtirish, refleksiya va o‘z-o‘zini baholash metodlari talabalar o‘rtasida yanada faol va
interaktiv o‘quv muhiti yaratishga yordam beradi. Bu metodlar talabalarning mustaqil fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish, ularning bilimlarni yanada chuqurroq o‘zlashtirishlari va o‘zini
baholash malakasini oshirishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga, zamonaviy metodlar
pedagogika fanlari ta’limida talabalar uchun moslashuvchan, qulay va amaliy ta’lim muhiti
yaratadi.
Pedagogik kadrlarga zamonaviy metodlarni o‘rgatish lozim. Pedagogika fanlarini o‘qituvchi
o‘qituvchilarni zamonaviy metodlarni qo‘llash bo‘yicha malaka oshirish kurslariga jalb qilish
zarur. Bu o‘qituvchilarga darslar jarayonida interfaol usullardan foydalanishga yordam beradi.
14
Onlayn platformalar va AKT infratuzilmasini kengaytirish: O‘quv jarayoniga axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, xususan, onlayn platformalar va multimedia vositalarini
kengroq joriy etish ta’lim samaradorligini oshirish uchun qulay imkoniyat yaratadi. Shu bois, har
bir ta’lim muassasasida kerakli infratuzilmani yaxshilash taklif etiladi.
Flipped classroom metodini kengroq qo‘llash kerak. Teskari sinf metodikasi orqali
talabalar darsga tayyorlanib kelishlari va dars vaqtida amaliy mashg‘ulotlarga ko‘proq vaqt
ajratish mumkin bo‘ladi. Bu yondashuvni ta’lim jarayonida kengroq qo‘llash uchun
qo‘llanmalarning mavjudligini ta’minlash lozim.
Gamification texnologiyalarini kengaytirish: Talabalar bilim olishga qiziqishini oshirish
maqsadida ta’lim jarayonida o‘yin elementlarini yanada ko‘proq qo‘llash tavsiya etiladi. Bunda
testlar, raqobat asosida tashkil etilgan topshiriqlar va o‘yinlashtirish elementlarini qo‘llash
talabalar motivatsiyasini oshiradi.
Refleksiya va o‘z-o‘zini baholash tizimlarini rivojlantirish kerak. Talabalarni o‘z bilimlarini
tahlil qilishga o‘rgatish uchun refleksiya va o‘z-o‘zini baholash tizimini o‘quv jarayoniga
muntazam kiritish lozim. Bu yondashuv talabalarda mas’uliyat hissini oshiradi va bilimlarni
chuqur o‘zlashtirishga undaydi.
Ushbu takliflar ta’lim jarayonida samaradorlikni oshirishga va talabalarning bilim olish
jarayonini yaxshilashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, zamonaviy metodlarni ta’limda keng
qo‘llash ta’lim sifatini oshirish uchun muhim qadam hisoblanadi.
References:
1.
Anderson, T., & Garrison, D. R. (2003). E-Learning in the 21st Century: A Framework for
Research and Practice. Routledge.
2.
Bergmann, J., & Sams, A. (2012). Flip Your Classroom: Reach Every Student in Every Class
Every Day. International Society for Technology in Education.
3.
Dewey, J. (1916). Democracy and Education: An Introduction to the Philosophy of
Education. Macmillan.
4.
Gee, J. P. (2003). What Video Games Have to Teach Us About Learning and Literacy.
Palgrave Macmillan.
5.
Qodirov, F. "OPTIMIZATION OF TELECOMMUNICATIONS POWER SUPPLY SYSTEMS BASED
ON RELIABILITY CRITERIA." Science and innovation 2.A12 (2023): 15-20.
6.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
7.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb academic
papers collection. 2023/1/1.
8.
Farrux Qodirov. Zamonaviy trenajyor va simulyatsiya qiluvchi dasturlarning hozirgi
kundagi ahamiyati. Scienceweb academic papers collection. 2023/1/1
9.
Farrux Qodirov. BUSINESS INNOVATION MODEL OF INCOME AND COSTS FROM THE
PROVISION OF MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION. Scienceweb academic papers
collection. 2023/1/1
10.
Farrux Qodirov. ECONOMIC-MATHEMATICAL MODELING OF THE DEVELOPMENT OF THE
PROVISION OF MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION. Scienceweb academic papers
15
collection. 2023/1/1
11.
Farrux Qodirov. THE PLACE OF ECONOMETRICAL MODELING OF HEALTHCARE QUALITY
IMPROVEMENT IN THE DIGITAL ECONOMY. Scienceweb academic papers collection. 2023/1/1
12.
Farrux Qodirov. DEVELOPMENT OF SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL SYSTEM OF
MANAGEMENT OF INDUSTRIAL ENTERPRISES. Scienceweb academic papers collection.
2023/1/1
13.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS." Conferencea (2022): 128-130.
14.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "IMPORTANCE OF KASH-HEALTH WEB PORTAL IN THE
DEVELOPMENT OF MEDICAL SERVICES IN THE REGIONS." Conferencea (2022): 80-83.
15.
Qodirov, Farrux. "THE ROLE OF ICT IN THE DEVELOPMENT OF HEALTH
SERVICES." RAQAMLI TRANSFORMATSIYA JARAYONIGA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI JORIY
ETISHDA MA’LUMOTLARNI HIMOYALASH MUAMMOLARI VA YECHIMLARI RESPUBLIKA ILMIY-
AMALIY ANJUMANI MA’RUZALAR TO’PLAMI (2022).
16.
Фаррух Қодиров. Аҳолига хизмат кўрсатиш соҳасининг моделлаштиришни тизимли
имитация қилиш. Biznes-Эксперт. Том 173. Номер №5. Страницы 102-106. Дата
публикации 2022.
17.
Farrux, Qodirov. "Foreign experience in the development of medical services to the
population." Хоразм Маъмун академияси (2022).
18.
ҚОДИРОВ, Фаррух. "АҲОЛИГА СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ХИЗМАТЛАРИ КЎРСАТИШНИНГ
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШИ ТАҲЛИЛИ." AGRO ILM (2022).
19.
Qodirov, Farrux. "VEKTOR VA SKALYAR MAYDONLAR. GRADIYENT VA YO’NALISH
BO’YICHA HOSILA. DIVERGENSIYA VA ROTOR. SATH CHIZIQLARI. GRADIYENT MAYDONLAR.
OQIMLAR." Analytical Journal of Education and Development (2022).
20.
Qodirov,
Farrux.
"FURYE
QATORI
FUNKSIYALARNI
FURYE
QATORIGA
YOYISH." МАТЕМАТИК ФИЗИКА ВА МАТЕМАТИК МОДЕЛЛАШТИРИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ
МУАММОЛАРИ Халқаро илмий-амалий анжуман материаллари тўплами (2021).
