14
BOLALAR PSIXOLOGIYASINING BOLA HAYOTIDAGI O‘RNI
Mirsaitova Go`zal Baxodirovna
Toshkent viloyati Nurafshon shahridagi
26-sonli umumta’lim maktabi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16793538
Annotatsiya:
Bolalar psixologiyasi inson shaxsining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi,
chunki inson shaxsining kelgusidagi shakllanishi va hayotdagi o‘z o‘rnini topishi bevosita bolalik
davrida qanday tarbiya olganiga bog‘liq. Aynan bolalar psixologiyasi zamonaviy jamiyatning
asosiy poydevori hisoblanadi. Ushbu maqolada bolalar psixologiyasi tushunchasi, uning asosiy
vazifalari va zamonaviy jamiyatdagi o‘rni ko‘rib chiqiladi, bu orqali mavzuning naqadar dolzarb
ekani yaqqol namoyon bo‘ladi.
Kalit so‘zlar:
bolalar psixologiyasi, bolalik davri, psixologik vazifalar, individuallik,
ijtimoiylashuv.
Kirish
Eng avvalo, bolalar psixologiyasi tushunchasini ochib berish zarur.
Bolalar psixologiyasi
– bu psixologiyaning bir bo‘limi bo‘lib, u bolalarning ruhiy rivojlanish
qonuniyatlarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Bu yo‘nalish pedagogik psixologiya bilan bevosita
bog‘liq bo‘lib, pedagogika faniga ham yaqin hisoblanadi.
Har bir bolada unga xos qiziqishlar bo‘ladi va bu qiziqishlar uni yangi bilimlarni o‘rganishga
undaydi. Biroq har doim ham bu qiziqishlar ijobiy bo‘lavermaydi. Bola jamiyatda yaxshi va yomon
xulq-atvorni bir paytda o‘zlashtiradi. Shu sababli bola kelajakda yaxshilik yoki yomonlik tarafdori,
haqiqat yoki yolg‘on tarafdori bo‘lib shakllanishi mumkin. Bolalikda bola hali har bir holatda
qanday yo‘l tutishni to‘liq tushunmaydi, shuning uchun unga hayotda kerak bo‘ladigan, uni
axloqan barqaror va qonunlarga bo‘ysunuvchi shaxs qilib yetishtiradigan bilim va ko‘nikmalarni
berish zarur.
Bolalar psixologiyasining asosiy vazifalari
Bolalar psixologiyasining eng muhim vazifasi – bolaning ruhiy rivojlanishidagi
qonuniyatlarni aniqlash, rivojlanishga ta’sir qiluvchi omillarni o‘rganishdir. Bu yo‘nalish ota-
onalar, vasiylar, ta’lim-tarbiya muassasalari uchun bola shaxsining shakllanishida muhim
yordamchi bo‘lib xizmat qiladi.
Bolaning ijtimoiylashuvida eng muhim omillardan biri bu —
ota-onalar oilasi
dir. Bola
aynan oilada dastlabki marta tashqi ta’sirlarni his qiladi. Yaqin kattalar tomonidan beriladigan
yo‘nalish, bolaning shaxsiyati va bilish faoliyatining rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Bolalar psixologiyasi qanday muammolar bilan shug‘ullanadi?
Bolalar psixologiyasining shakllanishiga bolalarning har xil yosh davrlarida duch keladigan
moddiy va jismoniy muammolar
sabab bo‘lgan.
Moddiy muammolar
— bolaning atrofidagi narsalarga ega bo‘lishidagi cheklovlar. Masalan,
barcha ota-onalar ham farzandiga samokat yoki yangi telefon olib bera olmaydi. Kattalar uchun
arzimas tuyulgan bunday holatlar bola uchun juda muhim bo‘lib, uning o‘ziga baho berishida
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Jismoniy cheklovlar
— barcha bolalar teng jismoniy imkoniyatlar bilan tug‘ilmaydi. Har bir
bola o‘ziga xos. Masalan, sog‘lig‘ida nuqsoni bo‘lgan, xususan aqliy rivojlanishida cheklov bo‘lgan
15
bolalar jamiyatga moslashishda qiyinchiliklarga duch keladi. Bu esa bolalar psixologiyasi oldida
alohida masalalarni qo‘yadi.
Bunday holatlarda muammoni bartaraf etish uchun psixologik suhbatlar o‘tkazilishi zarur.
Kattalar uchun arzimas tuyulgan masalalar bolalar ongida muhim o‘rin egallaydi va muammo
sifatida qabul qilinadi. Buni unutmaslik kerak.
Bolalar psixologiyasi yordamida ijtimoiy moslashuv
Bolalar psixologiyasi bolalarning turli ta’lim muassasalarida ijtimoiy moslashuvini
yengillashtiradi, ularni turli hayotiy sinovlarga tayyorlaydi. Psixologik yondashuvlar yordamida
bola hayotda to‘g‘ri yo‘l tanlashga, o‘zini anglashga va ijtimoiy jihatdan faol bo‘lishga erishadi.
Xulosa
Yuqoridagilardan kelib chiqib, aytish mumkinki, bolalar psixologiyasi — keng ko‘lamli,
muhim va murakkab soha bo‘lib, u bola hayotida katta o‘rin egallaydi. Teoretik tahlillar shuni
ko‘rsatadiki, har bir bola o‘ziga xos shaxs bo‘lib tug‘iladi va hatto teng imkoniyatlarga ega
bo‘lmagan taqdirda ham har biri o‘z yo‘lidan o‘tib, shaxs bo‘lib shakllanadi. Har bir bolada o‘ziga
xos qobiliyatlar va kamchiliklar bo‘ladi, va shu jihatlarga qarab individual yondashuvni talab
qiladi. Ana shu yondashuvni esa bolalar psixologiyasi ta’minlaydi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Baykin S.A.
Vospitatel jarayonidagi bolalar psixologiyasi
// Ilm. Fikr: elektron jurnal. – 2014.
– №12.
2.
Akisheva A.K., Tleuxanova B.
Bolalar psixologiyasi
// Sciences of Europe. – 2021. – №62-2.
3.
Gadjiyeva U.B.
Bola-ota-ona munosabatlari psixologiyasi
// Dog‘iston davlat universiteti
jurnali. – 2004. – №3.
4.
Avdulova T.P.
Kichik maktab o‘quvchilari psixologiyasi ota-onalar bilan munosabatlar
kontekstida
// Ta’lim siyosati. – 2014. – №2 (64).
