22
BOSHLANG'ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA MIQDORLARNI O'QITISHDA
AMALIYOTGA YO'NALTIRILGAN YONDASHUVLAR
Ikromova Sevinch Elniyoz qizi
Buxoro davlat pedagogika instituti 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16810070
Annotatsiya:
Ushbu maqolada boshlang'ich sinf matematika darslarida miqdorlarni
o‘qitishning zamonaviy metodlari, amaliyotga yo‘naltirilgan yondashuvlarning o‘quvchilarning
mantiqiy fikrlashini rivojlantirishdagi ahamiyati yoritilgan. Maqolada miqdorlarni o‘qitish
jarayonida real hayotiy misollar, didaktik o‘yinlar va interfaol mashg‘ulotlardan foydalanish
yo‘llari atroflicha tahlil qilingan. Shuningdek, o‘lchov birliklari, vaqt, pul va massa kabi
miqdorlarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan innovatsion texnologiyalar va pedagogik usullar
keltirilgan.
Kalit so'zlar:
Boshlang'ich ta'lim, matematika, miqdorlar, amaliyot, yondashuv, interfaol
usullar, kompetensiya, mantiqiy fikrlash, didaktik o'yinlar.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta'lim sohasiga alohida e'tibor qaratib, uning jamiyat
taraqqiyotidagi o'rnini doimiy ravishda ta'kidlab keladi. Jumladan, O'qituvchi va murabbiylar kuni
munosabati bilan yo'llagan tabrigida: “Bugun biz uchun eng ustuvor va hal qiluvchi vazifa – bu
yosh avlodning intellektual salohiyatini, mustaqil fikrlash qobiliyatini yuksaltirishdir. Bu borada
maktabgacha ta'lim, maktab, oliy ta'lim muassasalarining uzviy hamkorligi juda muhim. Zero,
zamonaviy bilim va kasblarga ega yoshlar — Oʻzbekistonning buyuk kelajagi” deb ta'kidlaganlar
(O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O'qituvchi va murabbiylar kuni
munosabati bilan so'zlagan nutqi, 2024-yil 30-sentyabr). Bu fikr boshlang'ich ta'limdan boshlab
o‘quvchilarda nafaqat nazariy bilimlarni, balki ularni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini ham
shakllantirish zarurligini anglatadi. Matematika darslarida miqdorlarni o'qitish ham aynan shu
talabga javob berishi lozim. Miqdorlar mavzusini o‘qitishda amaliyotga yo‘naltirilgan
yondashuvlardan foydalanish o‘quvchilarning mavzuni chuqur anglashlari, real hayotiy
vaziyatlarda matematik bilimlarni qo‘llash kompetensiyalarini rivojlantirish uchun asosiy omil
hisoblanadi.
Boshlang'ich sinfda matematika o'qitishning asosiy maqsadi – o'quvchilarda sonlar va
hisoblash haqida tushunchalar shakllantirish, ularni kundalik hayotda qo'llashga o'rgatishdir.
Miqdorlar tushunchasi esa ana shu jarayonning muhim qismi bo'lib, uning samaradorligi ko'p
jihatdan qo'llanilayotgan o'qitish metodlariga bog'liq. Hozirgi kunda amaliyotga yo'naltirilgan
yondashuvlar ta'limda ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. "STEAM-ta'lim" (Science, Technology,
Engineering, Arts, Mathematics) konsepsiyasining ta'limga joriy etilishi ham aynan shu
maqsaddan kelib chiqqan. O'zbekistonda 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning
taraqqiyot strategiyasida ham ta’lim sifatini oshirish, zamonaviy usullarni joriy etish muhim
vazifalardan biri sifatida belgilangan (O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-
yanvardagi PF-60-sonli Farmoni, 2.7-band).
1. Miqdorlarni amaliy o‘qitish usullari va misollar
Vaqt tushunchasi: Vaqtni o‘qitishda soat modellari, kalendarlar va smartfon ilovalari kabi
real vositalardan foydalanish muhimdir. Masalan, 2-sinf matematika darsligida vaqtni o‘lchash
bo‘limida o‘quvchilarga kundalik tartiblarini soat yordamida tuzish taklif qilinadi. Dars
boshlanishi, tanaffus, tushlik vaqtlari kabi aniq misollar asosida ertalab 8:30 dan 9:15 gacha
23
bo‘lgan vaqt oralig‘i necha daqiqa ekanligini hisoblash mashg‘ulotlari o‘tkaziladi. Bu usul
o‘quvchiga vaqtni nafaqat soatda ko‘rishni, balki uni amaliyotda qo‘llashni ham o‘rgatadi.
Pul miqdorlari: Pulni o‘qitishda do‘kon o‘yinlari eng samarali usullardan biridir. Bu o‘yinlar
orqali o‘quvchilar pul birliklarini (so‘m, tiyin) farqlashni, narxlarni solishtirishni, xarid qilishni va
qoldiq pulni hisoblashni o‘rganadilar. Masalan, 3-sinf o‘quvchilariga 2000 so‘m berib, 500 so‘mlik
non va 800 so‘mlik sut sotib olishni buyurish mumkin. O‘quvchilar qolgan pulni hisoblash uchun
amallarni bajarishadi. Bu jarayonda ular nafaqat matematik amallarni, balki kundalik hayotdagi
moliyaviy savodxonlikni ham egallaydilar. O‘zbekistonda moliyaviy savodxonlikni oshirish
borasida olib borilayotgan islohotlar bu yondashuvning dolzarbligini yanada oshiradi
(O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Aholining moliyaviy savodxonligini oshirish
dasturi”).
Uzunlik, massa va hajm: Bu miqdorlarni o‘rgatishda o‘lchov asboblari (lineyka, metr, tarozi,
o‘lchov idishlari) bilan ishlash muhimdir. Boshlang'ich sinf darslarida o‘quvchilarga stol uzunligini
santimetr va metrda o‘lchash, daftarning massasini grammda tortish kabi amaliy mashg‘ulotlar
beriladi. Shuningdek, 1 litr suvni yarim litrlik idishlarga taqsimlash kabi topshiriqlar hajmni
o‘rgatishda foydali. Masalan, 4-sinf darsligida o‘lchov birliklari mavzusida "Sinf xonasining
perimetri qancha?" degan topshiriq berilgan. O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, xonaning har bir
tomonini o‘lchab, umumiy perimetrni hisoblashadi. Bu usul ularda hamkorlik, amaliyot va nazariy
bilimlarni birlashtirish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
2. Miqdorlarni o‘qitishda interfaol texnologiyalar
Zamonaviy ta'limda interfaol texnologiyalardan foydalanish o‘quv jarayonini yanada
qiziqarli qiladi. O‘zbekistonda raqamli ta'lim resurslarini rivojlantirishga katta e'tibor
qaratilmoqda. Xususan, Ziyonet portali, maktab.uz platformasi va turli mobil ilovalar ta'lim
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Miqdorlarni o‘qitishda ushbu texnologiyalardan
quyidagicha foydalanish mumkin:
* Virtual labaratoriyalar: Onlayn platformalarda mavjud virtual tarozi, o‘lchov lentasi kabi
vositalar yordamida o‘quvchilar turli obyektlarning massasi va uzunligini virtual tarzda
o‘lchashlari mumkin.
* Mobil ilovalar: "Maths Workout", "Kids Learning Math" kabi mobil ilovalar orqali
o‘quvchilar vaqt, pul va boshqa miqdorlar bilan bog‘liq o‘yinlarni o‘ynab, bilimlarni
mustahkamlaydilar.
* Interfaol doskalar: Interfaol doskalarda pul tangalarini tortish, virtual soatni to‘g‘ri sozlash
kabi o‘yinlar darsni jonli va esda qolarli qiladi.
3. Pedagogik psixologiya nuqtai nazaridan yondashuvlar
Boshlang'ich sinf yoshidagi bolalar konkret-operatsional bosqichda bo‘lganliklari sababli
(Jan Piaje nazariyasiga ko‘ra), ular uchun mavhum tushunchalarni tushunish qiyin. Shu sababli
miqdorlarni o‘qitishda amaliyotga yo‘naltirilgan yondashuv ayniqsa muhimdir. O‘quvchiga
o‘lchov birliklari va ularning o‘zaro bog‘liqligini tushuntirish uchun real obyektlar bilan ishlashga
imkoniyat berish kerak. Masalan, 1 kg olma va 1 kg kartoshkaning hajmi har xil bo‘lishini
ko‘rsatish orqali massa va hajm farqini tushuntirish mumkin. Pedagogik psixologiya sohasidagi
tadqiqotlarga ko‘ra, bolalarning bilish jarayonlari o'yin orqali faol rivojlanadi. Didaktik o‘yinlar bu
yoshdagi bolalar uchun eng samarali ta’lim usuli hisoblanadi.
Boshlang‘ich sinf matematika darslarida miqdorlarni o‘qitishda amaliyotga yo‘naltirilgan
yondashuvlardan foydalanish o‘quvchilarda nafaqat nazariy bilimlarni, balki ularni real hayotiy
24
vaziyatlarda qo‘llash kompetensiyalarini ham shakllantirishga yordam beradi. Mazkur
yondashuvlar o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash, tahlil qilish, muammoli vaziyatlarni hal etish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Didaktik o‘yinlar, interfaol mashg‘ulotlar, zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish dars jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Shuningdek, bu
yondashuvlar o‘quvchilarni faqatgina formulalarni yodlashdan ozod qilib, ularni matematik
tafakkurga ega bo‘lgan shaxslar sifatida voyaga yetkazishga xizmat qiladi. O‘zbekistonda ta’lim
sohasida olib borilayotgan islohotlar, xususan, STEAM-ta’lim va raqamli ta’lim resurslariga e’tibor
qaratilishi boshlang‘ich ta’limda miqdorlarni o‘qitishda amaliyotga yo‘naltirilgan
yondashuvlarning o‘rnini yanada mustahkamlaydi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O'qituvchi va murabbiylar kuni
munosabati bilan O'zbekiston xalqiga yo'llagan tabrigi. (2024-yil 30-sentyabr).
https://president.uz/uz/lists/view/7970
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi "2022-2026-yillarga
mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida"gi PF-60-sonli Farmoni.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. (2023). Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun
matematika darsliklari.
4.
J.Piaje. Bolalar tafakkurining psixologiyasi. (1936).
5.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2021). Aholining moliyaviy savodxonligini
oshirish dasturi.
6.
G'oziyev, E. G'. Psixologiya: Umumiy psixologiya. Toshkent: O'qituvchi, 2008.
7.
Usmonov, M. B. Boshlang'ich sinflarda matematikani o'qitish metodikasi. Toshkent:
O'qituvchi, 2019.
8.
Ibragimova, M. S. Boshlang'ich ta'limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar. Toshkent: Fan,
2021.
