`
77
KOʻCHMAS MULK BOZORI SHAROITIDA IQTISODIY KOʻRSATKICHLAR
ASOSIDA QIYMATNI ANIQLASH METODLARI
Mirdjаlilоvа Dildоrа Shuхrаtоvnа
Tоshkеnt аrхitеkturа – qurilish univеrsitеti professor v.b, PhD
ОRCID: 0000-0002-7993-6009
Yusupdjanova Nargiza Utkirovna
Tоshkеnt аrхitеkturа – qurilish univеrsitеti dоtsеnti
Saidrasulxo’jayev Saidakbarxo’ja Boxodir o’g’li
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15515955
Kalit so‘zlar:
ko‘chmas mulk bozori, iqtisodiy ko‘rsatkichlar, qiymatni baholash,
ommaviy baholash, kadastr qiymati, regression tahlil, yalpi renta multiplikatori, tiklanish
qiymati, daromad yondashuvi, solishtirma yondashuv.
Kirish.
Ko‘chmas mulk bozori iqtisodiy tizimning muhim tarkibiy qismi bo‘lib, uning
barqarorligi va samaradorligi mulk qiymatini to‘g‘ri baholashga bog‘liq. Iqtisodiy ko‘rsatkichlar
asosida qiymatni aniqlash metodlari, xususan, ommaviy baholash, regression tahlil va kadastr
qiymatining solishtirma ko‘rsatkichlari, mulk qiymatini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu
metodlar orqali mulk qiymatini aniqlashda obyektivlik va aniqlik ta'minlanadi.
Asosiy qism
1. Ommaviy baholash tizimi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 5-martdagi
farmoniga muvofiq, mamlakatda ko‘chmas mulkni ommaviy baholash tizimi joriy etilmoqda.
Bu tizim mulk qiymatini aniqlashda iqtisodiy ko‘rsatkichlar asosida avtomatlashtirilgan
axborot tizimlari orqali amalga oshiriladi.
2. Regression tahlil usuli.
Regression tahlil usuli ko‘chmas mulk qiymatini aniqlashda
statistik modellardan foydalanadi. Bu usul orqali mulk qiymati va unga ta'sir etuvchi omillar
o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlanadi. O‘zbekiston tajribasida bu usul turar-joy ko‘chmas mulk
obyektlarini baholashda qo‘llaniladi.
3. Kadastr qiymatining solishtirma ko‘rsatkichlari (KQSK) asosida modellashtirish.
KQSK
usuli mulk qiymatini aniqlashda solishtirma ko‘rsatkichlar asosida modellashtirishni nazarda
tutadi. Bu usul baholanayotgan obyektlar bo‘yicha ma’lumotlarning yetishmasligi sharoitida
qo‘llaniladi va soliq to‘lovchilarning manfaatlarini himoya qiladi.
4. Yalpi renta multiplikatori.
Yalpi renta multiplikatori – bu ko‘chmas mulk obyektining
sotuv narxi va yalpi daromadi nisbatini aks ettiruvchi ko‘rsatkich bo‘lib, tijorat mulklarini
baholashda qo‘llaniladi.
5. Tiklanish qiymati.
Tiklanish qiymati mulkni qayta qurish yoki yangidan barpo qilish
uchun ketadigan xarajatlar asosida aniqlanadi. Bu usul noyob va bozorda muqobili yo‘q bo‘lgan
obyektlar uchun mos keladi.
Xulosa.
Ko‘chmas mulk qiymatini iqtisodiy ko‘rsatkichlar asosida aniqlash metodlari
mulk qiymatini obyektiv va aniqlik bilan baholash imkonini beradi. Ommaviy baholash tizimi,
regression tahlil, KQSK asosida modellashtirish, yalpi renta multiplikatori va tiklanish qiymati
kabi usullar mulk qiymatini aniqlashda samarali vositalardir. Ushbu metodlar orqali mulk
qiymatini aniqlashda ishonchlilik va aniqlik ta'minlanadi, bu esa iqtisodiy qarorlar qabul
qilishda muhim ahamiyatga ega.
`
78
Shuningdek, baholash metodlarini to‘g‘ri tanlash va qo‘llash, ko‘chmas mulk bozori
shaffofligini oshiradi, investorlar va tadbirkorlar uchun xavflarni kamaytiradi. Mamlakatimizda
bu yo‘nalishda olib borilayotgan islohotlar, xususan, ommaviy baholash tizimining joriy etilishi,
zamonaviy iqtisodiy modellashtirish usullariga asoslangan, raqamli texnologiyalar bilan
integratsiyalashgan baholash tizimini shakllantirishga xizmat qilmoqda. Kelgusida ko‘chmas
mulk qiymatini aniqlash metodlarini takomillashtirish, xalqaro standartlarga moslashtirish,
iqtisodiy ko‘rsatkichlar bazasini kengaytirish orqali baholash jarayonlarining yanada aniq,
tezkor va adolatli bo‘lishi ta'minlanadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 5-martdagi farmoni. "Ko‘chmas mulkni
ommaviy baholash tizimini joriy etish to‘g‘risida". https://lex.uz/docs/-2009186
2.
“Ko‘chmas mulkni soliqqa tortishda ommaviy baholash”. ResearchGate, 2025.
https://www.researchgate.net/publication/389100553
3.
O‘zbekiston Respublikasining “Mulkni baholash to‘g‘risida”gi qonuni. Lex.uz, 2012.
https://lex.uz/acts/-1545466
4.
“Ko‘chmas
mulkni
qayta
baholash”.
Review.uz,
2025.
https://review.uz/uz/post/pereocenivaya-nedvijimost
5.
“Understanding Commercial Real Estate Valuation: What Investors Need to Know”. NAI
Isaac, 202
