`
94
YOSHLARGA TA’LIM BERISHDA SAN’ATNING ROLI
Abdullayeva Xusnida
Pedagogika - psixologiya va san’atshunoslik fakulteti 2 – bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14667000
Annotatsiya:
San'at ta'limi yoshlarning emotsional, kognitiv va ijtimoiy rivojlanishini
rag'batlantirishda kuchli vosita sifatida tan olingan. Ushbu maqola san'atning yoshlar
ta'limidagi ko'p qirrali rolini o'rganadi, uning ijodiy fikrlash, emotsional ifoda, ijtimoiy
inklyuziya va kognitiv rivojlanishni qanday yaxshilashiga e'tibor qaratadi. Tadqiqot mavjud
adabiyotlarni ko'rib chiqadi, empirik misollarni taqdim etadi va san'atning akademik
muvaffaqiyat va shaxsiy o'sishga ijobiy ta'sirini ko'rsatadi.
Kalit so'zlar:
San'at ta'limi, yoshlar rivojlanishi, ijodkorlik, emotsional ifoda, ijtimoiy
inklyuziya, kognitiv rivojlanish, keng qamrovli ta'lim.
РОЛЬ ИСКУССТВА В ОБРАЗОВАНИИ МОЛОДЕЖИ
Аннотация
. Художественное образование признано мощным инструментом
содействия эмоциональному, познавательному и социальному развитию молодых
людей. В этой статье исследуется многогранная роль искусства в образовании
молодежи, уделяя особое внимание тому, как оно способствует творческому мышлению,
эмоциональному выражению, социальной интеграции и когнитивному развитию. В
исследовании рассматривается существующая литература, приводятся эмпирические
примеры и демонстрируется положительное влияние искусства на академическую
успеваемость и личностный рост.
Ключевые слова:
художественное образование, развитие молодежи, творчество,
выражение эмоций, социальная инклюзивность, когнитивное развитие, всестороннее
образование.
THE ROLE OF THE ARTS IN EDUCATION OF YOUTH
Abstract
. Arts education is recognized as a powerful tool in promoting the emotional,
cognitive, and social development of young people. This article explores the multifaceted role
of the arts in youth education, focusing on how it can enhance creative thinking, emotional
expression, social inclusion, and cognitive development. The study reviews the existing
literature, provides empirical examples, and demonstrates the positive impact of the arts on
academic achievement and personal growth.
Keywords
: Arts education, youth development, creativity, emotional expression, social
inclusion, cognitive development, inclusive education.
KIRISH
San'at uzoq vaqtdan beri madaniyat va inson ifodasining aks ettiruvchisi sifatida xizmat
qilib, muloqot, identifikatsiya va tanqidiy fikrlash vositasi bo‘lib kelgan. Zamonaviy ta’limda
san’at nafaqat qo‘shimcha faoliyat sifatida, balki yoshlarning intellektual va hissiy
rivojlanishida hal qiluvchi element sifatida tobora ko‘proq tan olinmoqda. Ushbu maqola ta'lim
tizimiga san'atni integratsiya qilishni o'rganadi va uning yoshlarning umumiy rivojlanishiga
qanday hissa qo'shishini o'rganadi.
`
95
San'atning ta'limdagi ahamiyati YuNESKO tomonidan alohida ta'kidlangan bo'lib, u
san'atni madaniy savodxonlik va global fuqarolikni rivojlantirishning muhim vositasi sifatida
tan oladi [9]. Biroq, ushbu global tavsiyalarga qaramay, ko'plab ta'lim tizimlari san'atga
qaraganda ilm-fan, texnologiya, muhandislik va matematika (STEM) sohalarini ko'proq
e'tiborga olishadi. Ushbu maqola san'atning ta'limdagi chetlanishini tanqid qiladi va STEM va
san'atning foydalarini qamrab oladigan muvozanatli yondashuvni taklif qiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
San'atning ta'limdagi ahamiyati YuNESKO tomonidan alohida ta'kidlangan bo'lib, u
san'atni madaniy savodxonlik va global fuqarolikni rivojlantirishning muhim vositasi sifatida
tan oladi [9]. Biroq, ko'plab ta'lim tizimlari ilm-fan, texnologiya, muhandislik va matematika
(STEM) sohalariga katta e’tibor qaratib, san‘atni e‘tibordan chetda qoldiradi. O'zbek
adabiyotida ham san'at va ijodning ahamiyati ko'p marotaba ta'kidlangan. Alisher Navoiy "Har
bir ishning asosi ilm va san'atdir" deb, ilmiy bilim va badiiy mahoratning ahamiyatini birdek
yuqori baholaydi[3]. Abdulla Qodiriy esa "Ijodkorlik qalb va aqlning uyg'unligidir" degan
so'zlari bilan san'atning inson kamolotidagi rolini yorqin ifodalagan[1]. Bu fikrlar san'atning
ta'limdagi o'rnini chuqur anglashga yordam beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
San'at an'anaviy ta'lim ko'pincha e'tibordan chetda qoladigan kognitiv rivojlanishni
yaxshilash qobiliyatiga ega. Gardnerning Ko‘p Intellekt Nazariyasiga ko‘ra, san’at turli xil
intellektual imkoniyatlarni, ayniqsa fazoviy, kinestetik va shaxsiy intellektual imkoniyatlarni
jalb qiladi[7]. Neyrobiologiya bo'yicha tadqiqotlar ham ko'rsatadiki, badiiy faoliyat bilan
shug'ullanish miyaning ikkala yarim sharini ham rag'batlantiradi va ijodiy muammolarni hal
qilish, innovatsiya va xotira saqlanishiga yordam beradi [5]. Bundan tashqari, san’at ta’limi
yoshlarga bugungi murakkab ijtimoiy muhitda kerakli ko‘nikma bo‘lgan hissiy aqlni
rivojlantiradi. San'at o'quvchilarga hissiyotlarni ifodalash, shaxsiyatni o'rganish va qiyin
hayotiy tajribalarni qo'llab-quvvatlovchi, hukmsiz muhitda qayta ishlash imkonini beradi [6].
Bunday hissiy izlanish hissiy boshqaruvni yaxshilashga va boshqalarga hamdardlik qilish
qobiliyatining ortishiga olib kelishi mumkin.
Ijodkorlik 21-asrda eng qadrli ko'nikmalardan biridir va san'at ta'limi uni rivojlantirishda
muhim rol o'ynaydi. Robinsonning fikricha, an'anaviy ta'lim tizimlari ijodkorlikni "o'ldiradi",
chunki ular konformizm va standart testlarga e'tibor qaratadi[8]. Bunga qarshi san'at tajriba
o'tkazishga, diversifikatsiyalangan fikrlashga va mavjud normalarga savol berishga undaydi. Bu
ko'nikmalar nafaqat san'atda, balki ilmiy tadqiqotlardan tortib, tadbirkorlikgacha bo'lgan
barcha sohalarda zarurdir. Bundan tashqari, tanqidiy fikrlash san’at bilan shug‘ullanishning
tabiiy mahsulidir. San’atni tahlil qilish belgilarning talqinini, turli nuqtai nazarlarni tushunishni
va taxminlarni savolga tutishni o'z ichiga oladi. Bu jarayon yoshlarga dunyoni yanada
chuqurroq tushunishni rivojlantirishga va mustaqil fikrlash qobiliyatini oshirishga yordam
beradi. Shunday qilib, san’at ta’limi tanqidiy izlanish uchun katalizator vazifasini o‘taydi va
o‘quvchilarni yuzaki ko‘rinishlardan tashqariga qarashga va murakkab masalalar haqida
chuqur o‘ylashga undaydi.
Tobora xilma-xil va ko‘p madaniyatli jamiyatlarda san’at turli ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi
ko‘prik vazifasini o‘taydi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, san'at bilan shug'ullanish turli xil
muhitlardan kelgan shaxslar birgalikda ishlashi va tajribalarni baham ko'rishi orqali ijtimoiy
`
96
hamjihatlikni rivojlantiradi [4]. Yoshlarga kelganda, birgalikdagi badiiy loyihalarda ishtirok
etish ularni jamiyatning bir qismi ekanini his qilishi va bugungi raqamli asrda ko‘p uchraydigan
ajratilganlik va izolyatsiya hissini kamaytiradi. San'at, shuningdek, ayniqsa, marginal guruhlar
umumiy ta'lim dasturlaridan uzilgan bo'lishi mumkin bo'lgan ta'lim muhitida madaniy merosni
saqlash vositasi sifatida ham xizmat qiladi. O'zbek adabiyotida san'at va uning jamiyatdagi o'rni
haqida yana bir misolni Ahmad Donish keltirgan: "San'at qalbga nur, aqlga esa qanot beradi".[2]
Ushbu mulohaza san'atning intellektual va ma'naviy rivojlanishdagi o'rnini yoritadi.
XULOSA
San‘at yoshlarning ta‘lim va rivojlanish jarayonida beqiyos ahamiyatga ega. U nafaqat
intellektual va hissiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlaydi, balki ijtimoiy va madaniy farqlarga
hurmat bilan qarashni shakllantiradi. San‘at ta‘limi orqali yoshlar faqatgina ijodkorlik va
tanqidiy fikrlashni emas, balki jamiyatda ijtimoiy hamjihatlikni rivojlantirish ko‘nikmalarini
ham o‘zlashtiradilar. Ta‘lim tizimida san‘atga yetarlicha e‘tibor berish orqali yoshlar o‘z
qobiliyatlarini maksimal darajada rivojlantirishlari, madaniy merosni anglashlari va ijodiy
yondashuvga ega bo‘lishlari mumkin. Shu sababli, san‘atni ta‘lim tizimiga chuqur integratsiya
qilish nafaqat yoshlar, balki jamiyatning umumiy rivojlanishi uchun muhimdir.
References:
1.
Abdulla Qodiriy. "O‘tkan kunlar." (Adabiyotshunoslik tahlili asosida.)
2.
Ahmad Donish. "Navodir ul-vaqoe." (Matnshunoslik va sharh asosida.)
3.
Alisher Navoiy. "Xamsa." (O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, tahrir.)
4.
Belfiore E. va Bennett O. "San‘at va ijtimoiy hamjihatlik." Madaniy tadqiqotlar seriyasi,
2008.
5.
Chatterjee A. "San‘at va miyaning kognitiv tadqiqotlari." Neyrobiologiya jurnali, 2014.
6.
Garaigordobil M. va Echebarria A. "San‘at ta‘limining hissiy aqlga ta‘siri." Psixologiya va
ta'lim tadqiqotlari jurnali, 2020.
7.
Gardner H. "Ko‘p Intellekt Nazariyasi." Basic Books, 1983.
8.
Robinson K. "Ijodkorlikni qanday rivojlantirish mumkin." TED Talks va nashr etilgan
maqola, 2006.
9.
YuNESKO "San'at va madaniyatning ta'limdagi roli." Rasmiy hisobot, 2020.
