58
TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA XORIJ TAJRIBALARINI TADBIQ ETISH
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Nosirov Muzaffar Tolib o’g’li
Farg’ona viloyati Rishton tumani
42-umumiy o’rta ta’lim maktabi direktori
muzaffarnosirov1992@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14737021
Annotatsiya:
Ushbu maqolada PIRLS, TIMSS, PISA va TALIS kabi xalqaro baholash
tadqiqotlarida yuqori natijalarni ko‘rsatgan mamlakatlarning ta’lim sifatini baholash tizimi
o‘rganilgan. Tadqiqot ob’ekti sifatida Singapur, Finlyandiya, Xitoy Xalq Respublikasi kabi
davlatlar keltirilgan.
Kalit so`zlar:
PIRLS, TIMSS, PISA va TALIS kabi xalqaro baholash tadqiqotlari, o‘qish
savodxonligi, matematik savodxonlik, tabiiy-ilmiy savodxonlik, ta’lim sifati, ta’lim sifatini
boshqarish.
BMT ning Ta’lim darajasi indeksida 2020 yil ma’lumotlariga ko‘ra O‘zbekiston 189
mamlakat orasida 71 o‘rinni egalladi
1
. Bu albatta, mamlakatimizda so‘nggi yillarda ta’lim
tizimida olib borilayotgan islohotlarning, uzluksiz ta’limning yo‘lga qo‘yilganligi va aholining
99,9 foizining maktab ta’limiga jalb etilganligining natijasidir. Ammo zamonaviy rivojlangan
mamlakatlarda bolalarning maktabga jalb etilishining va savodxonligining o‘zi yetarli emas.
Ularda ta’limning sifati boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish
darajasi, o‘quvchilarning matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan o‘zlashtirish darajasi,
o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasi,
rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitish va ta’lim olish
muhitini hamda o‘qituvchilarning ish sharoitlari bilan belgilanadi. Boshqacha qilib aytganda,
PIRLS, TIMSS, PISA va TALIS kabi xalqaro baholash tadqiqotlari ushbu davlatlarda ta’lim
sifatini aniqlab beradi.
Ta’lim sifatini baholash - mezonlar, ko‘rsatkichlar va boshqalardan foydalangan holda
turli yondashuvlar, tartiblar asosida amalga oshiriladigan murakkab, ko‘p qirrali jarayon.
Ta’lim sifati ta’lim tizimining o‘ziga xos xususiyati sifatida aniqlanishi mumkin, u amalda
erishilgan ta’lim natijalari va ta’lim jarayonini tartibga solish talablariga, ijtimoiy va shaxsiy
talablarning shartlariga muvofiqlik darajasini aks ettiradi. Ta’lim sifati o‘quv adabiyotlarining
sifati va standartlarga javob berishidan, o‘qituvchining bilim va tajribasigacha bo‘lgan tizimni
o‘zida aks ettiradi.
Ushbu bo‘yicha N.A. Zaichenko «ta’lim xizmatlari sifatining akkumulyatorlari” ro‘yxatiga
quyidagilarni kiritadi:
resurslar sifati - kadrlar, kitoblar, moliya, kapital resurslari, o‘quv bazasi, axborot;
muassasalarning sifati - rasmiy va norasmiy qoidalar – maktabdagi o‘quv jarayoni,
obro‘si, maqomi;
tashqi muhit sifati - hudud, aholi, ekologiya ;
faoliyat natijasi sifati: yagona davlat imtihoni, akkreditatsiya ko‘rsatkichlari, maktab
uchun tanlovning mavjudligi;
1
Почему в Сингапуре лучшая в мире система образования? //
https://orensau.ru/ru/obuchenie/pochjemu-
59
ijtimoiy kapitalning sifati: otaonalar va bolalar - maktab kontingentini tashkil etuvchi
oilalar sifati;
xususiy investorlarning mavjudligi3 .
Ta’lim jarayonini tashkil etish ko‘rsatkichlariga o‘quv sharoitlari, inson salohiyati (oliy
ma’lumotli o‘qituvchilarning ulushi, yuqori toifadagi o‘qituvchilarning ulushi, 30 yoshgacha
bo‘lgan o‘qituvchilarning ulushi, nafaqaxo‘rlarning ulushi, professoro‘qituvchilar tarkibi, o‘quv
yuklamalari bo‘yicha o‘qituvchilarning taqsimlanishi, boshqaruv ma’lumotiga ega bo‘lgan
rahbarlarning ulushi), sog‘liqni saqlash (1 va 2-sog‘lomlashtirish guruhlari talabalari ulushi,
100 o‘quvchiga to‘g‘ri keladigan jarohatlar soni, issiq ovqat bilan ta’minlangan talabalar
ulushi), sinfdan tashqari ishlar (sport seksiyalariga jalb qilingan o‘quvchilar ulushi, ijodiy
jamoalarga jalb etilgan o‘quvchilar ulushi) kabilar kiradi.
Singapur ta’lim tizimiga kelsak, ko‘pincha unga nisbatan «mo‘jiza» atamasi qo‘llaniladi.
Darhaqiqat, bor-yo‘g‘i 45 yil ichida birorta ham xalqqa ega bo‘lmagan qashshoq davlatda
dunyodagi eng muvaffaqiyatli ta’lim tizimlaridan birini yaratishi hayratlanarli. So‘nggi o‘n yil
ichida Singapurlik maktab o‘quvchilari PIRLS, TIMSS, PISA xalqaro tadqiqotlari bo‘yicha
birinchi o‘rinlarni mustahkam egallab kelmoqda. Uning bunday muvaffaqiyatli tajribasi
quyidagicha asoslanadi.
Singapur - Ikkinchi jahon urushidan keyin dunyo xaritasida paydo bo‘lgan juda yosh
davlat. 1960-yillarga qadar Buyuk Britaniyaning kichik ko‘p millatli mustamlakasida umumiy
ta’lim tizimi mavjud emas edi. Hukumat ingliz maktablarini asosan mustamlakachilar bolalari
uchun olib bordi, asosiy etnik guruhlar - xitoylar, hindlar va malaylar - ingliz tilini bilmas va
oliy ta’lim olish imkoniyatiga ham ega emas edi. Mustaqillikka erishgach, qashshoqlik va
ishsizlikka qaramay, hukumat inson kapitaliga sarmoya kiritishga qaror qildi. U «intellektual
modernizatsiya» va yagona millat shakllanishiga urg‘u berdi.
Hozirgi bosqichda Xitoyning o‘rta va oliy ta’limni isloh qilish bo‘yicha strategik rejasi
2002 yilda Xitoy Kommunistik partiyasining 16-s’ezdida tasdiqlangan 2020 yilgacha
mamlakatda kichik farovonlik jamiyatini qurish rejalari orqali amalga oshirildi. 2020 yilga
kelib ushbu mezonlar quyidagi istiqbollarni nazarda tutadi: to‘liq o‘rta maktab darajasida
ta’limni kengaytirish; talabalar sonini 32 million kishiga yetkazish; mamlakat aholisining 30%
dan ortig‘ini ta’lim bilan qamrab olish. Shu bilan birga millatning mafkuraviy, axloqiy, ilmiy-
madaniy xususiyatlarini takomillashtirish zarurati ham belgilab berildi
2
.
Finlyandiya, shubhasiz, o‘qish uchun eng yaxshi mamlakatlardan biri. Mamlakat ta’lim
tizimining yuqoriligini ko‘rsatuvchi ayrim dalillar: – Finlyandiya dunyodagi savodxonlik
darajasi yuqori 8-davlatdir; – mamlakatlar bo‘yicha ta’lim reytingida Finlyandiya 2021-yilda
3-o‘rinda jami 1.631K ballga ega; – Finlyandiya o‘rta maktabni tugatish darajasi bo‘yicha eng
yuqori o‘ringa ega; – Jahon Iqtisodiy Forumining Global raqobatbardosh tadqiqoti
Finlyandiyani dunyodagi eng rivojlangan ta’limga ega mamlakat deb topdi. Endi Finlyandiya
ta’lim tizimi har doim ham shunday bo‘lmagan. Agar o‘tmishga qaytadigan bo‘lsak, bu deyarli
50 yil oldin Finlyandiya hukumati ta’lim tizimini o‘rganib chiqdi va hech bir davlatda
qo‘llanilmagan islohotlarni amalga oshirdi. O‘shanda boshlang‘ich ta’limning asosiy
bosqichidan oliy ta’lim darajasigacha bo‘lgan butun tuzilma qayta ishlab chiqildi, u talabalarni
2
Ли Сюй. Эволюция принципа справедливости и его реализация в государственной образовательной политике
Китая: дис. ... канд. полит. наук: 23.00.02 / Ли Сюй. - М., 2015. - 188 с.
60
bosqichma-bosqich hayotiy ko‘nikmalar bilan tarbiyalash shiori bilan qayta yaratildi
3
.
References:
1.
Li Syuy. Evolyusiya prinsipa spravedlivosti i yego realizatsiya v gosudarstvennoy
obrazovatelnoy politike Kitaya: dis. ... kand. polit. nauk: 23.00.02 / Li Syuy. - M., 2015. - 188 s.
2.
Novikova L.A., Ushakova L.K. Osobennosti srednego i vыsshego obrazovaniya v Kitae //
ISOM. 2017. №5-1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennostisrednego-i-vysshego-
obrazovaniya-v-kitae (data obraщeniya: 16.01.2022).
3.
Guleva M.A. Ekonomicheskie problemы sovremennoy sistemы obrazovaniya v KNR:
dis.kand. ekon. nauk: 08.00.14 / Guleva Mariya Aleksandrovna. - M., 2015. - 172 s.
4.
Shturba V.A., Vasilev S.S. Obrazovanie kak sotsialno- kulturnыy fenomen //
Istoricheskaya i sotsialno-obrazovatelnaya mыsl. - 2009. - № 1. - S. 6-18.
5.
Su Szyun’yan’, Syao Su. Osnovnыe formы i tendensii razvitiya sistemы inspektirovaniya
i otsenki shkol v Kitae // Pedagogika. - 2011. - № 1. - S. 94-103.
3
https://bigthink.com/the-present/finland-educationsystem-criticisms/
