112
KORPORATIV BOSHQARUV MODELLARI AFZALLIKLARIDAN
O’ZBEKISTONDA FOYDALANISH IMKONIYATLARI (“O’ZMILLIYBANK’’AJ
MISOLIDA)
Muxtorov Saidakmal Saidkarim o’g’li
O’zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16957759
Korporativ boshqaruv zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida tashkilotlarning barqaror
rivojlanishi, moliyaviy barqarorligi, shaffofligi va raqobatbardoshligini ta’minlashning eng
muhim omillaridan biri hisoblanadi. Dunyo tajribasida korporativ boshqaruvning turli
modellari shakllangan bo‘lib, ular turli mamlakatlar iqtisodiy tizimi, huquqiy muhit va madaniy
an’analari asosida rivojlanib kelgan. O‘zbekiston sharoitida ushbu modellarning afzalliklarini
o‘rganish va ularni amaliyotga tatbiq etish bank sektorining, xususan, “O‘zmilliybank” AJning
faoliyatini yanada samarali va xalqaro standartlarga moslashtirish imkonini beradi.
Korporativ boshqaruv tushunchasi kompaniya ichida aksiyadorlar, kuzatuv kengashi, ijro
organlari va boshqa manfaatdor tomonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi tizimni
anglatadi. Jahon amaliyotida keng tarqalgan asosiy korporativ boshqaruv modellari
quyidagilardan iborat:
1.
Anglo-amerika modeli – AQSh va Buyuk Britaniya tajribasiga asoslangan, aksiyadorlar
manfaatlarini ustuvor qo‘yuvchi, kapital bozorining rivojlanganligi va mustaqil
direktorlar institutiga tayangan model. Bu modelda korporativ qarorlar aksiyadorlar
qiymatini oshirishga qaratiladi.
2.
Germaniya modeli
– ikki pog‘onali boshqaruv tizimi (kuzatuv kengashi va boshqaruv
kengashi)ga ega bo‘lib, aksiyadorlar bilan bir qatorda xodimlar manfaatlarini ham
himoya qilishga urg‘u beradi. Bu modelda uzoq muddatli barqarorlik va ishlab chiqarish
samaradorligi asosiy yo‘nalish hisoblanadi.
3.
Yaponiya modeli – korporativ boshqaruvda strategik hamkorlik, uzoq muddatli ishchi-
xodim aloqalari, banklarning kompaniyalar ustidan bevosita ta’siri hamda “keiretsu”
kabi integratsion tuzilmalar mavjud.
Har bir modelning o‘ziga xos ustunliklari bor. Anglo-amerika modeli aksiyadorlar
qiymatini tezkor oshirishda samarali bo‘lsa, Germaniya modeli ijtimoiy mas’uliyat va
manfaatdor tomonlar o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlaydi. Yaponiya modeli esa uzoq muddatli
barqarorlik va hamkorlik aloqalarini kuchaytiradi.
O‘zbekistonda korporativ boshqaruv so‘nggi yillarda sezilarli darajada rivojlanmoqda.
Qimmatli qog‘ozlar bozorining bosqichma-bosqich liberallashuvi, bank tizimida xorijiy
investorlarni jalb qilish, shaffoflik va hisobotdorlikni oshirish bo‘yicha qator islohotlar amalga
oshirilmoqda. Shu nuqtayi nazardan, xorijiy korporativ boshqaruv modellari elementlarini
milliy amaliyotga tatbiq etish zaruriyati ortmoqda.
“O‘zmilliybank” AJ O‘zbekistonning yirik davlat ulushiga ega tijorat banklaridan biri
sifatida korporativ boshqaruv tizimini joriy etishda yetakchi rol o‘ynaydi. Bankda aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishi, kuzatuv kengashi, boshqaruv kengashi hamda mustaqil direktorlar faoliyati
yo‘lga qo‘yilgan. Shu bilan birga, ichki audit xizmati, komplayens nazorati, risklarni boshqarish
bo‘limi kabi mexanizmlar faoliyat yuritadi.
113
Korporativ boshqaruvning jahon tajribasidan “O‘zmilliybank” AJ misolida foydalanish
imkoniyatlarini quyidagi yo‘nalishlarda ko‘rish mumkin:
Mustaqil direktorlar institutini rivojlantirish – Anglo-amerika modelidagi kabi mustaqil
direktorlar sonini oshirish, ularning vakolat va mas’uliyatini kuchaytirish bank
qarorlarining xolis va strategik bo‘lishiga yordam beradi.
Ikkilik boshqaruv tizimidan foydalanish – Germaniya modelidagi kabi kuzatuv kengashi
va boshqaruv kengashining funksiyalarini aniq ajratish, manfaatlar to‘qnashuvini
kamaytiradi.
Strategik hamkorlikni kuchaytirish
– Yaponiya modelidan olingan uzoq muddatli
hamkorlik, banklar va yirik mijozlar o‘rtasidagi barqaror aloqalarni rivojlantirish
bankning kredit portfelini sifat jihatdan yaxshilash imkonini beradi.
Shaffoflik va ochiqlikni oshirish – xalqaro standartlarga mos ravishda moliyaviy va
nomoliyaviy hisobotlarni keng jamoatchilikka taqdim etish orqali bankka bo‘lgan
ishonchni mustahkamlash.
Aksiyadorlar bilan samarali muloqot
– aksiyadorlar yig‘ilishlarini interaktiv formatda
o‘tkazish, ularning takliflarini tezkor qayd etish va amalga oshirish.
Risklarni kompleks boshqarish
– risklarni baholash va monitoring qilish bo‘yicha ilg‘or
xalqaro tajribalarni joriy etish, shu jumladan, stress-testlar va ssenariy tahlillaridan
foydalanish.
Korporativ
boshqaruvning
afzalliklari
O‘zbekistonda
bank
sektorining
raqobatbardoshligini oshirish, xorijiy investitsiyalar oqimini ko‘paytirish, moliyaviy
barqarorlikni mustahkamlashda bevosita rol o‘ynaydi. “O‘zmilliybank” AJ misolida bunday
yondashuv nafaqat bankning o‘zini, balki butun moliya tizimini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Yuqorida sanab o‘tilgan imkoniyatlarni amalga oshirish uchun quyidagi strategik
qadamlar muhim: korporativ boshqaruv bo‘yicha milliy standartlarni jahon andozalariga
yaqinlashtirish, boshqaruv organlari vakillari va xodimlarining malakasini oshirish, axborot
texnologiyalari orqali boshqaruv jarayonlarini optimallashtirish, aksiyadorlar va mijozlar bilan
ochiq muloqotni yo‘lga qo‘yish.
Umuman olganda, korporativ boshqaruv modellari afzalliklaridan samarali foydalanish
O‘zbekistonda, ayniqsa “O‘zmilliybank” AJ misolida, moliya sektorini sifat jihatdan yangi
bosqichga olib chiqadi. Bu nafaqat bank ichki boshqaruv tizimini mukammallashtiradi, balki
xalqaro maydonda raqobatbardosh moliyaviy institut sifatida tanilishiga zamin yaratadi. Shu
bilan birga, ushbu jarayon mamlakat iqtisodiy xavfsizligi va barqaror rivojlanish strategiyasiga
hamohang bo‘lib xizmat qiladi.
Shuningdek, milliy korporativ boshqaruv standartlarini xalqaro andozalarga
yaqinlashtirish, boshqaruv
organlari
a’zolarining
malakasini
oshirish,
axborot
texnologiyalarini boshqaruv jarayonlariga keng tatbiq etish, aksiyadorlar va mijozlar bilan
ochiq muloqotni rivojlantirish kabi strategik qadamlar ushbu jarayonning muhim tarkibiy
qismlari hisoblanadi. Korporativ boshqaruvning afzalliklaridan foydalanish orqali
“O‘zmilliybank” AJ nafaqat moliyaviy ko‘rsatkichlarini yaxshilashi, balki iqtisodiyotning
barqaror rivojlanishiga ham bevosita hissa qo‘shadi. Bu jarayon mamlakat iqtisodiy xavfsizligi,
investitsion jozibadorligi va moliya tizimi samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
114
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya
qilish to‘g‘risida”gi Qonuni. – Toshkent: Adolat, 2014.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasida bank tizimini isloh
qilish va yanada rivojlantirish strategiyasi to‘g‘risida”gi PF–5992-son Farmoni. – Toshkent,
2020.
3.
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
“Korporativ
boshqaruv
tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–4720-son Qarori. – Toshkent, 2020.
4.
Korporativ boshqaruv kodeksi. – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini
boshqarish agentligi, 2015.
5.
Karimov A. “Korporativ boshqaruvning nazariy asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot va
innovatsion texnologiyalar, 2018.
6.
Rasulov M. “Bank boshqaruvida korporativ tamoyillarni joriy etish masalalari”. – Bank
ishi jurnali, №4, 2021.
7.
OECD Principles of Corporate Governance. – Paris: OECD Publishing, 2015.
8.
Clarke, T. “International Corporate Governance: A Comparative Approach”. – London:
Routledge, 2017.
9.
Tricker, B. “Corporate Governance: Principles, Policies, and Practices”. – Oxford: Oxford
University Press, 2019.
10.
Mallin, C. “Corporate Governance”. – Oxford: Oxford University Press, 2022.
11.
Shleifer, A., Vishny, R. “A Survey of Corporate Governance”. – Journal of Finance, Vol. 52,
No. 2, 1997.
