30
HISOBLASHDAN HAYOTGA: MATEMATIKANING FANLARARO
INTEGRATSIYADAGI O‘RNI
Qalandarova Nazokat Ibrogimovna
Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi Abu Ali ibn Sino nomidagi
ixtisoslashtirilgan maktabning matematika fani o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16830762
Annotatsiya:
Maqolada matematika fanining fanlararo integratsiyalashgan ta’limdagi
o‘rni ochib beriladi. Ayniqsa, o‘quvchilarning tanqidiy va tizimli fikrlashini shakllantirishda,
real hayotiy vaziyatlarni modellashtirishda va boshqa fanlar bilan uyg‘un ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantirishda matematik yondashuvning ahamiyati asoslanadi. Biologiya,
fizika, geografiya va iqtisod fanlari bilan integratsiya orqali o‘quvchilarda chuqur va amaliy
bilimlar shakllanishi ta’kidlanadi. Shuningdek, maqolada fanlararo integratsiya
samaradorligini oshirishga doir metodik tavsiyalar beriladi.
Аннотация:
В статье рассматривается роль математики в межпредметной
интеграции в образовании. Особое внимание уделяется значению математики в
развитии критического и системного мышления учащихся, моделировании жизненных
ситуаций и формировании навыков междисциплинарного взаимодействия.
Подчеркивается, что интеграция с такими предметами, как биология, физика, география
и экономика, способствует формированию глубоких и практических знаний. Также
представлены
методические
рекомендации
по
эффективной
реализации
интегративного подхода.
Abstract:
This article examines the role of mathematics in interdisciplinary integrated
education. It emphasizes the importance of mathematics in developing students’ critical and
systematic thinking, modeling real-life contexts, and enhancing cross-disciplinary collaboration
skills. The integration of mathematics with subjects such as biology, physics, geography, and
economics is shown to deepen students’ practical and applied knowledge. Methodological
recommendations are also presented to improve the effectiveness of integrative teaching
approaches.
Kalit so‘zlar:
fanlararo integratsiya, matematika, modellashtirish, tanqidiy fikrlash,
loyiha asosida o‘qitish, kompetensiya.
Kirish
Bugungi kunda dunyo ta’lim tizimida fanlararo integratsiya, ya’ni turli fanlar o‘rtasidagi
bog‘liqlik asosida bilim berish konsepsiyasi jadal rivojlanmoqda. Ayniqsa, matematika – barcha
tabiiy va ijtimoiy fanlar uchun asosiy mantiqiy platforma vazifasini bajaradi. “Hisoblashdan
hayotga” degan ifoda esa bu fanning hayotiy masalalardagi ahamiyatini, boshqa fanlar bilan
integratsiyadagi markaziy o‘rnini ifodalaydi.
1. Integratsiyalashgan ta’limga zamonaviy yondashuv
Fanlararo integratsiya – o‘quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirish, ularni real hayotiy
vaziyatlarda qo‘llashga tayyorlashga xizmat qiluvchi ta’lim yondashuvidir. O‘zbekistonda
so‘nggi yillarda ixtisoslashtirilgan maktablar, STEAM yondashuvi asosidagi loyihalar, va
integratsiyalashgan darslar orqali bu yo‘nalish keng ommalashmoqda.
2. Matematikaning integratsiyadagi roli
Matematika fani:
Fizika
bilan – harakat, tezlik, energiya hisoblashda
31
Biologiya
bilan – statistik tahlil, modellashtirish, populyatsiyalar dinamikasi
Kimyo
bilan – konsentratsiyalar, modda miqdori, grafik analiz
Geografiya
bilan – statistik xaritalar, relyef va iqlim tahlillari
Informatika
bilan – algoritmlar, mantiqiy fikrlash, kodlash asoslari
orqali uzviy bog‘liq bo‘lib, boshqa fanlardagi chuqur tushunchalarning shakllanishiga
xizmat qiladi.
3. Amaliy misol: Geometrik shakllarda tarix: Me’moriy yodgorliklar tahlili (Xiva
shahri Ichan qal’a 8-9 sinflar)
Tarix fani bilan Geometriyani loyiha orqali bog’lash.
Sinf o‘quvchilari kichik guruhlarga bo’linadi.
Geometrik tahlil: shakllarning nisbatlari, balandlik, radius, aylana segmentlari
hisoblanadi.
Tarixiy izlanishlar: Qurilish tarixi, me’morlar, davr sharoiti haqida ma’lumotlar yig‘iladi.
Har bir guruh loyiha taqdimoti tayyorlayadi: geometrik chizmalar tarixiy izohlar bilan
yoritiladi.
Fan
Yondashuvlar va faoliyat turlari
Geometriya
Minoralar shakli, gumbazlar yuzasi, muqarnas tuzilmalari,
simmetriya, aylana segmentlari, proporsiyalar
Tarix
Yodgorliklarning qurilish davri, tarixiy voqealar bilan bog‘liqligi,
me’morchilik maktablari, buyuk shaxslar nomi bilan bog‘liqlik
Chizmachilik
ART
Binolar va inshootlarning chizmalarini, sxemalar, xaritalar va
grafiklarni chizish. O‘lchamlar asosida geometrik modellar quriladi.
IT/rasm
3D model yaratish, grafik ilovalarda loyihalarni vizuallashtirish
O‘quvchilar obidalarni faqat vizual emas, ilmiy–tahliliy yondashuv bilan ko‘ra boshlaydi.
-Geometrik shakllar real ob’ektlar misolida mustahkamlanadi.
-Fanlar o‘rtasidagi bog‘liqlik tabiiy ravishda shakllanadi.
-Estetik did, vizual tafakkur va jamoaviy ishlash ko‘nikmalari rivojlanadi.
4. O‘quvchilar kompetensiyalarining rivoji
Integratsiyalashgan matematika darslari orqali o‘quvchilar:
Tanqidiy fikrlash
Muammoni yechish
Ma’lumotlar tahlili
Ilmiy izlanishga qiziqish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Xulosa:
Matematika – bu faqat raqamlar emas, balki tafakkur, tahlil va hayotiy
muammolarni yechishga xizmat qiladigan universal til. Uni boshqa fanlar bilan uyg‘unlashtirib
o‘qitish esa ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. “Hisoblashdan hayotga”
yondashuvi orqali ta’limda haqiqiy transformatsiyaga erishish mumkin.
Tavsiyalar
1.
Matematika darslarida integratsiyalashgan loyiha faoliyatlarini yo‘lga qo‘yish.
2.
Fanlararo metodik qo‘llanmalar ishlab chiqish va o‘qituvchilarni ularga tayyorlash.
3.
STEAM konsepsiyasi asosida o‘quvchilarning tadqiqot faoliyatini rag‘batlantirish.
32
4.
O‘zbekiston tajribasini xalqaro platformalarda targ‘ib qilish.
Metodik ahamiyati:
Tarixiy faktlar bilan matematik formulalarni birlashtirish orqali tahliliy fikrlash
rivojlanadi.
O‘quvchilarning estetik didi, mustaqil ishlash ko‘nikmasi va texnik tasavvuri kuchayadi.
Integratsiyalashgan loyihalar orqali o‘zaro bog‘liq fanlarda chuqur bilim beriladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
STEAM Education in Practice / R. Yakman.
2.
Назарова М. и др. Межпредметная интеграция в современной школе. – Москва:
Просвещение, 2021.
3.
Tursunov A. “Matematika fanini o‘qitishda integratsiyalashgan yondashuvning pedagogik
imkoniyatlari” // Ta’lim va taraqqiyot, 2023.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ixtisoslashtirilgan maktablar faoliyatini yanada
takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori, 2022-yil.
