46
BARQAROR RIVOJLANISH MAQSADLARIGA ERISHISHDA KORPORATIV
MOLIYANING ROLI
Kurbanova Nigora Azadovna
O’zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16402918
Zamonaviy dunyoda iqtisodiy taraqqiyot va ekologik, ijtimoiy barqarorlik o‘rtasidagi
muvozanatni saqlash insoniyat oldidagi eng dolzarb vazifalardan biriga aylangan. Birlashgan
Millatlar Tashkiloti tomonidan ilgari surilgan Barqaror rivojlanish maqsadlari (BRM) 2030
yilgacha global miqyosda ijtimoiy, ekologik va iqtisodiy muammolarga yechim topishga
qaratilgan keng qamrovli strategik yo‘nalishdir. Ushbu maqsadlar ichida qashshoqlikka
barham berish, sifatli ta'lim, toza suv va sanitariya, energiya manbalaridan oqilona
foydalanish, iqlim o‘zgarishiga qarshi choralar ko‘rish kabi ustuvor yo‘nalishlar mavjud bo‘lib,
ularga erishishda barcha ijtimoiy-iqtisodiy institutlar, xususan, korporativ sektor faol ishtirok
etishi zarur. Shu nuqtayi nazardan, barqaror rivojlanishga erishishda korporativ moliyaning
o‘rni va roli tobora ortib bormoqda.
Korporativ moliya — bu korxonalar moliyaviy resurslarini boshqarish, investitsiyalarni
rejalashtirish, tavakkalchilikni baholash, foyda va kapital oqimlarini optimallashtirish orqali
kompaniyaning uzoq muddatli qiymatini oshirishga qaratilgan faoliyatdir. Ammo endilikda
ushbu tushuncha faqat iqtisodiy manfaatlar bilan cheklanmay, ekologik va ijtimoiy jihatlarni
ham o‘z ichiga oluvchi keng qamrovli tushunchaga aylanmoqda. Yashil moliya, ijtimoiy
investitsiyalar, ESG (Environmental, Social, Governance) ko‘rsatkichlariga asoslangan
moliyaviy qarorlar qabul qilish orqali korporatsiyalar nafaqat o‘z foydasini ko‘zlaydi, balki
jamiyat oldidagi mas'uliyatini ham anglaydi. Bunday yondashuv nafaqat kompaniyaning
obro‘sini oshiradi, balki uzoq muddatli barqarorlikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Korxonalar o‘z moliyaviy strategiyalarini qayta ko‘rib chiqib, barqarorlikni
moliyalashtirish mexanizmlarini joriy etish orqali BRMga faol hissa qo‘shishi mumkin.
Masalan, yashil obligatsiyalar chiqarish, ekologik loyihalarni moliyalashtirish, qayta
tiklanadigan energiya manbalariga sarmoya kiritish, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlash
va ijtimoiy ta'sir investitsiyalarini amalga oshirish bugungi kun korporativ moliyasining
muhim yo‘nalishlariga aylangan. Bu esa o‘z navbatida kompaniyaning moliyaviy
barqarorligini saqlagan holda, ijtimoiy mas'uliyatli faoliyat yuritishini ta'minlaydi.
Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, rivojlangan davlatlardagi yirik kompaniyalar BRMga
erishishda muhim rol o‘ynab, o‘z moliyaviy siyosatlarini barqaror rivojlanish tamoyillari
asosida shakllantirmoqda. Masalan, AQSh, Germaniya, Yaponiya va Skandinaviya
mamlakatlaridagi kompaniyalar ESG ko‘rsatkichlarini asosiy moliyaviy indikatorlardan biri
sifatida qabul qilmoqda. Ular iqlim o‘zgarishiga moslashuv, chiqindilarni kamaytirish,
energiya samaradorligini oshirish va gender tengligini ta'minlashga yo‘naltirilgan moliyaviy
qarorlar qabul qilmoqda. Natijada bu korxonalar nafaqat ijtimoiy obro‘-e'tibor qozonmoqda,
balki investorlar ishonchini orttirgan holda, moliyaviy barqarorlikka erishmoqda.
O‘zbekiston sharoitida ham korporativ moliyaviy boshqaruv sohasida muhim islohotlar
amalga oshirilmoqda. Xususan, 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston
taraqqiyot strategiyasida ekologik xavfsizlik, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash, yashil
47
iqtisodiyotga o‘tish kabi ustuvor yo‘nalishlar belgilanib, ushbu yo‘nalishlarga moliyaviy
resurslar jalb etilishi ko‘zda tutilgan. Bunda xususiy sektor, ayniqsa, korporatsiyalarning faol
ishtiroki zarur. Yashil moliyalashtirish mexanizmlarini yo‘lga qo‘yish, xalqaro moliyaviy
institutlar bilan hamkorlikda ijtimoiy va ekologik loyihalarni amalga oshirish, investorlarga
BRM doirasida sarmoya kiritish uchun qulay muhit yaratish mamlakatimizda korporativ
moliyaning strategik ahamiyatini oshirmoqda.
Biroq bu yo‘lda qator muammolar ham mavjud. Xususan, ko‘plab kompaniyalarda ESG
ko‘rsatkichlarini joriy etish amaliyoti hali sust rivojlangan, yashil moliya bozorining yetarlicha
shakllanmagani, investorlarning xabardorligi pastligi, normativ-huquqiy bazaning to‘liq
emasligi BRMga erishish yo‘lida korporativ sektor ishtirokini cheklab qo‘ymoqda. Shu bois,
korporativ moliyani barqaror rivojlanish maqsadlariga yo‘naltirish uchun quyidagi chora-
tadbirlar zarur: birinchidan, korporatsiyalarda strategik moliyaviy rejalarni ESG mezonlariga
asoslash; ikkinchidan, yashil obligatsiyalar va ijtimoiy obligatsiyalar kabi moliyaviy
vositalarni amaliyotga joriy etish; uchinchidan, korporativ boshqaruvda shaffoflik va hisobot
berish tizimini takomillashtirish; to‘rtinchidan, xodimlar va rahbarlar uchun BRM va ESG
bo‘yicha malaka oshirish dasturlarini yo‘lga qo‘yish.
Xulosa qilib aytganda, korporativ moliyaning barqaror rivojlanish maqsadlariga
erishishdagi roli juda muhimdir. Bu faqat iqtisodiy samaradorlikni emas, balki ekologik va
ijtimoiy barqarorlikni ham ko‘zda tutadi. Bugungi globallashuv va iqlim o‘zgarishi sharoitida
korporatsiyalar o‘z faoliyatini yangicha, barqaror yondashuv asosida yuritishi zarur. Zero, har
bir korxona o‘zining moliyaviy qarorlari orqali nafaqat foyda olishga, balki kelajak avlodlar
uchun qulay va yashashga arzigulik muhit yaratishga xizmat qilishi lozim. Shundagina
korporativ moliya nafaqat kompaniya daromadining manbai, balki jamiyat taraqqiyotining
omili bo‘la oladi. Shu nuqtayi nazardan, zamonaviy korporativ moliya bugun an’anaviy
daromad va xarajatlar tahlilidan tashqariga chiqib, ekologik va ijtimoiy ko‘rsatkichlarni ham
e’tiborga oluvchi kompleks yondashuvni shakllantirmoqda. Aynan shunday yondashuvlargina
korxonaga nafaqat barqaror bozor mavqeini saqlab qolish, balki ijtimoiy e’tibor va
jamoatchilik ishonchini qozonish imkonini beradi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Hasanova M.Q. (2021).
Korporativ moliya: nazariya va amaliyot
. Toshkent: Iqtisodiyot va
moliya nashriyoti. – 328 b.
2.
Mahmudov Sh.K. (2022). “O‘zbekistonda korporativ boshqaruv va ESG mezonlarini joriy
etishning moliyaviy ahamiyati”.
Moliyaviy va iqtisodiy tadqiqotlar jurnali
, №4, 25–31-betlar.
3.
Karimov S.M. (2023). “Yashil iqtisodiyotga o‘tishda moliyaviy strategiyalarning
ahamiyati”.
Barqaror rivojlanish ilmiy-amaliy jurnali
, №1(11), 43–50-betlar.
4.
Damodaran A. (2010).
Corporate Finance: Theory and Practice
. New York: John Wiley &
Sons. – 992 p.
5.
Sachs J.D. (2015).
The Age of Sustainable Development
. New York: Columbia University
Press. – 543 p.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti (2022).
Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot
strategiyasi: 2022–2026 yillar
. Toshkent: Prezident matbuot xizmati. – 104 b.
48
7.
Krugman P., Obstfeld M. (2017).
International Economics: Theory and Policy
. 10th
edition. Boston: Pearson Education. – 865 p.
8.
Xayitov F.X. (2021).
Korporativ boshqaruv asoslari
. Toshkent: Iqtisodiyot va ta'lim
nashriyoti. – 276 b.
9.
OECD (2021).
ESG Investing and Corporate Sustainability
. Paris: Organisation for
Economic Co-operation and Development. – 72 p.
10.
BMT (2015).
Barqaror rivojlanish maqsadlari – 2030 kun tartibi
. Birlashgan Millatlar
Tashkiloti
Rivojlanish
dasturi.
[Qisqacha
onlayn
manba:
