YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
48
YOSHLARNI HARBIY-VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHDA
AXLOQIY IDEALNING IJTIMOIY-FALSAFIY INTEGRATSIYASI
Rahmonov Abrorbek Rustamovich
Samarqand viloyati Nurobod tumani 36184 harbiy qism komandiri
https://doi.org/10.5281/zenodo.13335478
Annotatsiya.
Ushbu maqolada yoshlarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash
kontekstida axloqiy idealning ijtimoiy-falsafiy integratsiyasi ko‘rib chiqiladi. Falsafiy va
sotsiologik nuqtai nazarlarni tanqidiy tahlil qilish orqali tadqiqot harbiy-vatanparvarlik
tarbiyasi doirasida axloqiy ideallar qanday shakllantirilishi, uzatilishi va ichkilashtirilishini
o'rganadi. Tadqiqot shuningdek, ushbu ideallarni zamonaviy jamiyat qadriyatlari va harbiy-
vatanparvarlik tarbiyasining o'ziga xos talablari bilan uyg'unlashtirishdagi muammolar va
imkoniyatlarni yoritadi.
Kalit so‘zlar:
Axloqiy ideallar, Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasi, Ijtimoiy-falsafiy
integratsiya, Axloqiy asos, Yoshlar tarbiyasi, Fuqarolik burchi, Falsafiy asoslar.
Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasi azaldan, ayniqsa, milliy mudofaa va fuqarolik burchi
yuksak qadrlanadigan jamiyatlarda yoshlarning ma’naviy-axloqiy asoslarini shakllantirishning
hal qiluvchi elementi sifatida e’tirof etilgan. Bu doirada axloqiy ideallarning integratsiyasi
nafaqat burch va sadoqat tuyg'usini uyg'otishga, balki harbiy sharoitlarda axloqiy xatti-
harakatlarga rahbarlik qiluvchi falsafiy asoslarni chuqurroq tushunishga xizmat qiladi. Ushbu
maqola ushbu integratsiyaning ijtimoiy-falsafiy jihatlarini o‘rganishga, harbiy-vatanparvarlik
tarbiyasi tizimida axloqiy ideallar qanday tarbiyalanishi va ularning yoshlarning har
tomonlama rivojlanishidagi roliga e’tibor qaratishga qaratilgan.
Axloqiy ideallar eng yuqori axloqiy me'yorlarni o'zida mujassam etgan mavhum
tamoyillar bo'lib, individual va jamoaviy xatti-harakatlar uchun yo'l ko'rsatuvchi mayoq bo'lib
xizmat qiladi. Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasi doirasida bu g‘oyalar ko‘pincha mardlik, sadoqat,
burch, or-nomus kabi qadriyatlarni o‘z ichiga oladi. Bu tamoyillar nafaqat ta'lim dasturlari
orqali aniq o'rgatiladi, balki milliy rivoyatda hurmatga sazovor bo'lgan o'qituvchilar, harbiy
rahbarlar va tarixiy shaxslarning xatti-harakatlari orqali ham modellashtiriladi.
Bu axloqiy ideallarning falsafiy ildizlarini turli axloqiy nazariyalar, jumladan, burch va
majburiyatni ta’kidlaydigan deontologik etika va axloqiy yuksaklikni namoyon etuvchi xarakter
xususiyatlarini tarbiyalashga qaratilgan ezgulik etikasi bilan bog‘lash mumkin. Bu asoslar
axloqiy ideallar harbiy-vatanparvarlik tarbiyasi bilan qanday uyg‘unlashgani va ular
yoshlarning axloqiy ongini qanday shakllantirishini tushunish uchun nazariy asos bo‘lib xizmat
qiladi.
Axloqiy ideallarning harbiy-vatanparvarlik tarbiyasiga integratsiyalashuvi falsafiy
nazariya va ijtimoiy amaliyotning murakkab o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi. Bu jarayon ushbu
ideallarning ta’lim tizimida qanday talqin qilinishi, uzatilishi va o‘zlashtirilishini tanqidiy
tekshirishni talab qiladi.
Ushbu integratsiyadagi asosiy muammolardan biri an'anaviy axloqiy ideallar va
zamonaviy jamiyat qadriyatlari o'rtasidagi ziddiyatdir. Masalan, harbiy sharoitlarda sodiqlik va
itoatkorlikka so'zsiz urg'u berish ba'zan tanqidiy fikrlash va individual avtonomiyaning
demokratik qadriyatlariga zid bo'lishi mumkin. Bu keskinlik, harbiy-vatanparvarlik tarbiyasida
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
49
qo'llab-quvvatlanadigan axloqiy g'oyalar jamiyatni boshqaradigan kengroq axloqiy tamoyillar
bilan uyg'unlashgan holda, ehtiyotkorlik bilan muvozanatli harakatni talab qiladi.
Ijtimoiy-falsafiy nuqtai nazardan, bu integratsiya yoshlarning turli kelib chiqishi va
tajribalariga murojaat qilishni, axloqiy ideallarning zamonaviy jamiyatning plyuralistik
tabiatini qamrab oluvchi va aks ettiruvchi tarzda yetkazilishini ta'minlashni ham o'z ichiga
oladi. Bu zamonaviy axloqiy tashvishlar nuqtai nazaridan an'anaviy ideallarni qayta talqin
qilishni yoki bugungi yoshlarning tajribalari bilan rezonanslashadigan yangi ideallarni ishlab
chiqishni o'z ichiga olishi mumkin.
Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasida axloqiy g'oyalarni ijtimoiy-falsafiy integratsiyalashda
o'qituvchilar va harbiy rahbarlar muhim rol o'ynaydi. Ularning mas'uliyati faqat bilimlarni
uzatishdan tashqarida; o‘quvchilar ongiga singdirmoqchi bo‘lgan axloqiy g‘oyalarni
gavdalantirish vazifasi yuklatilgan. Buning uchun ushbu ideallar asosini tashkil etuvchi falsafiy
tamoyillarni chuqur tushunish va ularni axloqiy xulq-atvor uchun amaliy qo'llanmaga
aylantirish qobiliyati talab etiladi.
Qolaversa, o‘qituvchilar va harbiy rahbarlar o‘zlari targ‘ib qilayotgan axloqiy g‘oyalar turli
yoshlar guruhlari tomonidan turlicha talqin qilinishi mumkinligini tan olgan holda, ular faoliyat
yuritayotgan ijtimoiy va madaniy sharoitlarga mos kelishi kerak. Bu o'qitishga moslashuvchan
va moslashuvchan yondashuvni, o'quvchilarning o'zgaruvchan ehtiyojlari va istiqbollariga
javob beradigan yondashuvni talab qiladi.
Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasida axloqiy g‘oyalarni ijtimoiy-falsafiy integratsiyalashuvi
muammolarga to‘la, jumladan, mafkuraviy qat’iylik potentsiali, ma’naviy ajralish xavfi,
an’anaviy ideallarni zamonaviy axloqiy me’yorlar bilan uyg‘unlashtirish qiyinligi. Shu bilan
birga, u harbiy-vatanparvarlik tarbiyasining yanada axloqiy asoslangan va ijtimoiy mas'uliyatli
shaklini rivojlantirish uchun muhim imkoniyatlarni taqdim etadi.
Bunday imkoniyatlardan biri an'anaviy va zamonaviy axloqiy ideallar o'rtasidagi dialog
potentsialida yotadi, bu esa yanada nozik va kontekstga mos keladigan axloqiy asosni ishlab
chiqishga imkon beradi. Ushbu muloqot o‘tmish va bugungi kun o‘rtasidagi tafovutni bartaraf
etishga yordam beradi, harbiy-vatanparvarlik ta’limi shiddat bilan o‘zgarib borayotgan bugungi
kunda ham dolzarb va mazmunli bo‘lishini ta’minlaydi.
Yana bir imkoniyat - bu yoshlar o'rtasida tanqidiy axloqiy fikrlashni targ'ib qilish, ularni
axloqiy g'oyalar bilan shug'ullanishga, ham intellektual, ham shaxsan mazmunli bo'lishga
undashdir. Bu nafaqat o‘z burchlariga sodiq, balki o‘z harakatlarining axloqiy oqibatlarini ham
chuqur anglaydigan harbiy rahbarlar avlodini tarbiyalashga yordam beradi.
Xulosa
Yoshlarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda axloqiy idealning ijtimoiy-falsafiy
uzviyligi murakkab va serqirra ishdir. Bu an'anaviy qadriyatlarni qo'llab-quvvatlash va
zamonaviy axloqiy tashvishlarga moslashish o'rtasida ehtiyotkorlik bilan muvozanatni talab
qiladi. Axloqiy ideallarning falsafiy asoslari va ularning harbiy-vatanparvarlik tarbiyasida
tutgan o‘rni tanqidiy ko‘z bilan ko‘rib chiqilib, ushbu maqolada axloqiy tarbiyaga chuqur
o‘ylangan va inklyuziv yondashish muhimligi ko‘rsatilgan. Bunday yondashuv yoshlarni
nafaqat harbiy xizmatga tayyorlaydi, balki ularning kengroq ijtimoiy kontekstda axloqiy vosita
sifatidagi rolini chuqurroq tushunishga yordam beradi.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
50
References:
1.
Aristotle. (2000).
Nicomachean Ethics
. (W.D. Ross, Trans.). Oxford University Press.
2.
Kant, I. (1998).
Groundwork of the Metaphysics of Morals
. (M.J. Gregor, Trans.). Cambridge
University Press.
3.
MacIntyre, A. (2007).
After Virtue: A Study in Moral Theory
. University of Notre Dame
Press.
4.
Miller, D. (2000).
Citizenship and National Identity
. Polity Press.
5.
Walzer, M. (1977).
Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations
.
Basic Books.
