YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
68
IJTIMOIY TARMOQLARDA PAYDO BO'LGAN VA KUNDALIK TILGA O'TGAN
YANGI SO'ZLAR TAHLILI
АНАЛИЗ НОВЫХ СЛОВ, ПОЯВИВШИХСЯ В СОЦИАЛЬНЫХ СЕТЯХ И
ПЕРЕШЕДШИХ В ПОВСЕДНЕВНЫЙ ЯЗЫК
ANALYSIS OF NEW WORDS THAT APPEARED ON SOCIAL NETWORKS AND
MOVED TO EVERYDAY LANGUAGE
Suyarova Sug‘diyona Mirhomid qizi
Osiyo Texnologiyalar universiteti
Xorijiy til va adabiyoti yo‘nalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.13832369
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ijtimoiy tarmoqlar orqali kundalik tilimizga kirib kelgan
yangi so'zlar va iboralar tahlil qilinadi. Zamonaviy texnologiyalar va internet tufayli tilning tez
o'zgarishi, yangi so'zlarning paydo bo'lishi va ularning jamiyat tomonidan qabul qilinishi
jarayonlari o'rganiladi. Maqolada adabiyotlar tahlili asosida ijtimoiy tarmoqlarning til
rivojlanishiga ta'siri, neologizmlarning shakllanish yo'llari va ularning kundalik muloqotga
ta'siri muhokama qilinadi.
Kalit so'zlar:
ijtimoiy tarmoqlar, neologizmlar, internet tili, leksikologiya, tilshunoslik,
so'z yasalishi.
Аннотация:
В этой статье будут проанализированы новые слова и фразы,
которые вошли в наш повседневный язык через социальные сети. Благодаря
современным технологиям и интернету изучаются процессы быстрой смены языка,
появления новых слов и их принятия обществом. В статье на основе анализа
литературы обсуждается влияние социальных сетей на развитие языка, способы
образования неологизмов и их влияние на повседневное общение.
Ключевые слова:
социальные сети, неологизмы, интернет-язык, лексикология,
Лингвистика, словообразование.
Abstract:
This article analyzes new words and phrases that have entered our daily
language through social networks. Thanks to modern technologies and the internet, the
processes of rapid language change, the emergence of new words and their acceptance by
society are studied. The article discusses the influence of social networks on the development
of language, the ways of formation of neologisms and their influence on everyday
communication on the basis of literature analysis.
Keywords:
social networks, neologisms, internet language, lexicology, linguistics, word
making.
KIRISH
XXI asrda texnologiyalar va internetning jadal rivojlanishi tufayli tilimiz ham tez
sur'atlarda o'zgarmoqda. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarning keng tarqalishi va ulardan
foydalanuvchilar sonining oshishi tilimizga ko'plab yangi so'z va iboralarning kirib kelishiga
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
69
sabab bo'lmoqda [1]. Bu jarayon tilshunoslar, sotsiologlar va boshqa soha vakillari orasida
katta qiziqish uyg'otmoqda.
Ushbu maqolaning maqsadi ijtimoiy tarmoqlarda paydo bo'lgan va kundalik tilga o'tgan
yangi so'zlarni tahlil qilish, ularning paydo bo'lish sabablarini aniqlash va jamiyatga ta'sirini
o'rganishdir.
USULLAR VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Ushbu tadqiqot adabiyotlar tahlili asosida olib borildi. Bunda o'zbek, rus va ingliz
tillaridagi ilmiy maqolalar, kitoblar va internet manbalari o'rganildi. Adabiyotlar tanlashda
so'nggi 10 yil ichida chop etilgan manbalarga e'tibor qaratildi, chunki ijtimoiy tarmoqlar va
ular bilan bog'liq til o'zgarishlari nisbatan yangi hodisa hisoblanadi.
Adabiyotlar tahlili jarayonida quyidagi mavzular bo'yicha ma'lumotlar to'plandi va tahlil
qilindi:
Ijtimoiy tarmoqlarning til rivojlanishiga ta'siri
Neologizmlarning paydo bo'lish va tarqalish mexanizmlari
Internet tilidagi o'zgarishlar va ularning kundalik muloqotga ta'siri
Yangi so'zlarning lug'at tarkibiga kiritilish jarayoni
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlarining jamiyatga ta'siri
NATIJALAR
Adabiyotlar tahlili natijasida quyidagi asosiy ma'lumotlar aniqlandi:
Ijtimoiy tarmoqlar orqali tilga kirib kelayotgan yangi so'zlarning asosiy turlari:
Akronimlar va qisqartmalar (masalan, LOL - Laughing Out Loud)
Anglitsizmlar va boshqa tillardan o'zlashgan so'zlar
Mavjud so'zlarning yangi ma'nolari (masalan, "virus" so'zining kompyuter viruslari
ma'nosida ishlatilishi)
Emotikonlar va ularning so'z shaklidagi ifodasi
Hashtag va @ belgisi bilan bog'liq yangi iboralar [2]
Yangi so'zlarning paydo bo'lish va tarqalish mexanizmlari:
Foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan kontentning tez tarqalishi
Mashhur shaxslar va inflyuenserlarning ta'siri
Memlar va viral kontentning roli
Ijtimoiy tarmoqlarning algoritmlari orqali ma'lum kontentning ko'proq ko'rsatilishi [3]
Yangi so'zlarning kundalik muloqotga ta'siri:
Muloqot tezligining oshishi va qisqa iboralarning ko'payishi
Yozma va og'zaki nutq o'rtasidagi chegaralarning yo'qolishi
Rasmiy va norasmiy uslublar orasidagi farqlarning kamayishi
Turli yoshdagi va ijtimoiy qatlamlarga mansub insonlar o'rtasidagi til farqlarining
ortishi [4]
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlarining jamiyatga ta'siri:
Milliy tillarning globallashuvi va internatsionalizatsiyasi
Til me'yorlarining o'zgarishi va yangi me'yorlarning shakllanishi
Avlodlar o'rtasidagi muloqot qiyinchiliklarining paydo bo'lishi
Til boyligining ortishi va yangi ifoda vositalarining paydo bo'lishi [5]
TAHLIL VA MUHOKAMA
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
70
Ijtimoiy tarmoqlar orqali tilimizga kirib kelayotgan yangi so'zlar va iboralar til
rivojlanishining tabiiy jarayoni hisoblanadi. Biroq, bu jarayon avvalgiga qaraganda ancha
tezroq va keng ko'lamda sodir bo'lmoqda. Buning asosiy sababi internet va ijtimoiy
tarmoqlarning global miqyosda tarqalgani va ulardan foydalanuvchilar sonining keskin
oshganidir [6].
Yangi so'zlarning paydo bo'lishi va tarqalishi mexanizmlarini tahlil qilganda, ijtimoiy
tarmoqlarning o'ziga xos xususiyatlari muhim rol o'ynayotganini ko'ramiz. Masalan, hashtag
tizimi yangi iboralarning tez tarqalishiga yordam bersa, emotikonlar va qisqartmalar esa
muloqot tezligini oshirish uchun xizmat qiladi [7].
Kundalik muloqotga ta'sirini o'rganish natijasida, ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari
faqat onlayn muhitda qolib ketmayotganini, balki real hayotdagi muloqotga ham sezilarli
ta'sir ko'rsatayotganini ko'rish mumkin. Bu, ayniqsa, yoshlar tilida yaqqol namoyon
bo'lmoqda [8].
Jamiyatga ta'sirini tahlil qilganda, ijobiy va salbiy jihatlarga duch kelamiz. Bir tomondan,
til boyib, yangi ifoda vositalari paydo bo'layotgan bo'lsa, boshqa tomondan, til me'yorlarining
buzilishi va avlodlar o'rtasidagi muloqot qiyinchiliklari kuzatilmoqda [9].
Ijtimoiy tarmoqlar orqali tilimizga kirib kelayotgan yangi so'z va iboralarning ta'siri ko'p
qirrali bo'lib, bu jarayonni turli nuqtai nazardan tahlil qilish mumkin.
Tilshunoslik nuqtai nazaridan:
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari tilshunoslar
uchun katta qiziqish uyg'otmoqda. Bu o'zgarishlar til evolyutsiyasining yangi bosqichi sifatida
qaralmoqda. Crystal (2006) ta'kidlaganidek, internet tili an'anaviy yozma va og'zaki nutq
o'rtasidagi "uchinchi shakl" sifatida paydo bo'lmoqda. Bu yangi shakl o'ziga xos xususiyatlarga
ega bo'lib, unda yozma nutqning aniqlik va tuzilishini, og'zaki nutqning esa tezlik va
emotsionalligini uchratish mumkin.
Yangi so'zlarning paydo bo'lish jarayonini kuzatganda, ularning aksariyati mavjud so'z
yasalish usullari orqali hosil bo'layotganini ko'rish mumkin. Masalan, affiksatsiya (masalan,
"layklamoq" - like+lamoq), kompozitsiya (masalan, "selfi-tayoq"), qisqartirish (masalan, "rep"
- repost) kabi usullar faol qo'llanilmoqda. Shu bilan birga, yangi so'z yasalish usullari ham
paydo bo'lmoqda. Masalan, hashtag orqali so'z va iboralar yasalishi ("#tashkentnights")
bunga misol bo'la oladi.
Bieswanger (2013) ta'kidlaganidek, ijtimoiy tarmoqlardagi til mikro-lingvistik
xususiyatlarga ham ega [7]. Masalan, punktuatsiya qoidalarining o'zgarishi (ko'p nuqta
qo'yish, undov belgisini takrorlash), katta harflardan foydalanish (CONGRATULATIONS) va
boshqalar shular jumlasidandir.
Sotsiologik nuqtai nazardan:
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari jamiyatdagi
ijtimoiy jarayonlarni ham aks ettiradi. Baron (2010) ta'kidlaganidek, onlayn muloqot real
hayotdagi ijtimoiy munosabatlarga katta ta'sir ko'rsatmoqda [5]. Bu, ayniqsa, yoshlar orasida
yaqqol namoyon bo'lmoqda.
Yangi so'z va iboralarni qo'llash orqali yoshlar o'zlarining ijtimoiy guruhga mansubligini
ko'rsatishga harakat qilishadi. Bu esa "til identifikatsiyasi" deb ataladigan hodisani keltirib
chiqarmoqda. Shu bilan birga, bu jarayon avlodlar o'rtasidagi tafovutni kuchaytirib, ba'zan
muloqot qiyinchiliklarini keltirib chiqarishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari ijtimoiy tengsizlikni ham aks ettirishi mumkin.
Masalan, yangi texnologiyalarga kirish imkoniyati cheklangan aholi qatlamlari uchun bu yangi
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
71
til tushunarsiz bo'lib qolishi va natijada ularning ijtimoiy hayotdan chetlashishiga olib kelishi
mumkin.
Madaniy nuqtai nazardan:
Ijtimoiy tarmoqlar orqali kirib kelayotgan yangi so'z va
iboralar ko'pincha global madaniyat ta'sirida shakllanmoqda. Bu esa milliy tillarning o'ziga
xosligiga ta'sir ko'rsatishi mumkin. Masalan, ingliz tilidan o'zlashgan so'zlarning ko'payishi
("like", "share", "post" va boshqalar) bunga misol bo'la oladi.
Biroq, shu bilan birga, ijtimoiy tarmoqlar mahalliy madaniyat va an'analarni aks
ettiruvchi yangi so'z va iboralarning paydo bo'lishiga ham sabab bo'lmoqda. Masalan, o'zbek
tilidagi "paxta post" (paxta terimi haqidagi post) kabi iboralar bunga misol bo'la oladi [9].
Psixologik nuqtai nazardan:
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari insonlarning
psixologik holatiga ham ta'sir ko'rsatmoqda. McCulloch (2019) ta'kidlaganidek, onlayn
muloqotda emotsional holatni ifodalash uchun yangi vositalar paydo bo'lmoqda [6]. Masalan,
emotikonlar va stikerlat foydalanish orqali insonlar o'z his-tuyg'ularini aniqroq va tezroq
ifoda etish imkoniyatiga ega bo'lishmoqda.
Shu bilan birga, bu jarayon ba'zi psixologik muammolarni ham keltirib chiqarishi
mumkin. Masalan, real hayotda emotsiyalarni ifodalashda qiyinchilik, yuzma-yuz muloqotdan
qochish kabi holatlar kuzatilmoqda.
Pedagogik nuqtai nazardan:
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari ta'lim tizimiga
ham ta'sir ko'rsatmoqda. Bir tomondan, o'quvchilar va talabalar uchun yangi bilim manbai
paydo bo'lmoqda. Ular ijtimoiy tarmoqlar orqali turli mamlakatlar madaniyati, tili haqida
ma'lumot olish imkoniyatiga ega bo'lishmoqda.
Boshqa tomondan esa, bu jarayon til me'yorlarining buzilishiga olib kelishi mumkin.
O'quvchilar va talabalar rasmiy va norasmiy uslublar o'rtasidagi farqni ajrata olmaslik, imlo
va grammatika qoidalariga e'tibor bermaslik kabi muammolarga duch kelishmoqda.
Iqtisodiy nuqtai nazardan:
Ijtimoiy tarmoqlardagi yangi so'z va iboralar marketing va
reklama sohasiga katta ta'sir ko'rsatmoqda. Kompaniyalar maqsadli auditoriyaga yetib borish
uchun ijtimoiy tarmoqlardagi yangi til tendensiyalaridan foydalanishmoqda. Bu esa yangi
kasb va mutaxassisliklarning paydo bo'lishiga olib kelmoqda (masalan, SMM-menejer,
kontent-menejer va boshqalar).
Shu bilan birga, ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari yangi iqtisodiy imkoniyatlarni
ham yaratmoqda. Masalan, tarjimonlik xizmatlari, til o'rgatish platformalari, ijtimoiy
tarmoqlar uchun kontent yaratish kabi sohalar rivojlanmoqda.
XULOSA
Ijtimoiy tarmoqlar orqali kundalik tilimizga kirib kelayotgan yangi so'z va iboralar
zamonaviy jamiyatning ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bu jarayon til rivojlanishining
tabiiy qismi bo'lsa-da, uning tezligi va ko'lami oldingi davrlarga nisbatan ancha yuqori.
Tadqiqot natijalariga ko'ra quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
Ijtimoiy tarmoqlar tilning rivojlanishiga kuchli ta'sir ko'rsatmoqda va yangi so'zlarning
paydo bo'lishini tezlashtirmoqda.
Yangi so'zlarning paydo bo'lishi va tarqalishi jarayonida foydalanuvchilar, mashhur
shaxslar va ijtimoiy tarmoq algoritmlari muhim rol o'ynamoqda.
Ijtimoiy tarmoqlardagi til o'zgarishlari kundalik muloqotga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda,
ayniqsa yoshlar tilida.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
72
Bu jarayon jamiyatga ham ijobiy, ham salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, shuning uchun unga
mas'uliyat bilan yondashish lozim.
Kelajakda bu sohada yanada chuqurroq tadqiqotlar o'tkazish, ijtimoiy tarmoqlardagi til
o'zgarishlarini muntazam kuzatib borish va ularning jamiyatga ta'sirini o'rganish muhim
ahamiyatga ega.
References:
1.
Crystal, D. (2006). Language and the Internet. Cambridge University Press.
2.
Gorny, E. (2018). A Dictionary of Internet Slang. New York: Routledge.
3.
Зайцева, С. В. (2019). Интернет-коммуникация как современная форма
межличностного общения. Вестник РУДН. Серия: Теория языка. Семиотика. Семантика,
10(2), 384-398.
4.
Абдусаидова, Н. А. (2021). Ижтимоий тармоқларнинг ўзбек тилига таъсири.
Филология масалалари, 2(31), 45-52.
5.
Baron, N. S. (2010). Always On: Language in an Online and Mobile World. Oxford
University Press.
6.
McCulloch, G. (2019). Because Internet: Understanding the New Rules of Language.
Riverhead Books.
7.
Bieswanger, M. (2013). Micro-linguistic structural features of computer-mediated
communication. In: Herring, S., Stein, D. & Virtanen, T. (eds.) Pragmatics of Computer-
Mediated Communication. Berlin: De Gruyter Mouton, 463-485.
8.
Tagliamonte, S. A. (2016). Teen Talk: The Language of Adolescents. Cambridge
University Press.
9.
Azimova, D. (2020). O'zbek internetida qo'llanilayotgan yangi so'zlar tahlili. O'zbek tili
va adabiyoti, 5, 68-74.
