22
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
RESPUBLIKANÌŃ SHETKI AYMAQLARÌNDA
TELEKOMMUNIKACIYA INFRASTRUKTURALARÌN
RAWAJLANDÌRÌW
Jumanova Zulfiya
Muhammed Al-Xorezmiy atíndaǵí Tashkent Informaciyalíq
Texnologiyalarí Universiteti Nókis Filiali
«Telekommunikaciya Texnologiyalarí hám Kásip Tálim» Fakulteti
«Telekommunikaciya texnologiyalarí» tálim baǵdarı
3 –kurs 303-22 Telekom studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14777172
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi:23-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 25-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 30-yanvar 2025 yil
Bul maqala Qaraqalpaqstan Respublikasınıń
shetki
aymaqlarında
telekommunikaciya
infrastrukturasın rawajlandırıw mashqalaları hám
perspektivaların tallawǵa baǵıshlanǵan. Maqalada
telekommunikaciya sistemalarınıń áhmiyeti, bar
mashqalalar, sonıń ishinde texnikalıq hám finanslıq
qıyınshılıqlar,
sonday-aq,
zamanagóy
texnologiyalardı engiziw imkaniyatları kórip
shıǵıldı. Aymaqlarda optikalıq talshıqlı baylanıs,
jasalma joldas texnologiyası hám mámleketlik-jeke
menshik sheriklik tiykarında investiciyalardı tartıw
jolları
usınıs
etilgen.
Telekommunikaciya
infrastrukturasınıń rawajlanıwı bilimlendiriw,
densawlıqtı saqlaw, isbilermenlik hám mámleketlik
basqarıw tarawlarında qanday ózgerislerdi
keltirip shıǵaratuǵını haqqında pikir júrgizilgen.
Qaraqalpaqstan, telekommunikaciya
infrastrukturası, shetki aymaqlar,
optikalıq talshıqlı baylanıs, jasalma
joldas texnologiyası, mámleketlik-
jeke
menshik
sheriklik,
sanlı
ekonomika,
texnologiyalıq
rawajlanıw, sociallıq teńlik.
Sanlı texnologiyalar búgingi kúnde turmıstıń barlıq tarawlarına kirip barmaqta hám
telekommunikaciya infrastrukturası bul processtiń tiykarǵı quram bólegi bolıp esaplanadı.
Biraq, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń shetki aymaqlarında telekommunikaciya xızmetleriniń
jeterli dárejede rawajlanbaǵanı ekonomikalıq rawajlanıwǵa hám xalıqtıń turmıs dárejesine
unamsız tásir kórsetpekte. Aymaqlardıń sociallıq teńlik hám zamanagóy texnologiyalardan
paydalanıw imkaniyatları boyınsha teń bolıwı mámlekettiń strategiyalıq wazıypalarınan biri
bolıp esaplanadı. Bul maqalada shetki aymaqlardaǵı telekommunikaciya infrastrukturasınıń
áhmiyetli máseleleri, bar mashqalalar, olardı sheshiw jolları hám bul processtiń
perspektivaları keń talqılanadı.
Birinshiden, Qaraqalpaqstannıń shetki aymaqlarında telekommunikaciya infrastrukturasınıń
rawajlanıwı tómen dárejede ekenin atap ótiw kerek. Mobil baylanıs hám internet
xızmetleriniń sapası sezilerli dárejede artta qalǵan. Máselen, óz waqtında texnikalıq xızmet
kórsetiwdiń jetispewshiligi yamasa tarmaq sıyımlıǵınıń tómenligi kóplegen aymaqlarda
baylanıstıń úziliwine alıp keledi.
Ekinshiden, itibar qaratatuǵın bolsaq, infrastruktura qurılısına qaratılǵan investiciyalardıń
jeterli emesligi mashqalalardıń tiykarǵı sebeplerinen biri bolıp esaplanadı. Bunda
23
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
mámleketlik byudjet qarjılarınıń jetispewshiligi yamasa investiciyalıq siyasattıń jaqsı
rejelestirilmegenligi seziledi.
Úshinshiden, aymaqtıń geografiyalıq ózine tánligi de itibardan shette qalmawı kerek. Shól
hám tawlı aymaqlarda baylanıs sistemaların ornatıwdıń qıyınshılıǵı hám de úlken qárejet
talap etiwi qurılıs processlerin páseytedi.
Tórtinshiden, sanlı sawatlılıq dárejesiniń tómenligi de itibarǵa ılayıq mashqala. Kóplegen
aymaqlarda xalıq tek ǵana texnologiyalardan paydalana almay qalmastan, al olar boyınsha
jeterli maǵlıwmatqa iye emes.
Bul mashqalalardı sheshiw ushın arnawlı strategiyalardı islep shıģıw zàrùr. Birinshi gezekte,
telekommunikaciya infrastrukturasın modernizaciyalaw boyınsha keń kólemli joybarlardı
ámelge asırıw zárúr. Tómende bunı ámelge asırıw ushın tiykarǵı baǵdarlar keltirilgen:
1. Optik talshıqlı baylanıs tarmaqların keńeytiw. Bul texnologiya joqarı tezliktegi internet
xızmetlerin usınıw imkaniyatın beredi. Shetki aymaqlarda optikalıq talshıqlı kabellerdi
ornatıw internet qamtıwın sezilerli dárejede arttıradı.
2. Jasalma joldas baylanısınan paydalanıw. Bul sheshim tawlı yamasa baylanıs sistemaların
jetkeriw qıyın bolǵan aymaqlar ushın nátiyjeli bolıp esaplanadı. Jasalma joldas arqalı baylanıs
ornatıw kishi elatlı punktlerde internet xızmetlerin engiziwge járdem beredi.
3. Mámleketlik hám jeke sektor birge islesiwin kúsheytiw. Jeke menshik investiciyalardı
tartıw arqalı infrastrukturanıń rawajlanıwı tezlestiriliwi múmkin. Sonıń menen birge,
mámleket tárepinen subsidiyalar hám jeńilletilgen kreditler beriliwi jeke menshik
kompaniyalar ushın xoshamet boladı [4, 177-180].
4. Jergilikli kadrlardı tayarlaw hám qánigeligin arttırıw. Telekommunikaciya tarawında joqarı
mamanlıqtaǵı qánigelerdi tayarlaw hám olardı shetki aymaqlarǵa tartıw áhmiyetli. Bunıń
nátiyjesinde, xızmetlerdiń sapası artıp, xalıqqa kórsetiletuǵın xızmetler keńeyedi.
5. Málimleme-kommunikaciya texnologiyaları (AKT) tarawında bilimlendiriwdi kúsheytiw.
Mektep hám kolledj oqıw baǵdarlamalarına AKT boyınsha tereńlestirilgen oqıw kursların
kirgiziw, xalıqtıń texnologiyalar boyınsha sawatlılıǵın arttırıwǵa xızmet etedi.
Telekommunikaciya infrastrukturasınıń sociallıq hám ekonomikalıq áhmiyeti úlken bolıp
tabıladı. Sonı atap ótiw kerek, telekommunikaciya sistemaların rawajlandırıwdıń tásiri keń
kólemli. Máselen, tómendegi tarawlarda sezilerli ózgerisler baqlanıwı múmkin:
1. Bilimlendiriw tarawı. Shetki aymaqlarda zamanagóy texnologiyalar járdeminde aralıqtan
bilimlendiriwdi rawajlandırıw, jaslardıń bilim dárejesin arttırıw hám olardı sanlı
ekonomikaǵa tartıw imkaniyatın beredi.
2. Densawlıqtı saqlaw. Telemedicina xızmetlerin rawajlandırıw arqalı alıs aymaqlardaǵı
nawqaslarǵa onlayn másláhátler beriw, diagnostika hám emlewdi ámelge asırıw ańsatlasadı.
3. Biznes hám isbilermenlik. Internet tarmaǵınıń bar ekenligi jergilikli isbilermenlerdiń óz
ónim hám xızmetlerin onlayn platformalarda satıw imkaniyatın keńeytedi. Bul bolsa aymaqlıq
ekonomikanı janlandıradı.
4. Mámleket basqarıwı. Elektron húkimet sistemaların engiziw arqalı mámleketlik
xızmetlerdiń sapasın arttırıwǵa hám xalıqtıń mámleketlik uyımlar menen pikirlesiwin
ápiwayılastırıwǵa erisiledi [[2, 110-113].
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń shetki aymaqlarında telekommunikaciya infrastrukturasın
rawajlandırıw boyınsha mámleketimiz basshısı tárepinen qabıl etilgen qararlar hám ámelge
asırılıp atırǵan ilajlar tómendegilerden ibarat:
2020-jıl 5-oktyabrde Prezident Shavkat Mirziyoyev tárepinen tastıyıqlanǵan bul strategiya
mámleketimizde sanlı infrastrukturanı rawajlandırıw, elektron húkimet sistemasın jetilistiriw
hám málimleme texnologiyaları tarawında bilimlendiriwdi kúsheytiwdi názerde tutadı.
Strategiya sheńberinde shetki aymaqlarda telekommunikaciya xızmetlerin jaqsılawǵa
ayrıqsha itibar qaratılǵan.
24
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
2023-jıl 20-dekabrde ótkerilgen májiliste Prezident Shavkat Mirziyoyev tarmaq hám
aymaqlarda málimleme texnologiyaların rawajlandırıw jáne mámleketlik basqarıwdı
sanlastırıw boyınsha tiykarǵı wazıypalardı belgilep berdi. Májiliste telekommunikaciya
infrastrukturasın jaqsılaw, taraw hám tarmaqlardı sanlastırıwǵa úlken itibar qaratıldı. Usı
jıldıń ózinde bilimlendiriw, bank, qarjı, bajıxana, awıl xojalıǵı, geologiya, kadastr sıyaqlı
tarawlardı sanlı transformaciyalaw sheńberinde 100 baǵdarlamalıq joybar islep shıǵılǵan.
500 den aslam jańa IT kompaniyalar shólkemlestirilip, tarawǵa 475 million dollar tikkeley sırt
el investiciyası kirip kelgen. Jıldıń juwmaǵı menen tarawda xızmetlerdiń kólemi 10 trillion
sumǵa jetiwi, eksportı bolsa 300 million dollardan artıwı kútilmekte.
Májiliste Prezident Shavkat Mirziyoev taraw infrastrukturası, atap aytqanda, internet tezligin
jaqsılaw máselesine itibar qarattı. Ayırım aymaqlarda internet tezligi tómenligi, xalıqaralıq
magistral jollardıń 20 procenti mobil internet penen qamtıp alınbaǵanı kórsetip ótildi. Sanlı
infrastrukturanı rawajlandırıw ushın sırt el investiciyaların tartıw wazıypası qoyıldı. Sonıń
menen birge, kiberqáwipsizlikti kúsheytiw, barlıq elektron tólem sistemaları ushın bul
baǵdarda birden-bir talaplardı islep shıǵıw zárúr ekenligi atap ótildi. Ulıwma, IT xızmetleriniń
kólemin 20 trillion sumǵa, eksporttı 800 million dollarǵa jetkeriw, tarmaqlarda 130
málimleme sistemasın engiziw hám 750 mámleketlik xızmetlerdi tolıq sanlastırıw
baǵdarındaǵı rejelerdi islep shıǵıw áhmiyetli ekenligi atap ótildi [1].
Bul
qarar
hám
ilajlar
Qaraqalpaqstan
Respublikasınıń
shetki
aymaqlarında
telekommunikaciya infrastrukturasın rawajlandırıwǵa qaratılǵan bolıp, xalıqtıń sanlı
xızmetlerden paydalanıw imkaniyatların keńeytedi.
Juwmaq.
Joqarıdaǵılardan kelip shıǵıp, aytıw múmkin, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń
shetki aymaqlarında telekommunikaciya infrastrukturasın rawajlandırıw regionnıń turaqlı
rawajlanıwı ushın áhmiyetli strategiyalıq wazıypa bolıp tabıladı. Mámleket tárepinen izbe-iz
ilajlardıń ámelge asırılıwı hám jeke menshik sektor menen nátiyjeli birge islesiw jolǵa
qoyılıwı bul processti tezlestiredi. Keleshekte, sanlı ekonomika hám zamanagóy
texnologiyalardı engiziw regionnıń global bazar menen integraciyasın bekkemleydi. Sonıń
menen birge, xalıqtıń turmıs dárejesi hám sapasın arttırıwda da úlken áhmiyetke iye.
Paydalanılģan àdebiyatlar
:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini
tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6079-sonli
Farmoni
2. Bobonorova, Y. (2024). O ‘ZBEKISTONDA AXBOROTLASHTRISH-TELEKOMMUNIKATSIYA
FAOLIYATINI STATISTIK TAHLIL QILISH VA MODELLASHTRISH. TADQIQOTLAR. UZ, 30(1),
110-113.
3. Ulaboyevich, X. S., Mamarajab o‘g‘li, X. B., Xurram o‘g‘li, A. A., & Abdulmajid o‘g‘li, Y. S. (2023,
December). O ‘ZBEKISTONDA TELETIBBIYOT AXBOROT KOMMUNIKATSIYA TIZIMLARINI
ISHLAB CHIQISH IMKONIYATLARINING AXAMIYATI. In Past and Future of Medicine:
International Scientific and Practical Conference (Vol. 3, pp. 98-105).
4. Xolmurodovich, S. D. (2024). BARCHA SOHALARDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI JORIY
QILISH VA BOSHQARISHNI TAKOMILLASHTIRISH. THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF
WHOLE WORLDT, 1(1), 177-180.
