29
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
EMOTSIONAL HOLATLAR: TABIATI, BOSHQARUVI VA
TA'SIRI
Arzieva Gawxar
Berdoq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti Pedagogika va
Psixologiya kafedrasi assistanti
Seytmuratov Erlan Zaripbay uli
Berdoq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti Chimboy fakulteti
Amaliy psixologiya yonalishi talabasi
Jan'abaeva Gulbanu Salamat qizi
Berdoq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti Chimboy fakulteti
Amaliy psixologiya yonalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14785514
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi:23-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 25-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 31-yanvar 2025 yil
Ushbu
maqolada
emotsional
holatlarning
psixologik va fiziologik jihatlari tahlil qilingan.
Emotsiyalar inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib,
ularning odamlarning xulq-atvoriga, ijtimoiy
munosabatlariga va sog‘lig‘iga ta'siri katta.
Maqolada emotsional holatlarning turli turlari,
ularni
boshqarish
usullari
va
emotsional
intellektning ahamiyati haqida so‘z boradi.
Emotsional holatlar psixologik va neyrobiologik
jarayonlar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib,
insonlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda muhim
rol o‘ynaydi. Shuningdek, maqolada stress, qo‘rquv,
baxtsizlik va quvonch kabi asosiy emotsiyalarni
boshqarish usullari va ular insonning ijtimoiy
faoliyatiga ta'siri ko‘rib chiqiladi.
Emotsiyalar, psixologiya, emotsional
intellekt,
emotsional
boshqaruv,
xulq-atvor,
inson
xususiyatlari,
ijtimoiy munosabatlar, stress.
Kirish
:
Emotsiyalar insonlarning ichki dunyosining ajralmas qismi bo‘lib, ularning hissiy holatlari
odamlar o‘rtasidagi munosabatlar va jamiyatda o‘z o‘rniga ega. Psixologlar emotsiyalarni
insonning atrofdagi voqealarga javoban yuzaga keladigan kompleks biologik va psixologik
reaksiyalar sifatida ta'riflaydilar. Emotsiyalar nafaqat odamlarning xulq-atvorini, balki
ijtimoiy va ishdagi muvaffaqiyatlarini ham shakllantiradi. Hozirgi psixologiyada emotsiyalarni
boshqarish, emotsional intellekt va stressni boshqarish kabi masalalar alohida e'tibor
qaratilmoqda. Ushbu maqolada emotsional holatlarning tabiati, ular qanday shakllanadi va
qanday boshqarilishi kerakligi haqida so‘z yuritamiz.
Asosiy qism:
1. Emotsional holatlar va ularning tabiati: Emotsiyalar insonning hissiy holati bo‘lib, ular turli
vaziyatlarga qarab farqlanadi. Asosiy emotsiyalar, masalan, quvonch, qo‘rquv, g‘azab, qayg‘u
va nafrat – barcha insonlarda bir xil bo‘lishi mumkin. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
30
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
bu emotsiyalar biroz farq qiladi, lekin ular umumiy psixologik mexanizmlar orqali
boshqariladi. Paul Ekman tomonidan ishlab chiqilgan universal emotsiyalar nazariyasi, bu
holatlar hamma madaniyatlarda bir xil ifodalansa-da, ularning ijtimoiy kontekstdagi ta'siri
turlicha bo‘lishi mumkin.
2. Emotsiyalarning boshqarilishi: Emotsiyalarni boshqarish, ya'ni ularni tartibga solish va
nazorat qilish, insonning ruhiy salomatligi va samarali ishlash uchun juda muhimdir.
Emotsional intellekt (EI) tushunchasi, bu emotsiyalarni aniqlash, tushunish va boshqarish
qobiliyatini anglatadi. Daniel Goleman tomonidan ishlab chiqilgan emotsional intellekt
nazariyasi, odamlarning o‘z hissiyotlarini boshqarish va boshqalar bilan samarali muloqot
qilishda muhim ahamiyatga ega. Odamlar o‘z emotsiyalarini boshqarish orqali stressni
kamaytirish, ijtimoiy munosabatlarni yaxshilash va umumiy farovonlikni oshirishlari mumkin.
3. Emotsiyalar va ijtimoiy munosabatlar: Emotsiyalar ijtimoiy munosabatlarda muhim rol
o‘ynaydi. Ba'zi emotsiyalar, masalan, baxt, sevgisi va quvonch, ijtimoiy aloqalarni
mustahkamlaydi, boshqalari esa, masalan, g‘azab va qo‘rquv, munosabatlarni zaiflashtiradi.
Insonlar o‘rtasidagi emotsional aloqalar muvaffaqiyatli muloqotning asosini tashkil etadi.
Emotsiyalarning ijtimoiy kontekstda ifodalanishi va boshqarilishi, jamiyatdagi tartib va o‘zaro
tushunishni ta'minlaydi.
4. Emotsiyalar va salomatlik: Emotsiyalar inson sog‘lig‘iga ham ta'sir ko‘rsatadi. Stress va
xavotirlik holatlari jismoniy kasalliklar, masalan, yurak kasalliklari, oshqozon yarasi va
boshqalarni keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun emotsiyalarni boshqarish sog‘liqni
saqlash nuqtai nazaridan ham muhimdir. Emotsional holatlarni boshqarishning bir qismi,
mindfulness yoki meditatsiya kabi usullardan foydalanishdir, bu esa stressni kamaytirish va
umumiy salomatlikni yaxshilashda samarali bo‘ladi.
Xulosa
:
Emotsional holatlar inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, ular bizning xulq-atvorimiz,
ijtimoiy munosabatlarimiz va umumiy farovonligimizni shakllantiradi. Emotsiyalarni
boshqarish, ayniqsa emotsional intellektni rivojlantirish, insonlarning jamiyatdagi
faoliyatlarini va shaxsiy hayotini yaxshilashga yordam beradi. Shuningdek, emotsiyalarning
salbiy ta'sirlarini kamaytirish va ijtimoiy munosabatlarni yaxshilash uchun psixologik va
fiziologik usullarni qo‘llash muhim ahamiyatga ega. Emotsional boshqaruv va stressni
kamaytirish usullari insonlar uchun sog‘lom va baxtli hayot kechirishda asosiy omil
hisoblanadi.
Adabiyotlar
:
1. G‘oziev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob.
2.
Xaydarov F.I., Xalilova N.I. Umumiy psixologiya. 2011.
3.
Зимняя Л.А. Педагогическая психология: Учебник для вузов. М., Речь, 2002.
4.
Davletshin M.T., To'ychieva S.M. Umumiy psixologiya T.: TDPU, 2002.
5. Югай A.Х., Мираширова Н.А. “Общая психология” – Tашкент 2014.
6. Дружинина В.. “Психология “. Учебник. “Питер”, 2003.
7.
Болотова А.К., Макарова И.В. Прикладная психология: учебник для вузов. –М.,
Аспект Пресс, 2002.
8.
. Ivanov P.I., Zufarova M.E. Umumiy psixologiya: Pedagogika va psixologiya bakalavriat
ta'lim yo'nalishi talabalari uchun darslik. P.I. Ivanov. M.E. Zufarova; Mas'ul muharrir D.M.
31
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
Mirzajonova; O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta 'lim vazirligi. T.: O'zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2008..
