4
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
EKOTURIZM ORQALI TABIIY RESURSLARDAN BARQAROR
FOYDALANISH
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Informatika va uni o‘qitish metodikasi kafedrasi mudiri PhD, Ilmiy
rahbar, Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Turayeva Sabrina Kamoliddin qizi
Pedagogika fakulteti Biologiya yoʻnalishi 2- kurs talabasi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Negmatova Sevinch Ergash qizi
TATU Qarshi filiali Raqamli iqtisodiyot yo’nalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14763014
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi:23-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 25-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 29-yanvar 2025 yil
Bu
maqola
ekoturizmning
tabiiy
resurslardan barqaror foydalanish bo‘yicha muhim
tushunchalarni va amaliyotlarni yoritadi.Bu
maqola ekoturizmning tabiatni saqlashdagi roli va
barqaror resurslardan foydalanishni ta’minlash
uchun qanday yondashuvlar mavjudligini ko‘rsatib
beradi.
Ekoturizm, qoʻriqxona, eko-
lojalar,
barqaror
amaliyotlar,
Madagascar oroli,Amazonka o‘rmon,
Keniya, Maasai Mara bogʻlari,
Ekoturizm yo‘llari.
Ekoturizm – bu tabiatni saqlab qolish, jamiyatning iqtisodiy rivojlanishini ta’minlash va tabiiy
resurslardan barqaror foydalanishni maqsad qilgan turizm turi. Ekoturizm nafaqat turizm
sohasida yangi imkoniyatlarni ochadi, balki tabiatni asrab-avaylashga yordam beradigan
muhim mexanizm sifatida ishlaydi. Bu yondashuv, resurslarning tejab ishlatilishi va ekologik
izlarning kamaytirilishi bilan birga, mahalliy aholi uchun barqaror iqtisodiy o‘sish
imkoniyatlarini yaratadi.
Ekoturizm, tabiiy resurslardan foydalangan holda atrof-muhitni asrab-avaylash va iqtisodiy
foyda olishni maqsad qilgan turizmning bir turi sifatida keng tarqalgan. Ekoturizmning asosiy
maqsadi – tabiiy manzara va resurslardan barqaror foydalanish, mahalliy jamiyatlarning
iqtisodiy farovonligini oshirish va ekologik izlarni kamaytirishdir. Bugungi kunda
ekoturizmning rivojlanishi, tabiatni saqlab qolish va barqarorlikni ta’minlashda muhim
ahamiyatga ega.
Ekoturizmning barqarorlikka ta’siri.
Ekoturizm orqali tabiiy resurslardan barqaror
foydalanish, atrof-muhitga zarar yetkazmasdan resurslarni to'g'ri boshqarish va
regeneratsiya qilishga yordam beradi. Ekoturizmning asosiy printsiplari quyidagilardan
iborat:
1. Tabiatni asrab-avaylash – Ekoturizmda tabiiy resurslardan foydalanish, resurslarning
qisqarishini oldini olish uchun to‘g‘ri boshqariladi. Buning uchun ekoturizm faoliyatlari,
ekologik izlarni kamaytirishga, flora va faunaning himoyasini ta’minlashga qaratilgan bo'ladi.
2. Mahalliy jamiyatlarga yordam berish – Ekoturizm, mahalliy aholi uchun iqtisodiy foyda
keltiradi. Bular, masalan, qishloq xo‘jaligi, hunarmandchilik, xizmat ko‘rsatish va boshqa
sohalar bo‘yicha yangi ish o‘rinlari yaratish orqali barqaror rivojlanishni ta’minlaydi.
3. Ta’lim va tarbiya – Ekoturizm orqali odamlarni tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga
o‘rgatish mumkin. Ekoturizmning o‘quv dasturlari va tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha
ma'lumotlar aholining atrof-muhitga bo‘lgan mas'uliyatini oshiradi.
5
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
4.Barqaror rivojlanish va ma’rifat – Ekoturizm faqat iqtisodiy manfaatlar bilan cheklanib
qolmay, balki ekologik tarbiya va ta’limni ham rivojlantiradi. Ekoturizmning ta’limiy jihati
orqali turistlar tabiiy resurslar va ularning saqlanishi bo‘yicha bilimga ega bo‘ladi, bu esa
ularni ekologik jihatdan ongli qarorlar qabul qilishga undaydi.
Ekoturizmning barqaror resurslardan foydalanishning bir necha misollari mavjud. Masalan:
Tabiat qo‘riqxonalari va milliy bog‘lar – Bu hududlarda ekoturizm faoliyati orqali o‘rmonlar,
yovvoyi hayvonlar va o‘simliklar turlarining saqlanishi va ularning tabiatdagi o‘rnini tiklash
amalga oshiriladi.
Ekoturizm yo‘llari – Ekoturizmni rivojlantirish uchun tabiatni saqlab qolish yo‘llari bilan
shug‘ullanuvchi yo‘llar va turistik markazlar tashkil etiladi. Bu kabi loyihalar yordamida
resurslarning oqilona boshqarilishi ta’minlanadi.
Barqaror qishloq turizmi – Mahalliy aholi tomonidan taqdim etiladigan turistik xizmatlar,
masalan, organik mahsulotlar ishlab chiqarish yoki turistik yo‘nalishlarni tashkil etish orqali
mahalliy iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash.
Ekoturizmning iqtisodiy foydalari.
Ekoturizm, tabiatni asrab-avaylashga yordam berish
bilan birga, iqtisodiy jihatdan ham foydali bo‘ladi. Barqaror turizm rivojlanishi mahalliy va
milliy iqtisodiyotga o‘sish kiritadi. Ekoturizm sohasidagi yangi ish o‘rinlari va xizmatlar
ko‘rsatish bilan turizm sohasiga qo‘shimcha daromadlar keltiradi. Bu, ayniqsa rivojlanayotgan
mamlakatlar uchun muhim, chunki bu jamiyatlar uchun yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratadi.
Ekoturizmning iqtisodiy foydalari nafaqat mahalliy aholiga yangi ish o‘rinlari yaratishda, balki
umumiy iqtisodiy rivojlanishda ham sezilarli. Turizmdan olinadigan daromad, ekologik va
iqtisodiy jihatdan barqaror bo‘lishi kerak, bu esa resurslarni tejash va ularni qayta tiklashga
imkon beradi.
Yangi ish o‘rinlari yaratish – Ekoturizm xizmatlaridan foydalanadigan mahalliy aholiga yangi
ish o‘rinlari yaratish imkoniyati tug‘iladi.
Mahalliy bizneslarni qo‘llab-quvvatlash – Mahalliy qishloq xo‘jaligi, hunarmandchilik va
boshqa sohalarda barqaror rivojlanish uchun ekoturizm ulkan imkoniyatlar yaratadi.
Milliy va mahalliy iqtisodiyotga foyda keltirish – Ekoturizm orqali olingan daromadlar,
jamiyatlarning iqtisodiy farovonligini oshiradi va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlaydi.
Ekoturizmda tabiiy resurslardan foydalanishning misollari. Ekoturizmning muvaffaqiyatli
misollari turli mamlakatlarda mavjud bo‘lib, ular tabiatni himoya qilish va resurslardan
barqaror foydalanishning samarali usullarini ko‘rsatadi. Ba'zi misollarni ko‘rib chiqamiz:
Madagascar – Bu orolda ekoturizm o‘rmonlarni va yovvoyi hayvonlarni asrab-avaylashga
qaratilgan loyihalar amalga oshirilmoqda. Ekoturizm orqali bu hududda yovvoyi tabiatni
saqlab qolish va mahalliy aholini qo‘llab-quvvatlash amalga oshirildi.
Braziliya, Amazonka – Amazonka o‘rmonda ekoturizm loyihalari yovvoyi tabiatni himoya
qilishga, ekologik ta’lim berishga va mahalliy aholi uchun yangi ish o‘rinlari yaratishga
yordam beradi.
Keniya, Maasai Mara – Keniya milliy bog‘larida turizm faolligi nafaqat yovvoyi hayvonlarni
himoya qilishga, balki mahalliy Maasai qabilasining madaniy merosini saqlashga ham yordam
beradi.
Ekoturizm - bu tabiiy muhitni saqlash, barqaror amaliyotlarni targ'ib qilish va mahalliy
hamjamiyatlarning farovonligiga e'tibor qaratadigan barqaror turizmning bir turi. Bu tabiiy
hududlarga mas'uliyat bilan sayohat qilishni rag'batlantiradi, tabiiy resurslardan kelajak
avlodlar uchun ularning yaxlitligini saqlab qolish uchun foydalanishni ta'minlaydi. Ekoturizm
tabiiy resurslardan barqaror foydalanishga qanday hissa qo‘shishi mumkin:
1. Biologik xilma-xillikni saqlash: Ekoturizm ko'pincha biologik xilma-xillikning ahamiyati
haqida xabardorlikni oshirish orqali tabiatni muhofaza qilish bo'yicha sa'y-harakatlarni
qo'llab-quvvatlaydi. Kirish to'lovlari va ekoturizmdan olinadigan boshqa daromadlar yovvoyi
tabiat va yashash joylarini muhofaza qilishga, milliy bog'lar, qo'riqxonalar va yo'qolib
borayotgan turlarni qo'llab-quvvatlashga yo'naltirilishi mumkin.
6
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
2. Barqaror amaliyotlarni targ‘ib qilish: Ekoturizm chiqindilarni kamaytirish, suvni tejash va
energiya sarfini minimallashtirish kabi ekologik toza amaliyotlarni rag‘batlantiradi. Sayyohlar
va operatorlar ko'pincha o'zlarining atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish bo'yicha, masalan,
piyoda yoki velosipedda sayohat qilish kabi kam ta'sirli sayohat usullarini o'rganishadi.
3. Mahalliy hamjamiyatlarga iqtisodiy foyda: Ekoturizm gidlik, hunarmandchilik va
mehmondoʻstlik xizmatlari kabi turizm bilan bogʻliq faoliyatlar orqali daromad taklif qilish
orqali mahalliy jamoalar uchun barqaror iqtisodiy modelni taʼminlaydi. Bu jamoalarga tabiiy
resurslarni kamaytirmasdan iqtisodiy foyda olish, mahalliy ekotizimlar uchun egalik va
mas'uliyat hissini oshirish imkonini beradi.
4. Atrof-muhit degradatsiyasini minimallashtirish: kam ta'sirli turizmga e'tibor qaratish
orqali ekoturizm ekotizimlarga yukni kamaytiradi. Barqaror infratuzilma, masalan, eko-
lojalar, ekologik toza materiallar va texnikalar bilan qurilgan va tadbirlar atrof-muhitga zarar
etkazmaslik uchun mo'ljallangan (masalan, yo'ldan tashqari transport vositalari o'rniga
piyoda yurish).
5. Ta'lim va xabardorlik: Ekoturizm sayyohlarni ham, mahalliy hamjamiyatlarni ham atrof-
muhitni muhofaza qilish, asrash va tabiiy resurslarni saqlashning ahamiyatini o'rgatishda
asosiy rol o'ynaydi. Bu xabardorlik jamiyatning barqaror amaliyotlarda ko'proq ishtirok
etishiga olib kelishi mumkin.
6. Mas'uliyatli turizmni rag'batlantirish: Ekoturizm mahalliy madaniyatlar va atrof-muhitga
hurmatni ta'kidlaydi, sayohatchilarni hech qanday iz qoldirmaslikka va axloqiy qoidalarga
rioya qilishga undaydi. Sayyohlar tabiatni ekspluatatsiya qilmasdan, uni qadrlashga da'vat
etiladi, turizm ekologik muvozanatni buzmasligini ta'minlaydi.
Tabiatni muhofaza qilishni ta'lim va iqtisodiy imkoniyatlarni uyg'unlashtirish orqali
ekoturizm tabiiy resurslardan barqaror foydalanishga yordam beradi, ekologik, iqtisodiy va
ijtimoiy manfaatlarni muvozanatlashtiradi.
Ekoturizm tabiatni muhofaza qilish, atrof-muhitga ta'sirni minimallashtirish va mahalliy
hamjamiyatlarni qo'llab-quvvatlash orqali tabiiy resurslardan barqaror foydalanishda hal
qiluvchi rol o'ynaydi. Bu qanday hissa qo'shishi haqida qisqacha ma'lumot:
1. Ekotizimlar va yovvoyi tabiatni saqlash: Ekoturizm tabiatni muhofaza qilish va yashash
muhitini tiklash kabi tabiatni muhofaza qilish tashabbuslarini moliyalashtirishi mumkin
bo'lgan daromad olish orqali tabiiy muhitni saqlashga yordam beradi. Ekoturizm faoliyatidan
tushadigan daromadlar ko'pincha yo'qolib ketish xavfi ostida turgan turlar va ekotizimlarni
saqlashga yo'naltiriladi.
2. Barqaror amaliyotlarni rag'batlantirish: Ekoturizm suvni tejash, chiqindilarni boshqarish
va qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish kabi resurslarni mas'uliyatli
boshqarishga yordam beradi. Sayyohlar va operatorlar atrof-muhitga zarar keltirmaydigan
piyoda sayr qilish, qushlarni kuzatish va suv ostida suzish kabi kam ta'sirli faoliyat bilan
shug'ullanishlari tavsiya etiladi.
3. Mahalliy jamoalar uchun iqtisodiy manfaatlar: Ekoturizm tabiiy resurslardan
foydalanmasdan mahalliy jamoalarga iqtisodiy imkoniyatlar beradi.
Mahalliy aholini
sayyohlik, hunarmandchilik va mehmondo'stlik kabi turizm bilan bog'liq tadbirlarga jalb
qilish orqali ekoturizm madaniy va tabiiy merosni saqlab qolgan holda ish o'rinlarini yaratadi.
Olingan daromad mahalliy ekologik loyihalarni ham moliyalashtirishi mumkin.
4. Ekologik ta'lim va xabardorlik: Ekoturizmning asosiy tamoyillaridan biri ham turistlarni,
ham mahalliy aholini tabiatni muhofaza qilishning ahamiyati haqida o'rgatishdir. Bu
xabardorlik chiqindilarni kamaytirish, yovvoyi tabiatni muhofaza qilish va mahalliy tabiatni
muhofaza qilish sa'y-harakatlarini qo'llab-quvvatlash kabi yanada barqaror xatti-harakatlarga
olib kelishi mumkin.
5. Atrof-muhitga ta'sirni kamaytirish: Ekoturizm barqaror amaliyotlarni rag'batlantirish
orqali tabiiy hududlarga zararni minimallashtirishga intiladi. Masalan, ekoturizm faoliyati,
odatda, kam energiya sarflaydigan, kam chiqindili turar joy va ekologik toza transport
7
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
imkoniyatlariga ega bo'lgan minimal hajmga ega bo'lishi uchun mo'ljallangan. Bu sayyohlik
faoliyati natijasida tabiiy resurslardan ortiqcha foydalanilmasligi yoki zarar ko‘rilmasligini
ta’minlaydi.
6. Madaniyatni muhofaza qilish: Ekoturizm mahalliy an'analar va madaniyatlarni turizm
tajribasiga kiritish orqali saqlashni qo'llab-quvvatlaydi. Bu mahalliy jamoalar va ularning
atrof-muhitiga hurmatni rivojlantiradi, madaniy amaliyotlar va tabiiy landshaftlarni kelajak
avlodlar uchun saqlab qolishni ta'minlaydi.
Ushbu strategiyalar orqali ekoturizm tabiiy resurslardan barqaror foydalanishga yordam
beradi, atrof-muhitga ham, unga bog'liq bo'lgan odamlarga ham foyda keltiradi.
Xulosa va takliflar.
Ekoturizm, tabiiy resurslardan barqaror foydalanishni ta’minlashda
muhim vosita hisoblanadi. U ekologik barqarorlikni ta’minlash, mahalliy iqtisodiyotni
rivojlantirish va tabiatni saqlashga yordam beradi. Ekoturizmning rivojlanishi uchun barcha
qatnashuvchilar – davlatlar, turizm tashkilotlari, ekologlar va mahalliy jamoalar – birgalikda
ishlashlari zarur. Shuningdek, ekoturizmning muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun barqaror
boshqaruv va nazorat tizimlari ishlab chiqilishi muhim ahamiyatga ega..Ekoturizm, tabiiy
resurslardan barqaror foydalanishni ta’minlashda samarali vosita sifatida ishlatilmoqda. Bu
jarayon tabiiy muhitni saqlab qolish, ekologik muvozanatni tiklash, va mahalliy jamoalar
uchun iqtisodiy o‘sish imkoniyatlarini yaratish uchun muhimdir. Ekoturizmni rivojlantirish va
uni barqaror boshqarish, kelajak avlodlar uchun tabiatni asrab-avaylashga yordam beradi va
global ekologik barqarorlikni ta’minlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Fletcher, R. (2017). Ecotourism: A Critical Perspective. Routledge.
2.
Honey, M. (2008). Ecotourism and Sustainable Development: Who Owns Paradise?
Island Press.
3.
Balmford, A., et al. (2009). Ecotourism and Conservation in the Tropics. Cambridge
University Press.
4.
Weaver, D. (2001). The Encyclopedia of Ecotourism. CABI Publishing.
5.
Butler, R. W. (2008). Sustainable Tourism: A State-of-the-Art Review. Tourism
Geographies, 10(1), 7-25. Qodirov, F. "OPTIMIZATION OF TELECOMMUNICATIONS POWER
SUPPLY SYSTEMS BASED ON RELIABILITY CRITERIA." Science and innovation 2.A12 (2023):
15-20.
6.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
7.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienc web
academic papers collection. 2023/1/1.
8.
Farrux Qodirov. Zamonaviy trenajyor va simulyatsiya qiluvchi dasturlarning hozirgi
kundagi ahamiyati. Scienceweb academic papers collection. 2023/1/1
9.
Farrux Qodirov. BUSINESS INNOVATION MODEL OF INCOME AND COSTS FROM THE
PROVISION OF MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION. Scienceweb academic papers
collection. 2023/1/1
10.
Farrux Qodirov. ECONOMIC-MATHEMATICAL MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
THE PROVISION OF MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION. Scienceweb academic papers
collection. 2023/1/1
11.
Farrux Qodirov. THE PLACE OF ECONOMETRICAL MODELING OF HEALTHCARE
QUALITY IMPROVEMENT IN THE DIGITAL ECONOMY.
Scienceweb academic papers
collection. 2023/1/1
12.
Farrux Qodirov. DEVELOPMENT OF SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL SYSTEM OF
MANAGEMENT OF INDUSTRIAL ENTERPRISES. Scienceweb academic papers collection.
2023/1/1
8
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
13.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS." Conferencea (2022): 128-130.
14.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "IMPORTANCE OF KASH-HEALTH WEB PORTAL IN THE
DEVELOPMENT OF MEDICAL SERVICES IN THE REGIONS." Conferencea (2022): 80-83.
15.
Qodirov, Farrux. "THE ROLE OF ICT IN THE DEVELOPMENT OF HEALTH
SERVICES." RAQAMLI TRANSFORMATSIYA JARAYONIGA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI
JORIY ETISHDA MA’LUMOTLARNI HIMOYALASH MUAMMOLARI VA YECHIMLARI
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI MA’RUZALAR TO’PLAMI (2022).
16.
Фаррух Қодиров. Аҳолига хизмат кўрсатиш соҳасининг моделлаштиришни
тизимли имитация қилиш. Biznes-Эксперт. Том 173. Номер №5. Страницы 102-106. Дата
публикации 2022.
17.
Farrux, Qodirov. "Foreign experience in the development of medical services to the
population." Хоразм Маъмун академияси (2022).
