11
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
GLOBAL MUAMMOLARNI O‘RGANISHDA INNOVATSION
YONDASHUV: GMS METODIKASI BO‘YICHA AMALIY
TAJRIBA
Parpibayeva Shaxnoza Ismoilovna
238-umumta’lim maktabi “Davlat va huquq asoslari” fani oliy toifali
o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14769277
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi:23-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 25-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 30-yanvar 2025 yil
Mazkur maqola “Iqlim va inson huquqlari:
BMT
sessiyasi”
mavzusi
misolida
Global
muzokaralar simulyatsiyasi (GMS) metodining
ta’limdagi amaliy qo‘llanilishiga bag‘ishlangan.
GMS metodining maqsadi o‘quvchilarda global
muammolar va inson huquqlari bilan bog‘liq
muammolarni anglash, muzokara olib borish
ko‘nikmalarini shakllantirish, shuningdek, tahliliy
va tanqidiy fikrlashni rivojlantirishdan iboratdir.
Ushbu maqola metodik yondashuvlarni yoritish
bilan birga, metodning O‘zbekiston ta’lim tizimida
qo‘llanilish imkoniyatlari va afzalliklarini tahlil
qiladi.
iqlim
o‘zgarishi,
inson
huquqlari,
global
muzokaralar
simulyatsiyasi,
interfaol
ta’lim,
huquqiy ong, tanqidiy fikrlash, BMT
sessiyasi.
KIRISH
Iqlim o‘zgarishi bugungi kunning eng dolzarb global muammolaridan biridir. Tabiiy ofatlar,
ekologik inqiroz va resurslarning tanqisligi kabi jarayonlar nafaqat insonlarning kundalik
hayotiga, balki ularning asosiy huquq va erkinliklariga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu
nuqtai nazardan, yosh avlodni ushbu muammolarni tushunishga va ularni hal qilish
jarayonida faol ishtirok etishga tayyorlash ta’limning muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning so‘zlari ham ushbu mavzuning
ahamiyatini ta’kidlaydi: “Jamiyatda qonun ustuvorligini ta’minlash va inson huquqlarini
himoya qilishni yosh avloddan boshlashimiz zarur.” Ushbu tamoyillar asosida ta’lim tizimiga
innovatsion usullarni joriy etish muhim ahamiyatga ega.
Asosiy qism
Global muzokaralar simulyatsiyasi metodining mohiyati.
Global muzokaralar simulyatsiyasi (GMS) – bu o‘quvchilarning davlatlararo masalalarni
taqlidiy muhitda tahlil qilishi va muammolarni hal qilishda muzokaralar olib borishini
o‘rgatuvchi rolli o‘yin metodidir. Ushbu usul nafaqat nazariy bilimlarni o‘zlashtirish, balki
amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishga ham xizmat qiladi.
Metod maqsadi:
O‘quvchilarda global masalalarni tanqidiy tahlil qilish qobiliyatini
rivojlantirish.
12
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
Davlatlararo munosabatlarni anglash va turli pozitsiyalarni himoya qilish ko‘nikmasini
shakllantirish. Murosaga erishish, muloqot va hamkorlik qilish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni
rivojlantirish.
“Iqlim va inson huquqlari: BMT sessiyasi” mavzusi bo‘yicha GMS metodining qo‘llanilishi
1. Mavzuni belgilash:
Muzokaralar mavzusi: “Iqlim o‘zgarishi va inson huquqlariga ta’siri”. Unda quyidagi masalalar
muhokama qilinadi: Iqlim o‘zgarishi tufayli yuzaga kelayotgan tabiiy ofatlar va qochqinlar
muammosi. Chiqindilarni kamaytirish va rivojlangan davlatlarning javobgarligi.
Rivojlanayotgan davlatlarga moliyaviy va texnologik yordam ko‘rsatish.
2. Guruhlarga bo‘lish: O‘quvchilar 4-5 kishidan iborat guruhlarga bo‘linadi va ularga quyidagi
davlatlarning rollari topshiriladi:
AQSh, Xitoy, Germaniya, Braziliya, Hindiston, Janubiy Afrika
3. Har bir guruhning pozitsiyasini tayyorlash:
Guruhlar o‘z davlatlarining mavzu bo‘yicha rasmiy pozitsiyasini ishlab chiqadi. Masalan:
AQSh: Yashil texnologiyalarni rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlaydi va chiqindilarni
kamaytirishni talab qiladi. Xitoy: Rivojlangan davlatlardan moliyaviy yordam talab qiladi va
sanoat sohasidagi cheklovlarni yumshatishni taklif etadi. Braziliya: Amazon o‘rmonlarini
himoya qilish uchun xalqaro yordam so‘raydi.
4. Muzokaralar jarayoni:
Har bir guruh o‘z pozitsiyasini taqdim etadi va boshqa guruhlar bilan muzokara olib boradi.
Muzokaralarda asosiy e’tibor quyidagilarga qaratiladi: Tabiiy ofatlar oqibatida inson
huquqlarining buzilishi. Resurslar yetishmovchiligi sabab yuzaga kelayotgan muammolar.
Chiqindilarni kamaytirish bo‘yicha global kelishuvlarni ishlab chiqish.
5. Rezolyutsiya qabul qilish:
Muzokaralar natijasida birgalikda quyidagi mazmundagi rezolyutsiya qabul qilinishi mumkin:
2030 yilgacha chiqindilarni 50% ga kamaytirish bo‘yicha xalqaro rejalar ishlab chiqiladi. Iqlim
qochqinlarini himoya qilish uchun maxsus xalqaro fond tashkil etiladi. Yashil texnologiyalarni
rivojlantirish uchun rivojlangan davlatlar rivojlanayotgan davlatlarga yordam ko‘rsatadi.
Baholash mezonlari о‘quvchilarning ishtiroki quyidagi mezonlar asosida baholanadi: 1.
Dalillarning to‘g‘riligi va mantiqiyligi – 10 ball.
2. Muzokara davomida muloqot qobiliyati – 10 ball.
3. Rolni ijro etish va pozitsiyani himoya qilish – 10 ball.
4. Murosaga erishish ko‘nikmasi – 10 ball.
5. Jamoaviy ishlash qobiliyati – 10 ball.
Jami: 50 ball.
Xulosa
Global muzokaralar simulyatsiyasi – bu o‘quv jarayonida innovatsion yondashuv bo‘lib, u
nafaqat o‘quvchilarning huquqiy bilimlarini rivojlantiradi, balki ularni global muammolarni
tushunishga va hal qilishga tayyorlaydi. “Iqlim va inson huquqlari: BMT sessiyasi” mavzusi
13
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON, 2-QISM (YOʻITJ)
misolida mazkur metodni qo‘llash yosh avlodni ekologik va inson huquqlari bilan bog‘liq
masalalarni anglashga o‘rgatadi.
O‘zbekiston ta’lim tizimida ushbu metodni joriy etish orqali o‘quvchilarni huquqiy ongli,
mas’uliyatli va faol fuqarolar sifatida tarbiyalashga erishish mumkin. Shu bois, GMS metodini
ta’lim jarayonida kengroq qo‘llash tavsiya etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (Yangilangan tahriri).
2. BMT Inson huquqlari bo‘yicha Umumjahon Deklaratsiyasi (1948).
3. “The Oxford Handbook of International Human Rights Law” – Dinah Shelton.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy chiqishlari va farmonlari.
5. “Adolat” jurnali tahliliy maqolalari.
