YASMIQ TARKIBIDAGI SUVDA ERIYDIGAN VITAMINLAR MIQDORINI ANIQLASH

ma’lum bo‘lgan eng qadrli oziq-ovqat
mahsulotlaridan biri bo‘lib, uning tarkibiy
tuzilishi sog‘lom oziqlanish va turli xil
biologik jarayonlarni qo‘llab-quvvatlashda
katta ahamiyatga ega [1;-1024b.]. Bu
dukkakli o‘simlik oqsillar, uglevodlar,
mineral moddalar va vitaminlar bilan
boyligi tufayli, ozuqa manbai sifatida
alohida o‘rin tutadi [2;-325-442b]. Yasmiq
tarkibida uchraydigan vitaminlar, xususan,
B guruhi vitaminlari, foliy kislotasi,
shuningdek, antioksidant xususiyatga ega E
va C vitaminlari organizmning turli hayotiy
jarayonlarini rag‘batlantiruvchi muhim
moddalar sifatida ajralib turadi [3;-692-
695b].

Vitaminlar inson salomatligi uchun

ajralmas moddalar bo‘lib, ular fermentativ
reaksiyalarni boshqarish, hujayralarning
regeneratsiyasi,

immun

tizimini

mustahkamlash va modda almashinuvi
jarayonlarida ishtirok etadi [4;-241-266b].
Yasmiqdagi vitaminlar tarkibi nafaqat
organizm uchun zarur bo‘lgan oziq
moddalarni yetkazib berishda, balki yuqori
bioko‘plabligining ta’minlanishida ham
muhimdir [5;-403-476b.]. Xususan, B
guruhi vitaminlari nerv tizimini qo‘llab-
quvvatlashda, energiya ishlab chiqarishda
va qon hujayralarining shakllanishida
muhim

o‘rin

tutsa,

foliy

kislotasi

homiladorlik

davrida

hujayralarning

rivojlanishini ta’minlashda juda zarurdir [6;-
138-144b.].

Universal International Scientific Journal

2025, 2(1)

Universaljurnal.uz

12

7

Shuningdek, antioksidant xususiyatga

ega C va E vitaminlari inson organizmini
erkin radikallar ta’siridan himoya qilishda,
hujayra qarishi jarayonini sekinlashtirishda
va immun tizimini kuchaytirishda alohida
ahamiyatga

egadir

[7;-289b.].

Ushbu

maqolada yasmiq tarkibidagi vitaminlarning
kimyoviy xususiyatlari, ularning biologik
ahamiyati va salomatlikka ko‘rsatadigan
ta’siri ilmiy asoslangan ma’lumotlar asosida
tahlil qilinadi [8;-127-132b.].

TAJRIBA QISM

Foydalanigan reaktiv va jihozlar.

Tajriba uchun iste`molga chiqarilgan qizil
yasmiq donlari olindi. Vitamin B12
“Rhydburg Pharmaceuticals” (Germaniya),
C vitamin “Carl Roth GmbH” (Germaniya),
B9 “DSM Nutritional Products GmbX” dan
(Germaniya), B1, B2, B3, B6, PP vitaminlar
“BLDPharm” (Xitoy) olingan. HPLC
darajadagi

tozalikda

suv,

asetonitril,

kimyoviy toza markadagi sirka kislota va
natriy gidroksidi reaktivlaridan foydalanildi.

Don

tarkibidagi

suvda

eruvchan

vitaminlar miqdorini aniqlash LC-40 Nexera
Lite (Shimadzu, Yaponiya) yuqori samarali
suyuqlik xromatografida amalga oshirildi.

Standart eritmalarni tayyorlash.

C

(CAS 50-81-7), B1 (CAS 59-43-8), B6
(CAS 58-56-0), B3 (CAS 59-67-6), B12
(CAS 68–19–9) va PP (CAS 98-92-0)
vitaminlarning eritmalari (100 mg/l) har bir
vitaminning 5 mg dan miqdori 50 ml 0,1 N
li HCl eritmasida eritib tayyorlanadi. B2
(CAS 83-88-5) va B9 (CAS 59-30-3)
vitaminlarining standart eritmalari ushbu
vitaminlarning 5 mg ni 50 ml 0,025% natriy

gidroksid eritmasida eritib tayyorlandi.
So‘ngra dastlabki B1, B6, B3, B12, PP
vitaminlardan 200 mkl dan olib aralashtirildi
va har bir vitaminning konsentratsiyasi
14.286 mg/l dan bo’lgan eritma tayyorlandi.
Shu tariqa 7.143, 3.571, 1.786 mg/l dan
standart eritmalar tayyorlandi. Vitamin C
ning ham 286, 143, 71.5, 57.2 mg/l
konsentratsiyali

standart

eritmalari

tayyorlandi. Kalibrlovchi grafik tuzish
uchun 0 mg/l konsentratsiya uchun toza suv
ishlatildi.

Namuna

ekstraktini

tayyorlash.

Suvda eruvchan vitaminlarni ekstraksiya
qilish uchun tekshiriladigan namunadan 1 gr
o’lchab olinib, 50 ml hajmli konussimon
kolbaga solindi va 25 ml 0,1 N li HCl
eritmasi qo’shildi. Aralashma GT SONIC-
D3 (Xitoy) markali ultratovushli vannada 60
oC

haroratda

20

daqiqa

davomida

ekstraksiya qilindi. So’ngra aralashma
sovitilib, filtrlandi hamda o’lchov kolbasida
suv bilan 25 ml ga yetkazildi. Ekstraktdan
1,5 ml miqdori 0,22 mkm li shpritsli filtrda
filtrlanib vialaga solindi hamda analiz uchun
foydalanildi.

Xromatografik

sharoitlar.

Vitaminlarni aniqlash. Standart eritmalar va
namuna ekstrakti LC-40D nasosi, SIL-40
avtosampleri, SPD-M40 foto-diod matritsali
detektoridan (PDA) iborat LC-40 Nexera
Lite yuqori samarali suyuqlik xromatografi
va LabSolutions ver. 6.92 dasturiy ta’minoti
yordamida tahlil qilindi. Shim pack GIST
C18 (150 × 4,6 mm; 5 mkm, Shimadzu,
Yaponiya) teskari fazali kolonkasi hamda
asetonitril (A) va sirka kislotaning suvdagi

Universal International Scientific Journal

2025, 2(1)

Universaljurnal.uz

12

8

0,25 % li eritmasi (B) dan tashkil topgan
gradientli harakatchan faza (1-jadval)
qo'llanildi. In'ektsiya hajmi 10 mkl, oqim
tezligi 0,6 ml/min va kolonka termostati
harorati 40 °C etib belgilandi. Har bir
vitaminning

analitik

signali

(cho'qqi

maydoni) uchta to'lqin uzunliklari 265, 291,
550 nm da qayd etildi (1-3 rasmlar). Vitamin
C ni aniqlash uchun 15 daqiqali gradiyent
ishlatildi (2-jadval) va analitik signal 265
nm to‘lqin uzunlikda o‘lchandi.

1-jadval.

Vitaminlarni aniqlashda harakatchan faza gradiyent dasturi.

Vaqt, daqiqa

Atsetonitril (A), %

0,5 % li sirka kislota (B), %

0

100

3

0

100

14

20

80

17

50

18

0

100

25

Tugatish

2-jadval.

Vitamin C miqdorini aniqlashda harakatchan faza gradiyent dasturi.

Vaqt, daqiqa

Atsetonitril (A), %

0,5 % li sirka kislota (B), %

0

100

2

0

100

6

50

6,01

0

100

15

Tugatish

1-rasm. Vitaminlar standart eritmasining xromatogrammasi.

Universal International Scientific Journal

2025, 2(1)

Universaljurnal.uz

12

9

2-rasm. Vitamin C standart eritmasining xromatogrammasi.

Olingan natijalar.

Namuna ekstrakti

tarkibidagi

vitaminlarni

aniqlash.

Namuna ekstrakti xromatogrammasi (3,4-

rasmlar) olindi hamda natijalar asosida 100

g don tarkibidagi vitaminlar miqdorlari

quyidagi formula bilan hisoblanib 3-

jadvalda keltirildi.

𝑋 =

𝐶

𝑣𝑖𝑡

∙ 𝑉

𝑒𝑘𝑠𝑡𝑟𝑎𝑘𝑡

𝑚

𝑛𝑎𝑚𝑢𝑛𝑎

∙ 100 𝑔

Bu yerda,

X

– 100 gram meva tarkibidagi

vitaminlarning miqdori, mg;

C

vit

– ekstrakt tarkibidagi vitaminning

YuSSX

usuli

bilan

aniqlangan

konsentratsiyasi, mg/l;

V

ekstrakt

– namuna ekstraktining hajmi, l;

m

namuna

– ekstrakt tayyorlash uchun tortib

olingan namuna massasi.

3-rasm. Namuna ekstrakti tarkibidagi vitaminlarni aniqlash xromatogrammasi.

Universal International Scientific Journal

2025, 2(1)

Universaljurnal.uz

1

30

4-rasm. Namuna ekstrakti tarkibidagi vitamin C miqdorini aniqlash xromatogrammasi.

3-jadval.

Yasmiq suvli ekstraktdagi vitaminlarning miqdori

Vitamin

Ushlanish vaqti,

sek

Konsentratsiya,

mg/l

100 g namunadagi

miqdori, mg

B

1

2,785

1,725

4,313

B

2

18,694

0,338

0,845

B

3

5,317

13,47

33,675

B

6

Aniqlanmadi

0

0,000

B

9

17,136

1,245

3,113

B

12

Aniqlanmadi

0

0,000

PP

7,687

5,153

12,883

C

4,13

2,065

5,163

3-jadvaldan ko’rinib turibdiki qoqi o’t

ning tarkibida yuqori miqdorda Vitamin B3
– 33,675, vitamin PP-12,883, vitamin C -
5,163 va oz miqdorda vitamin B1-
4,313,vitamin B9-3,113 borligi aniqlandi.

Xulosa. Yasmiq tarkibidagi vitaminlar,

xususan, B3 (niatsin), B9 (foliy kislotasi),
В1 (tiamin) va В5 (pantoten kislotasi) inson
organizmi uchun muhim biologik faol
moddalardir. В3 vitamini, yoki niatsin,
energetik metabolizmni tartibga solish va
qon aylanishini yaxshilashda ahamiyatga
ega, bu esa umumiy salomatlikka ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi. В9 vitamini (foliy kislotasi)
homilador ayollar uchun alohida ahamiyatga

egadir, chunki u homila rivojlanishida va
hujayra bo‘linishini ta’minlashda asosiy rol
o‘ynaydi. В1 vitamini (tiamin) esa nerv
tizimining normal faoliyati uchun zarur
bo‘lib, uning yo‘qligi nerv kasalliklari va
psixik xolatlar rivojlanishini kuchaytirishi
mumkin. Shuningdek, В5 vitamini (pantoten
kislotasi) metabolizm jarayonlarini qo‘llab-
quvvatlab,

immun

tizimini

mustahkamlashda muhim o‘rin tutadi.

Yasmiq tarkibidagi ushbu vitaminlar

inson salomatligi va ahvolini yaxshilashga
qaratilgan juda ko‘p foyda keltiradi. Ushbu
vitaminlarning barchasi organizmdagi turli
biologik jarayonlarda muhim ishtirokchi

Universal International Scientific Journal

2025, 2(1)

Universaljurnal.uz

1

3

1

bo‘lib, ularning o‘z vaqtida va yetarli
miqdorda qabul qilinishi inson salomatligini
saqlash va turli kasalliklarning oldini
olishda muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun,

yasmiq kabi vitaminlarga boy oziq-
ovqatlarni

ratsionimizga

kiritish,

organizmning yuqori samarali faoliyat
ko‘rsatishini ta’minlash uchun zarur.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI

1. Rashid M. M. et al. HPLC-DAD analysis of water-soluble vitamins (B1, B2, B3, B5, B6, C and

Biotin) and fat-soluble vitamins (A, D, E, K1 and β-carotene) in commonly consumed pulses in Bangladesh
//Applied Food Research. – 2024. – Т. 4. – №. 1. – P. 100424.

2. Russell L. F. Water soluble vitamins //Food analysis by HPLC. – 2012. – Т. 3. – P. 325-442.
3. Frias J. et al. Effect of light on carbohydrates and hydrosoluble vitamins of lentils during soaking

//Journal of food protection. – 1995. – Т. 58. – №. 6. – P. 692-695.

4. Khaneghah A. M. et al. Water-soluble vitamins //Innovative Thermal and Non-Thermal Processing,

Bioaccessibility and Bioavailability of Nutrients and Bioactive Compounds. – Woodhead Publishing, 2019.
– P. 241-266.

5. Russell L. F. Quantitative determination of water-soluble vitamins //Food science and technology-

New-York-Marcel Dekker. – 2000. – P. 403-476.

6. Vidal-Val Verde C. et al. Nutritional evaluation of lentil flours obtained after short-time soaking

processes //European Food Research and Technology. – 2002. – Т. 215. – p.138-144.

7. Mirakbarova, M., Xojamshukurov, N., Otajonov, A., Abdullayev, X., & Abdutolibov, M. (2024).

TENEBRIO

MOLITOR

LICHINKASIDAN

OLINGAN

YOG’NING

MIKROBIOLOGIK

TAHLILI.

Universal xalqaro ilmiy jurnal

,

1

(2), 60-66.

8. Ekıncı R. The effect of fermentation and drying on the water-soluble vitamin content of tarhana, a

traditional Turkish cereal food //Food chemistry. – 2005. – Т. 90. – №. 1-2. – P. 127-132.

9. Ekinci R., Kadakal C. Determination of seven water-soluble vitamins in tarhana, a traditional Turkish

cereal food, by high-performance liquid chromatography //ACTA chromatographica. – 2005. – Т. 15. – p.
289.

10. Далимов, Д. Н., Исаев, Ю. Т., & Сайиткулов, А. М. (2001). Молекулярные комплексы

моноаммониевой соли глицирризиновой кислоты с некоторыми лекарственными средствами и их
интерферониндуцирующая активность. Химия природ. соедин, (2), 132-134.

YASMIQ TARKIBIDAGI SUVDA ERIYDIGAN VITAMINLAR MIQDORINI ANIQLASH

Annotasiya

Кўчирилди

Kalit so‘zlar:

Annotasiya

Bibliografik manbalar