"ZAMONAVIY TILSHUNOSLIK VA TARJIMASHUNOSLIKNING DOLZARB MUAMMOLARI"
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
429
AXBOROT TA’LIM MUHITIDA XORIJIY TILLARNI O‘RGANISHNING
IJTIMOIY ZARURATI
Dilmurodova Dilnura Ilhom qizi
O‘zMU Xorijiy filologiya fakulteti 1-bosqich talabasi
Annotation:
This article presents information on the role of informatization in
various spheres of human activity in society, the social necessity of learning a foreign
language in an information educational environment, the possibilities of widespread
use of information technologies, the main groups of communicative relations according
to their orientation. Also, special attention is paid to the importance of teaching
students a foreign language based on modern multifunctional electronic
communication tools.
Key words:
society, information and educational environment, communication,
communicative relations, technology, sociality of language, foreign language,
education.
Аннотация:
В статье представлены сведения о роли информатизации в
различных сферах деятельности человека в обществе, социальной
необходимости
изучения
иностранного
языка
в
информационно-
образовательной среде, возможностях использования информационных
технологий в широких масштабах, основных группах коммуникативных
отношений по их направленности. Также в настоящее время особое внимание
уделяется важности обучения студентов иностранному языку с использованием
современных многофункциональных электронных средств коммуникации.
Ключевые слова:
общество, информационно-образовательная среда,
коммуникация, коммуникативные отношения, технология, социальность языка,
иностранный язык, образование.
Annotatsiya:
Mazkur maqolada jamiyatda inson faoliyatining turli sohalarida
axborotlashtirishning roli, axborot ta’lim muhitida chet tilini o‘rganishning ijtimoiy
zarurati, axborot texnologiyalaridan keng miqyosda foydalanish imkoniyatlari,
kommunikatsion munosobatlarni yo‘nalishiga ko‘ra asosiy guruhlari haqida
ma’lumotlar keltirilgan. Shuningdek, hozirgi vaqtda zamonaviy ko‘p funksiyali
elektron aloqa vositalari asosida talabalarga chet tilini o‘rgatishning ahamiyatiga
alohida e’tibor qaratilgan.
Kalit so’zlar:
jamiyat, axborot ta’lim muhiti, kommunikatsiya, kommunikatsion
munosobatlar, texnologiya, tilning ijtimoiyligi, xorijiy til, ta’lim.
Jamiyatda shaxs atroflicha shakllanishi va rivojlanishi, normal faoliyat olib
borishi uchun doimiy ravishda axborotlar almashinish jarayonida ishtirok etishi lozim.
Xususan, har bir shaxs axborot ta’lim muhiti haqida tushunchaga hamda mazkur
"ZAMONAVIY TILSHUNOSLIK VA TARJIMASHUNOSLIKNING DOLZARB MUAMMOLARI"
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
430
muhitda o‘qish, o‘rganish, yashash vositalari va mexanizmlari hamda
modernizatsiyalashtirilgan tizimiga ega bo‘lishi nafaqat nazariy muammo, balki
kundalik muammoga aylanib bormoqda.
Ma’lumki, inson o‘zi uchun zarur ma’lumotni bevosita o‘z tajribasidan,
insonlar bilan muomala jarayonidan, hamda turli axborot manbalaridan oladi (kitoblar,
radio, televideniye, jurnallar, gazetalar, yangi axborot kommunakatsion
texnologiyalaridan ya’ni internet va boshqalar). Axborot ta’lim muhiti
“kommunikativ”,
“kommunikatsion
holatlar”.
Ijtimoiy
psixologiyada
“kommunikatsiyani – axborot, xabar va turli ma’lumotlarni taqdim etishdir” deb talqin
etiladi. Lekin muomoladan farq qilgan holda, u ikki tomonlama yoki bir tomonlama
bo‘lishi mumkin. Kommunikatsiya nafaqat insonlar o‘rtasida, balki inson va mashina
o‘rtasida yoki turli tirik organizmlar o‘rtasida ham bo‘lishi mumkin. Aksariyat hollarda
axborotlar turli texnik qurilmalar yordamida uzatiladi, jumladan ommaviy
kommunikatsiya vositalari – televideniye, radio, Internet va boshqalar orqali[2].
Subektlar va obektlar o‘rtasidagi kommunikatsion munosobatlarni yo‘nalishiga
ko‘ra, quyidagi uchta asosiy guruhlarga bo‘linadi:
Shaxslar o‘rtasidagi bevosita munosobatlar, ya’ni “yuzma-yuz” muloqot
holatidagi axborot almashinish. Bunda inson bir vaqtning o‘zida ham subekt, ham
obekt ko‘rinishidagi holatda bo‘lishi mumkin, ya’ni ikki tomonlama kommunikatsion
jarayon amalga oshadi.
Shaxs va guruh o‘rtasidagi kommunikatsion munosobatlar. Shaxsga ta’sir etuvchi
ommaviy kommunikatsion vositalar (televideniye, radio, gazeta, jurnallar va Internet
tarmog‘i).
Ommaviy kommunikatsion vositalar funksiyalari nimalardan iborat bo‘lishi
mumkin? Ular funksiyasi jihatidan uchta guruhga bo‘linadi:
-insonlarning shaxs sifatida talabini qondirish;
-ma’lum bir ijtimoiy guruh talabini va inson shu guruhning a’zosi sifatida talabini
qondirish;
- jamiyat talabini va inson shu jamiyatning a’zosi sifatidagi talabini qondirish.
Jamiyatda borayotgan tub o‘zgarishlar, undagi axborot muhitining son va sifat
jihatidan tez o‘zgarishlariga olib kelmoqda. Bu o‘zgarishlar telekommunikatsion
vositalar va yangi axborot texnikalarining juda tez sur’atlar bilan rivojlanish sharoitida
yuz bermoqda[2].
Ta’limning murakkab tizimini tashkil etuvchi axborotlar muhitida uni dinamik
ravishda o‘zgarayotgan qismi – informatsion kommunikativ jarayonlar bo‘lib, ular
yakka tartibda, guruhlarda va jamoatchilik psixologiyasiga (shaxs, guruh va omma
ongiga) o‘zining faol ta’sirini o‘tkazadi.
Ma’lumki, XXI asr axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan
ajralib turadi. Zamonaviy jamiyatda inson faoliyatining turli sohalarida
"ZAMONAVIY TILSHUNOSLIK VA TARJIMASHUNOSLIKNING DOLZARB MUAMMOLARI"
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
431
axborotlashtirishning roli tobora ortib bormoqda. Kompyuter texnologiyalari axborot
jamiyatining zarur elementidir. Unda axborot va bilim hal qiluvchi ahamiyatga ega
bo‘ladi. Ulardan foydalanish darajasi asosan ijtimoiy rivojlanish istiqbollarini
belgilaydi.Texnologik taraqqiyotning natijasi ham professional kadrlarga, xususan,
ularning xorijiy tillarni bilish darajasiga qo‘yiladigan talablarning ortishi bo‘ldi.
Xorijiy tillarni o‘qitish xususiyatlari bu davlatimizning xalqaro aloqalarining
kengayishi, jamiyat hayotining barcha sohalarining baynalmilallashuvi, globallashuv
jarayonlari, madaniyatlararo muloqot bilan bog‘liq.
Xorijiy tillarni o‘rganish va o‘qitish sohasida umumevropa ta’lim
makoniga integratsiya madaniy farqlarni, shu jumladan o‘qitish usullarini hisobga
olgan holda amalga oshirilishi kerak. Zamonaviy ta’lim, birinchi navbatda,
o‘quvchilarning shaxsiyatini, ularning kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirish,
umuminsoniy bilimlarning yaxlit tizimini shakllantirishni, balki faqat ma’lum o‘quv
fanlari bo‘yicha bilimlar yig‘indisini o‘zlashtirishni o‘z ichiga oladi.
Oliy ta’limda sifatli ta’lim olishda milliy manfaatlar va global rivojlanish
tendensiyalarini hisobga olish kerak. Maqsad nafaqat muayyan soha bo‘yicha yuqori
malakali mutaxassis, balki turli millat, irq, din va madaniyat vakillari bilan muloqot
qilish va hamkorlik qilishga, zamonaviy jamiyatda tinch, samarali hamkorlik qilishga
qodir va tayyor “madaniyat arbobi”ni tayyorlashdir. Boshqa madaniyat bilan muloqot
orqaligina o‘z-o‘zini anglashning ma’lum darajasiga erishish mumkin, chunki ikki
madaniyatning dialogik uchrashuvida har biri o‘z birligi va yaxlitligini saqlab qoladi,
bir vaqtning o‘zida boshqasini boyitadi[2].
XXI asrda insoniyat turli mamlakatlar, xalqlar va ularning madaniyatlarining o‘zaro
bog‘liqligi va o‘zaro bog‘liqligini kengaytirish yo‘lida rivojlanayotgani tobora
oydinlashib bormoqda. O‘quvchilarga xorijiy tillarni o‘rgatishning muhim maqsadi –
madaniyatlararo muloqotga tayyor va qodir bo‘lgan shaxslarni, o‘z-o‘zini
tarbiyalashga qodir bo‘lgan mutaxassislarni tarbiyalashdan iborat. Turli xalqaro
dasturlarda ishtirok etish, chet elda o‘qish va ishlash imkoniyati nafaqat chet tilini
bilishning yuqori darajasini, balki muloqot qobiliyatlari, til to‘siqlarining yo‘qligi va
xalqaro odob-axloq qoidalarini bilish kabi fazilatlarni ham talab qiladi.
Xorijiy tillarni o‘qitish sifati ko‘p jihatdan o‘qitishning differensiatsiyasi va
individuallashuvi bilan belgilanadi. Muloqotning eng universal vositasi til bo‘lib,
uning ijtimoiy-madaniy jihatini o‘rganish tadqiqotning muhim va samarali
yo‘nalishlaridan biridir.
Tilning ijtimoiyligi deganda til va madaniyat, til va jamiyatning dialektik birligi
tushunilishi kerak. Odamlarni yagona jamoaga birlashtirish vazifasi madaniyatning bir
qator ijtimoiy funksiyalarida, xususan, axborot va aloqada ifodalanadi. Bir qator
tadqiqotchilar (E.V. Bondarevskaya, S.V. Kulnevich, V.V. Serikov, V.T. Fomenko)
hozirgi vaqtda an’anaviy ta’limdan ta’limning gumanistik paradigmasiga xos bo‘lgan
"ZAMONAVIY TILSHUNOSLIK VA TARJIMASHUNOSLIKNING DOLZARB MUAMMOLARI"
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
432
o‘quvchiga yo‘naltirilgan ta’limga o‘tish jarayoni sodir bo‘layotganini to‘g‘ri
ta’kidlaydilar. Agar an’anaviy, bilimga asoslangan ta’lim o‘quvchilarning bilim,
ko‘nikma va malakalarni egallashiga asoslangan bo‘lsa, o‘quvchiga yo‘naltirilgan
ta’lim shaxsiy rivojlanishni ta’minlaydi. Uning madaniy ehtiyojlari va talablarini
qondirish unga ta’lim mazmuni va usullarini, shuningdek, madaniy-ma’rifiy makonda
o‘zini o‘zi tarbiyalash va o‘zini o‘zi anglash usullarini tanlash erkinligini ta’minlaydi
[1].
Zamonaviy ta’lim hozirgi vaqtda zamonaviy ko‘p funksiyali elektron aloqa
vositalari asosida talabalarga chet tilini o‘rgatishning oqilona texnologiyalarini ishlab
chiqish zarurati oldida turibdi. Rivojlantiruvchi ta’lim g‘oyalarini amalga oshirish,
o‘quvchilarning bilim faolligini faollashtirish, uning samaradorligini oshirish va
umuman jamiyatni axborotlashtirish sharoitida yoshlarni hayotga tayyorlash sifatini
oshirishda kompyuter texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish kasbiy ta’limni
rivojlantirishning eng muhim yo‘nalishlaridan biridir.
Kompyuter texnologiyalari barcha o‘quv fanlarida qo‘llanilishi mumkin. Biroq,
universitetda chet tillarini o‘qitish - bu kompyuter o‘qitish texnologiyasi ish usullarini
va eng muhimi, uning natijalarini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan
sohadir.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Jumanova G. A. Ingliz tilini o‘qitishda aqlli texnologiyalarni qo‘llanilishining
ahamiyati. Arxiv nauchnix issledovaniy . 2, 1 (apr. 2022).
2.Peterson, C. (2018). The Role of Creative Texts in Language Learning. Language
Teaching Journal, 12(3), 45-60.
3.Norimova G. A. Oliy ta’limda zamonaviy ta’lim trendi-striming texnologiyasining
ilmiy metodik tavsifi //Mejdunarodniy Jurnal ISKUSSTVO SLOVA. – 2021. – T. 4. –
№. 2.
4. Рубцова, А. В. Основы продуктивной лингводидактики / А. В. Рубцова. -
СПб. : Изд-во СПбПУ, 2017. - 184 с.
