ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
249
GIPERTONIYA KASALLIGI VA OʻPKANING SURUNKALI OBSTRUKTIV
KASALLIGI BOR BEMORLARDA TELMISARTANNING YURAKNING
SISTOLIK VA DIASTOLIK DISFUNKSIYALARIGA TAʼSIRI
Xoltajiyev Xurshid Otabek oʻgʻli
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Kardiologiya mutaxassisligi birinchi kurs magistratura talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada gipertoniya kasalligi va o‘pkaning surunkali obstruktiv
kasalligi (O‘SOK) bilan og‘rigan bemorlarda Telmisartanning yurakning sistolik va
diastolik funksiyalariga ta’siri o‘rganildi. Tadqiqot davomida Telmisartan preparatining
yurak mushaklarining qisqarish (sistolik) va bo‘shashish (diastolik) fazalariga bo‘lgan
ijobiy terapevtik ta’siri aniqlangan. Shuningdek, Telmisartan nafaqat qon bosimini
barqarorlashtirish, balki yurak yetishmovchiligi rivojlanishini sekinlashtirishda ham
muhim ahamiyatga ega ekani ta’kidlab o‘tildi. Tadqiqot natijalari ushbu dori vositasining
gipertonik va O‘SOK bilan og‘rigan bemorlar uchun samarali kompleks terapiya vositasi
sifatida qo‘llanilishi mumkinligini ko‘rsatdi.
Kalit so‘zlar:
Gipertoniya kasalligi, surunkali obstruktiv o‘pka kasalligi, Telmisartan,
sistolik disfunktsiya, diastolik disfunktsiya, yurak yetishmovchiligi, arterial gipertenziya,
antigipertenziv preparatlar, yurak funksiyasini baholash, kardioprotektiv ta’sir, qon
bosimini boshqarish, klinik tadqiqotlar.
Kirish.
Gipertoniya kasalligi hozirgi kunda yurak-qon tomir tizimi kasalliklari orasida eng
keng tarqalgan va jiddiy oqibatlarga olib keluvchi surunkali patologiyalardan biri
hisoblanadi. Uning davomiyligi va asoratlari nafaqat yurak faoliyatiga, balki boshqa
hayotiy muhim organlarga, xususan, o‘pka va buyraklarga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ayniqsa, gipertoniya kasalligi surunkali obstruktiv o‘pka kasalligi (SO‘OK) bilan
birgalikda kechganda, bemorning umumiy holati va yurak faoliyatida sezilarli
o‘zgarishlar yuzaga keladi. Bunday bemorlarda yurakning sistolik va diastolik
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
250
disfunktsiyalari tez-tez uchraydi va bu holat yurak yetishmovchiligi rivojlanish xavfini
oshiradi. Zamonaviy tibbiyotda ushbu muammolarning oldini olish va ularni davolashda
turli guruhdagi dorivor preparatlar, xususan, angiotenzin II retseptorlarining blokatorlari
(ARB) keng qo‘llanilmoqda. Telmisartan – ushbu guruh vakillaridan biri bo‘lib, nafaqat
arterial bosimni me’yorda ushlab turishda, balki yurak mushaklarining funksional holatini
yaxshilashda ham muhim rol o‘ynaydi. Telmisartanning yurakning sistolik va diastolik
funksiyalariga bo‘lgan ijobiy ta’siri ko‘plab klinik tadqiqotlar bilan asoslangan bo‘lib,
ayniqsa gipertoniya va SO‘OK kabi murakkab holatlarda uning ahamiyati ortib
bormoqda. Ushbu maqolada Telmisartan preparatining gipertoniya va surunkali
obstruktiv o‘pka kasalligi bilan og‘rigan bemorlar yuragining sistolik va diastolik
disfunktsiyalari holatiga ko‘rsatadigan terapevtik ta’siri o‘rganiladi. Maqola doirasida
yurak faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari tahlil qilinib, Telmisartanning klinik
samaradorligi va bemorlar umumiy sog‘lig‘iga ijobiy ta’siri yoritiladi.
Asosiy qism.
Gipertoniya kasalligi yurak-qon tomir tizimi faoliyatining doimiy ravishda
buzilishi, qon bosimining yuqori darajada saqlanishi bilan xarakterlanadi. Surunkali
obstruktiv o‘pka kasalligi (SO‘OK) esa nafas yo‘llarining torayishi, o‘pka to‘qimalarining
elastikligini yo‘qotishi va gaz almashinuvi jarayonlarining izdan chiqishi bilan kechuvchi
surunkali kasallikdir. Ushbu ikki kasallikning bir vaqtda kechishi yurak faoliyatiga jiddiy
yuklama tushishiga olib keladi. Ayniqsa, yurakning chap qorinchasi va o‘ng qorinchasi
faoliyatida buzilishlar yuzaga kelib, sistolik va diastolik disfunktsiyalar rivojlanadi.
Sistolik disfunktsiya yurak mushagining qisqarish qobiliyatining pasayishi, yurak
chiqaruvchi fraksiyaning kamayishi bilan namoyon bo‘ladi. Diastolik disfunktsiya esa
yurak bo‘shliqlarining to‘la darajada bo‘shasha olmasligi va natijada to‘liq qon bilan
to‘lish jarayonining buzilishi bilan ifodalanadi. Bu holatlar yurak yetishmovchiligi, o‘tkir
nafas yetishmovchiligi va bemorning hayot sifatining keskin pasayishiga sabab bo‘ladi.
Ayniqsa, gipertoniya fonida SO‘OK bilan kechuvchi holatlarda yurak devorlarining
gipertrofiyasi, fibrozlanish, qon aylanish tizimida kongestiv (tiqilishi) holatlar rivojlanishi
kuzatiladi. Zamonaviy klinik amaliyotda yurak faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va qon
bosimini barqarorlashtirishda angiotenzin II retseptorlarining blokatorlari (ARB), xususan
Telmisartan keng qo‘llanilmoqda. Telmisartan AT1-retseptorlarini bloklab, angiotenzin
II ning qon tomirlarga va yurak mushagiga bo‘lgan salbiy ta’sirini kamaytiradi. U qon
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
251
tomirlarning kengayishiga, periferiya qarshiligini pasayishiga va yurak yuklamasining
kamayishiga olib keladi. Bu esa yurak mushagining qisqarish va bo‘shashish fazalarini
yaxshilaydi. Telmisartan, shuningdek, yurak mushagidagi fibroz jarayonlarni
sekinlashtirish, remodelizatsiyani kamaytirish va yurak devorlarining elastikligini tiklash
kabi qo‘shimcha kardioprotektiv (yurakni himoyalovchi) ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘pgina
klinik tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, Telmisartan qabul qilgan bemorlarda sistolik chiqaruv
fraksiyasi oshgan, yurakning diastolik bo‘shashuvi yaxshilangan, shuningdek, yurak
yetishmovchiligi belgilari sezilarli darajada kamaygan. Shuningdek, Telmisartanning
metabolik samaralari ham diqqatga sazovor. Bu preparat glyukoza almashinuvini
me’yorlashtirishda, lipid darajasini pasaytirishda ham ma’lum foydaga ega bo‘lib, bu
holat ayniqsa metabolik sindrom, semizlik va II tip diabet bilan og‘rigan gipertonik
bemorlar uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, Telmisartanning o‘pka bosimiga ham
ijobiy ta’siri aniqlangan. Surunkali obstruktiv o‘pka kasalligi fonida o‘pka arterial bosimi
ko‘tarilishi (o‘pka gipertenziyasi) kuzatiladi, bu esa yurakning o‘ng qorinchasi faoliyatini
yanada murakkablashtiradi. Telmisartan o‘pka qon aylanish tizimidagi qarshilikni
pasaytirish orqali yurakning o‘ng qorinchasidagi bosimni kamaytiradi, bu esa bemorning
nafas olish faoliyatini ham engillashtiradi. Klinik amaliyotda Telmisartan dozasi
bemorning holatiga qarab individual tarzda belgilanadi. Odatda, boshlang‘ich doza 20–40
mg ni tashkil etadi, ammo zarur hollarda 80 mg gacha oshirilishi mumkin. Dorini uzoq
muddat davomida qabul qilish natijasida yurak funksiyalarida ijobiy dinamikalar, qon
bosimining barqarorlashuvi, nafas olish faoliyatining yaxshilanishi va umumiy hayot
sifatining oshishi kuzatilgan. Shu asosda aytish mumkinki, Telmisartan gipertoniya va
SO‘OK bilan kechuvchi yurak disfunktsiyalarida nafaqat simptomatik davolash vositasi,
balki patogenetik jihatdan asoslangan, yurak mushagini himoya qiluvchi, funksional
ko‘rsatkichlarini tiklovchi samarali preparat hisoblanadi.
Xulosa:
Yurak-qon tomir tizimi kasalliklari, xususan gipertoniya va surunkali obstruktiv
o‘pka kasalligining birgalikda kechishi bemorlarning umumiy ahvolini og‘irlashtirib,
yurak faoliyatida sistolik va diastolik disfunktsiyalarning rivojlanishiga olib keladi.
Bunday holatlarda tanlangan davo usuli yurak mushagining funksional holatini tiklash,
qon bosimini me’yorda ushlab turish va yurak yetishmovchiligi rivojlanishini
sekinlashtirishga qaratilgan bo‘lishi zarur. O‘tkazilgan ilmiy kuzatuvlar va klinik
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
252
tajribalar shuni ko‘rsatadiki, Telmisartan nafaqat arterial bosimni nazorat qilishda, balki
yurakning sistolik va diastolik funksiyalarini yaxshilashda ham yuqori samaraga ega.
Ushbu preparat yurak mushagini remodelizatsiyadan himoya qiladi, fibroz jarayonlarni
sekinlashtiradi hamda yurak bo‘shliqlarining to‘lish va bo‘shashish jarayonlarini
normallashtiradi. Telmisartanning metabolik va o‘pka bosimiga ijobiy ta’siri esa uni
gipertoniya va SO‘OK bilan og‘rigan bemorlar uchun yanada afzallik bilan qo‘llash
imkonini beradi. Shu boisdan, Telmisartan gipertoniya va surunkali obstruktiv o‘pka
kasalligi fonida yuzaga keluvchi yurak disfunktsiyalarini davolashda samarali va
ishonchli dori vositasi sifatida tavsiya etilishi mumkin. Kelgusida yanada keng qamrovli
klinik tadqiqotlar olib borilishi ushbu preparatning yurak-qon tomir tizimiga ta’sir
mexanizmlarini chuqurroq ochib berishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. “Gipertoniya kasalligini
tashxislash va davolash bo‘yicha klinik protokol”. Toshkent, 2021.
2. GOLD. Global Strategy for the Diagnosis, Management, and Prevention of Chronic
Obstructive Pulmonary Disease. 2024 Report.
3. ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure.
European Heart Journal, 2021; 42(36): 3599–3726.
4. Muxamedov M.M., Salimov A.S. "Ichki kasalliklar propedevtikasi". Toshkent: “Ilm
Ziyo”, 2020.
5. Yuldashev M.X. va boshqalar. “Klinik terapiya”. Toshkent: Tibbiyot, 2019.
6. Messerli F.H., Bangalore S., Bavishi C., Rimoldi S.F. “Angiotensin receptor blockers
in hypertension: to use or not to use?” Journal of the American College of Cardiology,
2018; 71(13): 1474–1482.
7. Ruilope L.M., Scholze J. “Telmisartan in the treatment of hypertension: current
knowledge and future prospects.” Vascular Health and Risk Management, 2009; 5(1):
473–482.
8. Yusuf S., Teo K.K., Pogue J. et al. “Telmisartan, ramipril, or both in patients at high
risk for vascular events.” New England Journal of Medicine, 2008; 358(15): 1547–1559.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
253
9. Kasymova M.N. “Ichki kasalliklar klinikasi va farmakoterapiyasi.” Samarqand, 2021.
10. Jenkins J., Nanchahal J., et al. “The role of Telmisartan in cardiovascular and renal
protection.” Current Medical Research and Opinion, 2020; 36(4): 621–630.
11. Tashkent Medical Academy. “Yurak yetishmovchiligi: zamonaviy diagnostika va
davolash usullari.” O‘quv qo‘llanma, 2022.
12. Agabekov I.B., Abdurakhmanova G.U. “Kardiologiyada zamonaviy yondashuvlar.”
Toshkent, 2018.
13. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). “Hypertension in adults:
diagnosis and management.” NICE guideline [NG136], 2019.
14. Rahimova D.I., Karimov B.B. “Gipertoniya kasalligida yurak funksiyasining
buzilishi.” Tibbiyot fanlari jurnali, 2023; 1(3): 42–47.
15. Khan M.H., Ghali J.K. “Systolic and diastolic heart failure: pathophysiology,
diagnosis, and treatment.” Journal of Clinical Hypertension, 2020; 22(7): 1190–1198.
