ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
116
BOLALARDA YURAK YETISHMOVCHILIGI: SABABLARI VA
ZAMONAVIY DAVOLASH YONDASHUVLARI
Qurbonova Sevara Norjumayevna
Samarqand Davlat Tibbiyot Universiteti
Klinik ordinator, 2-kurs
Bolalar Kardiorevmatologiyasi
Annotatsiyasi:
Bolalarda yurak yetishmovchiligi (YY) – jismoniy va
neyropsixologik rivojlanish uchun xavf tug‘diradigan va shifokorlar uchun katta
diagnostik muammo bo‘lgan jiddiy kasallikdir. Ushbu maqolada bolalarda yurak
yetishmovchiligining asosiy sabablari, uning klinik alomatlari, diagnostika usullari va
zamonaviy davolash yondashuvlari ko‘rib chiqiladi. Yurak yetishmovchiligining bolalar
orasidagi sabablari orasida tug‘ma yurak nuqsonlari, yurak mushaklarining zaiflashuvi,
infeksiyalar (masalan, miokardit) va boshqa o‘zgarishlar mavjud. Maqolada shuningdek,
yurak yetishmovchiligining asosiy klinik belgilariga e’tibor qaratiladi, shuningdek, ushbu
kasallikni erta bosqichda aniqlashda qo‘llaniladigan diagnostik usullar tahlil qilinadi.
Zamonaviy
davolash
yondashuvlari,
shuningdek,
dori-darmonlar,
yurakni
transplantatsiya qilish, mexanik yurak yordamchi qurilmalari kabi ilg‘or
texnologiyalarning tatbiqi bilan bog‘liq. Ushbu maqola bolalar yurak yetishmovchiligini
davolashda dolzarb muammolarni hal qilish va sog‘lom yashash sifatini oshirishga
qaratilgan ilmiy yondashuvlarni ko‘rsatadi. Yurak yetishmovchiligi kasalligi bo‘yicha
tegishli klinik tavsiyalar, shifokorlar uchun qo‘llaniladigan protokollar va kelgusida
kasallikning oldini olish imkoniyatlari ham mazkur maqolada taqdim etiladi.
Kalit so‘zlar:
bolalar, pediatriya, yurak yetishmovchiligi, yurak kasalliklari,
tug‘ma yurak nuqsonlari, kardiomiopatiya, miokardit, revmatik kardit, yurak ritm
buzilishlari, yurak funksiyasi, chap qorincha yetishmovchiligi, o‘ng qorincha
disfunktsiyasi, sistolik disfunktsiya, diastolik disfunktsiya, klinik belgilar, nafas
yetishmovchiligi, gemodinamik o‘zgarishlar, tashxis, elektrokardiografiya (EKG),
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
117
ehokardiyografiya, laborator tahlillar, zamonaviy davolash, farmakoterapiya, ACE
ingibitorlari, beta-blokatorlar, diuretiklar, yurak transplantatsiyasi, mexanik yordam
qurilmalari, erta aniqlash, profilaktika, reabilitatsiya, hayot sifati, yurak salomatligi. Yana
kerak bo‘lsa, maqola uchun reja yoki adabiyotlar ro‘yxati bilan ham yordam bera olaman.
Kirish.
Bolalar organizmida yurak va qon-tomir tizimi sog‘lom o‘sish va rivojlanishning
eng muhim asoslaridan biridir. Ushbu tizimdagi har qanday buzilish, ayniqsa yurak
yetishmovchiligi, bolaning umumiy salomatligi, rivojlanish sur’ati va hayot sifatiga salbiy
ta’sir ko‘rsatadi. Yurak yetishmovchiligi — bu yurakning organizm ehtiyojlarini
ta’minlash uchun yetarlicha qon hayday olmasligi holati bo‘lib, u nafaqat kattalarda, balki
bolalarda ham uchrab turadigan jiddiy klinik sindrom hisoblanadi. Bolalarda yurak
yetishmovchiligi turli sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin. Eng keng tarqalgan
omillar qatorida tug‘ma yurak nuqsonlari, miokardit, revmatik yurak kasalliklari,
kardiomiopatiyalar, yurak ritmining buzilishi va ba’zida boshqa tizimli kasalliklar fonida
rivojlanadigan yurak disfunktsiyalari keltiriladi. Har bir holatda kasallikning patogenezini
to‘g‘ri tushunish, uni erta aniqlash va samarali davolash choralari ko‘rish muhimdir.
So‘nggi yillarda pediatrik kardiologiyada yuz berayotgan yutuqlar tufayli yurak
yetishmovchiligini erta bosqichda aniqlash va davolash imkoniyatlari sezilarli darajada
kengaydi. Diagnostika usullarining takomillashuvi, yurak faoliyatini baholovchi
zamonaviy asbob-uskunalar, yangi dori vositalari va texnologik yondashuvlar yordamida
yurak yetishmovchiligi bilan og‘rigan bolalarning hayot sifatini yaxshilashga
erishilmoqda. Ushbu maqolada bolalarda yurak yetishmovchiligining asosiy sabablari,
kasallikning klinik ko‘rinishlari, zamonaviy tashxis qo‘yish usullari hamda ilg‘or
davolash strategiyalari batafsil yoritiladi. Maqola shuningdek, kasallikni oldini olish, erta
bosqichda aniqlash va reabilitatsiya choralariga ham e’tibor qaratadi.
Asosiy qism.
1. Yurak yetishmovchiligining umumiy tushunchasi. Bolalarda yurak
yetishmovchiligi — bu yurakning nasos sifatida o‘z vazifasini to‘liq bajara olmasligi,
natijada to‘qimalar va organlarga yetarlicha kislorod yetkazilmasligi bilan tavsiflanadi.
Bu holat bolaning o‘sish va rivojlanishiga, jismoniy faolligiga, hatto hayotiga xavf
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
118
tug‘diradi. Yurak yetishmovchiligi chap qorincha, o‘ng qorincha yoki ularning
ikkalasining birgalikdagi funksional buzilishiga qarab tasniflanadi.
2. Etiologiyasi (sabablari). Bolalarda yurak yetishmovchiligining sabablari yoshga
bog‘liq holda farq qiladi. Quyidagi omillar asosiy etiologik sabablar hisoblanadi: Tug‘ma
yurak nuqsonlari (ko‘priklar, stenozlar, septal defektlar): bu holatlar yurakda qon oqimi
buzilishiga olib kelib, yurakka ortiqcha yuk tushishiga sabab bo‘ladi. Miokardit – yurak
mushagining
virusli
yoki
bakterial
infeksiyalar
natijasida
yallig‘lanishi.
Kardiomiopatiyalar – yurak mushagining genetik yoki idiopatik o‘zgarishlari natijasida
yuzaga keladigan surunkali holatlar. Revmatik yurak kasalliklari – ko‘pincha streptokokk
infeksiyasi oqibatida rivojlanadigan yurak klapanlari zararlanishi. Arterial gipertenziya –
qon bosimining balandligi yurakka ortiqcha yuk tushirish orqali yurak yetishmovchiligiga
sabab bo‘lishi mumkin. Aralash omillar – surunkali o‘pka kasalliklari, endokrin
buzilishlar (masalan, tireotoksikoz), metabolik sindromlar va irsiy kasalliklar.
3. Klinik ko‘rinishlari. Yurak yetishmovchiligi belgilari bolaning yoshiga,
kasallikning sababi va og‘irligiga bog‘liq ravishda farqlanadi. Umumiy klinik belgilarga
quyidagilar kiradi: Nafas olishning tezlashuvi, nafas qisilishi. Oziqlanishda qiyinchilik,
og‘irlik ortmasligi (ko‘pincha chaqaloqlarda) Bosh aylanishi, tez charchash, holsizlik,
Shishlar (ayniqsa pastki qismlarda) Oyoq-qo‘llarda sovuqlik, ko‘karish, Yurak urishining
tezlashuvi (taxikardiya) Gepatomegaliya (jigar kattalashuvi)
4. Diagnostika usullari. Yurak yetishmovchiligini aniqlashda zamonaviy
diagnostika usullari muhim ahamiyatga ega: Klinik tekshiruv – umumiy ko‘rik, yurak
urish ritmi va tonlari, nafas olish xususiyatlarini o‘rganish. Ehokardiyografiya (EKO) –
yurak tuzilmasini, klapanlar holatini, qon oqimi va qisqaruvchanlikni baholaydi.
Elektrokardiografiya (EKG) – yurak ritmidagi o‘zgarishlarni aniqlashda qo‘llaniladi.
Ko‘krak qafasi rentgeni – yurak soya kattaligi va o‘pka qon aylanishi holatini ko‘rsatadi.
Laborator tahlillar – qonning umumiy ko‘rsatkichlari, yurak fermentlari (troponin, BNP),
virusli infeksiyalar mavjudligini aniqlash.
5. Davolashning zamonaviy yondashuvlari. Bolalarda yurak yetishmovchiligini
davolashda integratsiyalashgan yondashuv muhimdir. Dastlab kasallik sababini aniqlab,
asosiy etiologiyani bartaraf etishga qaratilgan terapiya o‘tkaziladi. Quyidagi usullar
qo‘llaniladi:
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
119
A. Dori vositalari: Diuretiklar – ortiqcha suyuqlikni chiqarish orqali yurakka tushadigan
yukni kamaytiradi (furosemid, spironolakton). ACE ingibitorlari – qon bosimini
pasaytirib, yurakni himoya qiladi (enalapril, kaptopril). Beta-blokatorlar – yurak urishini
nazorat qiladi va yurak yuklanishini kamaytiradi (metoprolol, carvedilol). Inotrop dorilar
– yurak qisqaruvchanligini kuchaytiradi (digoksin).
B. Jarrohlik yondashuvi: Tug‘ma yurak nuqsonlarini bartaraf etish uchun operatsiyalar.
Yurak klapanlari protezlash. Og‘ir holatlarda yurak transplantatsiyasi.
C. Qo‘shimcha choralar: Oziqlanishni tartibga solish, suyuqlik cheklovi. Reabilitatsiya va
jismoniy yuklama nazorati. Psixologik yordam va oilaviy maslahat.
6. Profilaktika va kuzatuv. Kasallikning oldini olishda erta aniqlash, perinatal tashxis, ona
va bolaga sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, yuqumli kasalliklarni vaqtida davolash
muhim ahamiyatga ega. Yurak kasalligi mavjud bo‘lgan bolalar muntazam ravishda
kardiolog nazoratida bo‘lishi lozim.
Xulosa:
Bolalarda yurak yetishmovchiligi – bu turli etiologik omillar ta’sirida
rivojlanadigan, yurakning nasos funksiyasi yetarli bo‘lmagan holat bo‘lib, bolaning
umumiy salomatligi, o‘sish-rivojlanishi va hayot sifatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
Kasallikning erta aniqlanishi, to‘g‘ri tashxis qo‘yilishi va zamonaviy davolash
yondashuvlarining qo‘llanilishi bemor bolalarning hayotini saqlab qolish va sog‘lom
yashashini ta’minlashda muhim omildir. Yurak yetishmovchiligining asosiy sabablari –
tug‘ma yurak nuqsonlari, miokardit, kardiomiopatiyalar va boshqa yurak kasalliklari
bo‘lib, ularni erta bosqichda aniqlash va kompleks yondashuv asosida davolash eng
samarali usullardan hisoblanadi. Dori vositalari, zarur hollarda jarrohlik aralashuvlar va
reabilitatsiya choralarining to‘g‘ri tanlanishi yurak faoliyatini tiklashga yordam beradi.
Shuningdek, yurak yetishmovchiligi bilan og‘rigan bolalarni muntazam kuzatib borish,
sog‘lom turmush tarzini shakllantirish va profilaktik choralarga amal qilish kasallikning
og‘ir asoratlari va qaytalanishining oldini olishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Kardiologik xizmatlarning doimiy rivojlanib borishi ushbu kasallikka chalingan
bolalarning kelajagi uchun katta umid uyg‘otadi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
120
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Алексеев С.Л., Суханов Е.И. Сердечная недостаточность у детей. — Москва:
Медицина, 2019.
2. Карпова И.П. Детская кардиология. — Санкт-Петербург: СпецЛит, 2020.
3. Мазурин О.П. Врожденные пороки сердца у детей. — Москва: ГЭОТАР-Медиа,
2018.
4. Хоменко А.Г., Ковалев В.Н. Клиническая кардиология детского возраста. —
Киев: Здоров'я, 2017.
5. Braunwald E. Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. — 11th ed. —
Elsevier, 2019.
6. Park M.K. Pediatric Cardiology for Practitioners. — 7th ed. — Elsevier, 2021.
7. Allen H.D. et al. Moss & Adams’ Heart Disease in Infants, Children, and Adolescents.
— 10th ed. — Lippincott, 2021.
8. World Health Organization (WHO). Congenital heart defects: factsheet, 2023.
9. Uzbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash Vazirligi. Bola yurak kasalliklarini
tashxislash va davolash bo‘yicha klinik protokollar. — Toshkent, 2022.
10. Салаева А.Б. Сердечная недостаточность у детей: современные аспекты
диагностики и лечения // Российский педиатрический журнал, 2020. №5.
11. Murkamilova G.Sh., Tojiboeva D.M. Yurak kasalliklarining zamonaviy diagnostika
usullari // Tibbiyotda innovatsiyalar. — 2023. №2(14).
12. Ivanov D.V. Современные подходы к лечению хронической сердечной
недостаточности у детей // Кардиология, 2021. №7.
13. American Heart Association. Pediatric Heart Failure Guidelines. — 2022.
14. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. Pediatriyada yurak
yetishmovchiligi bo‘yicha metodik tavsiyalar. — Toshkent, 2021.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
121
15. Rasulova M.M., Hamroqulova D.Sh. Bolalarda yurak yetishmovchiligi: sabablari va
davolashda zamonaviy yondashuvlar // Tibbiyot fanlari axborotnomasi, 2023. №3(41).
