ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
137
RAQAMLI TEXNOLOGIYA VOSITASIDA TALABALARNING TEXNIK
IJODKORLIK KOMPETENTLIKNI RIVOJLANTIRISh TEXNOLOGIYALARI
Muradov Salaxiddin Djumanazarovich
Fan va texnologiyalar universiteti “Aniq fanlar” kafedrasi katta o‘qituvchisi
Jumanazarov Sardor Iqtisod yunalishi talabasi
Annotatsiya
. Mazkur maqolada hozirgi vaqtda eng dolzarb masalalardan biri hisoblangan
raqamli ta’lim texnologiyalarining oʻquv jarayoniga joriy etish istiqbollari, raqamli
texnologiyalar vasitasida talabalarning texnik ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirish,
zamonaviy raqamli texnologiya vositalaridan foydalanishning asosiy pedagogik
maqsadlari, talabalarning texnik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishda raqamli
texnologiya vositalarining
o‘rni va uning metodologik asoslarini o‘rganish va samarali
yo‘llarini o‘rganish keltirilgan.
Аннатация.
В данной статье рассматриваются перспективы внедрения цифровых
образовательных технологий в образовательный процесс, что в настоящее время
является одним из наиболее актуальных вопросов, развитие технической
творческой компетентности учащихся посредством цифровых технологий,
основные педагогические цели использования современных средств цифровых
технологий, роль средств цифровых технологий в развитии технической
творческой компетентности учащихся, а также исследование их методических
основ и эффективных способов.
Kalit soʻzlar:
ta’lim texnologiyasi, raqamli axborot texnologiyalari, kompyuter
texnologiyasi, texnologik innovatsiya.
Ключевые слова
: образовательные технологии, цифровые информационные
технологии, компьютерные технологии, технологические инновации.
Z
amonaviy jamiyatda axborot texnologiyalari va raqamli vositalarning roli tobora ortib
bormoqda. Ta’lim sohasi ham ushbu texnologik o‘zgarishlar ta’sirida yangilanishlar
kiritib, raqamli texnologiyalardan keng foydalanishga intilmoqda. Xususan, raqamli ta'lim
texnologiyalari talabalar uchun o‘quv jarayonini yanada samarali va interaktiv qilish,
ularga turli manbalardan axborotni tezda topish, qayta ishlash va baholash imkonini
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
138
bermoqda. Bugungi kunda axborotni izlash va uni samarali foydalanish talabalarning
asosiy kompetentsiyalaridan biriga aylanib borayotgan bir vaqitda raqamli texnologiya
vositasida talabalarning texnik ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirish texnologiyalari
kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati darajasida ko`tarilishi insonni intellektual va
ma‘naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan uzluksiz ta‘lim tizimi
orqali har tomonlama barkamol shaxsni tarbiyalashni nazarda tutgan holda, oliy ta‘lim
muassasalarining asosiy vazifalari sifatida, talabalarning fanlar asoslari bo‘yicha
mustahkam bilim olishlari uchun shart-sharoitlar yaratish, ularda bilim olish ehtiyojini,
asosiy o‘quv-ilmiy va umummadaniy bilimlarni, milliy va umumbashariy qadriyatlarga
asoslangan ma‘naviy-axloqiy fazilatlarni, ijodiy fikrlash va atrof-muhitga ongli
munosabatda bo‘lish ko‘nikmalarini shakllantirish kabi yo‘nalishlarni belgilab berdi.
Oliy ta`limda o`rgatilayotgan har bir fanning maqsad va vazifalari belgilab qo`yilgan.
Asosan amaliy faoliyat bilan uzviy bog`liq bo`lgan raqamli axborot texnologiyalari nining
ham o`z maqsad, vazifalari bo`lib, talabalardnini o`qitishdan ko`zlangan asosiy maqsad
raqamli texnologiya vositasida talabalarning texnik ijodkorlik kompetentlikni
rivojlantirish texnologiyalari talabalarning uz mutaxasisliklariga ijodiy yondashishi
ularning ma‘naviy, badiiy va axloqiy madaniyatini, milliy g‘urur hamda vatanparvarlik
tuyg‘usini shakllantirish, tafakkurini kengaytirish, t alabalarda ijodiy mahorat, nafosat va
badiiy didni o‘stirish hamda tashabbuskorlikni tarbiyalashdan iboratdir. Shaxsning kasbiy
jihatdan shakllanishi oliy ta‘limda kasbiy ta‘lim olish jarayonidan boshlanadi. Oliy
dargohlarining fan dasturlari mazmuni bo‘lajak mutaxasislarga kasbi bo‘yicha bilimlar
berish, mutaxasislik faoliyat sirlarini o‘rgatish va talabalarda ko‘nikma hosil qilishga
qaratilgan. Shuni hisobga olgan holda mahorat va ijodkorlik haqidagi tushunchalarni esga
olib ketish maqsadga muofiq bo‘ladi. Maxorat– bu ishni muvaffaqqiyatli bajarish uchun
zarur bo‘lgan, shaxsning shaxsiy xususiyatlari kombinatsiyasidir. Mahorat haqida
gapirganimizda harqanday soha mutaxasislarini tayyorlashda pedagogning roli pedagogik
mahoratga ega bo‘lgan pedagog asosiy o‘rinni eggallashi pedagogik mahorat
tushunchasiga aloxida etibor berish zaruriyatini yaratadi.“Xozzirgi zamon pedagogik
kompetentlikga ega mutaxassis bu – o‘z kasbining mohir ustasi raqamli texnologiya
vositasida talabalarning texnik ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirish texnologiyalariga
ega bo‘lgan, yuksak darajada madaniyatli, o’z fanini chuqur biladigan, yondosh fanlar
sohalarini yaxshi tahlil eta oladigan, tarbiyalash va o‘qitish uslubiyatini mukammal
egallagan mutaxassis‘dir.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
139
Globallashuv jarayoni jadal sur’atlar bilan hayotimizga kirib kelayotgan bir davrda, o‘z
bilimi, kuchi, imkoniyatlariga tayanadigan, raqamli va axborot texnologiyalar vositasida
o‘z sohasida ijodkorlik qobiliyatlarini namoyon etgan holda talabalarning texnik
ijodkorlik kompetentlikni rivojlantira oladigan, jamiyat, davlat manfaatlarini o‘z
manfaatlari bilan uyg‘un holda ko‘radigan еtuk mutaxassis kadrlarni tayyorlash zarurligi,
mamlakatda demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati
asoslari konsepsiyasini amalga oshirish sharoitida mustaqil, ijodiy fikrlovchi, zamonaviy
fantexnika va uning ishlash texnologiyasini mukammal egallagan, tadbirkor
mutaxassislarni tayyorlash oliy ta’limi muassasalari oldida turgan muhim vazifalardan
biriga aylandi. Ushbu vazifalarni bajarish va ijodiy natijaga erishishda 2 ta muxum
vazifani ro‘l tutadi.
1 Texnik ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirishi.
2. Raqamli texnologiyalar vasitalari.
Ushb 2 ta vazifadan 1 chisinini texnik ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirishi ni o‘rganib
chiqamiz va taxlil qilamiz.
1.1. XX asrning 40-yillari oxirlarida rossiyalik olim Genrix Saulovich Altshuller o‘z
olidiga texnikada yangi ixtirolarni qanday qilib maqsadli yaratish mumkin, degan
muammoni qo‘ydi. Ta’kidlash kerakki, u paytgacha texnikadagi mutlaq hamma ixtirolar,
shu bilan birga fan va sanatdagi kashfiyotlar amal va xatolar yo‘li bilan qilinar edi.
Raqamli va axborot texnologiyalar vositalari ijodkorlik faoliyatining ilmiy asoslangan
texnologiyalari yo‘q edi. Bu muammoni еchish uchun Altshuller texnik ixtirolarning
patent fondini tahlil qildi, bu jarayonda texnikaning rivojlanish qonuniyatlarini ochdi va
60-yillarning boshlarida u ixtirochilik masalalarini еchish algoritmining birinchi
modifikatsiyasini yaratdi. Shu paytdan boshlab Genrix Saulovich injenerlar va hamma
xohlovchilar uchun tinglovchilarni texnik masalalarni еchish uchun algoritmni qo‘llashga
o‘rgatadigan o‘quv seminarlari o‘tkaza boshladi, parallel holda uni mukammallashtirish
ishlarini davom ettirdi. Bu tadqiqotlar natijasida Altshuller texnikaning rivojlanish
qonunlarini shakllantiradi. Shu tarzda ixtirochilik masalalarini еchish nazariyasi (TRIZ)
tug‘iladi.
Seminarlarda tinglovchilarni o‘qitish Altshuller oldiga yangi muammoni qo‘ydi – nimaga
tinglovchilarning katta qismi ixtirochilik masalalarini еchish nazariyasi (TRIZ)ni
o‘zlashtirgandan keyin ham yangi texnik ixtirolarini yaratmaydilar. Bu muammoni еchish
uchun Alg‘tshuller ijodkorlik faoliyati umumiy qonuniyatlarini ochish maqsadida ytuk
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
140
yaratuvchilarning biografiyalari to‘g‘risida adabiyotlarni tahlil qildi, ularni bilish
ixtirochilik masalalarini еchish nazariyasi (TRIZ)ni o‘qitish samaradorligini oshirish
imkonini beradi. Uning omadi keladi va natijada ijodkor shaxs xislatlari va hayotiy
strategiyalari to‘g‘risida ta’limot yaratadi. G.S.Altshuller qilgan xulosa o‘zining oddiyligi
va shu bilan birga murakkabligi: huddi sanhat, matematika va fizika qonunlari kabi
ijodkorlik texnologiyalarini har kim egallashi mumkin, butun hayoti davomida ijodkor
shaxs xislatlarini ozchilik o‘zida tarbiyalashi mumkin va faqat ayrimlarigina o‘z hayotini
ijodkor shaxs hayotiy strategiyasi qonuniyatlariga muvofiq yashashlari mumkin. 80- yillar
o‘rtalarida Altshullerning izdoshlari ixtirochilik masalalarini еchish nazariyasi (TRIZ)
elementlarini sanhatda, fanda, pedagogikada, psixologiyada, meditsina va boshqa
yo‘nalishlarda qo‘llay boshladilar. Natijada kasbiy faoliyatning yangi yo‘nalishlari: triz +
pedagogika, triz + biznes, triz + sanhat, triz + tibbiyot yuzaga keldi. Bu yo‘nalishlardagi
ishlar ko‘p sonli nashrlarda aks ettirilgan jiddiy ilmiy natijalar olib keldi. Hozirgi vaqtda
TRIZ muvaffaqiyatli rivojlanayapti, Xalqaro ixtirochilik masalalarini еchish nazariyasi
(TRIZ) assotsiatsiyasi yaratildi, G.S.Altshuller uning prezidenti hisoblanadi. MDHning
ko‘pgina yirik shaharlarida va qator boshqa davlatlarda ixtirochilik masalalarini еchish
nazariyasi (TRIZ) markazlari va maktablari faoliyat olib bormoqda.
Shu bilan birga ijodkorlik asosida ta’lim berish ham rivojlanayapti. Ijodkorlik jarayonida
mantiq va intuitsiyaning har xil ahamiyatga ega bo‘lishini frantsuz olimi A.Puankare
ko‘rsatib o‘tgan edi. Xususan, u “Fanning o‘zida intuitsiya, agar bir qancha ustunliklarga
ega bo‘lganligini hisobga olinmasa, analiz doimo isbotning yakkayu yagona qonuniy
quroli bo‘lishiga intilib borayotgan bir davrda ham u ixtiro qilishda asosiy qurol bo‘lib
qolaveradi” - deb yozadi. Ijodkorlikni amalga oshirish davrlari va uning bosqichlari
to‘g‘risida boshqa olimlar ham bir necha bor o‘z fikrlarini bildirganlar. Xususan, bu haqda
mashhur fizik M. Born quyidagi fikirlarni larni keltirgan:Men fandagi analitik holda
oldindan aytilgan fikrlarni kundalik ishlarimizdan keskin farq qilishini ko‘rmayapman.
Ayrim kriteriyalar bo‘yicha ko‘rsatilgan obraz to‘liq hisoblanib, unga xarakterli bo‘lgan
barcha xususiyatlarga egaligini biz kundalik hayotimizda hisobga olib boramiz. Biroq
sintetik jihatdan oldindan aytish qisman ma’lum bo‘lgan hodisaning real obrazi o‘zining
haqiqiyligidan farq qiladi, degan gipotetik taxminga asoslanadi. Agar u tajribada
tasdiqlansa, uning asosida qonuniy hisoblangan gipoteza yotgan bo‘lsa-da, oldindan
aytish yangi bilim beradi. Lekin uning muvaffaqiyati intuitsiyaga juda bog‘liqdir”.
M.Born o‘z fikrini ikki tipdagi ixtiroga oid tarixiy misollar bilan: ulardan biri mavjud
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
141
nazariyani mantiqiy analiz qilish bilan amalga oshiradi, boshqasi esa, shu kunga qadar
aloqasiz bo‘lgan tajribalarning o‘zaro bog‘liqligi mavjud ekanligi haqidagi muammolarni
yangi nazariya yaratish bilan tushuntiradi.
Birinchisiga, Adams va unga aloqasiz holda Lever’elarning boshqa planetalar harakatida
yuz bergan bir oz o‘zgarishlar asosida aytilgan nazariyasiga muvofiq, Galiley tomonidan
Neptun planetasining ochilishi kiradi. M.Bornning aytishicha, bu еrda nazariya
rivojlanmadi: “Bu matematika san’ati va toqatining ulkan siljishi, shuningdek, natijalarga
bo‘lgan ishonch edi. Biroq ularni e’tirof etmaganda ham, bu hol nazariyaning
dunyoqarashini kengaytirgani yo‘q; bu ma’lum bo‘lgan Nyuton mexanikasining
qo‘llanilishini analitik jihatdan oldindan aytish edi”.
Ikkinchi tip ixtiroga A.Eynshteyn tomonidan aytilgan “Quyosh yaqinida yorug‘likning
chetlanishi” kiradi. Bu inert va gravitatsion massaning praporsionalligi haqidagi muhim
faktni sezish va M.Bornning ta’biricha, «tajriba natijalarining uzun zanjiridagi gigant
sintez», deb atalgan yangi nazariyaning yaratilishini talab qiladi.
Raqamli texnologiya vositasida talabalarning texnik ijodkorlik kompetentlikni
rivojlantirishda va uni texnologiya sfatida qo‘llashda pedagok xam talaba xam bilimlarni
to‘g‘ri idrok etishlari, anglashlari, eslab qolishlari va amalda ijodiy qo‘llashlari, zarur
ko‘nikma va malakalarni egallashlari uchun didaktik prinsiplar va o‘rganiladigan
materialning xarakteriga muvofiq eng samarali metodlaridan foydalanishi kerak.
Ma’lumki, ta’lim metodining turli klassifikatsiyasi mavjuddir. Talabalarga Aniq va
tabiyiy fanlardan bilimlarni berishda talabalarning texnik ijodkorligi amaliyoti uchun eng
ma’quli o‘zaro bog‘liq ikkita jarayon - pedagogning rahbarlik faoliyati va talabalarning
mustaqil ijodiy faoliyati yaqqol namoyon bo‘ladigan - pedagog va talabalar ishining
usullari bo‘yicha beriladigan metodlar klassifikatsiyasidir. Bu klassifikatsiya
o‘quvchilarning mehnatga tayyorlanishi va unumli mehnatida asosiy o‘rinni egallaydi.
Ijodiy faoliyat metodlarining ana shunday klassifikatsiyasi sifatida quyidagilar qabul
qilinishi mumkin: muammoli ta’lim metodlari - o‘quv materialini muammoli bayon etish,
izlanish suhbatlari, tadqiqot metodi; og‘zaki metodlar - ijodiy suhbat; ko‘rsatmalilik
metodlari - ratsionalizatorlik faoliyatini kuzatish, turli ijodiy ishlarni namoyish qilish;
amaliy ish metodlari - o‘quvchilarning mustaqil ijodiy ishlari, texnik adabiyotlar va
spravochniklar bilan ishlash; nazorat qilish metodlari - ijodiy topshiriqlarni tekshirish,
texnik masalalarni hal etish va ularni nazorat qilish. Bunda pedagogning vazifasi har bir
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
142
amaliy mashg‘ulotda texnik ijodkorlikning turli metodlarini uyg‘unlashtirib, o‘quvchilar
o‘quv materialini chuqur o‘zlashtirishini ta’minlashdan iboratdir.
Texnik ijodkorlikning turli metodlari va didaktik usullari o‘quv materialining mazmuniga
va mashg‘ulotda hal qilinadigan didaktik hamda tarbiyaviy vazifalarga qarab har xil
yusuinda qo‘shib va o‘zaro bog‘lab qo‘llanadi. Talabalarni ijodiy faoliyatga jalb etish
bo‘yicha asosiy zamonaviy raqamli texnik,texnologik, psixologik pedagogik talablarni
bajarish bilan birga bunday faoliyatning mazmuniga qo‘yilgan maqsadga va metodlarni
tanlash ham katta ahamiyatga ega. Hozir qator samarador metodlar aniqlangan, ularga
quyidagilar
kiradi:
raqaml texnologiyalarni qo‘llab modellashtirish; raqaml
texnologiyalarni qo‘llab manipulyativ konstruktsiyalash; raqaml texnologiyalarni qo‘llab
ma’lumotlari qisqartirilgan texnik xujjatlarni qo‘llash; ijodiy masalalarni hal qilish; ijodiy
topshiriqlarni
raqaml texnologiyalarni qo‘llab bajarish; ilgari tayyorlangan
konstruktsiyalarni raqaml texnologiyalarni qo‘llab o‘zlashtirib, raqaml texnologiyalarga
oid texnik vositalar (shu jumladan trenajerlar)dan foydalanib kam-ko‘stlarini tuzatish
kabilar.Ana shu metodlardan muayyan tartibda foydalanish talabalarning ijodiy
qobiliyatlarini o‘stirish ularda texnik sohadagi mehnatga qiziqish uyg‘otish imkonini
beradi.
Ijodkorlik masalalarini еchishning tahliliy metodida muammo еchimini topish uchun
uning matematik modelini raqamli texnologiyalar orqali qurish ko‘zda tutiladi. Bu
metodda еchim aniqligi ob’ekt yoki jarayon ko‘rsatkichlarining o‘rganish uchun ishlab
chiqilgan model ko‘rsatkichlariga mutanosiblik darajasi bilan belgilanadi, ijodkorlik
masalalarini tadqiq qilishning keltirilgan metodlarini talabalar faoliyatiga moslash uchun
ularni amalga oshirish qadamlarini birmuncha soddalashtirish hamda subektiv
ixtirolardan foydalanish uchun qo‘llashda ikkala guruhga tegishli metodlardan iborat
umumiy majmua ishlab chiqish talab etiladi.
2. Raqamli texnologiyalar vasitalari.
Ushb 2 ta vazifadan 2 chisinini ni “Raqamli texnologiyalar vasitasida talabalarning texnik
ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirish jarayonini o‘rganib chiqamiz va taxlil qilamiz.
Ushbu maqolaning maqsadi raqamli texnologiyalar vasitasida talabalarning texnik
ijodkorlik kompetentlikni rivojlantirish jarayonini o‘rganishdir. Maqsad quyidagi
jihatlarni qamrab oladi:
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
143
1. Axborot kompetentligini aniqlash: Talabalarning raqamli axborot kompetentligi
tushunchasini aniqlash, uning tarkibiy qismlarini belgilash va zamonaviy ta'lim tizimidagi
o‘rnini tahlil qilish.
2. Raqamli ta'lim texnologiyalarini o‘rganish: Raqamli ta'lim texnologiyalarining
xilmaxilligini va ularning ta'lim jarayonidagi rolini o‘rganish. Ushbu texnologiyalarning
axborot kompetentligini oshirishdagi samaradorligini baholash.
3. Innovatsion usullarni aniqlash: Talabalarning axborot kompetentligini rivojlantirishda
samarali bo‘lgan innovatsion ta'lim usullarini aniqlash va ularni amaliyotda qo‘llash
yo‘llarini ko‘rsatish.
4. Tahlil va baholash: Raqamli ta'lim texnologiyalarining ta'lim jarayonida joriy etilishi
natijasida talabalarning axborot kompetentligini rivojlantirish darajasini tahlil qilish va
baholash.
Takliflar berish: Olingan natijalar asosidata'lim muassasalariga talabalarning axborot
kompetentligini rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
Maqola oxirida, raqamli ta'lim texnologiyalarining talabalarning axborot kompetentligini
oshirishda qanday yangi imkoniyatlar yaratishi mumkinligi haqida fikrlar bildiriladi.
Raqamli
ta'lim
texnologiyalarining
talabalarning
axborot
kompetentligini
rivojlantirishdagi o‘rni bilan bog‘liq ilmiy adabiyotlar tahlili, mavjud nazariy va amaliy
tadqiqotlar asosida amalga oshirildi. Adabiyotlar tahlili quyidagi asosiy jihatlarni o‘z
ichiga oladi:
Raqamli ta'lim texnologiyalarining ta'limdagi roli: Ko‘plab tadqiqotlar raqamli
texnologiyalarning ta'lim jarayonini isloh qilish va zamonaviy talabalarning ehtiyojlariga
javob berishda ahamiyatini ta'kidlaydi. Masalan, Anderson (2016) raqamli ta'lim
platformalarining o‘qitish va o‘rganish jarayonidagi muhim o‘rnini, interaktiv muhit
yaratishdagi roli va talabalar o‘rtasida jamoaviy ishni rag'batlantirishini ko‘rsatadi[1].
Axborot kompetentligini rivojlantirish: Axborot kompetentligi raqamli ta'lim jarayonida
mustaqil o‘rganish, axborotni tahlil qilish va baholash qobiliyatlarini o‘z ichiga oladi.
Bularning barchasi turli tadqiqotlarda (misol uchun, Martin, 2017)[2] talabalarning
muvaffaqiyati va ularning kasbiy tayyorgarliklarida muhim ahamiyatga ega ekani
ko‘rsatilgan.
Innovatsion ta'lim usullari: Flipped learning, gamification va blended learning kabi
innovatsion ta'lim usullari talabalarni motivatsiya va faol ishtirok etishga undaydi. Smith
va Jones (2018) o‘z tadqiqotlarida[3] bu usullar yordamida o‘quv jarayonining
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
144
samaradorligini oshirishni ko‘rsatdilar. Ular shuningdek, bunday yondashuvlar talabalar
o‘rtasida axborot kompetentligini rivojlantirishda muhim omil ekanligini ta'kidlashadi.
Muammolar va qiyinchiliklar: Raqamli ta'lim texnologiyalaridan foydalangan holda
yuzaga keladigan muammolar, masalan, texnologiyalarga qaramlik va ular bilan ishlashda
yuzaga keladigan qiyinchiliklar hamda o‘quvchilarning axborotni to‘g‘ri baholay olish
ko‘nikmalarining yetishmasligi (Khan, 2019)[4] muhim ahamiyatga ega. Ushbu
tadqiqotlar, raqamli ta'lim jarayonida o‘qituvchilar va ta'lim muassasalari tomonidan
e'tibor qaratilishi kerak bo‘lgan jihatlarni ko‘rsatadi.
Kelajak istiqbollari: Raqamli ta'lim texnologiyalarining o‘sishi, ularning ta'lim tizimidagi
roli va ahamiyatining oshishi kutilmoqda. Yang va Yang (2020) tadqiqotlarida [5],
raqamli texnologiyalar asosidagi o‘quv jarayonlarining yangi imkoniyatlar yaratishi va
talabalarning tayyorgarligini oshirishdagi o‘rni ta’kidlanadi.
Ushbu adabiyotlar tahlili raqamli ta'lim texnologiyalarining axborot kompetentligini
rivojlantirishdagi muhim ahamiyatini ko‘rsatadi. Olingan natijalar, raqamli
texnologiyalarning ta'lim jarayonida integratsiyasi va ularni amaliyotda qo‘llash orqali
talabalar uchun yangi imkoniyatlar yaratish va ularning axborot kompetentligini
oshirishda samarali yondashuvlar ishlab chiqish zarurligini ta'kidlaydi.
Ushbu tadqiqotda raqamli texnologiya vositasida talabalarning texnik ijodkorlik
kompetentlikni rivojlantirish texnologiyalarini o‘rganish uchun quyidagi materiallar va
metodlar qo‘llanildi:
Materiallar:
- Adabiyotlar: Tadqiqotda raqamli texnologiya vositasida talabalarning texnik ijodkorlik
kompetentlikni rivojlantirish texnologiyalari bo‘yicha mavjud ilmiy adabiyotlar va
maqolalar o‘rganildi. Ushbu materiallar talabalarning texnik ijodkorlik kompetentlikni
rivojlantirish raqamli texnologiyalar vositasida rivojlantirish texnologiyalari va ularning
samaradorligini baholashda asos bo‘lib xizmat qildi.
- Tadqiqotlar: Mavzu bo‘yicha ilgari o‘tkazilgan tadqiqotlar natijalari tahlil qilindi. Bu
tadqiqotlar, odatda, raqamli texnologiya vositasida talabalarning texnik ijodkorlik
kompetentlikni rivojlantirish texnologiyalari samaradorligini oshirishni o‘z ichiga oladi.
Metodlar:
- Kvalitativ tadqiqot metodlari: Talabalarning texnik ijodkorlik kompetentligini
rivojlantirish jarayonidagi raqamli texnologiyalarining o‘rni haqida fikr va mulohazalarni
o‘rganish uchun intervyu va so‘rovnoma usullari qo‘llanildi. Bu metodlar orqali
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
145
talabalarning raqamli vositalardan qanday foydalanishi, ularning ta'lim jarayonidagi roli
va ta'siri o‘rganildi.
- Kvantitativ tadqiqot metodlari: Talabalarning axborot kompetentligini baholash uchun
so‘rovnomalar orqali statistik ma'lumotlar to‘plandi. Ushbu ma'lumotlar raqamli ta'lim
texnologiyalarining ta'lim jarayonidagi samaradorligini aniqlashda foydalanildi.
- Tahlil usullari: Olingan ma'lumotlar sifatida o‘rganilgan materiallar, intervyu va
so‘rovnomalar natijalari tahlil qilinib, raqamli ta'lim texnologiyalarining talabalarning
axborot kompetentligini rivojlantirishdagi samaradorligi va o‘zaro aloqasi o‘rganildi.
Ushbu metodlar va materiallar yordamida tadqiqot natijalarining ishonchliligini
ta'minlash,
axborot
kompetentligini
rivojlantirish
jarayonida
raqamli
ta'lim
texnologiyalarining o‘rnini aniqlash maqsadida amalga oshirildi. Tadqiqot natijalari,
raqamli
ta'lim
texnologiyalarining
talabalarning
axborot
kompetentligini
rivojlantirishdagi o‘rni haqida muhim ma'lumotlar taqdim etdi. Olingan ma'lumotlar shuni
ko'rsatadiki, raqamli vositalar talabalarning axborotga bo'lgan munosabatini va uning
ta'lim jarayonidagi ahamiyatini o'zgartiradi. Raqamli texnologiyalarning ta'siri: Tadqiqot
davomida aniqlanganidek, raqamli ta'lim texnologiyalari talabalarga axborot izlash va
tahlil qilish jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi. Masalan, onlayn kutubxonalar va
resurslar yordamida talabalar turli manbalarni tezda topa olishadi, bu esa ularda mustaqil
o‘rganish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek, videodarslar, interaktiv dasturlar va
boshqa multimedia vositalari ta'lim jarayonini yanada jonlantirib, talabalarni
o‘zlashtirishga ko‘proq jalb qiladi.
Innovatsion ta'lim usullari: Raqamli texnologiyalarni qo‘llashning boshqa bir muhim
jihati – bu innovatsion ta'lim usullarining joriy etilishi. Masalan, flipped learning (tashqi
dars) yoki gamification (o'yinlashtirish) kabi usullar talabalar o‘rtasida jamoaviy
muhokama va faol ishtirok etishni rag'batlantiradi. Bu usullar talabalarni mustaqil
fikrlashga, tahlil qilishga va axborot manbalaridan samarali foydalanishga undaydi.
Ta'lim
muassasalaridagi
amaliyot:
Shuningdek,
tadqiqotda
raqamli
ta'lim
texnologiyalarining ta'lim muassasalaridagi joriy etilishi va qo‘llanilishi natijalarini
o‘rganish muhim ahamiyatga ega. Ta'lim muassasalari raqamli platformalar va
vositalardan foydalangan holda o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasidagi muloqotni
kuchaytirishi, hamda o‘quv jarayonini yanada interaktiv va samarali qilish imkoniyatlarini
yaratishi mumkin.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
146
Challengerlar va muammolar: Biroq, raqamli ta'lim texnologiyalarining qo‘llanilishi bilan
bog‘liq ba'zi muammolar ham mavjud. Talabalar ba'zi hollarda texnologiyalarga qaram
bo‘lib qolishlari yoki ularni to‘g‘ri va samarali foydalanish qobiliyatini rivojlantirishda
qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin. Shuningdek, barcha talabalar uchun barqaror
internet aloqasi va kerakli qurilmalarga ega bo'lish muhim ahamiyatga ega.
Natijada, raqamli ta'lim texnologiyalarining axborot kompetentligini rivojlantirishdagi
roli juda katta, ammo bularni amalga oshirishda ta'lim muassasalari va o‘qituvchilar
tomonidan ehtiyotkorlik bilan yondashish lozim. Kelajakda raqamli ta'lim
texnologiyalarining o‘rni va ahamiyati yanada oshishi kutilmoqda, bu esa ta'lim jarayonini
yanada rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.Ushbu tadqiqot raqamli ta'lim
texnologiyalarining talabalarning axborot kompetentligini rivojlantirishdagi o‘rni va
samaradorligini o‘rganishga qaratilgan. Olingan natijalar quyidagi asosiy xulosalarni
taklif etadi:
1. Axborot kompetentligining oshishi: Raqamli ta'lim texnologiyalari talabalarga
axborotni izlash, tahlil qilish va baholash qobiliyatlarini oshirishda samarali vosita bo‘lib
xizmat qiladi. Talabalar onlayn kutubxonalar, resurslar va multimedia vositalari
yordamida o‘z bilimlarini kengaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
2. Interaktiv ta'lim jarayoni: Raqamli texnologiyalar o‘quv jarayonini interaktiv va
qiziqarli holga keltiradi. Innovatsion usullar, masalan, flipped learning va gamification,
talabalar o‘rtasida faol ishtirokni rag‘batlantiradi, bu esa o‘qitish jarayonini yanada
samarali qiladi.
3. Mustaqil o‘rganish ko‘nikmalari: Talabalar raqamli texnologiyalar yordamida mustaqil
o‘rganish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim tajribalarga ega bo‘ladilar. Ushbu
ko‘nikmalar ularni zamonaviy mehnat bozoriga tayyorlashda, shuningdek, professional
hayotda muvaffaqiyatli bo‘lishlariga yordam beradi.
4. Challengerlar va yechimlar: Tadqiqot davomida aniqlangan muammolar, jumladan,
texnologiyalarga qaramlik va ularni to‘g‘ri foydalanish qiyinchiliklari, ta'lim muassasalari
va o‘qituvchilar tomonidan hal qilinishi lozim. Bu, o‘z navbatida, ta'lim jarayonining
sifatini oshirish va talabalar uchun yanada samarali o‘quv muhitini yaratish imkonini
beradi.
Natijada, raqamli ta'lim texnologiyalarining axborot kompetentligini rivojlantirishdagi
roli katta ahamiyatga ega. Ularning ta'lim jarayonida to‘g‘ri va samarali qo‘llanilishi
talabalar uchun yangi imkoniyatlar va yutuqlarni ochadi. Kelajakda raqamli ta'lim
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
147
texnologiyalarining rivojlanishi va ularning ta'lim jarayonida qo‘llanilishi yanada muhim
bo‘lib qoladi, shuning uchun ta'lim muassasalari va o‘qituvchilar o‘z faoliyatlarini yanada
takomillashtirishga
e'tibor
qaratishlari
zarur.Ushbu
tadqiqot
raqamli
ta'lim
texnologiyalarining talabalarning axborot kompetentligini rivojlantirishdagi roli va
ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, olingan natijalar asosida quyidagi xulosalarga
kelindi:
1. Raqamli ta'lim texnologiyalarining samaradorligi: Raqamli texnologiyalar, jumladan
onlayn resurslar, multimedia materiallar va interaktiv dasturlar, talabalarga axborotni
izlash va tahlil qilishda yordam beradi. Bu esa ularning axborot kompetentligini
oshirishga imkon yaratadi.
2. Innovatsion ta'lim usullarining qo‘llanilishi: Talabalar o‘rtasida faol ishtirokni
rag'batlantirish va o‘quv jarayonini qiziqarli qilish uchun innovatsion ta'lim usullari,
masalan, flipped learning va gamification, muvaffaqiyatli qo‘llanilishi lozim. Bu usullar
talabalarni mustaqil fikrlashga va muammolarni hal qilishga undaydi.
3. Muammolar va yechimlar: Raqamli texnologiyalarning qo‘llanilishi jarayonida yuzaga
keladigan muammolar, masalan, texnologiyalarga qaramlik, ta'lim muassasalari va
o‘qituvchilar tomonidan hal qilinishi zarur. Bu, o‘z navbatida, ta'lim jarayonining sifatini
oshirish va talabalar uchun yanada samarali o‘quv muhitini yaratish imkoniyatini beradi.
4. Kelajak istiqbollari: Raqamli ta'lim texnologiyalarining ta'lim jarayonidagi o‘rni
kelajakda yanada muhim bo‘lib qoladi. Ta'lim muassasalari raqamli vositalardan samarali
foydalanish orqali talabalarni zamonaviy mehnat bozoriga tayyorlashda, ularning axborot
kompetentligini rivojlantirishda va innovatsion fikrlash ko‘nikmalarini oshirishda katta
imkoniyatlarga ega.
Umuman olganda, raqamli ta'lim texnologiyalari talabalarning axborot kompetentligini
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ularni ta'lim jarayonida to‘g‘ri va samarali
qo‘llash orqali o‘quv muhitini yaxshilash, talabalarning mustaqil o‘rganish
ko‘nikmalarini oshirish va zamonaviy ta'lim talablari darajasida tayyorlash mumkin.
Tadqiqot natijalari, shuningdek, ta'lim sohasidagi innovatsion yondashuvlar va metodlarni
ishlab chiqish zarurligini ko‘rsatadi, bu esa kelajakda raqamli ta'lim texnologiyalaridan
yanada samarali foydalanish imkoniyatini yaratadi.
Bizning fikrimizga ko‘ra, talabalarning tanqidiy fikrlashini rivojlantirishda darsda raqamli
texnologiyalar vositasida turli qiziqarli masalalarning o‘rinli qo‘llanilishi raqamli
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
148
texnologiyalar vositasida talabalarning texnik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
ADABIYOTLAR:
1.Nazarov, I., Hasanov, A., Mirjamolova, F., Khaldarov, H., & Alibekov, S. (2021).
Modern educational technologies. Revista geintec-gestao inovacao e tecnologias, 11(3),
245-252.
2.Khasanov A.A., Khasanova S.S. Theoretical approaches to the creation of pedagogical
concepts // American Journal of Pedagogical and Educational Research 10 (2023): 185-
190.
3.Statistical analysis and forecasting of cotton yield dynamics in Kashkadarya region of
Republic of Uzbekistan. Kudrat Ruzmetov, Akhtamjon Faiziev, Salakhiddin Murodov,
Odina Kurbonbekova.E3S Web of Conf. 389 03080 (2023) DOI:
10.1051/e3sconf/202338903080
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202338903080
4.Talabalarning texnik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirish pedagogik muammo
sifatida. Educational Research in Universal Sciences, 2(14), 53–56. Retrieved from.
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4380
5. Muradov , S. D. (2023). Тalabalarning texnik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirish
pedagogik muammo sifatida. Educational Research in Universal Sciences, 2(14), 53–56.
Retrieved from http://erus.uz/index.php/er/article/view/4380
6.Muradov S. D. TALABALARNING TEXNIK IJODKORLIK KOMPETENTLIGINI
RIVOJLANTIRISH PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA //Educational Research in
Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 53-56.
7.Muradov, Salaxiddin Djumanazarovich. "TALABALARNING TEXNIK
IJODKORLIK KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH PEDAGOGIK MUAMMO
SIFATIDA."
Educational Research in Universal Sciences
2.14 (2023): 53-56.
8.Muradov, S. D. (2023). TALABALARNING TEXNIK IJODKORLIK
KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH PEDAGOGIK MUAMMO
SIFATIDA.
Educational Research in Universal Sciences
,
2
(14), 53-56.
9.Anderson, T. (2016). The Theory and Practice of Online Learning. Athabasca
University Press.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-4
149
10.Khojayeva G. A. O ‘Quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish
//Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 879-882.
11.Khojayeva G. A. Development of heurstic ability //Educational Research in
Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. – С. 441-443.."
Educational Research Review, 15(3), 95-112.
