ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-3
22
MAHALLA YETAKCHILARI VA HUDUDIY IQTISODIY TARAQQIYOT:
INNOVATSION YONDASHUVLAR VA ISTIQBOLLAR
Jo‘rayeva Lola
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
Jummayev Oybek Bahromovich
Moʻminov Murodali Normengli oʻgʻli
Nomozov Ogʻabek Otabek oʻgʻli
Normamadov Azimjon Azizovich
Rahimov Lazizbek Oʻktam oʻgʻli
Termiz davlat universiteti talabalari
Annotatsiya
Ushbu maqolada O‘zbekistonda mahalla yetakchilarining hududiy iqtisodiy
taraqqiyotdagi roli, innovatsion yondashuvlar va istiqbollari tahlil etiladi. Mahalla
yetakchilarining tadbirkorlikni rivojlantirish, investitsiyalarni jalb qilish hamda aholini
ijtimoiy-iqtisodiy qo‘llab-quvvatlashdagi ishtiroki ko‘rib chiqiladi. Maqolada hududiy
iqtisodiy taraqqiyotga mahalla institutining ta’siri, mavjud muammolar va ularni hal etish
yo‘llari, shuningdek, innovatsion yondashuvlar asosida istiqboldagi rejalar yoritilgan.
Kalit so’zlar.
Mahalla yetakchilari, hududiy iqtisodiyot, tadbirkorlik, innovatsiya,
investitsiya, iqtisodiy rivojlanish.
Abstract
This article analyzes the role of mahalla leaders in regional economic development,
innovative approaches and prospects in Uzbekistan. The participation of mahalla leaders
in the development of entrepreneurship, attracting investments and socio-economic
support of the population is considered. The article covers the impact of the mahalla
institution on regional economic development, existing problems and ways to solve them,
as well as future plans based on innovative approaches.
Keywords.
Neighborhood leaders, regional economy, entrepreneurship,
innovation, investment, economic development.
KIRISH
O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishining muhim tarkibiy qismlaridan biri hududiy
iqtisodiy taraqqiyotdir. Hududiy rivojlanishning barqarorligini ta’minlashda mahalla
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-3
23
yetakchilari muhim rol o‘ynaydi. Mahalla yetakchilari iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni
mahalliy darajada muvofiqlashtirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va aholi bandligini
ta’minlash orqali hududiy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Ushbu maqolada
mahalla yetakchilarining hududiy iqtisodiy taraqqiyotga ta’siri, innovatsion yondashuvlar
va istiqbollar tahlil qilinadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Mahalla boshqaruvi va hududiy iqtisodiyotning o‘zaro bog‘liqligi bo‘yicha ko‘plab
tadqiqotlar olib borilgan. Xususan, J. To‘rayev (2022) tadqiqotlarida mahalla
yetakchilarining ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishdagi roli yoritilgan. Shuningdek, S.
Karimov (2021) O‘zbekistonda hududiy iqtisodiy taraqqiyotda mahalla institutining
strategik ahamiyati haqida yozgan. Shu bilan birga, xalqaro tajribalar ham muhim o‘rin
tutadi. M. Porterning (1998) hududiy klasterlar nazariyasi mahalla yetakchilari faoliyatini
innovatsion yondashuvlar bilan rivojlantirishga asos yaratadi.
Maqolada hududiy iqtisodiy rivojlanish va mahalla yetakchilarining rolini aniqlash
uchun sifatli va miqdoriy tadqiqot metodlaridan foydalanildi. Sifatli tadqiqot usuli sifatida
intervyu va fokus-guruhlar o‘tkazildi, miqdoriy tahlil esa mahalla yetakchilari tomonidan
amalga oshirilgan iqtisodiy tashabbuslarni statistik jihatdan baholash uchun ishlatildi.
Shuningdek, mavjud davlat dasturlari va xalqaro tajriba o‘rganildi.
NATIJALAR
Mahalla yetakchilarining tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashdagi roli. Mahalla
yetakchilari tadbirkorlik subyektlarini aniqlash, kredit va subsidiya olishda yordam
berish, biznes-treninglar tashkil etish kabi tashabbuslar orqali mahalliy iqtisodiy faollikni
oshirmoqda.
Innovatsion yondashuvlar. Zamonaviy texnologiyalar va raqamli iqtisodiyotning
rivojlanishi mahalla yetakchilari uchun yangi imkoniyatlarni taqdim etmoqda. Masalan,
mahalla darajasida raqamli platformalar orqali biznesni rivojlantirish va e-tijoratni yo‘lga
qo‘yish bo‘yicha dasturlar mavjud.
Hududiy investitsiyalarni jalb qilish. Mahalla yetakchilari investorlarni jalb qilish,
infratuzilmani yaxshilash va yangi ish o‘rinlari yaratishga yo‘naltirilgan tashabbuslarni
ilgari surmoqda.
Mahalla yetakchilari hududiy iqtisodiy rivojlanishda muhim o‘rin tutadi. Ular
mahalliy iqtisodiyotning asosiy muammolarini aniqlash, tadbirkorlikni rivojlantirish,
aholi bandligini ta’minlash va hududiy infratuzilmani yaxshilashga ko‘maklashadi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-3
24
O‘zbekiston sharoitida mahalla yetakchilari davlat va fuqarolik jamiyati institutlari
o‘rtasidagi muhim ko‘prik vazifasini bajaradi. Ular hududiy iqtisodiy taraqqiyot uchun
quyidagi jihatlarda hissa qo‘shadilar:
•
Tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash
: Mahalla yetakchilari hududda biznes
muhitini rivojlantirish uchun tadbirkorlarga ma’lumot berish, ularni davlat dasturlariga
jalb qilish, kredit olishga yordam berish va biznes-treninglar tashkil etishda
ko‘maklashadi.
•
Investitsiyalarni jalb qilish
: Mahallaning iqtisodiy salohiyatini baholab,
investorlarni jalb qilishga xizmat qiladi. Bunda infratuzilma yaxshilanishi va yangi ish
o‘rinlari yaratilishi muhim omil hisoblanadi.
•
Ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash
: Mahallada aholini ish bilan
ta’minlash, ijtimoiy muammolarni hal qilish va mahalla a’zolarining iqtisodiy faolligini
oshirish orqali barqaror rivojlanish ta’minlanadi.
•
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
: So‘nggi yillarda mahalla yetakchilari
hududiy tadbirkorlarni onlayn savdo va elektron xizmatlarga jalb qilishga yordam
bermoqda.
Mahalla yetakchilarining iqtisodiy islohotlardagi o‘rni
Mahalla yetakchilari iqtisodiy islohotlarni mahalliy darajada amalga oshirishda
muhim rol o‘ynaydi. Ular hududiy iqtisodiy loyihalarni muvofiqlashtirish va mahalla
aholisi manfaatlarini hisobga olish orqali quyidagi yo‘nalishlarda ishlaydi:
1.
Davlat
dasturlarini
targ‘ib
qilish
va
amalga
oshirish
Mahalla yetakchilari davlatning tadbirkorlikni rivojlantirishga oid dasturlarini aholiga
yetkazadi va ushbu dasturlardan foydalanish imkoniyatlarini ta’minlaydi. Masalan, “Har
bir oila – tadbirkor” yoki “Yoshlar daftari” kabi dasturlar doirasida yosh tadbirkorlarni
qo‘llab-quvvatlashda yetakchilarning o‘rni muhim.
2.
Hududiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarini rivojlantirish
Mahalla yetakchilari hududning iqtisodiy salohiyatini baholab, qaysi sohalarda biznes
yuritish imkoniyatlari yuqori ekanligini tadbirkorlarga tushuntiradi. Masalan, qishloq
joylarda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash korxonalarini tashkil etish yoki
shahar hududlarida xizmat ko‘rsatish sohalarini rivojlantirishga e’tibor qaratiladi.
3.
Bandlikni
oshirish
va
ishsizlikni
kamaytirish
Mahalla yetakchilari ishsiz aholining bandligini ta’minlash uchun kasb-hunar o‘rgatish
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-3
25
markazlari bilan hamkorlik qiladi, aholining mehnat bozoriga integratsiyasini
osonlashtirishga xizmat qiladi.
4.
Hududiy
infratuzilmani
yaxshilash
Hududiy iqtisodiy taraqqiyotga yo‘naltirilgan infratuzilma loyihalarining amalga
oshirilishida mahalla yetakchilari muhim o‘rin tutadi. Yo‘llar, bozorlar, ijtimoiy
muassasalar va ishlab chiqarish korxonalarini rivojlantirish orqali iqtisodiy faollik
oshiriladi.
Mahalla yetakchilari uchun innovatsion yondashuvlar
Hududiy iqtisodiy rivojlanishda innovatsion yondashuvlar muhim ahamiyat kasb
etadi. So‘nggi yillarda quyidagi innovatsion strategiyalar mahalla yetakchilarining
samaradorligini oshirishda qo‘llanilmoqda:
•
Raqamli texnologiyalarni joriy etish
: Mahalla yetakchilari hududiy
iqtisodiy faoliyatni monitoring qilish uchun elektron platformalardan foydalanmoqda.
•
Kichik va o‘rta biznesni raqamlashtirish
: Mahalladagi tadbirkorlarga
onlayn savdo imkoniyatlarini yaratishda yordam berish orqali ularning bozor doirasini
kengaytirish mumkin.
•
Ijtimoiy tarmoqlar orqali tadbirkorlarni rag‘batlantirish
: Mahalla
yetakchilari yosh tadbirkorlarni targ‘ib qilish uchun ijtimoiy tarmoqlardan foydalanib,
ularning mahsulot va xizmatlarini keng auditoriyaga yetkazmoqda.
XULOSA
Mahalla yetakchilari hududiy iqtisodiy rivojlanishda muhim omil hisoblanadi.
Ularning tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashi, investitsiyalarni jalb qilishi va innovatsion
yondashuvlardan foydalanishi iqtisodiy taraqqiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu bilan
birga, mahalla yetakchilarining salohiyatini oshirish va ularni zamonaviy iqtisodiy
bilimlar bilan ta’minlash muhim vazifalardan biridir.
Mahalla yetakchilari hududiy iqtisodiy rivojlanishda muhim o‘rin tutib,
tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, investitsiyalarni jalb qilish, aholi bandligini oshirish va
innovatsion yondashuvlarni joriy etishda faol ishtirok etadi. Kelajakda mahalla
yetakchilarining malakasini oshirish, ularning iqtisodiy bilimlarini mustahkamlash va
zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali hududiy iqtisodiy taraqqiyotga yanada katta
hissa qo‘shish mumkin.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-3
26
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
To‘rayev, J. (2022). Mahalla institutining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishdagi
o‘rni. Toshkent: Iqtisodiyot nashriyoti.
2.
Karimov, S. (2021). O‘zbekistonda hududiy iqtisodiy taraqqiyot va mahalla
boshqaruvi. Samarqand: Ilm-fan markazi.
3.
Porter, M. (1998). Clusters and the New Economics of Competition. Harvard
Business Review.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mahalla institutini rivojlantirish
va qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi qarori. (2020).
5.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi (2023). Hududiy
iqtisodiy rivojlanish va mahalla boshqaruvi bo‘yicha hisobot. Toshkent.
