ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
27
KIMYO FANINI INTERFAOL USULLAR YORDAMIDA AKADEMIK
LITSEYLARDA O’QITISH SAMARADORLIGI
Xo’jamurodov Shuhrat Eshpo’lat o’g’li
Ter DU akademik litseyi kimyo fani o'qituvchisi
Annotatsiya
Mazkur maqolada akademik litseylarda kimyo fanini interfaol usullar yordamida
o‘qitish samaradorligi o‘rganilgan. Interfaol metodlar kimyo fanini chuqurroq
o‘zlashtirish, o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish va amaliy ko‘nikmalarni
shakllantirishda muhim ahamiyatga ega ekani tahlil qilingan. Maqolada o‘quv jarayonini
zamonaviy texnologiyalar yordamida tashkil etish usullari, metodik tavsiyalar va amaliy
natijalar keltirilgan.
Kalit so’zlar.
Kimyo, interfaol usullar, akademik litsey, o‘qitish samaradorligi,
zamonaviy pedagogika, metodika.
Abstract
This article studies the effectiveness of teaching chemistry in academic lyceums
using interactive methods. It is analyzed that interactive methods are important for deeper
mastering of chemistry, teaching students to think independently, and developing practical
skills. The article presents methods for organizing the educational process using modern
technologies, methodological recommendations, and practical results.
Keywords.
Chemistry, interactive methods, academic lyceum, teaching
effectiveness, modern pedagogy, methodology.
KIRISH
Hozirgi kunda ta’lim sohasida yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish va
innovatsion usullar yordamida darslarni tashkil etish dolzarb masalalardan biri
hisoblanadi. Akademik litseylarda kimyo fanini o‘qitishda interfaol metodlardan
foydalanish o‘quvchilarning mavzuni osonroq tushunishlariga, mustaqil fikrlash va ilmiy
izlanish ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu maqolada kimyo fanini
interfaol usullar yordamida o‘qitishning samaradorligi, metodik yondashuvlar va ilmiy-
amaliy natijalar o‘rganiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
28
Kimyo fanini o‘qitishda interfaol metodlar bo‘yicha xorijiy va mahalliy ilmiy ishlar
tahlil qilindi. Interfaol metodlar ta’lim jarayonini faollashtirishga imkon beruvchi
yondashuvlar sifatida e‘tirof etilgan. Xorijiy adabiyotlarda asosiy e‘tibor STEM (Science,
Technology, Engineering, Mathematics) yondashuvlariga qaratilgan bo‘lsa, mahalliy
tadqiqotlarda amaliy tajribalar va nazariy asoslar muhim o‘rin tutadi.
Tadqiqotda kuzatish, tajriba va so‘rovnoma usullari qo‘llanildi. Akademik
litseylarning kimyo fani o‘qituvchilari va o‘quvchilari bilan interfaol darslar tashkil
qilindi. Darslarda jamoaviy loyiha ishlari, laboratoriya tajribalari, muammoli vaziyatlar
tahlili va multimediya texnologiyalaridan foydalanildi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, interfaol metodlar yordamida o‘tkazilgan
darslarda:
O‘quvchilarning darsga qiziqishi 45% ga oshdi.
Mustaqil fikrlash va muammoni hal qilish ko‘nikmalari 40% ga yaxshilandi.
Amaliy mashg‘ulotlarda qatnashish darajasi va natijadorlik 50% ga oshdi.
Natijalar ta’lim jarayonida interfaol metodlardan foydalanish samaradorligini
isbotladi.
Tadqiqot davomida aniqlanishicha, virtual laboratoriyalar orqali murakkab
kimyoviy jarayonlarni tushuntirish imkoniyati o‘quvchilar bilim darajasini sezilarli
darajada oshirgan. Bundan tashqari, jamoaviy loyiha ishlari o‘quvchilarning muloqot va
hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qilgan. Natijalar ta’lim jarayonida
interfaol metodlardan foydalanish samaradorligini isbotladi. Bunday metodlar yordamida
darslarda ilmiy laboratoriya muhitini yaratish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bundan tashqari,
muammoli vaziyatlarni hal qilish orqali o‘quvchilar mantiqiy tafakkur qilishga o‘rgandilar.
Kimyo fanini o‘qitishda keng qo‘llaniladigan interfaol metodlardan biri –
“Klasterlash” usuli hisoblanadi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
29
Klasterlash usulining mohiyati
Klasterlash usuli o‘quvchilarning mavzu bo‘yicha bilimlarini tartibga solish, yangi
ma’lumotlarni tizimlashtirish va o‘quv jarayonida faol ishtirok etishlarini ta'minlashga
xizmat qiladi. Ushbu metodni qo‘llashda o‘qituvchi asosiy mavzu yoki tushunchani
markazga joylashtiradi va unga bog‘liq bo‘lgan kichikroq tushunchalarni atrofida
joylashtiradi. Bu jarayon o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi va mavzuning o‘zaro
bog‘liq qismlarini tushunishda yordam beradi.
Klasterlashning kimyo fanidagi qo‘llanilishi
Misol sifatida “Kimyoviy bog‘lanishlar” mavzusini ko‘rib chiqamiz. O‘qituvchi
markaziy tushuncha sifatida “Kimyoviy bog‘lanish”ni yozadi va unga bog‘liq bo‘lgan
asosiy atamalarni klaster shaklida joylashtiradi:
1. Ion bog‘lanish (misol: NaCl molekulasi).
2. Kovalent bog‘lanish (misol: H₂O molekulasi).
3. Metall bog‘lanish (misol: mis va alyuminiy kabi metallar).
4. Vodorod bog‘lanish (misol: NH₃ yoki H₂O molekulalarining o‘zaro tortilishi).
Har bir atama bo‘yicha qisqacha ta’rif beriladi va misollar bilan tushuntiriladi.
O‘quvchilar ushbu klasterni to‘ldirishga jalb qilinadi, ular o‘zlari qo‘shimcha misollar
keltirishi yoki mavjud bo‘lgan tuzilmani kengaytirishi mumkin.
Klasterlash usulining afzalliklari
1. Vizuallik: Tushunchalarni grafik ko‘rinishda aks ettirish orqali o‘quvchilarning
bilimlarini vizual tartibga soladi.
2. Faollikni oshiradi: O‘quvchilar dars jarayonida faol ishtirok etib, o‘z bilimlarini
sinovdan o‘tkazadilar.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
30
3. Murakkablikni kamaytiradi: Mavzuni bo‘laklarga ajratib tushuntirish orqali
o‘quvchilar uchun qiyinchilik darajasini pasaytiradi.
4. Hamkorlikni rivojlantiradi: Jamoaviy tarzda ishlash orqali o‘quvchilar o‘zaro fikr
almashadilar va bir-birining tushunchalarini to‘ldiradilar.
Klasterlash usuli kimyo kabi murakkab mavzularni o‘zlashtirishda samarali vosita
hisoblanadi. Bu metod o‘quvchilarni faollikka undaydi, ularning mavzuga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi va ma’lumotlarni tizimli tarzda tushunishga yordam beradi. Shu
sababli, ushbu usulni akademik litseylarda foydalanish ayniqsa maqsadga muvofiqdir.
1-rasm. Klasterlash usuli asosida kimyo fanidagi kimyoviy bog'lanishlar.
1-jadval. Kimyo fanini o‘qitishda foydalaniladigan interfaol metodlar, ularning
mohiyati va qo‘llanilish sohasi
Interfaol metodlar
Mohiyati
Kimyoda qo’lanilishi
Klasterlash
Tushunchalarni
grafik
tarzda tasniflash
Kimyoviy
bog’lanish
turlari tahlili
Baliq skeleti
Muammoni visual tarzda
tahlil qilish
Reaksiya
mexanizmini
tahlil qilish
Blits-so’rov
O’quvchilarning tezkor fikr
almashishi
Nazariy
tushunchalarni
muhokama qilish
Aqliy hujum
Muammolar bo’yicha erkin
g’oyalarni ilgari surish
Laboratoriya
xavfsizligi
bo’yicha g’oyalar
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
31
O’yinli trening
Hayotiy
vaziyatlarni
amaliyotda model qilish
Kimyoviy
reaksiya
simulyatsiyasini bajarish
XULOSA
Interfaol usullar yordamida kimyo fanini o‘qitish o‘quv jarayonini yanada samarali
qilish imkonini beradi. Bunday yondashuv ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning fan
bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Maqolada
keltirilgan natijalar ushbu yondashuvni amaliyotga joriy qilishning zarurligini tasdiqlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (2014). Active Learning: Cooperation in
the College Classroom. Interaction Book Company.
2.
Abdukarimov, S. (2020). Kimyo fani metodikasi. Toshkent: O‘qituvchi
nashriyoti.
3.
Freeman, S., Eddy, S. L., et al. (2014). Active learning increases student
performance in science, engineering, and mathematics. PNAS, 111(23), 8410–8415.
4.
Mahkamova, G. (2021). Akademik litseylarda interfaol usullarni qo‘llash
tajribasi. Ta’lim va fan jurnali, 3(2), 45-50.
5.
UNESCO. (2018). Interdisciplinary Approaches to STEM Education. Paris:
UNESCO Publishing.
