ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/
VOLUME-2, ISSUE-12
188
SUD FOTOGRAFIYASI VA VIDEO TASVIR YOZUVI
Mamanarov Xaitmurat
Termiz davlat universiteti, yuridik fakulteti o’qituvchisi
Annotatsiya
Mazkur maqolada sud fotografiyasi va video tasvir yozuvi jarayonlari
o‘rganilgan. Sud ekspertizalarida mazkur texnologiyalardan foydalanish voqea
tafsilotlarini qayta tiklash va jinoyatga oid dalillarni to‘plashda muhim rol o‘ynaydi.
Tadqiqot davomida ushbu usullarning nazariy va amaliy ahamiyati yoritilgan.
Kalit so’zlar.
Kriminalistik texnika, kriminalistik texnika vositalari, protsessual
shakllar, videoyozuv texnikasi, kriminalistik texnika tizimi, spektral tahlil, sud
videotasvir yozuvi, mikroskopik tekshiruvlar.
Abstract
This article examines the processes of forensic photography and video recording.
The use of these technologies in forensic examinations plays an important role in
reconstructing the details of the incident and collecting evidence of a crime. The
theoretical and practical significance of these methods is highlighted during the study.
Keywords.
Forensic techniques, forensic techniques, procedural forms, video
recording techniques, forensic technique systems, spectral analysis, forensic video
recording, microscopic examinations.
KIRISH
Sud fotografiyasi va video tasvir yozuvi kriminalistika fanining muhim
bo‘limlaridan biri hisoblanadi. Ushbu bo‘limlar jinoyat joyidagi dalillarni
hujjatlashtirish, tergov jarayonlarini qayd etish va sud uchun ishonchli vizual
materiallar yaratish maqsadida qo‘llaniladi. Sud fotografiyasi va video tasvir yozuvi,
zamonaviy tergov va sud jarayonlarida dalillarni tasdiqlash uchun keng qo‘llaniladigan
vositalar bo‘lib, ular dalillarni qayta ko‘rib chiqish, ekspert tahlillari va jinoyatni qayta
tiklash imkonini beradi.
Sud fotografiyasi va video tasvir yozuvi kriminalistikaning ajralmas qismi bo‘lib,
ular yordamida jinoyat joyi, dalillar, jabrlanuvchilar va boshqa tegishli ma’lumotlar
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/
VOLUME-2, ISSUE-12
189
hujjatlashtiriladi. Bu vositalar tergov jarayonida jinoyat joyini to‘liq tasvirlash,
dalillarni to‘plash va ularni himoya qilish uchun xizmat qiladi. Zamonaviy
texnologiyalar bilan birgalikda sud fotografiyasi va video tasvir yozuvi huquqni
muhofaza qilish organlariga jinoyatlarni samarali tergov qilishda katta yordam beradi.
Sud fotografiyasi jinoyat joyini yoki tergov qilinayotgan voqeani suratga olish
orqali hujjatlashtiradi. Sud fotografiyasining asosiy maqsadi tergov jarayonini aniq
qayd etish, keyinchalik tahlil qilish va sudda dalil sifatida foydalanish uchun
fotosuratlarni yaratishdir. Bu jarayon hujjatlashtirilayotgan har bir detalni iloji boricha
aniq va ishonchli qayd etishga qaratilgan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Adabiyotlarni tahlil qilish davomida aniqlanishicha, sud fotografiyasi va video
tasvir yozuvi bo‘yicha turli tadqiqotlar olib borilgan. Xususan, P. N. Sorokin (2020)
fotografiyaning dalillarni qayd etishdagi rolini ta’kidlagan. T. V. Krilova (2021) video
tasvir yozuvining voqealarni aniqlik bilan qayta tiklashdagi ahamiyatini o‘rgangan.
Mahalliy tadqiqotchilar orasida A. R. Usmonov (2022) ushbu usullarning jinoyat
tekshiruvidagi o‘rnini yoritgan.
Tadqiqotda sud fotografiyasi va video tasvir yozuvining turli usullari tahlil
qilindi. Jumladan:
Fotografiya usullari: jinoyat joyini umumiy va detal tasvirlash, panoramali
suratga olish;
Video tasvir usullari: hodisa jarayonini to‘liq qayd etish, vaqt bo‘yicha harakatni
tahlil qilish.
Ushbu metodlar nazariy va amaliy jihatdan o‘rganilib, ularning samaradorligi
baholandi.
NATIJALAR
Sud fotografiyasining vazifalari:
1.Jinoyat joyini hujjatlashtirish: Jinoyat sodir bo‘lgan joyni dastlabki ko‘rinishda
qayd etish muhim hisoblanadi. Bu keyinchalik jinoyat joyini qayta ko‘rib chiqishda,
tergov qilinayotgan hodisaning tafsilotlarini aniqlashda yordam beradi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/
VOLUME-2, ISSUE-12
190
2.Dalillarni tasdiqlash: Fotosuratlar orqali jinoyat joyida topilgan dalillar va
ularning joylashuvi qayd etiladi. Bu sud jarayonida dalillarni tasdiqlashda katta
ahamiyatga ega.
3.O‘zgarishlardan himoya qilish: Jinoyat joyidagi har qanday o‘zgarishlar yoki
dalillarning yo‘qolishidan oldin ular suratga olinadi. Bu dalillarni tergov jarayonida va
sudda qo‘llash uchun zarurdir.
Tergovchi va ekspertlar uchun qo‘shimcha ma’lumot: Fotosuratlar tergovchilar
va ekspertlarga dalillarni tahlil qilish va jinoyatni qayta tiklashda qo‘shimcha ma’lumot
taqdim etadi.
Sud fotografiyasi turlari
Sud fotografiyasida bir nechta turlar mavjud bo‘lib, ular turli maqsadlar uchun
qo‘llaniladi. Har bir turning o‘ziga xos texnikasi va usullari mavjud:
1.Panoramik fotografiya: Jinoyat joyining umumiy ko‘rinishini tasvirlash uchun
qo‘llaniladi. Bu usul jinoyat joyining keng tasvirini olish va joylashgan dalillarni
ko‘rsatish uchun muhimdir.
2.Detal fotografiya: Bu usul kichik dalillarni, masalan, barmoq izlari, qon
dog‘lari yoki boshqa mayda detallarning aniq tasvirini olish uchun ishlatiladi.
Detallarni aniq tasvirlash tergov jarayonida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi
mumkin.
3.O‘lchamli fotografiya: Ushbu turdagi fotosuratlar dalillarning hajmi va
joylashuvi haqida ma'lumot beradi. Masalan, barmoq izlari yoki oyoq izlarining
o‘lchamini aniqlash uchun o‘lchovlar qo‘llaniladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/
VOLUME-2, ISSUE-12
191
4.Sud-tibbiy fotografiya: Jabrlanuvchilar yoki jasadlar ustida o‘tkazilgan sud-
tibbiy ekspertizalar jarayonida qo‘llaniladi. Bu usul orqali yaralar, jarohatlar va o‘lim
sabablarini tasvirlash muhimdir.
5.Infraqizil va ultrabinafsha fotografiya: Ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydigan
dalillarni qayd etish uchun infraqizil va ultrabinafsha nurlardan foydalaniladi. Masalan,
qon dog‘lari yoki kimyoviy moddalar ko‘rinmas bo‘lishi mumkin, lekin infraqizil yoki
ultrabinafsha nurlar yordamida ular aniq ko‘rinadi.
Sud fotografiyasida qo‘llaniladigan texnikalar
Sud fotografiyasi tergov jarayonida dalillarni aniq va ishonchli hujjatlashtirish
uchun turli texnikalarni o‘z ichiga oladi:
1.Yoritish texnikasi: To‘g‘ri yoritish dalillarni suratga olishda muhim rol
o‘ynaydi. Jinoyat joyi yaxshi yoritilgan bo‘lishi kerak, ayniqsa, kichik dalillar va mayda
detallarni suratga olishda.
2.Turli burchaklardan suratga olish: Dalillarni turli burchaklardan suratga olish
orqali ularning holatini aniq tasvirlash mumkin. Bu sud jarayonida dalilning to‘g‘ri
joylashuvini ko‘rsatishda muhim ahamiyatga ega.
3.O‘lchamlar bilan suratga olish: Har qanday dalilning o‘lchamlarini aniqlash
uchun u bilan birga o‘lchov moslamalari (masalan, chizg‘ich) qo‘llaniladi. Bu dalilning
hajmini va joylashuvini aniqroq qayd etishga yordam beradi.
Seriyali suratga olish: Harakatli jarayonlarni qayd etishda seriyali suratga olish
texnikasi qo‘llaniladi. Masalan, yo‘lda sodir bo‘lgan avariyalarni yoki hodisalarni
ketma-ket suratga olish orqali voqealarning rivojini tasvirlash mumkin.
XULOSA
Sud-tergov fotografiyasi quyidagi hollarda qo‘llaniladi:
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/
VOLUME-2, ISSUE-12
192
1) hodisa joyini, murdani, ashyoviy dalillarni, hujjatlarni ko‘zdan kechirishda;
2) tirik shaxslarni guvohlantirishda;
3) tintuv o‘tkazishda;
4) tergov eksperimenti jarayonida;
5) tanib olish uchun ko‘rsatishda;
6) tirik shaxslarni vamurdalarni ro‘yxatdan o‘tkazishda.
Sud fotografiyasi va video tasvir yozuvi jinoyat tergovi jarayonlarida muhim
o‘rin tutadi. Ushbu texnologiyalarni zamonaviy ekspertiza usullari bilan
uyg‘unlashtirish orqali tergovning aniqligini va samaradorligini oshirish mumkin.
Kelajakda bu usullarning yanada takomillashtirilishi tergov jarayonlarini yangi
bosqichga olib chiqishi kutilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Bazarova D.B., Astanov I.R. Kriminalistika va ekspertiza. Darslik. – T.:
TDYuU, 2019. – 300 b.
2.
Kriminalistika. Darslik. Mualliflar jamoasi. – Toshkent: TDYuU, 2018. –
553 b.
3.
Kriminalistika. Uchebnik. Kollektiv avtorov. –T.: TGYuU, 2018. – 516 s.
4.
Kriminalistika: Darslik / T.B.Mamatqulov, I.Astanov va boshq. – T.:
O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2015.
5.
Mamatkulov T.B., Djumanov SH.T., Turgunov U.T. va boshq.
Kriminalistik taktika: Darslik. – T.: O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2013.
– 218 b.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/
VOLUME-2, ISSUE-12
193
6.
Kriminalistika. Darslik. Mualliflar jamoasi. – Toshkent: TDYuU, 2018. –
515 b.
7.
Kolenko Y.V. - O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi
Akademiyasi boshlig‘i, Xidoyatov B.B. - TDYU Jinoyat huquqi va kriminologiya
kafedrasi mudiri, yuridik fanlar nomzodi, dotsent. https://e-library.namdu.uz/2018..pdf
8.
M.Rustamboyev, A.Norboyev. Kriminalistika. Darslik. Toshkent: 2002.
TDYU https://e-library.namdu.uz/B.pdf
