ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
26
OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA RAXBAR KADRLARNING
BOSHQARUV FAOLIYATLARINI TAKOMILLASHTIRISHNING ILMIY
ASOSLARI
Najmetdinov Ma’ruf G‘ayratovich
Annotatsiya:
Ushbu maqolada oliy ta'lim muassasalarida rahbar kadrlarning
boshqaruv
faoliyatini
takomillashtirishning
ilmiy
asoslari
tahlil
qilinadi.
Boshqaruvning zamonaviy yondashuvlari, innovatsion texnologiyalarni joriy etish,
yetakchilik qobiliyatlarini rivojlantirish va axloqiy boshqaruvning ahamiyati yoritib
berilgan. Tadqiqot oliy ta'lim tizimidagi rahbarlarning kompetentligini oshirishda ilmiy
yondashuvlar va zamonaviy boshqaruv metodlarining roli katta ekanligini ko'rsatadi.
Maqolada rahbarlik qobiliyatlari ta'lim sifati va muassasa samaradorligiga qanday ta'sir
ko'rsatishi o'rganilgan.
Kalit so'zlar:
Oliy ta'lim rahbarlari, boshqaruv, innovatsiya, ilmiy asoslar,
yetakchilik, axloqiy boshqaruv, ta'lim sifati, kompetentlik, strategik rejalashtirish.
Kirish
Oliy ta'lim muassasalari rahbar kadrlari faoliyatining samaradorligi, ta'lim tizimi
rivojlanishining asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ta'limning globallashuvi va
raqamli transformatsiya jarayonlarining jadallashishi oliy ta'lim muassasalarida
boshqaruv faoliyatiga qo'yilayotgan talablarni oshirdi. Zamonaviy oliy ta'lim
muassasalari rahbarlari nafaqat tashkilotning boshqaruv jarayonlarini muvaffaqiyatli
amalga oshirishi, balki o'qituvchilar va talabalar orasida samarali hamkorlik o'rnatishi,
zamonaviy texnologiyalar va innovatsion yondashuvlarni qo'llashi hamda tashkilotning
rivojlanish strategiyasini belgilashi kerak. Bunday rahbarlik faqatgina amaliy
boshqaruv malakalarini emas, balki ilmiy asoslangan yondashuvlarni qo'llashni ham
talab qiladi. Oliy ta'lim muassasalaridagi rahbarlik faoliyati ta'lim tizimi
rivojlanishining muhim omillaridan biri hisoblanadi. Zamonaviy ta'lim tizimi va uning
oldidagi vazifalar rahbar kadrlarining nafaqat ma'muriy, balki pedagogik, texnologik
va strategik boshqaruv ko'nikmalarini ham o'z ichiga olishi kerakligini talab qilmoqda.
Rahbarlar oliy ta'lim muassasalarining zamonaviy ta'lim jarayonlari bilan hamohang
rivojlanishini ta'minlash uchun o'z bilim va malakalarini doimiy ravishda yangilab
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
27
turishlari lozim. Bunda ilmiy asoslangan boshqaruv usullari va strategiyalari
rahbarlarning faoliyat samaradorligini oshirishda hal qiluvchi omil hisoblanadi.
Rahbarlarning boshqaruv faoliyatini takomillashtirish ilmiy asoslangan
yondashuvlarga tayanadi. Ushbu jarayon ikki asosiy yo'nalishni o'z ichiga oladi:
birinchisi, boshqaruv tizimining tashkilotdagi vazifalarini optimallashtirish; ikkinchisi,
ta'lim muassasalarida yetakchilik sifatlarini rivojlantirish va jamoaviy muhitni yaratish.
Boshqaruv faoliyatini ilmiy asosda takomillashtirish uchun rahbarlar ta'lim
jarayonining strategik rejalashtirilishini, ilg'or texnologiyalarni joriy etishni va
resurslardan samarali foydalanishni ta'minlaydigan boshqaruv tizimlarini qo'llashlari
kerak. Bu nafaqat ta'lim sifatini oshirishga yordam beradi, balki ta'lim muassasasining
xalqaro maydondagi raqobatbardoshligini kuchaytiradi. Oliy ta'lim muassasalarida
boshqaruv faoliyatini takomillashtirishda ilmiy izlanishlar va tadqiqotlarning roli katta
ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda, ta'lim boshqaruvi bo'yicha ilg'or yondashuvlar va
zamonaviy boshqaruv texnologiyalari ta'lim sifatini oshirish, ta'lim jarayonlarini
raqamlashtirish va innovatsion yondashuvlarni joriy etish orqali muassasalar faoliyatini
yangi bosqichga olib chiqish imkonini beradi. Ilmiy asoslangan boshqaruv metodlari
rahbarlarga qiyin qarorlarni qabul qilishda ko'mak beradi, tashkilotni samarali
boshqarish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni shakllantiradi va ta'lim tizimining
barqaror rivojlanishini ta'minlaydi.
Boshqaruv faoliyatini takomillashtirishda rahbarlarning yetakchilik qobiliyatlari
alohida o'rin tutadi. Zamonaviy rahbarlar faqatgina buyruq beruvchi yoki muammolarni
hal qiluvchi emas, balki jamoa yetakchisi, motivator va innovator sifatida ham faoliyat
olib borishlari zarur. Bu esa oliy ta'lim muassasalarining maqsadlariga erishish uchun
yangi strategiyalar ishlab chiqish, jamoa a'zolarini rag'batlantirish va ularga o'z
salohiyatlarini ro'yobga chiqarish imkoniyatlarini yaratishga yordam beradi.
Yetakchilik qobiliyatlari kuchli bo'lgan rahbarlar nafaqat o'z jamoalarini boshqarish,
balki ularni motivatsiya qilish va ularning ijodiy va intellektual rivojlanishiga hissa
qo'shish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shu bilan birga, rahbarlarning ilmiy izlanishlarga
asoslangan boshqaruv yondashuvlari ham muhimdir. Zamonaviy boshqaruv fanlari va
yondashuvlarining asoslarini bilish rahbarlarga tashkilotni muvaffaqiyatli boshqarish
imkonini beradi. Ilmiy izlanishlar rahbarlarga turli yo'nalishlarda qarorlar qabul
qilishda va muassasaning rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqishda yordam beradi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
28
Bu esa ta'lim tizimining barqaror rivojlanishini va oliy ta'lim muassasasining xalqaro
darajada o'z o'rnini mustahkamlashga ko'maklashadi.
Asosiy qism.
Oliy ta'lim muassasalarida rahbar kadrlarning boshqaruv
faoliyatini takomillashtirish bugungi kunda ta'lim tizimini modernizatsiya qilish
jarayonida alohida e'tiborga loyiq masalalardan biridir. Bu jarayon zamonaviy ta'lim
muhitida rahbarlarning roli va ular tomonidan qo'llanilayotgan boshqaruv usullarining
o'zgarishini taqozo etadi. Ta'lim muassasalaridagi rahbarlik faqatgina ma'muriy
jarayonlarni samarali tashkil etishdan iborat emas, balki ta'lim sifatini oshirish,
o'qituvchilar va talabalar bilan muloqotni yo'lga qo'yish, ta'lim jarayoniga innovatsion
yondashuvlarni joriy qilish va muassasaning barqaror rivojlanishini ta'minlash bilan
ham bog'liqdir. Shu sababli, oliy ta'lim muassasalari rahbarlarining boshqaruv
faoliyatini ilmiy asosda takomillashtirish zaruriyati kun tartibida turibdi.
Boshqaruv faoliyatining ilmiy asoslari.
Rahbarlarning boshqaruv faoliyatini
takomillashtirish ilmiy asoslangan yondashuvlarni talab qiladi. Zamonaviy oliy ta'lim
tizimining oldiga qo'yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun rahbarlar o'z
faoliyatida innovatsion boshqaruv usullarini qo'llashlari lozim. Ilmiy asoslangan
boshqaruv usullari rahbarlarga muassasaning samarali faoliyatini ta'minlash uchun
strategik qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Bunda ilmiy tahlil va tadqiqotlar orqali
ta'lim tizimidagi mavjud muammolarni aniqlash, ularning sabablarini tahlil qilish va
yechim yo'llarini ishlab chiqish muhim o'rin tutadi. Boshqaruv faoliyatining ilmiy
asoslarini shakllantirishda zamonaviy ta'lim boshqaruvi bo'yicha ilg'or nazariyalar va
modellarni o'rganish va ulardan amaliyotda foydalanish rahbarlarning kompetentligini
oshiradi.
Masalan,
oliy
ta'lim
muassasalarida
boshqaruv
jarayonlarini
optimallashtirishda Peter Drukerning "maqsadli boshqaruv" konsepsiyasi va uning
asoslari asosiy rol o'ynaydi. Bu yondashuv tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga
erishish uchun individual va jamoaviy vazifalarni belgilash, natijalarini baholash va
keyingi jarayonlarni optimallashtirishga asoslanadi. Boshqaruvning zamonaviy
yondashuvlari orasida "ta'lim menejmenti" (education management) ham keng
qo'llaniladi. Bu yondashuv oliy ta'lim muassasasining ichki va tashqi faoliyatini nazorat
qilish va boshqarish uchun zamonaviy boshqaruv texnologiyalaridan foydalanishni o'z
ichiga oladi. Ilmiy asoslangan boshqaruv usullari rahbarlarga boshqaruv jarayonlarini
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
29
samarali rejalashtirish, monitoring qilish, xodimlarni boshqarish va resurslardan
optimal foydalanish imkonini beradi.
Innovatsiyalarni joriy etishning ahamiyati.
Oliy ta'lim muassasalarida
rahbarlik qiluvchi kadrlarning innovatsiyalarni joriy etish qobiliyati ta'lim tizimining
rivojlanishida muhim omil hisoblanadi. Globallashuv va raqamli transformatsiya
davrida ta'lim jarayonini zamonaviy texnologiyalar bilan boyitish, talabalarning
o'zlashtirish darajasini oshirish va muassasaning raqobatbardoshligini ta'minlash uchun
innovatsion yondashuvlarni qo'llash zarur. Bu esa rahbarlarning zamonaviy bilimlar va
ko'nikmalarga ega bo'lishini talab qiladi. Innovatsiyalarni joriy etishda oliy ta'lim
muassasalari rahbarlarining raqamli savodxonligi, IT texnologiyalarini boshqaruv
jarayonlarida samarali qo'llay olish qobiliyati muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda,
ta'lim jarayonlarini raqamlashtirish, masofaviy ta'lim texnologiyalarini rivojlantirish va
onlayn resurslardan foydalanish rahbarlarning innovatsion boshqaruv qobiliyatlarini
talab qiladi. Shu sababli, rahbarlar zamonaviy axborot texnologiyalari va raqamli
platformalar bilan ishlashda yetarlicha malakaga ega bo'lishlari lozim. Boshqaruvda
innovatsiyalarni joriy etish orqali nafaqat ta'lim sifati oshadi, balki rahbarlar
muassasaning faoliyatini optimallashtirishi va jamoaviy muhitni yanada samarali
qilishlari mumkin. Ilg'or texnologiyalar rahbarlarga ta'lim jarayonini monitoring qilish,
ma'lumotlarni tahlil qilish va tezkor qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi. Bu esa
oliy ta'lim muassasasining uzoq muddatli rivojlanishi va xalqaro maydonda
muvaffaqiyatli faoliyat olib borishiga xizmat qiladi.
Yetakchilik va jamoaviy boshqaruv.
Oliy ta'lim muassasalarida boshqaruv
faoliyatini takomillashtirishda yetakchilik qobiliyatlari muhim o'rin tutadi. Zamonaviy
rahbar nafaqat buyruqlar beruvchi, balki jamoa yetakchisi, motivator va murabbiy
sifatida ham faoliyat yuritishi kerak. Ta'lim tizimida yetakchilik ko'nikmalarini
rivojlantirish, jamoani samarali boshqarish va hamkorlikda ishlash qobiliyatlari
muassasa ichidagi ijtimoiy muhitni yaxshilashga yordam beradi. Bu, ayniqsa, ta'lim
jarayonida jamoaviy hamkorlikni rivojlantirish va ta'lim sifatini oshirishda muhimdir.
Yetakchilik qobiliyatlari kuchli bo'lgan rahbarlar jamoa a'zolarini rag'batlantiradi,
ularning ijodiy va intellektual salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarish uchun sharoit
yaratadi. Rahbarlarning ijobiy yetakchilik qobiliyatlari ta'lim muassasasining barqaror
rivojlanishiga xizmat qiladi. Shu bilan birga, rahbarlarning jamoaviy boshqaruv
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
30
usullariga tayanishi, o'qituvchilar va talabalarning faoliyatini samarali rejalashtirishi
muhimdir. Bu esa rahbarlik va boshqaruvning samaradorligini oshiradi. Jamoaviy
boshqaruv usullari rahbarlarga ta'lim jarayonidagi har bir xodimning rolini to'g'ri
baholash, ularni qo'llab-quvvatlash va muassasa umumiy maqsadlariga erishish uchun
motivatsiyalash imkonini beradi. Jamoaviy muhitni yaxshilash orqali rahbarlar
muassasaning ichki muhitida barqarorlikka erishishi va ta'lim jarayonini samarali
tashkil etishi mumkin. Bu esa umumiy boshqaruv faoliyatining muvaffaqiyatini
oshirishga yordam beradi.
Ma'naviy qiyofa va axloqiy boshqaruv.
Rahbarlarning boshqaruv faoliyatida
ma'naviy qiyofa va axloqiy fazilatlar ham alohida ahamiyatga ega. Oliy ta'lim
muassasalarida rahbarlar nafaqat boshqaruv jarayonlarini tashkil qiluvchi shaxslar,
balki axloqiy etakchilar sifatida ham namoyon bo'lishlari lozim. Rahbarlarning axloqiy
qadriyatlari va me'yorlariga rioya qilishlari jamoa orasidagi ishonch va ijtimoiy muhitni
yaxshilashga xizmat qiladi. Axloqiy boshqaruv rahbarlarga qiyin vaziyatlarda to'g'ri
qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Rahbarlarning axloqiy qiyofasi ta'lim
muassasasida sog'lom ijtimoiy muhit yaratish, talabalarga va o'qituvchilarga namuna
bo'lishda muhim omil hisoblanadi. Shuningdek, axloqiy boshqaruv orqali rahbarlar
ta'lim jarayonidagi odillik va shaffoflikni ta'minlaydi. Shu sababli, rahbarlar o'z
faoliyatida axloqiy me'yorlarga qat'iy amal qilishlari lozim.
Xulosa
Oliy ta'lim muassasalarida rahbar kadrlarning boshqaruv faoliyatini
takomillashtirish zamonaviy ta'lim tizimining barqaror rivojlanishi uchun muhim
ahamiyatga ega. Ilmiy asoslangan boshqaruv usullarini qo'llash, innovatsiyalarni joriy
etish, yetakchilik qobiliyatlarini rivojlantirish va axloqiy boshqaruv orqali rahbarlar
ta'lim muassasalarining samarali rivojlanishini ta'minlashi mumkin. Zamonaviy ta'lim
boshqaruvi yangi strategiyalar, ilg'or texnologiyalar va innovatsion yondashuvlarga
asoslangan bo'lishi kerak, bu esa oliy ta'lim tizimini global darajada muvaffaqiyatli
qiladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
31
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Xusanovna, N. M. (2024). Talim Muassasasi Rahbarlarida Tanqidiy Fikrlashni
Rivojlantirish Usullari. Kokand University Research Base, 330-333.
2.
Abdulhamidova, O. R. (2024). Oliy Ta’lim Muassasalari Rahbar Kadrlarining
Kompetenligiga Qoʻyilayotgan Talablar. Ilm-Fan Yangiliklari Konferensiyasi, 2(1),
43-44.
3.
Nabiyeva, N. (2024). Ta’lim Muassasalari Rahbarlarining Ma’naviy Qiyofasi Va Unga
Qo’yilgan Talablar. Journal Of Innovations In Scientific And Educational Research,
7(1), 121-124.
4.
Mavlonova, B. (2024, May). Oliy Ta’lim Muassasalari Talabalarining Faolligi Va
Ularda Yetakchilik (Liderlik) Ko‘Nikmalarini Paydo Bo‘Lishining Tarixiy-Zamonaviy
Shakllanishi. In Conference Proceedings: Fostering Your Research Spirit (Pp. 126-
128).
5.
Nurmatovna, M. L. (2024). Ta’lim Muassasalari Rahbarlarining Kasbiy-Pedagogik
Tayyorgarligi Va Unga Qo’yiladigan Talablar. Miasto Przyszłości, 45, 31-33.
