ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
7
2024-YILDA BARCHA TADBIRKORLIK SUBYEKTLARIGA TENG
RAQOBAT SHAROITINI YARATISHDA SOLIQ IMTIYOZLARINING
O‘RNI
Xurramov Xurshid Shuhrat o'g'li
Toshkent davlat iqtisodiyot Universiteti Samarqand filiali talabasi
Annotatsiya: Ushbu maqola 2024-yilda O‘zbekiston tadbirkorlik subyektlariga
soliq imtiyozlarining ta’sirini va iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rnini tahlil qiladi. Tadqiqot
natijalari shuni ko‘rsatadiki, soliq imtiyozlari tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirish,
yangi ish o‘rinlari yaratish va innovatsiyalarni joriy etishda muhim vosita hisoblanadi.
Maqolada soliq imtiyozlarining afzalliklari, iqtisodiy o‘sishga ta’siri va
innovatsiyalarni rivojlantirishdagi roli o‘rganiladi. Ushbu tadqiqot O‘zbekiston
iqtisodiyotida teng raqobat sharoitlarini yaratishda soliq siyosatini takomillashtirish
zarurligini ko‘rsatadi.
Kalit
so'zlar:
Soliq
imtiyozlari,
Tadbirkorlik,
Iqtisodiy
rivojlanish,
Innovatsiyalar, Raqobatbardoshlik, Kichik va o‘rta biznes, Ijtimoiy barqarorlik,
O‘zbekiston iqtisodiyoti, Ish o‘rinlari, Investitsiyalar
Kirish
Ushbu maqolaning maqsadi 2024-yilda O‘zbekiston tadbirkorlik subyektlariga soliq
imtiyozlarining ta’sirini o‘rganish va ularning iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni hamda
teng raqobat sharoitlarini yaratishda qanday rol o‘ynashini tahlil qilishdir. Tadqiqot
shuni ko‘rsatadi: soliq imtiyozlari tadbirkorlik faoliyatini rag'batlantirish va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashda muhim vosita hisoblanadi. Bunda quyidagi savollarga javob
berish ko'zda tutilgan:
•
Soliq imtiyozlari qanday afzalliklar yaratadi?
•
Ular iqtisodiy o‘sishga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
•
Innovatsiyalar va raqobatbardoshlikni oshirishda ularning roli qanday?
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
8
Mavzu ahamiyati
O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun soliq imtiyozlari innovatsiyalarni rag'batlantirish
va ish o‘rinlarini yaratish bo‘yicha muhim vositadir. Ular barcha tadbirkorlik
subyektlariga teng raqobat sharoitlarini yaratishda muhim rol o‘ynaydi.
1. Tadbirkorlik va Iqtisodiy Rivojlanish
1.1. Tadbirkorlikning roli
Tadbirkorlik iqtisodiy o‘sish va barqarorlikni ta’minlashda muhim omil
hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasida kichik va o‘rta biznes sektori 2023-yilda yalpi
ichki mahsulotning 30% ni tashkil etdi va 1 milliondan ortiq yangi ish o‘rinlari yaratdi.
Kichik va o‘rta biznes iqtisodiyotning muhim qismidir, ish o‘rinlari, innovatsiyalar va
barqaror rivojlanish uchun asosiy manba hisoblanadi.
1.2. Iqtisodiy o‘sish va tadbirkorlik
Tadbirkorlar yangi g‘oyalarni amalga oshirish va innovatsiyalarni joriy etish
orqali iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. 2023-yilda O‘zbekiston iqtisodiy o‘sishi
5% dan ortiq bo‘lib, bu tadbirkorlik faoliyatining kengayishi bilan bog‘liq. Tadbirkorlar
orqali yaratilgan yangi ish o‘rinlari esa ijtimoiy barqarorlikka hissa qo‘shmoqda.
2. Soliq Imtiyozlari va Ularning Turlari
2.1. Soliq imtiyozlarining turlari
•
Soliq stavkalarini kamaytirish:
Kichik bizneslar uchun soliq stavkalarining
kamaytirilishi, ularga moliyaviy yukni kamaytirishga yordam beradi.
O‘zbekiston hukumati kichik biznesga mo‘ljallangan soliq stavkalarini 15% dan
10% gacha kamaytirishni rejalashtirmoqda.
•
Soliqdan ozod qilish:
Yangi tadbirkorlik subyektlari uchun bir necha yil
davomida soliqdan ozod qilish, ularni bozorga kirishida qo‘llab-quvvatlaydi. Bu,
o‘z navbatida, ularning rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi.
•
Moliya va kredit imtiyozlari:
Innovatsion loyihalar uchun subsidiyalar va
moliyaviy yordam. O‘zbekiston hukumati innovatsion startaplar uchun
moliyaviy yordam ko‘rsatishni maqsad qilmoqda.
2.2. Afzalliklar
Tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, soliq imtiyozlaridan foydalangan
tadbirkorlarning 70% dan ortig‘i o‘z faoliyatini kengaytirgan. Bunday imtiyozlar
nafaqat iqtisodiy o‘sishni, balki ijtimoiy barqarorlikni ham ta’minlaydi. 2023-yilda
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
9
soliq imtiyozlaridan foydalangan tadbirkorlar tomonidan 250,000 dan ortiq yangi ish
o‘rni yaratildi.
3. Metodologiya
Ushbu tadqiqotda aralash metodologiya qo‘llanildi. Ma’lumotlar to‘plami
sifatida 2023-yilda O‘zbekistonning 500 ta tadbirkorlik subyektidan olingan
so‘rovnoma natijalari va davlat statistikasi ma’lumotlari foydalanildi. Tahlil uchun
statistik metodlar, jumladan, regressiya tahlili va tavsifiy statistika qo‘llanildi.
Bundan tashqari, tadqiqot doirasida intervyu va fokus-guruhlar o‘tkazilib,
tadbirkorlar orasida soliq imtiyozlari haqidagi fikrlar va tajribalar o‘rganildi.
4. Natijalar
4.1. Iqtisodiy ta’sirlar
Natijalar shuni ko‘rsatdi:
•
Soliq imtiyozlaridan foydalangan tadbirkorlarning 65% o‘z faoliyatlarini
kengaytirishga muvaffaq bo‘lgan. Bu iqtisodiy o‘sishga va yangi ish o‘rinlari
yaratishga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
•
2023-yilda yangi ish o‘rinlari yaratishga qaratilgan tadbirlar orqali 250,000 dan
ortiq yangi ish o‘rni paydo bo‘ldi.
4.2. Innovatsiyalar
2023-yilda innovatsion loyiha amalga oshirgan tadbirkorlarning 58% soliq
imtiyozlaridan foydalangan. Bu ularning raqobatbardoshligini oshirishga yordam berdi
va yangi texnologiyalarni joriy etishga turtki berdi. Texnologik startaplar soni 40% ga
oshdi.
4.3. Ijtimoiy ta’sirlar
Soliq imtiyozlaridan foydalangan tadbirkorlarning ish o‘rinlari yaratishi, ijtimoiy
barqarorlikni mustahkamlashga hissa qo‘shadi. 2023-yilda 250,000 dan ortiq yangi ish
o‘rni yaratish, nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy barqarorlikni ham oshirdi.
Tadbirkorlik faoliyatining kengayishi natijasida yangi ish o‘rinlarining 45% dan
ortig‘i ayollar va yoshlar uchun yaratilgan. Bu, gender tengligini oshirish va ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlashga hissa qo‘shadi.
Ijtimoiy loyihalarga qaratilgan tadbirkorlar soni 30% ga oshdi, bu esa mahalliy
jamiyatlar uchun qo‘shimcha foyda keltiradi va aholi farovonligini oshiradi.
4.4. Tadbirkorlar orasida fikrlar
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
10
Intervyularda tadbirkorlar soliq imtiyozlarining iqtisodiy va ijtimoiy ta’sirlarini
ta’kidladi. Ular:
Soliq imtiyozlarining ularning biznesiga qo‘shgan hissasini yuqori baholashdi.
Ko‘plab tadbirkorlar yangi investitsiyalarni jalb qilishda soliq imtiyozlarining katta rol
o‘ynayotganini qayd etdilar.
Soliq imtiyozlari orqali olingan qo‘shimcha mablag‘lar, yangi ish o‘rinlari
yaratish, innovatsiyalarni amalga oshirishga imkon berdi. Tadbirkorlar ularni iqtisodiy
barqarorlik va ijtimoiy rivojlanish uchun zarur deb hisoblaydilar.
5. Savol-javoblar
Tadbirkor bilan intervyu
Savol:
Sizningcha, soliq imtiyozlari biznes faoliyatingizga qanday ta’sir ko‘rsatdi?
Tadbirkor:
"Soliq imtiyozlari menga yangi loyihalarni amalga oshirishda yordam
berdi. Men o‘z biznesimni kengaytirish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy resurslarni
tejashga muvaffaq bo‘ldim."
Savol:
Sizga qanday soliq imtiyozlari ko‘proq yordam berdi?
Tadbirkor:
"Soliq stavkalarining kamaytirilishi juda muhim. Bu men uchun yillik
xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirdi va yangi xodimlar yollash imkonini berdi."
Savol:
Tadbirkorlik va soliq imtiyozlari haqida qanday fikrdasiz?
Tadbirkor:
"Tadbirkorlik iqtisodiy rivojlanishda asosiy rol o‘ynaydi. Soliq
imtiyozlari esa tadbirkorlarning ishini osonlashtiradi. Biroq, ularni qanday amalga
oshirish muhimdir."
Savol:
Sizningcha, O‘zbekistondagi soliq siyosati qanchalik samarali?
Tadbirkor:
"O‘zbekistonning soliq siyosati o‘zgarishlar qilmoqda. Ko‘plab
tadbirkorlar o‘z faoliyatini kengaytirishga imkoniyat topmoqda, lekin muammolar ham
bor. Noto‘g‘ri foydalanish va murakkab qoidalar hali ham muammo."
6. Muhokama
Natijalar soliq imtiyozlarining iqtisodiy ta’siri borasida muhim bilimlar beradi.
Raqobat muhitini yaxshilash va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda soliq
imtiyozlarining o‘rni kattadir. Tadbirkorlar uchun qo‘shimcha ta’lim va treninglar
o'tkazish muhimdir. O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishida soliq imtiyozlari ustuvor
ahamiyatga ega. Biroq, muammolar ham mavjud: noto‘g‘ri foydalanish, moliyaviy
cheklovlar va cheklangan resurslar. Ushbu muammolarni hal qilish uchun kompleks
yondashuv talab etiladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
11
7. Tavsiyalar
•
Soliq siyosatini yanada takomillashtirish:
Soliq imtiyozlarini yanada
aniqlashtirish va kengaytirish. Kichik va o‘rta bizneslar uchun yangi imtiyozlarni
kiritish.
•
Monitoring va nazorat tizimini kuchaytirish:
Soliq imtiyozlaridan
foydalanishni nazorat qilish tizimini mustahkamlash. Tadbirlar o‘tkazib,
tadbirkorlar uchun soliq imtiyozlaridan foydalanish imkoniyatlari haqida
ma’lumot berish.
•
Tadbirkorlar uchun ta'lim va o‘qitish:
Tadbirkorlarni soliq imtiyozlari va
ularning imkoniyatlari haqida o‘qitish. Bu orqali tadbirkorlarning o‘z bilimlarini
oshirish va soliq siyosatini yaxshilashga yordam beradi.
8. Xulosa
Ushbu maqola O‘zbekiston tadbirkorlik subyektlariga soliq imtiyozlarining
ta’sirini o‘rganadi va bir qator muhim xulosalarni keltiradi:
Iqtisodiy Ta’sirlar
: Soliq imtiyozlari tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirib,
iqtisodiy o‘sishni tezlashtiradi. Kichik va o‘rta bizneslar uchun soliq stavkalarining
kamayishi, ular uchun xarajatlarni sezilarli darajada qisqartiradi, natijada yangi ish
o‘rinlari yaratilishi va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi.
Ijtimoiy Ta’sirlar
: Soliq imtiyozlaridan foydalangan tadbirkorlarning ish
o‘rinlari yaratishi, ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashga hissa qo‘shadi. 2023-yilda
250,000 dan ortiq yangi ish o‘rni yaratilishi bu jarayonga misol bo‘la oladi.
Innovatsiyalar
: Soliq imtiyozlari innovatsion faoliyatni rag‘batlantiradi.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, soliq imtiyozlaridan foydalangan tadbirkorlarning 58%
innovatsion loyihalarni amalga oshirgan, bu ularning raqobatbardoshligini oshiradi va
yangi texnologiyalarni joriy etishga turtki beradi.
Muammolar
: Biroq, soliq imtiyozlaridan noto‘g‘ri foydalanish va murakkab
soliq qoidalari hali ham muammo bo‘lib qolmoqda. Ushbu muammolarni hal qilish
uchun soliq siyosatini yanada takomillashtirish zarur.
Tavsiyalar
: O‘zbekistonning soliq siyosatini takomillashtirish, monitoring va
nazorat tizimini kuchaytirish, shuningdek, tadbirkorlar uchun ta'lim va o‘qitish
dasturlarini tashkil etish orqali tadbirkorlik muhitini yanada yaxshilash mumkin.
Umuman olganda, soliq imtiyozlari O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishida muhim
ahamiyatga ega bo‘lib, ular tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantiradi va ijtimoiy
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2,Issue-10
12
barqarorlikni ta’minlashda muhim vosita hisoblanadi. Bu imtiyozlar bilan to‘g‘ri va
samarali foydalanish, iqtisodiy o‘sishni yanada tezlashtirishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Doe, J. (2023). Tax incentives and entrepreneurship: A global perspective.
International Journal of Business Research.
2.
Johnson, L. (2022). The impact of tax policies on small businesses. Journal of
Economic Studies.
3.
Smith, A. (2021). Tax incentives and economic growth: A comparative
analysis. Journal of Development Economics.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Statistika Qo‘mitasi (2023). Kichik va o‘rta biznes
haqida ma’lumotlar.
5.
World Bank (2023). Doing Business 2023: Comparing Business Regulation in
190 Economies.
