383
MOTIVATSIYANING BOSHQARUVDAGI AHAMIYATI
Axmedova Yulduz Sunatullayevna
Jizzax politexnika instituti
Iqtisodiyot va menejment kafedrasi assistenti
axmedovay@gmail.com
Annotatsiya:
Korxonada mehnat unumdorligini oshirishda motivatsiyaning
ahamiyati, ish faoliyatini doimiy ravishda yaxshilaydigan, barcha vazifalarni
bajarishga tayyor bo’lgan xodimlar to’g’risida bayon etilgan.
Tayanch so’zlar:
menejment, samaradorlik, motivatsiya, rag’batlantirish tizimi,
boshqaruv, usullar, ijtimoiy-ruhiy usullar
Bugungi
kunda,
xodimlarning
motivatsiyasini
o'rganish
masalasi
dolzarb
masalalalardan biridir, chunki hech qanday boshqaruv tizimi mavjud motivatsiya
tizimini o'z ichiga olmasa, maksimal samaradorlik bilan ishlamaydi. Har tomonlama
ishlash motivatsiya bilan chambarchas bog'liq. Etarli darajada rag'batlantirilgan
ishchilar, odatda, vazifalarni bajaradigan va ish faoliyatini doimiy ravishda
yaxshilaydigan tarzda o'zlaridan so'ralgan narsalarni bajarishga tayyor va qodir bo'lgan
samarali odamlardir.
Motivatsiya - murakkab tuzilma, faoliyatni harakatlantiruvchi kuchlar majmuasi bo'lib,
u o'zini mayllar, maqsadlar, ideallar ko'rinishida namoyon qiladi va inson faoliyatini
bevosita aniqlab, boshqarib turadi. Motivlashtirish - bu ruhiy omil bo'lib, shaxs
faolligini manbai, sababi, dalili har xil turli ehtimollardadir. U xodimlarni jonli mehnat
faoliyatiga rag'batlantiruvchi kuchli vositadir. Boshqa. Hech qanday boshqaruv tizimi
samarali motivatsiya modeli ishlab chiqilmagan taqdirda samarali ishlamaydi, chunki
motivatsiya ma'lum bir shaxsni va umuman jamoani shaxsiy va jamoaviy maqsadlariga
erishishga undaydi. Motivatsiya boshqaruvda juda katta ahamiyatga egadir. Rahbarlar
har doim zamonaviy boshqaruvda motivatsion jihatlar tobora muhim ahamiyat kasb
etayotganini tan olishgan. Motivatsiya jarayonining asosiy maqsadi mavjud mehnat
resurslaridan maksimal darajada foydalanish, bu korxonaning umumiy faoliyati va
rentabelligini oshirishga imkon beradi. Bozorga o'tish davrida xodimlarni boshqarish
xususiyati - bu xodimning shaxsiyati rolining ortib borishidadir. Shunga ko'ra, motivlar
va ehtiyojlar nisbati o'zgaradi, bunga motivatsiya tizimi tayanishi mumkin. Xodimlarni
384
rag'batlantirish uchun bugungi kunda kompaniyalar mehnatga haq to'lashning
moliyaviy va moliyaviy bo'lmagan usullaridan foydalanmoqdalar.
Shunga ko’ra, rahbar har bir inson muvaffaqiyatga erishish uchun o'z rag'batiga
muhtojligini unutmasligi kerak. Bundan ko’rinib turibdiki, bu motivatsiya standart va
samarasiz bo'ladigan omillardan biridir.
Bugungi kunda, har bir xodimni o'z imkoniyatlarini ishga solishga undaydigan
rag'batlantirish tizimini ishlab chiqish menejerning eng qiyin va ko'p vaqt talab
qiladigan vazifalaridan biridir. Shuni qayd etish lozimki, tashkilotning maqsadlariga
erishish darajasi ko'p jihatdan menejment tomonidan tanlangan motivatsiya tizimiga
bog'liq. Ko'pincha savol faqat xodimlarning moddiy va nomoddiy motivatsiyasi
o'rtasidagi to'g'ri muvozanatni qanday topish mumkin, chunki bu ularning muvozanatli
tizimi nafaqat xodimlarning sadoqati va samaradorligini saqlab qolishga, balki
xarajatlarni kamaytirishga ham imkon beradi.
Har bir tashkilotda xodimlarni rag'batlantirishning o'ziga xos tizimi mavjud. Biroq,
ushbu tizimlarning har biri uning ishlashini foydali qiladigan o'ziga xos afzalliklarga
ega, shuningdek, korxona xodimlarining to'liq salohiyatini ro'yobga chiqarishga imkon
bermaydigan va kompaniyaning rivojlanishini "sekinlashtiradigan" kamchiliklarga ega.
Bunda, asosiy muammo - xodimlarni moddiy va ma'naviy rag'batlantirish o'rtasidagi
to'g'ri muvozanatni topish. Mehnatni rag'batlantirish mavzusini o'z vaqtida ko'rib
chiqish, hozirda kompaniyalar tomonidan xodimlarni rag'batlantirish dasturlarini ishlab
chiqishga urinishlar dalolat beradi, bu alohida hodisalar bo'lib, xodimlarni
demotivatsiya qilish ehtimoli ko'proq. Bunday nomutanosiblik xodimlarning mehnat
faoliyatini rag'batlantirish tajribasini umumlashtirishni va kompaniyalarda motivatsiya
mexanizmini takomillashtirishning asosiy yo'nalishlarini aniqlashni talab qiladi. Ushbu
holatlar ikki uzoq muddatli maqsadga erishish uchun psixologik jihatlardan foydalanish
va tahlil qilish nuqtai nazaridan ishchilarning mehnat motivatsiyasini chuqur, har
tomonlama o'rganish zarurligini ta'kidlaydi: bir tomondan, xodimlarning shaxsiy
salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarish va boshqa tomondan, kompaniyalar
samaradorligini oshirishga erishiladi.
Motivatsiya boshqa funktsiyalardagi ko'plab kamchiliklarni, masalan, rejalashtirish,
tashkil etish, nazorat qilishdagi kamchiliklarni qoplashi mumkin.
385
Biroq, hech narsa bilan zaif motivatsiyani qoplash va to'ldirish deyarli mumkin emas.
Shu sababli, menejerning eng muhim vazifasi ijrochilarni rag'batlantirishdir:
xodimlarning motivatsiyasini yaratish, o'rnatish va qo'llab-quvvatlash.
Boshqaruvning eng keng tarqalgan xatosi - bu moddiy rag'batlantirish va motivlarni
mutlaqlashtirishdir. Ushbu rag'batlantirishlar juda muhim bo'lsa-da, ular hali ham
xodimning ehtiyojlarini, masalan, eng yuqori darajadagi motivatsiya ehtiyojlarini
(hurmat qilish, o'zini o'zi anglash zarurati) to'liq qondirmaydi.
Korxona, shuningdek, mehnatni rag'batlantirish dasturiga kiritilgan maqsadlardan
kelib chiqib, qo'shimcha to'lovlarni (bonuslar, mukofotlar, mukofotlar va boshqalar)
amalga oshirishi mumkin. Masalan, innovatsiyalarga yo'naltirilgan kompaniyalar
ijodkorlikni rag'batlantirishni tashkil etishga katta e'tibor berishadi.
Menejer,
qo'shimcha ravishda, har bir xodim yoki guruhning mehnatda ishtirok etish darajasini
baholashi kerak. Odamlarni ishi uchun mukofotlashning bir necha yo'li mavjud:
1. Xodimning turli xil shakllarda ishlash muddatidan qat'i nazar, intensiv ish uchun
moddiy ish haqi va uning yanada sifatli bo'lishi.
2. Ilmiy-texnik ishlarni bajargani uchun ishlab chiqarishga joriy qilinganligi uchun bir
martalik pul mukofoti (mukofotlar).
3. Xodimning imkoniyatlariga eng mos keladigan lavozim, daraja bo'yicha ko'tarilish.
4. Bo'sh vaqtni rag'batlantirish yoki xodimga ish kunini mu&aqil ravishda rejalashtirish
imkoniyatini berish, bu esa samaradorlikni oshirishga olib keladi.
5. Xodimning xizmatlarini mukofotlar, minnatdorchiliklar, xatlar, matbuot, radio,
televidenie orqali maqtash, tegishli shaklda maqtash, ishonch, eng yaxshi ish uchun
imtiyozlar va imtiyozlar berish orqali xodimning xizmatlarini ommaviy va shaxsiy
e'tirof etish.
Ushbu mehnatni rag'batlantirishning barcha «to'plami» ommaviy bo'lishi kerak, barcha
xodimlarga ma'lum va haqiqatan ham munosib. Kimni va nimani rag'batlantirish
mumkin, buni qanday qilish kerak degan savolni tushunish muhimdir.
Xodimlarni rag'batlantirish tizimi turli xil usullarga asoslangan bo'lishi mumkin, ularni
tanlash kompaniyaning motivatsiya tizimining murakkabligiga, umumiy boshqaruv
tizimiga va kompaniya faoliyatining xususiyatlariga bog'liq.
Zamonaviy
sharoitda
tashkilotlarning
xodimlarni
rag'batlantirish
tizimini
rivojlantirishning asosiy tendentsiyalari quyidagilardir: strategik yondashuvlarga
386
e'tibor, ishning ichki motivlariga e'tibor, shuningdek, motivatsiyaning iqtisodiy va
ijtimoiy-psixologik usullarini faol rivojlantirishdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Yo‘ldoshev N., Zaxidov G. Menejment. Darslik. – T.: “O‘zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti, 2018 y.
2.
Bozorov Sh. Va boshqalar.Menejment va marketing. Darslik.-2017
3.
Axmedova,
Y.
S.
(2024).
INVESTITSIYA
LOYIHALARI
SAMARADORLIGINI
BAHOLASHNING
MAZMUNI
VA
MOHIYATI.
Educational Research in Universal Sciences
,
3
(2), 521-524.
4.
Axmedova, Y. S., & qizi Mamadiyorova, F. S. (2024). XODIMLARNI
MOTIVATSIYALASHNING PSIXOLOGIK ASOSLARI.
Educational Research in
Universal Sciences
,
3
(1), 611-614.
5.
Ахмедова,
Ю.
С.
(2023).
Инвестициялар-Иқтисодиётни
Модернизациялашнинг Бош Омили.
Barqarorlik Va Yetakchi Tadqiqotlar Onlayn
Ilmiy Jurnali
,
3
(1), 226-229.
6.
Sunatullayevna, A. Y., & Jalol o’g’li, T. J. (2024, February).
ZAMONAVIY MENEJER MODELINI YARATISH MASALASI HAQIDA.
In
International conference on multidisciplinary science
(Vol. 2, No. 2, pp. 32-34).
7.
Sunatullayevna, A. Y. (2024). Issues of Formation and Management of the
Innovation Strategy of Higher Education Institutions.
American Journal of Public
Diplomacy and International Studies (2993-2157)
,
2
(2), 123-128.
8.
Sunatullayevna,
A.
Y.,
&
Sh,
M.
F.
(2024,
February).
MOTIVATSIYANING
BOSQARUVDAGI
AHAMIYATI.
In
International
conference on multidisciplinary science
(Vol. 2, No. 2, pp. 86-90).
9.
Axmedova, Y. S., & Shaldarbekova, A. B. (2024). JAMOAGA
MOSLASHTIRISH
PERSONALNI
BOSHQARISHDA
BIR
OMIL
SIFATIDA.
Educational Research in Universal Sciences
,
3
(4 SPECIAL), 445-447.
10.
Axmedova, Y. S., & Akromjon o‘g‘li, N. A. (2024, March).
BOSHQARUVDA MOTIVATSIYANING AHAMIYATI. In
Actual Problems in
Higher Education in the Era of Globalization: International Scientific and Practical
Conference
(Vol. 7, pp. 12-14).
387
11.
Odilovna, U. Z., & Alexandrovich, A. A. (2024). ECONOMIC AND
LEGISLATIVE CORNERSTONES OF INVESTMENT POLICY OF THE
REPUBLIC OF UZBEKISTAN. JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND
VALUE, 3(1), 87-90.
12.
Yahyoyevna, O. F., & Alexandrovich, A. A. (2024). THE ROLE OF
FINANCIAL MANAGEMENT IN IMPROVING THE FINANCIAL CONDITION
OF ENTERPRISES. JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND VALUE, 3(1), 44-
47.
13.
Umarova, Z. O., & qizi Nurboyeva, Z. Y. (2024). IQTISODIY
RIVOJLANISH SHAROITIDA INNOVATSION LOYIHALARNI BOSHQARISH.
Educational Research in Universal Sciences, 3(1), 108-113.
14.
Обидова, Ф. Я. (2023). УПРАВЛЕНИЕ СИСТЕМОЙ КАЧЕСТВА НА
ПРЕДПРИЯТИЯХ. Экономика и социум, (11 (114)-1), 929-932.
15.
Abdumannonovna, T. D. (2023). WAYS OF DEVELOPING THE
INTERNAL AUDIT SERVICE IN BUSINESS ENTITIES.
JOURNAL OF
EDUCATION, ETHICS AND VALUE
,
2
(8), 37-40.
16.
Turumova, D. A. (2023). O ‘ZBEKISTONDA ICHKI NAZORAT
TIZIMI–AUDITORLIK
TEKSHIRUVI
JARAYONINING
ASOSIY
ELEMENTI.
Educational Research in Universal Sciences
,
2
(4), 608-612.
17.
Abdum
annonovna, T. D. (2023). AUDITING MOLIYAVIY BOZOR UCHUN
ZARURLIGI.
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
,
3
(34), 290-
294.
18.
Abdumannonovna, T. D. (2023). AUDITORLIK TEKSHIRUVINI
REJALASHTIRISH.
INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN
EDUCATION
,
2
(22), 243-248.
19.
Abdumannonovna, T. D. (2024). IMPORTANCE AND ROLE OF
INTERNAL AUDIT IN ENTERPRISES.
JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND
VALUE
,
3
(1), 6-9.
20.
Abdumannonovna, T. D. (2024). DEVELOPMENT AND USEFUL
ASPECTS OF AUDITING ACTIVITY IN UZBEKISTAN.
JOURNAL OF
EDUCATION, ETHICS AND VALUE
,
3
(1), 15-18.
388
21.
Abdumannonovna, T. D., & Abdurasul, A. D. (2024). FORMATION OF
STATE FINANCE AND AUDIT ACTIVITY IN THE EARLY PERIODS IN
UZBEKISTAN.
JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND VALUE
,
3
(1), 34-37.
22.
Abdumannonovna, T. D., & Sherzod, K. S. (2024). SIGNIFICANCE
AND ROLE OF INTERNATIONAL AUDITING STANDARDS.
JOURNAL OF
EDUCATION, ETHICS AND VALUE
,
3
(1), 57-60.
23.
Abdumannonovna, T. D. (2024). FRAUD DETECTION IN AN
AUDIT.
JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND VALUE
,
3
(1), 136-140.
24.
Abdumannonovna, T. D. (2023). AUDITORLIK DALILLARINING
AUDITORLIK TEKSHIRUVIDA DOLZARBLIGI. In
" ONLINE-CONFERENCES"
PLATFORM
(Vol. 1, pp. 469-473).
25.
Abdumannonovna, T. D. (2023). AUDITORLIK TEKSHIRUVINI
REJALASHTIRISHNING
AFZALLIGI.
In
"
ONLINE-CONFERENCES"
PLATFORM
(Vol. 1, pp. 474-478).
26.
Abdumannonovna, T. D. (2023). AUDITORLIK TEKSHIRUVIDA
EKSPERT ISHLARIDAN FOYDALANISHNING MUHIM JIHATLARI. In
"
ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM
(Vol. 1, pp. 483-487).
27.
Abdumannonovna, T. D. (2023). AUDITORLIK XULOSASIDA ASOS
BOLUVCHI
MALUMOTLAR-AUDITORLIK
DALILLARI.
In
"
ONLINE-
CONFERENCES" PLATFORM
(Vol. 1, pp. 494-498).
28.
Abdumannonovna, T. D. (2024). THE AUDITOR'S PROFESSIONAL
ETHICS ARE THE BASIS OF THE AUDITOR'S ACTIVITY.
JOURNAL OF
EDUCATION, ETHICS AND VALUE
,
3
(1), 225-229.
29.
Abdumannonovna, T. D. (2024). AUDITOR ISHI SIFATINI NAZORAT
QILISHDA AUDITORLIK STANDARTLARINING UYG’UNLIGI.
INNOVATION
IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
,
4
(37), 265-270.
30.
Abdumannonovna, T. D., & Habibullo G'anijon o'g, A. (2024). The Role
of International Audit Organizations in the Transition to International Standards in
Uzbekistan.
American Journal of Public Diplomacy and International Studies (2993-
2157)
,
2
(2), 1-6.
389
31.
Abdumannonovna, T. D. (2024). An Understanding of the Auditor's
Professional Ethics and its Importance in the Auditor's Work.
American Journal of
Public Diplomacy and International Studies (2993-2157)
,
2
(2), 7-11.
32.
Abdumannonovna, T. D. (2024). LICENSING PROCEDURE OF
AUDITING
ACTIVITIES
IN
UZBEKISTAN
AND
CURRENT
RESULTS.
Gospodarka i Innowacje.
,
44
, 35-40.
33.
Abdumannonovna, T. D. (2024). STUDYING THE COMPANY'S
ACTIVITIES
AND
ACCOUNTING
DURING
THE
AUDITOR'S
INSPECTION.
EUROPEAN JOURNAL OF BUSINESS STARTUPS AND OPEN
SOCIETY
,
4
(2), 21-27.
34.
Abdumannonovna, T. D. (2024). Purpose, Tasks, Necessity of Audit in
Uzbekistan.
American Journal of Public Diplomacy and International Studies (2993-
2157)
,
2
(2), 89-92.
35.
Abdumannonovna, T. D. (2024). Methods of Obtaining Audit
Evidence.
Best Journal of Innovation in Science, Research and Development
,
3
(2),
221-226.
36.
Abdumannonovna, T. D. (2024). EFFECTIVE RESULTS OF
APPLYING ANALYTICAL PROCEDURES IN AUDITING.
37.
Abdumannonovna, T. D. (2024). EXTERNAL AUDITORS AND THEIR
LIABILITY TO THIRD PARTIES.
Gospodarka i Innowacje.
,
44
, 71-75.
38.
Abdumannonovna, T. D. (2024). Auditorlik Tekshiruvida Firibgarlikni
Aniqlashda Professionallik Qobiliyatini Qo’llash.
Miasto Przyszłości
,
45
, 138-144.
39.
Yaxyayevna, R. B. (2023). We Will Not Allow Ignorance to Replace
Enlightenment. Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced
Sciences, 2(3), 23-26.
40.
Yaxyayevna, R. B. (2023). The Role of the Neighborhood in Preparing
Young People for Family Life. AMERICAN JOURNAL OF SCIENCE AND
LEARNING FOR DEVELOPMENT, 2(3), 37-40.
41.
Рашидова, Б. Я. (2024). ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ҚАНЧА МУКАММАЛ
БЎЛСА, ХАЛҚ ШУНЧА БАХТЛИ ЯШАЙДИ. Educational Research in Universal
Sciences, 3(1), 464-469.
390
42.
Рашидова, Б. (2022). ЮКСАК МАЪНАВИЯТ АВВАЛО ИНСОН
ОДОБИДА НАМОЁН БЎЛАДИ. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN
ILMIY JURNALI, 2(12), 351-355.
43.
Yaxyaevna, R. B., & Nurbek, A. (2023). MA’NAVIYAT JAMIYAT
HAYOTINING JONI VA RUHI. In " ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM (Vol.
1, pp. 503-506).
