ZARMED
UNIVERSITETI
305
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
СПОРТДА МАРКЕТИНГИНИНГ ЎРНИ
Қурбанова Элмира
Самарқанд Зармед университети “Ижтимоий фанлар” кафедраси
ўқитувчиси
Нормаматова Зебинисо.
Зармед университети талабаси
Аннотация.
Мазкур мақолада муаллифлар спорт маркетингининг
замонавий концепцияси тўғрисида айрим маълумотлар берилган. Муаллифлар
замонавий спорт маркетингига доир маълумотларни ўрганган ва таҳлил
қилганлар.
Калит сўзлар:
спорт маркетингининг замонавий концепцияси, спорт
маркетинги, спорт маркетингини ривожлантириш.
Аннотация.
В данной статье авторами представлены некоторые сведения о
современной концепции спортивного маркетинга. Авторы изучили и
проанализировали информацию, связанную с современным спортивным
маркетингом.
Ключевые слова:
coвременная концепция спортивного маркетинга,
спортивный маркетинг, развитие спортивного маркетинга.
Abstract.
In this article authors has given any informations about the modern
conseptions of sport marketing. Authors analized, learned any informations belong to
the modern conseptions of sport marketing.
Key words:
Modern conseptiоns of sport marketing, sport market, developing of
sport market.
Спорт маркетингни асосий элементларини ташкил топиши – спорт бозорини
тадқиқ қилиш ва таҳлил этиш, нархни тузилиши тамойили, сервис сиёсати –
(1809-1884) Сайрус Маккормек номи билан боғланади. 1902 йилдан бошлаб
АҚШ (Мичиган, Калифорния, Иллинойс) университетларида маркетинг
муаммолари буйича (“Товарлар маркетинги”, “Маркетинг услублари” фанлари ва
бошқалар) фанлар киритилиб, маърузалар ўқитила бошлади. 1926 йилда АҚШда
маркетинг ва реклама миллий уюшмаси ташкил топди, кейинчалик унинг
ZARMED
UNIVERSITETI
306
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
негизида Америка Маркетинг жамияти барпо этилди, бу жамият 1973 йилда
Америка Маркетинг уюшмаси номини олди. Кейинчалик бундай уюшма ва
ташкилотлар Ғарбий Европа мамлакатлари ва Японияда ҳам пайдо бўлди.
Халқаро маркетинг ташкилотлари - Европа маркетинг ва ижтимоий фикр
тадқиқотлари жамияти, Халқаро Маркетинг Федерацияси, Европа Академияси ва
шунингдек 60-йиллар ўртасида энг йирик Америка ўхшаш ташкилотлар юзага
келди корпорацияларининг 80% га яқини ўз хўжалик фаолиятида маркетингнинг
асосий талабларини қўллай бошлади. Ғарбий Европа ва Японияда маркетинг
ғоялари АҚШга қараганда сустрок жорий килинди. Аммо 60-йилларнинг охирига
келиб улар маркетинг амалиётини тезкорлик билан ўзлаштиришга киришдилар
ва бунда муҳим ютуқларга эришдилар.
Маркетинг анъанавий савдо усулларидан фарқли ўларок аниқ мақсадларни
кўзлайди, хўжалик вазифаларини эса яққол ифодалайди. Дарҳақиқат, маҳсулот
ишлаб чиқарилгани билан у албатта фойда келтиради деган маънони ҳали асло
билдирмайди. Илгари хўжалик раҳбарларининг вазифаси асосан жами
ресурсларни ишлаб чиқариш талаблари билан мувофиқлаштиришдан иборат эди,
яъни корхона ўзи хоҳлаган махсулотни ишлаб чиқарар ва ҳамма эътиборини уни
сотишга қаратар эди. Маркетингнинг мақсади эса бозорнинг мавжуд ва келгусида
эҳтимол тутилган имкониятларини аниқлаш ҳамда сифат жиҳатидан тўғри
баҳолашдан, сўнгра унга таяниб, бутун кучини ўз маҳсулотига қизиқиш ва
эҳтиёжни кучайтиришга, харидорга маҳсулотни, шунингдек кўрсатиладиган
тегишли хизмат турини танлаш имконини яратган ҳолда, махсулотни сотишга
қаратишдан иборат. 1966 йилда АКШда маркетинг масалалари буйича 350га яқин
тадқиқот фирмалари фаолият олиб бориб, ундан йирик фирмалар 45млн долларга
яқин оборотга эга эди, бунда бу фирмаларнинг жами обороти 300млн доллардан
ошиқни ташкил этган. Маркетинг муаммоларини тадқиқ қилишни
тижоратбошлашуви асосида университетлар ҳам, савдо-саноат ассоциациялари,
давлат ташкилотлари ва хизматлари ҳам шуғуллана бошлади. 1972 йилда
Ф.Котлер микромаркетинг ва макромаркетинг тушунчаларини асослаб берди.
1976 йилда Шелби Хант маркетинг айирбошлаш жараёни ҳақида илк
ҳисобланишини кўрсатди. 80-йиллар охири 90-йиллар бошларида маркетингни
глобаллаштириш жараёни кузатилди. Шунингдек, 1990 йилда Канберра шаҳрида
(Австралия) “Маркетинг – бу хамма нарса”, “Маркетинг бизнесни англатади”
шиори остида глобал маркетинг буйича Халқаро конференция бўлиб ўтди.
Ҳозирги даврда жаҳон иктисодиётида саноат даври ахборот даврига ўрин
ZARMED
UNIVERSITETI
307
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
бўшатиб бермоқда. Тез ўзгарувчан бозор шароитлари, нархсиз рақобат
усулларининг ривожланиши, ишлаб чиқариш юксак даражада чаққон
мослашувчан, якка истеъмолчига мўлжалланган, ҳажми кичик бозор соҳалари,
бозор сегментлари ва айрим “сўқмок”ларнинг кўплиги унга хос хухусиятлардир.
Айни пайтда ишлаб чиқаришнинг ихтисослашуви шундай даражага етдики, бир
бозорнинг оралиқ сегментларида бўш макон жуда кам қолади. Натижада бозор
рақобати янада шиддатли тус олади. Аммо бу жараён нарх омили негизида эмас,
балки ракобатнинг янада такомиллашган усул ва шакллари пайдо бўлиши
натижасида юз беради. Товарнинг “ҳаётий цикли” мисли кўрилмаган даражада
қисқаради. Хозирги даврда етакчи япон электрон фирмалари бозорга ўртача ҳар
уч ойда бир марта микросхемаларнинг янги турини чиқаради. Маҳсулотлар
ассортиментининг хилма-хиллиги ортди, бир хил буюмларни кўплаб ишлаб
чиқариш камайди, яъни тўп-тўп қилиб уюб ташлаш тажрибасидан воз
кечилмоқда. Товар сифатига эга бўлган товарлар мазмуни ўзгарди. Энди яхши
махсулот чиқариш билангина иш битмайди, рақобатга дош бериш учун сотувдан
кейинги даражасини, фирма кўрсатадиган қўшимча хизматлар сифатини тубдан
яхшилаш зарур. Корхоналар харажатларини оддий камайтириш йўлларини
ўйлабгина қолмай, айни пайтда товарларни сотиш ва ўтказиш, даромадларни
муттасил кўпайтириш соҳаларига кўпрок эътибор беришга мажбур. Маҳсулот
сотишга янги бозорлар, муайян афзаллиги туфайли маҳсулот ўзига жалб этадиган
янги харидорларни қондириш лозим. Бу ишларни ҳозирги замон маркетингига
таянибгина амалга ошириш мумкин. Корхонанинг омон қолиши иктисодий,
илмий-техникавий, коньюнктура-тижорат, ижтимоий ва бошқа ахборотларни ўз
вақтида олиш каби омиллардан усталик билан фойдаланиш натижасида
таъминланади. Маркетинг концепцияси режалаштирилаётган ва амалга
оширилаётган фирма фаолиятининг стратегик таҳлили асосида ишлаб чиқилади.
Маркетинг концепциясини ишлаб чиқиш одатда қуйидаги босқичларни
қамраб олади:
• ички ва ташқи муҳит стратегик таҳлилини амалга ошириш;
• маркетинг фаолияти ва корхонанинг мақсадларини аниқлаш;
• маркетинг стратегиясини аниқлаш;
•режалаштирилаётган натижаларга эришиш мақсадида маркетинг фаолияти
элементларини танлаш.
Маркетинг концепцияси ишлаб чиқариш ва таклиф этилаётган товарларга
бўлган талабни ривожланиш даражасига боғлиқлиги жиҳатидан эволюцион
ZARMED
UNIVERSITETI
308
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
тараққиёт босқичини кечди.
Маркетинг ва тадбиркорлик соҳасида дунё илми ва амалиёти маркетинг
эволюциясида қуйидаги концепцияларни асослади ва тавсия этди:
• ишлаб чикариш концепцияси;
• товар концепцияси;
• сотиш концепцияси;
• анъанавий маркетинг концепцияси;
• ижтимоий-ахлокий маркетинг концепцияси;
• ўзаро алоқавий маркетинг концепцияси.
Кўрсатиб ўтилган маркетинг концепциялари ҳар бир мамлакат учун
стандарт, норма ёки коида сифатида кўрилмаслиги керак. Маркетинг эволюцияси
ҳар қайси мамлакатда ўзининг хусусиятлари ва бозор муносабатлари
ривожланиш даражасига боғлик бўлади. Бироқ маркетингни пайдо бўлиши билан
боғлик жаҳон тажрибаси ҳамда бозор муносабатларини ривожланиши аниқ
мамлакатларда
тадбиркорлик
фаолиятини
татбиқ
этиш
ва
бозор
муносабатларини шакллантиришга ишлатилиши мумкин эканлиги фойдали
ҳисобланади. Бундан ташқари маркетингни ривожланишида машҳур умумий
тенденция – эътиборни товар ишлаб чиқаришдан истеъмолчига, унинг хоҳиш ва
эхтиёжларига қаратиш талаб этилади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Беляев В.И. Маркетинг: основы теории и практики: учебник / В.И. Беляев.
– 4-е изд., перераб. и доп. – М.: КНОРУС, 2010. – 680 с.
2. Березин И. С. Маркетинговый анализ. Рынок. Фирма. Товар.
Продвижение. – М.: Вершина, 2008. – 480 с. 3. Данько Т.П. Управление
маркетингом: Учебник.
3-е изд., перераб. И доп. – М.: ИНФРА-М, 2009. – 363 с.
4. Bekmurodov A.Sh., Qosimova M.S., Ergashxodjaeva Sh.J. Strategik marketing.
Oʻquv qoʻllanma. 2010.-161 b.
