«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
AEGILOPS
L. TURKUMI VAKILLARI URUGʻLARINING UNIS
HIGA
HARORATNING TA’
SIRINI OʻRGANIS
H
M.Z.Kurbonova, A.I.Imirsinova
Andijon davlat pedagogika instituti,
Oʻzbekiston Milliy universiteti,
Annotasiya.
Maqolada
Aegilops
L. (Qasmaldoq) turkumiga kiruvchi ayrim
turlar:
Aegilops trinucalis
L.,
Aegilops cylindrica
Host.,
Aegilops tauschii
Coss.,
Aegilops crassa
Boiss. turlari urugʻlarining turli harorat diapazonida unuvchanligi
oʻrganildi. Oʻrganganilgan turlar past haroratda (5
o
C
) urugʻlarning rivojlanishi uzoq
vaqtni talab qildi. Yuqori haroratda esa (35
o
C) urugʻlarning unishi uchun yuqori namlik
talab qilindi va bu harorat diapazonida ham urugʻlarning rivojlanishi uchun birmuncha
koʻproq vaqt talab qildi. Urugʻlarning unib chiqishi uchun optimal harorat 20
-25
o
C
ekanligi aniqlandi.
Kalit soʻzlar:
Aegilops trinucalis
L.,
Aegilops cylindrica
Host.,
Aegilops
tauschii
Coss.,
Aegilops crassa
Boiss., urugʻ, urugʻ unuvchanligi.
Аннотация.
В статье изучен произрастаемость в различных тепловых
диапазонах семян некоторых видов, входящих в
семейство
Aegilops
L.
(Қасмалдоқ) как:
Aegilops trinucalis
L.,
Aegilops cylindrica
Host.,
Aegilops tauschii
Coss.,
Aegilops crassa
Boiss.
У изученных видов для произрастания семян в
низкой температуре (5
о
С) потребовалось много времени. при высокой
температуре (35
о
С) для произрастания семян потребовалась высокая влажность
и при том тоже потребовалось много времени. в результате удалось определить,
что оптимальной температурой для произрастания семян указанных видов
является 20
-
25 градусов.
Ключевые слова:
Aegilops trinucalis
L.,
Aegilops cylindrica
Host.,
Aegilops
tauschii
Coss.,
Aegilops crassa
Boiss
., семя, произрастение семян.
Annotation
. Some species belonging to the family
Aegilops
L. (Qasmaldoq) are
mentioned in the article:
Aegilops trinucalis
L.,
Aegilops cylindrica
Host.,
Aegilops
tauschii
Coss.,
Aegilops crassa
Boiss. The germination of seeds of different species in
different temperature ranges was studied. The studied species required a long time for
seed development at low temperatures (5
o
C). At high temperatures (35
o
C), high
465
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
humidity was required for seed germination, and even in this temperature range, it took
slightly longer for seeds to develop. The optimum temperature for seed germination
was found to be 20-25
o
C.
Keywords:
Aegilops trinucalis
L.,
Aegilops cylindrica
Host.,
Aegilops tauschii
Coss.,
Aegilops crassa
Boiss., seed, seed germination.
Poaceae (bugʻdoydoshlar) oilasi vakillarining urugʻ unuvchanligiga, ularning
tinim davriga haroratning ta’sirini Н.С.Чистякова (2009), О.Н Дуброва (2017), М.С.
Баженов (2011) o‘rgangan [1,2,3]. Biz tadqiqotlarimiz davomida
Aegilops
L. turkumi
vakillari
urugʻlari unib chiqishiga haroratning ta’sirini oʻrganib chiqdik. 4
-5 oy
saqlangan urugʻlar bir oy davomida 5, 10, 20, 25, 30, 35
0
С da urugʻlar unuvchanligi
aniqlandi. Tadqiqtlar shuni koʻrsatdiki ushbu turlar keng harorat diapazonida (5
0
-35
0
С)
unib chiqi
shga qodir. Faqat oʻrganilgan haroratda
Aegilops
L. turkumi vakillarining
unib chiqishi havo haroratiga qarab turli vaqtlarda amalga oshdi.
А. tauschii
5
0
С
harorat ta’sirida 17,2 soat boʻkish jarayoni uchun, 150 soat esa aktivlanish bosqichiga
sarflandi. 10
0
С harorat diapazonida boʻkish jarayoni uchun 14,5 soat, aktivlanish
jarayoni uchun 71,2 soat, 20
0
С haroratda 11,2 soat boʻkish jarayoniga sarflandi, 26,5
soat davomida aktivlanish jarayoni kuzatildi. 25
0
С ҳарорат harorat diapazonida 9,5
soat boʻkish
jarayoni uchun, 12 soat aktivlanish uchun sarflandi. 30
0
С haroratda
A.
tauschii
urugʻlarining boʻkish jarayoniga 4,2 soat, aktivlanish jarayoni uchun esa
14,1soat sarflandi. 35
0
С haroratda turning boʻkish jarayoni 6,8 soat, aktivlanishi esa
18,1 soat vaqt davomida amalga oshdi.
A. cylindrica
da 5
0
С harorat diapazonida
boʻkish jarayoni uchun 22,2 soat, aktivlanish bosqichi esa 107,5 soatda amalga oshdi.
10
0
С haroratda esa 17 soat boʻkish jarayoniga, aktivlanish uchun esa 65,1 soat vaqt
sarflandi. 20
0
С haroratda 13,2 soat boʻkish jarayoni uchun, 23,1 soat aktivlanish
jarayoniga sarflandi. 25
0
С harorat diapazonida boʻkish jarayoniga 10,2 soat, 12,5 soat
aktivlanish jarayoni roʻy berdi.
30
0
С harorat diapazonida mazkur tur urugʻlarining
boʻkish bosqichi u
chun 3 soat, aktivlanish jarayoniga 10,2
soat vaqt sarflandi. 35
0
С
haroratda turning boʻkish jarayoni 5,5 soat, aktivlanishi esa 19,3 soat vaqt davomida
amalga oshdi.
A. crassa
da 5
0
С harorat ta'sirida 21,5 soat boʻkish bosqichi uchun, 174 soat
aktivlanish jarayoni uchun vaqt sarflandi. 10
0
С harorat diapazonida boʻkish jarayoniga
16,3 soat, aktivlanish bosqichiga esa 83,1 soat, 20
0
С harorat diapazonida boʻkish
bosqichiga 14,3 soat, aktivlanishga 32,2 soat vaqt sarflandi. 25
0
С haroratda esa 12,1
466
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
soa
t boʻkish jarayoniga, 25,3 soat aktivlanish uchun sarflandi. 30
0
С haroratda esa
boʻkish jarayoni uchun 5,4 soat, aktivlanish jarayoniga 15,1 soat davom etdi.
35
0
С
haroratda turning boʻkish jarayoni 5,2 soat, aktivlanishi esa soat vaqt davomida amalga
oshdi.
A. triuncialis
5
0
С harorat ta'sirida 16,1 soat boʻkish jarayoni uchun, 100,1 soat
esa aktivlanish bosqichiga sarflandi. 10
0
С harorat diapazonida boʻkish jarayoni uchun
12,3 soat, aktivlanish jarayoni uchun 61,5 soat, 20
0
С haroratda 10,1 soat boʻkish
jarayoniga sarflandi, 23,5 soat davomida aktivlanish jarayoni kuzatildi. 25
0
С harorat
diapazonida 8,2 soat boʻkish jarayoni uchun, 15,3 soat aktivlanish uchun sarflandi.
30
0
С haroratda
A. tauschii
urugʻlarining boʻkish jar
ayoniga 3,3 soat, aktivlanish jarayoni
uchun esa 14,1soat sarflandi. 35
0
С haroratda turning boʻkish jarayoni 5,5 soat,
aktivlanishi esa 20,3 soat vaqt davomida amalga oshdi.
1-jadval
Aegilops L. turkumi vakillarining turli haroratlarda unib chiqishi
Ko‘rsatkichlar
Temperatura
5
10
20
25
30
35
А. tauschii
Bo‘kish, soat
17,2
14,5
11,2
9,5
4,2
6,8
Aktivlanish, soat
150
71,2
26,5
12
14,1
18,1
A. cylindrica
Bo‘kish, soat
22,2
17
13,2
10,2
3
5,5
Aktivlanish, soat
107,5
65,1
23,1
12,5
10,2
19,3
A. crassa
Bo‘kish, soat
21,5
16,3
14,3
12,1
5,4
5,2
Aktivlanish, soat
174
83,1
32,2
25,3
15,1
41,2
A. triuncialis
Bo‘kish, soat
16,1
12,3
10,1
8,2
3,3
5,5
Aktivlanish, soat
100,1
61,5
23,5
15,3
14,1
20,3
Biz oʻrgangan turkum vakillari uchun urugʻning epigeal unib chiqishi xos boʻlib,
dastlab gipokotil hujayralarning hajmi kattalashishi va oʻsishi qayd etiladi. Natijada
murtak ildizchasi urugʻ poʻstini yorib chiqadi.
J.H.Qarshibayev (2020) tadqiqotlari davomida urugʻlarning boʻkish jarayonini
fizik jarayon deb hisoblaydi. Ushbu bosqich koʻp ham haroratga bogʻliq boʻlmasligini,
467
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
faollashish jarayoni esa harorat bilan chambarchas bogʻliq ekanligini ta'kidlab oʻtgan
[4].
Xulosa qilib aytganda mazkur turkum vakillari turli xil haroratda unib chiqishga
qodir va urugʻlari ekishdan oldin maxsus ishlov berishni talab qilmaydi. Unib chiqishi
uchun optimal harorat 20-25
о
С ni talab qildi. Bizning tajribamiz Д.Н. Андрасова
(2021)
tajribalari asosli ekanligini isbotladi [5]. Chunki biz oʻrgangan turlarda ham
past haroratda urugʻlarni kuzda noyabr oyida va bahorda fevral
-mart oylarida ekish
maqsadga muvofiq ekanligi aniqlandi.
Adabiyotlar
1.
Чистякова Н.С. Роль эпибласта при прорастании Leymus chinensis. Н.С.
Чистякова, Н И. Ларина // Проблемы биологии растений : материалы
международной конференции, посвященной 100
-
летию со дня рождения В.В.
Письяуковой.
-
СПб.: Изд
-
во ТЕССА, 2006
-
С. 252
-253.
2.
Дуброва О. Н. Изучение особенностей физиологического качества семян
декоративных однолетних злаков. Материалы Международной научной
конференции, посвященной 85
-
летию Центрального ботанического сада НАН
Беларуси (6
–
8 июня 2017 года, г. Минск. Минск: Медисонт, 2017. 74
-
78 с.
3.
Баженов М.С., Пыльнев В.В., И.Г. Тараканов. Влияние факторов окружающей
среды на покой семяни прорастание зерна в колосе озимой тритикале. Известия
ТСХА, выпуск 6, 2011. 30
-38.
4.
Қаршибаев Ж.Ҳ.
Astragalus
L. туркуми вакилларининг Мирзачўл шароитида
репродуктив стратегияси ва интродукцияси. Дис.
биол. наук.
-
Тошкент, 2020.
-
69.
5.
Андрасова Д.Н. Эколого
-
биологические особенности прорастания семян
травянистых растений природной флоры центральной якутии
при интродукции. Автореферат.
Якутск. 2021.С 16
-19.
468
