«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
УЎК
633.15:631.816.1
АНҒИЗГА ЭКИЛГАН МАККАЖЎХОРИНИНГ ВЕГЕТАТИВ ИНДЕКСИ
ШАКЛЛАНИШИГА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАР МЕЪЁРЛАРИНИНГ
ТАЪСИРИ
Қурёзов
Иззатбек Ражабович
Абу Райҳон Беруний номидаги Урганч давлат университети
Аннотация:
Хоразм вилоятининг суғориладиган ўтлоқи аллювиал
тупроқлари шароитида бажарилган тажрибада анғизга экилган маккажўхорининг
NDVI кўрсаткичи вегетация давомида 0,50 гача ошган. Минерал ўғит N
150
P
75
K
50
дан
N
210
P
105
K
70
меъёрда кўлланилганда, ўсимлик ривожининг V6 фазасида
ўлчанган NDVI кўрсаткичи ва дон ҳосили орасидаги корреляцион боғлиқликлар
ўрта ва юқори даражада, ўсимлик ривожининг V10 фазасида эса юқори
(R
2
>0,730) даражада эканлигини аниқланди. Такрорий экин сифатида
маккажўхори етиштиришнинг агротехнологиясини мақбул бошқаришда
вегетация бошидан NDVI ни ўлчаш орқали ўсимликнинг дуркун/суст ўсиши ва
ривожланишини мониторинг қилиш мумкин.
Калит сўзлар:
маккажўхори, ривожланиш фазалари, NDVI кўрсаткичи,
NDVI ва дон ҳосили корреляцияси.
Аннотация:
В опыте на орошаемых аллювиальных почв Хорезмской
области вегетативный индекс (показатель NDVI) кукурузы в повторном посеве
в период вегетации увеличился до 0,50. При применении удобрений в норме
N
150
P
75
K
50
и N
210
P
105
K
70
корреляция между показателем NDVI, измеренный в фазе
V6, и урожаем зерна, находились на среднем и высоком уровнях, а в фазе V10
-
на высоком уровне (R
2
>0,730). Для определения состояния роста и развития
растений с целью своевременной корректировки агротехнологических
мероприятий по выращиванию кукурузы в повторном посеве возможно
измерение NDVI с начала периода вегетации культуры.
Ключевые слова:
кукуруза, фазы развития, показатель NDVI, корреляция
между NDVI и урожаем зерна.
Abstract:
In the experience on irrigated alluvial meadow soils of the Khorezm
region, the vegetative index (NDVI) of summer grown maize during the growing season
338
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
increased up to 0.50. With application of mineral fertilizers at the rate of N
150
P
75
K
50
and
N
210
P
105
K
70
correlations between NDVI measured in the V6 growth stage and grain
yield were at moderate and high levels, and at high levels in the V10 maize growth
stage (R
2
>0.730). To monitor the state of growth and development of plants in order to
timely adjust agrotechnological measures for summer grown maize, it is possible to
measure NDVI from the beginning of the maize growing season.
Keywords:
maize, growth stage, NDVI, NDVI and grain yield correlations.
Кириш.
Ўсимликларни ердан устки биомассасининг структурал
хусусиятлари (барг сатҳи индекси ва ёруғлик ютиши, биомасса тўплаши ҳамда
ўсиши ва ривожланиши) ни баҳолашда вегетация индексини мақбуллашган
фарқи (NDVI) кўрсаткичидан кенг фойдаланилади [8]. NDVI кўрсаткичи қизил
(RED) ва инфрақизил (NIR) спектрал диапазонларни акс эттириш
коэффициентлари қийматларининг фарқ ва йиғиндиси нисбати сифатида ҳисоб
-
китоб қилинади [5]. NDVI кўрсаткичи (
-
1 дан 1 гача, бирликсиз) ўсимлик
биомассасини “яшил”, яъни ўсимликни қанчалик соғлом эканлигини кўрсатади.
Уни тўғридан
-
туғри дала майдонида қўл ускуналарида, шунингдек дрон (УУА)
ва космик сунъий йўлдошлар ёрдамида масофадан зондлаш орқали ўлчаш
мумкин [3].
Илмий тадқиқотлар натижаларига кўра [2],
NDVI кўрсаткичи 0,14
-0,88
оралиғида бўлганда экинлар ҳосилини хариталаш мумкин. Ҳосил ва NDVI
орасидаги корреляцион боғлиқлик юқори бўлганда, NDVI кўрсаткичидан экин
етиштиришни мониторинг қилиш учун фойдаланиш мумкин [6]
.
Тадқиқот услублари.
Минерал ўғитлар меъёрларини анғизга экилган
маккажўхорининг дон ҳосилига бўлган таъсирини ўрганишга бағишланган дала
тажрибаси 2019
-
2021 йй. Хоразм вилоятининг суғориладиган ўтлоқи аллювиал
тупроқлари шароитида олиб борилди. Бунда маккажўхорининг Молдавский 257
СВ
дурагайида минерал ўғитларнинг N
0
P
0
K
0
дан N
210
P
105
K
70
гача ошиб борган
меъёрлари қўлланилди (жадвал).
Тажриба
ўтказишдан олдин тупроқнинг ҳайдов қатламида гумус миқдори
1% дан паст, озиқа моддалар билан кам даражада таъминланган. Тажрибада
минерал ўғитлардан карбамид (46% N), суперфосфат (19% P
2
O
5
) ва калий
хлориди (60% K
2
O) ишлатилди.
339
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Тажриба ўтказиш қабул қилинган қўлланмалар бўйича ўтказилди [1].
Маккажўхорининг ўсув ва ривожланиш фазаларини қодлаш S.W.Ritchie
[4]
амалга оширилди. Вегетация давомида NDVI кўрсаткичи дала майдонида қўл
сенсори
Model 505 GreenSeeker Handheld
ёрдамида ўлчанди. Тажриба
маълумотларига SAS 9.2 дастурида вариацион
-
статистик ишлов берилди.
Тадқиқот натижалари.
Тажриба йилларида маккажўхорининг V6 ва V10
фазаларида ўсимликлар жадал суръатларда биомасса тўплаши билан NDVI
кўрсаткичи ошиб борди. Масалан, изланишларнинг иккинчи йилида (2020 й.)
тажриба вариантларига боғлиқ холда V6 ва V10 фазаларида NDVI кўрсаткичи
тегишли равишда 0,27
-
0,41 ва 0,35
-
0,47 оралиғида бўлди (жадвал).
Маккажўхорининг VT фазасига келиб ўсимликлар дуркун ўсиши ва
ривожланиши сабабли NDVI кўрсаткичи янада ошди ва 0,37
-
0,48 ни ташкил этди.
Минерал ўғит берилмаган (N
0
P
0
K
0
) ҳамда N
120
P
60
K
40
, N
150
P
75
К
50
ва N
180
P
90
K
60
меъёрларда минерал ўғит ишлатилган 2, 3 ва 4 вариантларда R2 фазада NDVI
кўрсаткичи пасайган бўлса, юқори меъёрда (N
210
P
105
K
70
) ўғит қўлланилган 5
вариантда NDVI кўрсаткичи бироз ошган.
Анғизга экилган маккажўхори вегетация индексининг мақбуллашган
фарқи (NDVI) кўрсаткичини шаклланиш динамикаси
Т/р
Вариантлар
Ўсув фазалари бўйлаб NDVI кўрсаткичи
V6
V10
VT
R2
2019
йил
1
N
0
P
0
K
0
0,19
e
0,22
e
0,36
e
0,33
d
2
N
120
P
60
K
40
0,22
d
0,31
d
0,39
d
0,35
c
3
N
150
P
75
К
50
0,27
c
0,34
c
0,41
c
0,36
c
4
N
180
P
90
K
60
0,29
b
0,39
b
0,43
b
0,42
b
5
N
210
P
105
K
70
0,33
a
0,42
a
0,45
a
0,47
a
ЭКФ
0,05
0,018
0,022
0,016
0,020
Таъсирлар
:
Вақт
=
˂0,0001;Вақт
*
Вариант
= ˂0,0001
2020 йил
1
N
0
P
0
K
0
0,27
e
0,35
d
0,37
d
0,34
d
2
N
120
P
60
K
40
0,31
d
0,37
cd
0,41
c
0,39
c
3
N
150
P
75
К
50
0,35
c
0,39
bc
0,43
bc
0,40
c
4
N
180
P
90
K
60
0,37
b
0,42
b
0,45
b
0,44
b
5
N
210
P
105
K
70
0,41
a
0,47
a
0,48
a
0,50
a
ЭКФ
0,05
0,024
0,030
0,023
0,029
340
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Таъсирлар
:
Вақт
=
˂0,0001;Вақт
*
Вариант
= 0,0005
2021 йил
1
N
0
P
0
K
0
0,22
d
0,29
e
0,38
d
0,35
d
2
N
120
P
60
K
40
0,25
c
0,32
d
0,40
c
0,36
cd
3
N
150
P
75
К
50
0,27
c
0,35
c
0,42
bc
0,39
bc
4
N
180
P
90
K
60
0,30
b
0,39
b
0,43
b
0,41
b
5
N
210
P
105
K
70
0,35
a
0,43
a
0,46
a
0,48
a
ЭКФ
0,05
0,025
0,021
0,023
0,030
Таъсирлар
:
Вақт
=
˂0,0001;Вақт
*
Вариант
= ˂0,0001
Тажрибада минерал ўғитлар меъёрлари таъсирида NDVI ўлчовлари
бажарилган иккинчи (V6) фазада NDVI кўрсаткичи ошиши аниқланди ва
вариантлар орасидаги фарқлар ҳамда вақт ва вақт*вариант таъсирлари статистик
жиҳатдан моҳиятли деб топилди.
Шу сингари холат маккажўхорининг кейинги фазалари (V10, VT ва R2) да
ҳам
аниқланди, яъни минерал ўғит меъёри N
0
P
0
K
0
дан N
210
P
105
K
70
гача ошиши
билан NDVI кўрсаткичи ҳам ортиб борди.
NDVI кўрсаткичи ва экинлар ҳосилдорлиги орасида корреляцион
боғлиқлик мавжудлиги боис [7] тажрибамизда ҳам маккажўхорининг вегетатив
ривожланиш даврларида минерал ўғитларни турли меъёрлари қўлланилганда
NDVI ва дон ҳосили орасидаги корреляцияларни аниқладик (расм).
y = 8,532x
0,5215
R² = 0,8396
n=12
y = 11,097x
0,8698
R² = 0,7851
n=12
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
N150P75K50
V6
V10
A
341
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Расм. Анғизга экилган маккажўхорида қўлланилган ўғит меъёрларида (A
-
N
150
P
75
K
50
; B – N
180
P
90
K
60;
С
- N
210
P
105
K
70
) NDVI кўрсаткичи ва дон ҳосили
орасидаги корреляцион боғлиқлик
Изланишларимиз натижаларига кўра, маккажўхорининг V6 фазасида,
минерал ўғит
N
150
P
75
K
50
меъёрда ишлатилган вариантда NDVI кўрсаткичи ва дон
ҳосили
орасидаги корреляция (R
2
=0,840) юқори даражада эканлиги қайд этилди
(расм). Ўсимликнинг V10 фазасида ушбу кўрсаткич бироз пасайди (R
2
=0,785).
Минерал ўғит N
180
P
90
K
60
меъёрда берилган вариантда ҳам
шу каби холат
кузатилди: V6 фазада
- R
2
=0,812; V10 фазада
- R
2
=0,804. Қўлланилган ўғит
y = 8,1224x
0,3774
R² = 0,8119
n=12
y = 10,275x
0,6831
R² = 0,8042
n=12
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
N180P90K60
V6
V10
B
y = 8,658x
0,4679
R² = 0,6601
n=12
y = 16,314x
1,3067
R² = 0,7338
n=12
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
Д
он
ҳ
ос
ил
и,
т/
га
NDVI
кўрсаткичи
N210P105K70
V6
V10
C
342
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
меъёри
N
210
P
105
K
70
ташкил этганда корреляция коэффициенти бироз паст бўлиб,
V6 фазада
- R
2
=0,660 ва V10 фазада R
2
=0,734 га тенг эди.
Хулоса.
Тажриба шароитида анғизга экилган маккажўхорида минерал ўғит
N
150
P
75
K
50
, N
180
P
90
K
60
ва
N
210
P
105
K
70
меъёрларда кўлланилганда ўсимлик
ривожининг V6 фазасида ўлчанган NDVI кўрсаткичи ва дон ҳосили орасидаги
корреляцион боғлиқликлар ўрта ва юқори даражада, ўсимлик ривожининг V10
фазасида эса юқори (R
2
=0,734-
0,804) даражада эканлиги аниқланди. Демак,
такрорий экин сифатида маккажўхори етиштиришнинг агротехнологиясини
мақбул бошқаришда вегетация бошидан NDVI кўрсаткичини ўлчаш орқали
ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишини мониторинг қилиш мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Дала тажрибаларини ўтказиш услублари / Тошкент: ЎзПИТИ
. 2007. -147
б.
2.
Burke, M., Lobell D.B. Satellite-based assessment of yield variation and its
determinants in smallholder African systems / Proc. Natl. Acad. Sci. - USA 2017. 114.
P.2189–2194.
3.
Mao P., Ding J., Jiang B., Qin L., Qiu G.Y. How can UAV bridge the gap between
ground and satellite observations for quantifying the biomass of desert shrub
community? // ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing. 2022. V.192.
P.361–376.
4.
Ritchie, S.W., Hanway J.J., Benson G.O. How a corn plant develops / Special Report,
№48.
- Iowa State University of Science and Technology Cooperative Extension
Service. 1986. - 24 p.
5.
Silvestri N., Ercolini L., Grossi N., Ruggeri M. Integrating NDVI and agronomic
data to optimize the variable-rate nitrogen fertilization // J. Precision Agriculture. 2024.
V.25. P.2554-2572.
6.
Szabo, A., Mousavi S.M.N., Bojtor C., Ragan P., Nagy J., Vad A., Illes A. Analysis
of Nutrient-Specific Response of Maize Hybrids in Relation to Leaf Area Index (LAI)
and Remote Sensing // J. Plants. 2022. V.11. 1197.
7.
Verhulst N., Govaerts B., Nelissen V., Sayre K.D., Crossa J., Raes D., Deckers J.
The effect of tillage, crop rotation and residue management on maize and wheat growth
and development evaluated with an optical sensor // J. Field Crops Research 2011.
V.120. P.58–67.
343
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
https://metergroup.com/education-guides/ndvi-and-pri-the-researchers-complete-
344
