«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
SANOAT KORXONALARINING O`SIMLIK VA HAYVONOT DUNYOSIGA
TA`SIRINI O`RGANISH VA ULARNI MUHOFAZA QILISHNING
ISTIQBOLLI YECHIMLARINI ISHLAB CHIQISH.
Bobonazarova Sojida Norbekovna
Termiz davlat unverseteti
sojidanarbekovna1203@gmail.com
Annotatsiya:
Sanoat va ishlab chiqarish korxonalar faoliyatini boshqarish,
ularda sodir bo`ladigan texnogen hodisalar va ulardan ajraladigan zaharli gazlarning
o`simliklar qoplami va hayvonot dunyosiga ta`sirini o`rganish va ularni himoya
qilishning istiqbolli yechimlarini ishlab chiqishdan iborat.
Kalit so`zlar :
Gaz va neft konlari, metan, vodorod sulfide, oltingugurt oksidlari,
,,kislotali yomg`ir’’, global isish, flora va fauna
Abstract:
management of the activities of industrial and production enterprises,
study of the effects of man-made phenomena and toxic gases released from them on
vegetation and animal world, and development of promising solutions for their
protection.
Key words:
Gas and oil fields, methane, hydrogen sulfide, sulfur oxides, "acid
rain", global warming, flora and fauna
Аннотация:
управление
деятельностью
промышленных
и
производственных предприятий, изучение воздействия техногенных явлений и
выделяющихся из них токсичных газов на растительный и животный мир и
разработка перспективных решений по их защите.
Ключевые слова:
месторождения газа и нефти, метан, сероводород,
оксиды серы, «кислотные дожди», глобальное потепление, флора и фауна.
Kirish.
Sanoat va ishlab chiqarish korxonalarining faoliyati va ularga bo‘lgan
talab, zamonaviy dunyomizning ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Sababi, kunlik
hayot tarzimizning ajralmas qismiga aylanib bo`lgan oziq ovqat, dori-darmon, yoqilg`i
va energiya, sanoat qurilish materiallari singari bir qator ishlab chiqarish muhsulotlari
sanoat va ishlab chiqarish korxonalarining asosini tashkil etadi. Ammo korxonalarda
sodir bo`ladigan texnogen hodisalar va ulardan ajralib chiqayotgan zaharli gazlar
atmosfera havosi va suv resurslarining ifloslanishiga, tuproq strukturasining buzilishiga
230
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
olib kelmoqda. Bu esa o`z novbatida o`simlik va hayvonat dunyosining nobud
bo`lishiga va ba`zi noyob turlarning esa yo`qolib ketishiga sabab bo`lmoqda.
Sanoatlashuv texnologik taraqqiyot va turmush tarzini yaxshilashga olib keldi,
ammo atrof-muhitga zararli moddalarni ishlab chiqarish global miqyosda ozon
qatlamining yemirilishi, global isish va iqlim o‘zgarishi kabi ekologik muammolar
yetaklab kelishi haqida olim Kaushik (2010) ilmiy tadqiqotlarida qayt etib o‘tgan [4].
Hozirgi kunda aholi sonining ortishi, fan va texnikaning rivojlanishi o`z
novbatida sanoat korxonalari faoliyatiga va tabiiy resurslarga bo`lgan talabni
oshirmoqda.
2020-yilda
sanoat korxonalari
soni 86 652 tani tashkil qilgan
bo
'lsa, 2024-yil 1-
noyabrdagi holatga ko`ra, bu ko'rsatkich 113 979 taga yetgan . So`nggi yillarning mos
davrida ushbu sohada ro`yxatdan o`tgan korxonalarning dinamikasi quyidagicha [8].
1-jadval
Sanoat korxonalar dinamikasi
2020
113 979
2021
99 034
2022
103 575
2023
109 527
2024
113 979
Manba: Jadval muallif tomonidan internet ma’lumotlari asosida tuzildi.
Hozirda mamlakatimiz atmosfera havosi, suv, tuproq qatlamini zararli moddalar
bilan ifloslantirish bo‘yicha «Navoiyazot», «Ohangaron sement», «Maksam Chirchiq»,
«Bekobodsement», «Farg‘onaazot», «O‘zbmetkombinat», «Olmaliq tog‘-kon
kombinati» kabi yirik sanoat korxonalari hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Ulardan atrofga
chiqayotgan zaharli moddalar belgilangan normalarga nisbatan 40 baravargacha
ko‘proq ko‘rsatkichni ko‘rsatmoqda[7].
Hozirgi kunda attrof-muhitga chiqayotgan zaharli gazlarning asosiy qismini gaz
konlari tashkil etmoqda.
231
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Gaz sanoati — Jahonning yoqilg‘i sanoatining eng yosh va tez taraqqiy etayotgan
tarmog‘idir. Gaz sanoatining rivojlanishi yoqilg'ining samarador ekanligi va yer
bag‘rida gazning juda katta resurslari mavjudligi bilan bog‘liqdir. Tabiiy gazlar yer
ostidan qazib olinadi va asosan metanlar qatoriga kiruvchi uglevodorodli gazlardan
tashkil topgandir. Uning tarkibiga metan, etan, propan, butan, pentan va geksanlar,
ulaming birikmalari kiradi. Uglevodorodlardan tashqari, tabiiy gazlar tarkibida azot, is
gazi, oltingugurt, vodorod va inert (kam uchraydigan) gazlari uchraydi [3].
Ammo inson faoliyati natijasida gaz konlaridan
tobora koʼplab chiqarilayotgan
C
O2 gazini oʼsimlik va okeandagi fitoplankton yutib ulgura olmayapti. Iqlim oʼzgarishi
boʼyicha xalqaro ekspertlar guruhi fikricha, agar ahvol shunday davom etadigan boʼlsa
yaqin 50 yil ichida harorat 2-40
o
C ga ortishi mumkin. Bu muzliklarning erishi va
quruqlikni suv bosishi, ob-
havo sharoitlarining keskin oʼzgarishlariga olib kelishi
bashorat qilinadi [5].
А
merikalik meteorolog Luis Battan aytganidek: «Yoki insonlar havodagi tutunni
kamaytiradilar, aks holda tutun yer yuzidagi insonlarni kamaytiradi».
А
tmosfera
havosining ifloslanishi turli ijtimoiy iqtisodiy oqibatlarga olib keladi. Insonlar
sogʼligʼining yomonlashuvi, binolar, tarixiy obidalarning yemirilishi, oʼsimlik va
hayvonlarning nobud boʼlishi va boshqa hodisalar katta iqtisodiy zarar yetkazadi
[5].
Sababi sanoat korxonalari faoliyati natijasida atmosfera, suv va tuproq
ifloslanadi. Ayniqsa, kimyo, neft, energetika va metallurgiya sanoati juda katta
miqdorda chiqindilar hosil qiladi. Bu chiqindilar orasida og‘ir metallar, toksik
moddalar, radioaktiv elementlar bo‘lib, ular o‘simliklar orqali oziq zanjiriga kirib
boradi. Natijada hayvonlar, qushlar va hatto inson salomatligiga ham jiddiy zarar
yetadi.
Sanoat chiqindilari o‘simliklarning fotosintez jarayoniga salbiy ta’sir qiladi.
Havo orqali tarqal
gan SO₂, NOx va boshqa gazlar o‘simlik barglarida kuyish,
deformatsiya, qurish kabi holatlarga olib keladi. Bundan tashqari, tuproqqa tushgan
og‘ir metallar ildiz tizimining faoliyatini buzadi. Natijada, o‘simliklarning o‘sishi
susayadi, urug‘larning unuvchanligi kamayadi va ayrim turlar butunlay yo‘qolib ketadi.
Hayvonlar o‘z yashash muhitining o‘zgarishiga juda sezuvchan. Suv havzalariga
sanoat oqova suvlarining tushishi baliqlarning massaviy qirilib ketishiga olib keladi.
Quruqlikda yashovchi hayvonlar esa ifloslangan havo va oziq orqali zaharlanadi.
232
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Ekotizimning muvozanati buzilishi yirtqich va o‘lja hayvonlar sonining keskin
kamayishiga olib keladi.
Bu esa tabiatda ekologik holatning buzilishiga tuproq, havo va suvning tiriklik
uchun zararli moddalar bilan ifloslanishi, o’simliklar va hayvonlarning turlari kamayib
ketishi, o’tloqzorlar, to’qayzorlar va tog’ yonbag’irlaridagi buta hamda daraxtlarning
kesilishi kabi holatlar natijasida tabiatni muhofaza qilish hozirgi kunning eng dolzarb
vazifalardan biri bo’lib qolmoqda. Xalq xo’jaligining turli tarmoqlari rivojlanishi tabiiy
landshaftlarning tez o’zgarishi, yangi qishloq va shaharlarning paydo bo’lishi aholi
sonining ko’payishi, energiya, suv va oziq-ovqatga bo’lgan talabning o’sishidan darak
bermoqda [1].
2-jadval
Sanoat tarmoqlarining atrof-muhitga ta’siri
Manba: Jadval muallif tomonidan internet ma’lumotlari asosida tuzildi.
Bundan tashqari energetika sohasi ham atrof-muhitga shu bilan birgalikda
bioxilma-xillikga o`z ta`sirini ko`rsatmay qolmaydi.
Elektr-energetikaning ekologik xususiyatlari ham o‘ziga xos. Masalan, suv elektr
stansiyalari, umuman olganda, ekologik jihatdan toza, bezarar korxona hisoblanadi.
Ular faqat katta yer maydonlarini suv omborlari uchun talab qiladi, xolos. Qolgan
masalalarda esa bunday elektr stansiyalar atrof ekologiyasini yaxshilaydi. Ayni vaqtda
issiqlik elekr stansiyalarining ekologik oqibatlari ancha salbiy. Xususan, shahar
ichkarisidagi lEMlar, yirik shaharlar yaqinida joylashgan lESlar atrofga yomon ta’sir
qiladi-zaharli gazsimon tutunlar atmosfera havosin ifloslantiradi, yoqilg`i
yondirilgandan qolgan chiqindilar va kullar esa sun’iy tepaliklarni hosil qiladi. Bu esa
Hudud
Sanoat turi
Ekologik
muommo
Ta`sir ko`rgan
turlar
Navoiy viloyati
Tog`-kon sanoati
Havo va tuproq
ifloslanishi
Jayron, bo`z
yantoq
Farg`ona vodiysi
Kimyo sanoati
Suv ifloslanishi
Baliq turlari,
chig`anoqlar
Qoraqalpog`iston
Orol qurishi
Changli bo`ronlar
Saksavul, sudralib
yuruvchilar
Surxandaryo
Gaz sanoati
Texnogen halokat Bo`ri, qum
quyonlari, shuvoq
o`simligi
233
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
o`sha hududdagi flora va faunaga o`z ta`sirini o`tkazadi. Tadqiqotlarga ko‘ra,
respublikamizdagi yirik Sirdaryo, Yangi Angren kabi lES asosida vujudga kelgan
sanoat majmualarining havosi va suv tarkibi o‘zgargan, tuproq qatlami, ekin
maydonlari va hayvonot dunyosi ancha zarar ko‘rgan. Shuning uchun katta quvvatga
ega bo‘lgan issiqlik elektr stansiyalari joyning relyefi, shamol yo‘nalishi va boshqa
meteorologik omillarni hisobga olgan holda qurilishi kerak [3].
Sababi hozirgi kunda bu turdagi sanaot va ishlab chiqarish korxonalarining
faoliyati natijasida bir qator ekologik muommolar vujudga kelmoqda va dunyoning eng
muhim global muommosiga aylanib bormoqda. Misol uchun
Yer yuzi qutblarida, ayrim hududlar va yirik shaharlar ustida ozon tuynuklari
vujudga kelgan. Ozonning siyraklashuvi natijasida esa insonlarda teri raki kasalligi
koʼpayadi, koʼz kasalliklari ortadi, hayvonlarga va oʼsimliklarning fotosintetik
faolligiga taʼsir koʼrsatadi. Har qanday qazilma yoqilgʼi yondirilganda chiqindi gazlar
tarkibida oltingurgut va azot qoʼshoksidlari boʼladi. А
tmosferaga millionlab tonna
chiqarilayotgan bu birikmalar yomgʼirni kislotaga aylantiradi [5].
Buning natijasida esa tuproq qatlamlariga tushgan kislotali yomg`irlar
bioxilmxillikga o`zining salbiy ta`sirlarini ko`rsatadi. Kislotali yomg‘irlar tuproqni
kislotali qilish orqali uning kimyoviy tarkibini o‘zgartiradi. Bu esa o‘simliklar uchun
zarur bo‘lgan minerallarni o‘zlashtirishni qiyinlashtiradi. Ayniqsa, kaliy, kalsiy, va
magniy kabi elementlar yetishmovchiligi paydo bo‘ladi.Bu esa o‘simliklarning
o‘sishiga, fotosintez jarayonlariga to‘sqinlik qiladi. Shuningdek, bu kabi yomg`irlar
tuproqning pH darajasi pasaytiradi va o‘simliklarning ildiz tizimi zararlanishiga olib
keladi.
Hayvonot dunyosiga ta’siri: Kislotali yomg‘irlar suv manbalarida, ko‘llarda va
daryolarda kislotali muhitni yaratishi mumkin. Bu holat suvdagi hayvonot va
o‘simliklar uchun zararli bo‘lishi mumkin, chunki ularning yashash muhiti zarar
ko‘rishi mumkin.Baliqlar va boshqa suv organizmlari yuqori kislotalilikka chidamli
emas va bu ular uchun o‘limga olib kelishi mumkin. Kislotali yomg‘irlar shuningdek,
hayvonlarning yashash joylarining o‘zgarishiga ham olib keladi. Misol uchun,
kuzatilgan holatlar bo‘yicha, ko‘plab qushlar va boshqa hayvonlar o‘simliklarning
kamayishi natijasida o‘z yashash joylarini tark etishga majbur bo‘lishgan.
Hozirgi kunda ozonning kamayib borishi bilan yuzaga kelayotgan ekologik
oqibatlarning oldini olish uchun milliy, regional va umumjahon miqyosida tadbirlar
234
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
amalga oshirilmoqda. Ozon muammosini hal qilishga qaratilgan Vena Konvensiyasi va
mamlakatlarning ozon parchalovchi birikmalarni chiqarishini kamaytirish
majburiyatlarini olish boʼyicha Monreal bayonnomalari qabul qilingan. «Kislotali
yomgʼir»lar ayrim davlatlarda haqiqiy ekologik falokatga aylanib qolgan [5].
Dunyoning bir-qator rivojlangan davlatlari
А
QSh, Kanada, Germaniya,
Shvetsiya, Norvegiya, Rossiya va boshqa rivojlangan davlatlarda kislotali yomgʼirlar
taʼsirida katta maydondagi oʼrmonlar qurishi kuzatilgan. Bunday yomgʼirlar
hosildorlikni pasaytiradi, suv havzalarini nordonligini oshirib yuboradi, binolar, tarixiy
yodgorliklarni yemiradi, inson sogʼligʼiga zarar yetkazadi. Kislotali yomgʼirlarning
uzoq masofaga koʼchishi natijasida turli davlatlar oʼrtasida kelishmovchiliklar yuzaga
keladi [2].
Oʼzbekiston hududida ham «kislotali yomgʼir»lar kuzatiladi. А
yrim vaqtlarda
Olmaliq-
Ohangaron sanoat rayonining taʼsirida Chotqol qoʼriqxonasi hududida
«kislotali yomgʼir»lar qayd qilinadi.
Hozirgi kunda butun dunyo bo`ylab global mummolarga aylanib borayotgan bu
kabi sanoat korxonalar faoliyatini boshqarish va ularning atrof-muhitga ta`sir darajasini
kamaytish bo`yicha dunyoda shuningdek, mamlakatimizda ham bir qator istoqbolli
yo`llar amalga oshirilmoqda.
Ko‘plab rivojlangan mamlakatlar sanoatni ekologik standartlarga moslashtirish
bo‘yicha muhim choralarni amalga oshirmoqda. Masalan, Germaniyada sanoat
korxonalari chiqindilarini qayta ishlash majburiyatiga ega. Yaponiya esa “nol chiqindi”
konsepsiyasini joriy etib, ekologik toza texnologiyalarga o‘tmoqda. Bu kabi tajribalarni
o‘rganish va mahalliy sharoitga moslashtirish dolzarb vazifa hisoblanadi.
O‘zbekistonda sanoat korxonalari asosan yirik shaharlar va sanoat zonalarida
joylashgan. Ularning xavfini kamaytirish uchun so‘nggi yillarda bir qator ekologik
qonunchilik chora-tadbirlari va ekologik loyihalar amalga oshirilgan. Hozirgi kunda
O‘zbekiston “Yashil makon”, “Toza havo” kabi tashabbuslarni ilgari surmoqda. Misol
uchun ,, yashil makan loyihasiga ko`ra butun mamlakat bo`ylab yiliga 200 mln daraxt
ko`chatlari ekilmoqda. Shuningdek mamlakatimizda 2030-yilgacha amalga oshirilishi
ko`zda tutilgan milliy strategiyaning asosida ham Orol dengizining qurigan tubida
o`rmonzorlashtirish ishlarini olib boorish va ularning maydonini 1,2 million gektarga
yetkazish, har yili 2 mln gektar maydonda tabiiy yaylovlar va pichanzorlardagi
o`simliklarni geobotanik tekshiruvdan o`tkazish va Buxoro ixtisoslashtirilgan
235
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
,,Jayron’’ pitomnigida jayronlar bosh sonini 1000 boshga yetkazish asosiy maqsad qilib
olingan . Bundan tashqari O`zbekiston Respublikasi prezedenti tomidan 2025-yil
,,Atrof-muhitni asrash va ,, Yashil iqtisodiyot’’ yili deb e`lon qilinishi ham yurtimizda
bioxilma-xillikni muhofaza qilishning va unga bo`lgan e`tiborni yana bir dalli deb ayta
olamiz. Bu ekologik muhofaza tizimlarinini takomillashtirish mamlaktimiz
rivojlanishining muhim qadamlaridan bir hisoblanadi.
Istiqbolli yechimlari:
1.O`rmonlarni himoya qilish hisobiga tuproqni suv erroziyasidan saqlash.
2. Insonlarni tabiatga ko‘rsatayotgan har bir ta’sirlarni oqibatlarini oldindan bashorat
qilish.
3. Xom-ashyo va energiyaning yangi zararsiz manba’larini izlab toppish (quyosh
energiyasi).
4. Genetika va seleksiya asoslari orqali zararlangan tuproqga moslashuvchan yangi
o`simlik genofondlarini yatatishish va hosilni turli kasallik va zarar kunandalardan
saqlash (fotointez jarayonining samaradorligini oshirish xisobiga).
5. Atrof-muhit sifatini yaxshilash va resurslarni tejash maqsadida resurslardan yopiq
siklga binoan foydalanishni, ya’ni sanoat chiqindilaridan ko’p marta qaytadan
fodalanishni yo’lga qo’yish.
6.Chiqindilarni qayta ishlash korxonalari sonini ko‘paytirish.
7.Aholi va korxona rahbarlari orasida ekologik savodxonlikni oshirish.
8. “Yashil texnologiyalar” (masalan, quyosh energiyasi, chiqindisiz ishlab chiqarish)
yordamida ifloslanishni kamaytirish.
9. Ifloslangan yoki vayron bo‘lgan hududlarda yovvoyi tabiatni tiklash: daraxt ekish,
suv havzalarini tozalash.
10. Atrof-muhit havosini tozalovchi o`simliklarni sanoat korxonalari atrofiga ekish.
Xulosa
.H
о
zirgi v
а
qtd
а
j
а
h
о
n f
а
n-t
ех
nik
а
t
а
r
а
qqiyoti j
а
d
а
l riv
о
jl
а
nishi
mun
о
s
а
b
а
ti bil
а
n t
а
biiy z
а
hir
а
l
а
rd
а
n
х
o’j
а
lik m
а
qs
а
dl
а
rid
а
t
о
b
о
r
а
ko’pr
о
q
f
о
yd
а
l
а
nilm
о
qd
а
. Buning ustig
а
, dunyo
а
h
о
lisi yild
а
n-yilg
а
o’sib b
о
rib, ko’pr
о
q
miqd
о
rd
а
о
ziq-
о
vq
а
t, yonilg’i, kiyim-k
е
ch
а
k v
а
b
о
shq
а
n
а
rs
а
l
а
rni ishl
а
b chiq
а
rish
t
а
l
а
b qilinm
о
qd
а
. Bu
е
s
а
o’rm
о
nl
а
r
е
g
а
ll
а
b turg
а
n m
а
yd
о
nl
а
rning j
а
d
а
l sur’
а
tl
а
rd
а
qisq
а
ririshig
а
, cho’l s
ах
r
о
l
а
rning b
о
stirib k
е
lishig
а
, tupr
о
qning buzilishig
а
,
а
tm
о
sf
е
r
а
ning yuq
о
rid
а
j
о
yl
а
shg
а
n
о
z
о
n to’sig`i k
а
m
а
yib k
е
tishig
а
, yerdagi
h
а
v
о
sining o’rt
а
ch
а
h
а
r
о
r
а
ti
о
rtib b
о
rishig
а
v
а
b
о
shq
а
h
о
l
а
tl
а
rig
а
s
а
b
а
b bo’lm
о
qd
а
[6].
236
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Ins
о
nning t
а
bi
а
t imk
о
niyatl
а
rini v
а
uning riv
о
jl
а
nish q
о
nuniyatl
а
rini
х
is
о
bg
а
о
lm
а
y, j
а
d
а
l yuritilg
а
n
х
o’j
а
lik f
ао
liyati, Rim klubining «XXI
а
sr yo’li» d
е
b
а
t
а
lmish
t
а
dqiq
о
tl
а
rid
а
n birid
а
ko’rs
а
tib o’tilg
а
nid
е
k, Yer yuzid
а
tupr
о
q nur
а
shi, o’rm
о
nl
а
rd
а
n
m
ах
rum bo’lish, b
а
liql
а
rning
ха
dd
а
n t
а
shq
а
ri ko’p
о
vl
а
nishi, ,,kislotali yomgirl
а
r’’,
а
tm
о
sf
е
r
а
ifl
о
sl
а
nishi,
о
z
о
n q
а
tl
а
mi buzilishi v
а
хо
k
а
z
о
l
а
rning ro’y b
е
rishig
а
о
lib
k
е
ldi. Mut
аха
ssisl
а
rning b
а
h
о
l
а
shl
а
rich
а
, 2030 yilg
а
b
о
rib o’rm
о
nl
а
r
е
g
а
ll
а
b turg
а
n
m
а
yd
о
n quruqlikning 1/6 qisminigin
а
t
а
shkil
е
t
а
di, h
о
lbuki,XX asrning 50-yill
а
rd
а
ul
а
r
1/4 qismni
е
g
а
ll
а
g
а
n
е
di [5].
Shu sababli korxonalar faoliyatini nazorat qilish, uning zararli tasirini
kamaytirishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish mamlakatimiz oldida turgan
muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda sanoat korxonalarining
rivojlanishi muqarrar, biroq u atrof-muhitga, ayniqsa o‘simlik va hayvonot dunyosiga
zarar yetkazmasligi lozim. Ilg‘or texnologiyalar, ekologik nazorat va aholining
ekologik madaniyatini oshirish orqali bu tahdidlarni kamaytirishimiz mumkin.
O‘zbekiston uchun muhim vazifa — sanoatni ekologik jihatdan barqaror yo‘nalishda
rivojlantirish va tabiiy boyliklarni kelajak avlodlar uchun saqlab qolishdir.
Inson tabiatga kuchli darajada ta’sir ko`rsatayotgan ta`sirlari natijasida ularda
ekologik tanglik, bazan falokat yuz bermoqda, ya’ni tabiatning inson ta’siriga bo‘lgan
qayta aks ta’siri aniq sezilmoqda. Bu haqda buyuklar bunday degan edi: «Tabiat ustidan
qilgan g`alabalarimizdan ortiqcha taltayib ketmaylik. Bunday har bir g`alaba uchun u
bizdan och oladi» [6].
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Abduxoliqova M.A. "
Экономика
и
социум" №3(106)
-1 2023. DOI 10.46566/2225-
1545_2023_1_106_18
2. Baratov P.
Т
abiatni muhofaza qilish.
Т
.: «O`qituvchi», 1991, 254 b.
3. Egamberdiyeva U.T. ,,Sanoat geografiyasi’’TOSHKENT – 2019.
4.Kaushik A, Kaushik C P.(2010).Basics of environment and ecology. New Age
International Publishers
5.Nozigul Panjiyevna Xodjayeva;
О
ybek Odil o‘g‘li Murotov. ,, Zararli gazlarning
atmosfera va inson salomatligiga ta’siri’’Academic Research in Educational Sciences
237
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
6.Sh.A.Mutalov; T.T.Tursunov; M.M. Niyazova; K.M. Adilova, B.Z. Zaynitdinova;
A.A. Maksudova. ,,Sanoat ekologiyasi’’ (ATROF MUHIT MUHOFAZASI) Oliy
o’quv muassasalari talabalari uchun darslik TOSHKENT – 2020, 9-18b
7.Челноков Л.А; Общая и прикладная экология, 2014.
145-151 c
8.https://daryo.uz
238
