«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
QAYROG`OCH (Ulmus Uzbekistanika drop) DARAXTINING
KURTAKLARINI UYG`ONISH MUDATLARI
Erkinaliyeva Sug`diyona Elyorjon qizi
Quryozov Izzatbek Rajabovich
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Urganch davlat universiteti talabasi
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Urganch davlat universiteti Agranomiya
kafedrasi katta o`qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu tezisda
Qayrog‘och (Ulmus uzbekistanica Drop.)
—
O‘zbekistonning tog‘oldi va vodiy hududlariga xos bo‘lgan qadimiy barg to‘kuvchi
daraxt turi bo‘lib, vegetatsiya davrida kurtaklarining uyg‘onishi muhim fenologik
bosqich hisoblanishi, kurtaklarning uyg‘onish muddati, daraxtning sog‘lig‘i,
joylashgan joyi (ekspozitsiya), tuproq tarkibi va harorat rejimi to`g`risida ma’luot berib
o`tild.
Kalit so`zlar:
Qayrog`ochdoshlr, qayrog`och, qurg`oqchilik, tuproq,
sho`rlanish.
Аннотация:
В тезис даны сведения о древнем листопадном виде вязе
узбекском
(Ulmus uzbekistanica Drop.),
произрастающем в предгорьях и долинах
Узбекистана, о важном фенологическом этапе его развития
–
пробуждении почек
в период вегетации, о продолжительности пробуждения почек, о здоровье дерева,
его местоположении (экспозиции), составе почвы и температурном режиме.
Ключевые слова:
Песчаные дюны, песчаные дюны, засуха, почва,
засоление.
Annotation:
This thesis describes the ancient deciduous tree species of the
ulmus
uzbekistanica Drop.
, which is native to the foothills and valleys of Uzbekistan. The
awakening of its buds during the growing season is considered an important
phenological stage, and provides information on the duration of bud awakening, the
health of the tree, its location (exposure), soil composition, and temperature regime.
Keywords:
Ulmus uzbekistanica, ulmus, drought, soil, salinity.
Qayrog’och
(Ulmus uzbekistanika Drop.)
– qayrog’ochdoshlar oilasiga mansub,
daraxt o’simlik turkumiga kiradi. Ko’p turlari Osiyo va Janubiy Еvropada kеng
222
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
tarqalgan. Bu tur
Markaziy Osiyoda tarqalganligi sabab turkiston qayrog’ochi dеb
atalgan. Mart–
aprеl oylarida barglari yozilgunga qadar gullaydi. Gullari ikki jinsli,
mеvalari aprеl
–
may oylarida pishadi. Urug’lari bir nеcha kundan so’ng unib chiqish
qobiliyatni yo’qotadi [1,2]. Qurg’oqchilikka, tuproqning sho’rlanishiga va tabiatning
boshqa noqulayliklariga bardoshli. Barglari butun, tеskari tuxumsimon, nosimmеtrik,
barglarini chеtlari to’mtoq tishli. Mеvasi pardasimon qanotchali. Shox
–shabbasi siyrak,
oval yoki sharsimon dumaloq. Yosh mayda shoxlari palaksimon uzun, pastga osilib
turuvchi [3,4] (1 – rasm).
1 – rasm. Qayrog’och (Ulmus uzbekistanica Drop.) daraxti
Ulmus uzbekistanica Drop.
(Qayrog‘och) daraxtining kurtaklanish vaqtlari
haqida mavjud ilmiy kuzatuvlar quyidagicha: Xorazim viloyati Urganch shaharida
UrDu hududida kuzatuv ishlari boshlangan (1 – jadval).
1 – jadval
Daraxt nomi
Qayrog`och
(ulmus uzbekistanika drop)
Kuzatuv sanasi 22.03-29.03
Kurtaklarning uyg’onish muddatlari
Nazoratda
25.03
Bog’da
23.03
Ko’chada
22.03
O’rtacha
23.03
223
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Bu jadvalda berilgani bo`yicha qayrog`och daraxtining kurtaklarini uyg`onishini
nazorat qilish bir hafta davom etdi. 23.03 sanada boshlanib 29.03 sanada tugatildi.
Kuzatuv ishlari natijasida qayrog`och daraxtining kurtaklanshi joylashgan hududiga
ko`ra turli kunlarda kurtaklari uyg`ondi, bu to`g`risida ma’lumootlar qisqacha va
tushunarli qilib jadvalashtirildi [5,6,7].
XULOSA Ulmus uzbekistanica 'Drop'
navining kurtaklari odatda bahor
boshlarida, mart oyi oxiri yoki aprel oyi boshida uyg‘onadi. Bu muddat o‘simlikni
parvarish qilish, kasalliklardan himoya qilish va agrotexnik tadbirlarni belgilash uchun
muhim
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
A.Q.Qayimov. “Aholi yashash joylarini ko’kalamzorlashtirish”.-T: “Fan va
texnologiya”, 2012.
2.
A.A.Axmedov “O’zbekistonda manzarali daraxtlar va butalar”- Toshkent:
Fan, 2002.
3.
Xodjaev N.N. “Dendrologiya asoslari”.-Toshkent: Fan 1994
4
. To’raevB.T. Ergashev M. “Biologiya: O’simliklar ekologiyasi va
geografiyasi”. -Toshkent: Fan va texnologiya, 2018
5
. Xudoyberganov Q.”Xorazm viloyati iqlimining o’ziga xos xususiyatlari”
O’zbekiston geofani, 2020
6.
Baxtiyorovich, M. N. (2021). Effect of humidity and irrigation indicators on
the biopotential of local trees in the conditions of Khorezm region.
Formation of
psychology and pedagogy as interdisciplinary
.
7.
Маткаримов
,
Н
.
Б
. (2022).
Экологическая оценка влияния факторов
структуры почв на биометрические параметры местных деревьев на территории
Хорезмской области Узбекистана.
Universum: химия и биология
, (5-1 (95)), 31-36.
224
