«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
QORAQALPOǴISTON RESPUBLIKASIDAGI REKREATSION ZONALAR
VA ULARNING AHAMIYATI
M.O. Allamuratov, N.J. Embergenov, N.K. Abdimuratova
Qoraqalpoq Davlat Universiteti
Annotatsiya
. Turizm bugungi kunning eng istiqb
о
lli va shu bilan birga eng
s
е
rdar
о
mad tarm
о
qlardan biridir. Sónggi yillarda turizm bilan parallel ravishda
rekreatsiya so'zi ham keng qo'llanila boshladi. Rekreatsion zonalar – bu insonlarning
dam olishi, soǵliǵini tiklashi va ma
daniy hordiq chiqarishi uchun móljallangan maxsus
hududlardir. Maqolada respublikamizdagi rekratsion zonalar va ularning ahamiyati
úrganilgan.
Abstract
. Tourism is one of the most promising and at the same time the most
profitable industries today. In recent years, in parallel with tourism, the word recreation
has also begun to be widely used. Recreational zones are special areas intended for
people's recreation, health recovery, and cultural leisure. The article examines the
recreational zones in our republic and their significance.
Аннотация.
Туризм одна из самых перспективных и прибыльных отраслей
современности. В последние годы параллельно с туризмом стало широко
использоваться и слово рекреация. Рекреационные
зоны
-
это специальные
территории, предназначенные для отдыха, восстановления здоровья и
культурного досуга людей. В статье рассматриваются рекреационные зоны в
нашей республике и их значение.
Kalit so’zlar:
rekreatsion zonalar, dam olish maskanlari, turizm, ekologiya,
milliy bog‘lar, qo‘riqxonalar, kurortlar.
Keywords:
recreational zones, recreation areas, tourism, ecology, national parks,
reserves, resorts
Ключевые слова:
рекреационные зоны, зоны отдыха, туризм, экология,
национальные парки, заповедники, курорты
Bugungi kunga kelib, turizm sohasi haqli ravishda dunyoning aksariyat
mamlakatlari iqtisodiyotining asosiy, yuqori daromadli va eng dinamik rivojlanayotgan
tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
Bu mamlakat toʻlov balansiga sezilarli taʼsir koʻrsatadi,
70
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
chunki u chet eldan investitsiyalarning faol manbasini ifodalaydi. Shu bilan birga,
turizmning rivojlanishi mamlakatning ijtimoiy, madaniy va ekologik muhitiga katta
ta'sir ko'rsatadi. [1]
Turizm bugungi kunning eng istiqb
о
lli va shu bilan birga eng s
е
rdar
о
mad
tarm
о
qlardan biridir. Tabiat va uning
х
ilma-
х
illigi, b
е
takr
о
r tabiiy landshaftlarni
organish va ularni r
е
kr
е
atsi
о
n bah
о
lash, ularda turizm obyektlarini tashkil qilishning
ilmiy as
о
slarini ishlab chiqish bugungi kunning muhim masalalaridan sanaladi.
Rekreasion resurslar tabiiy va madaniy r
е
kr
е
atsiya r
е
surslariga ajratiladi. Tabiiy
r
е
kr
е
atsiya r
е
surslariga tabiiy va tabiiy-antropogen geotizimlar, tabiiy ob'ektlar,
mavsumiy yoki yil davomida dam olish faoliyatini tashkil etish uchun ichki va tashqi
xususiyatlarga va xarakterli xususiyatlarga ega bo'lgan hodisa va jarayonlar kiradi. [2]
Tabiiy rekreatsiya resurslariga iqlim, landshaft, orografik, balneologik, biotik, loy, Suv,
shifobaxsh buloqlar boshqalar xushmanzara tabiat go’shalari kiradi. Madaniy
r
е
kr
е
atsiya r
е
surslarga Tarixiy shaharlar, tarixiy binolar, tarixiy joylar, dam olish
bog’lari, muzeylar, t
е
atrlar, amfiteatrlar, favvoralar va haykaltoroshlik namunalari
kabilar kiradi. [3]
So'nggi yillarda turizm bilan parallel ravishda rekreatsiya so'zi ham keng
qo'llanila boshladi. Dam olish atamasi polyakcha rekreacja (dam olish) va lotincha
recreatio (tiklash) so'zlaridan kelib chiqqan bo'lib, birgalikda sarflangan inson hayoti
resurslarini tiklashni anglatadi. Ushbu atama dam olishning barcha turlarini, shu
jumladan sanatoriy-kurortda davolanishni, doimiy yashash joyidan tashqarida, ya'ni
tabiat qo'ynida, turistik sayohatda va hokazolar orqali sog'lig'ini va mehnat qobiliyatini
tiklash bilan bog'liq turizmni o'z ichiga oladi. Rekreatsion zonalar - bu shahar va qishloq
joylarida odamlarning dam olish, jismoniy va ruhiy salomatliklarini yaxshilash,
tiklanish va turli faoliyatlar bilan shug’ullanishi uchun tashkil etilgan hududlar
hisoblanadi. Bu zonalar tabiiy go’zallik va sokin muhitga ega bo’lib, sayr qilish, sport
bilan shug’ullanish, piknikqilish yoki boshqa dam olish faoliyatlarini amalga oshirish
uchun yaratiladi. Ular atrof-muhitni muhofaza qilish, jismoniy faollikni oshirish,
ekologik barqarorlikni saqlash va turizmni rivojlantirish kabi ko'plab maqsadlarga
xizmat qiladi. [4] Rekreatsion zonalar o'z ichiga turli xil dam olish joylari, tabiat
bog'lari, yashil maydonlar, suzish havzalari, shifobaxsh suvlar, sayr yo'laklari, sport
inshootlari va boshqa sog'lomlashtiruvchi maskanlarni oladi. Respublikamizda
rekreatsion resurslarini baholashning ko'plab usullari mavjud, ammo so'nggi yillarda
71
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
eng ko'p qo'llaniladigan tabiiy omillarni har tomonlama baholashdir: relef, iqlim
sharoiti, o'simlik va hayvonot dunyosi, tuproq holati, suv havzalari, qayiq va issiqlik.
mineral buloqlar va boshqa noyob tabiiy shifobaxsh resurslar, shuningdek, mintaqaning
turizm va rekreatsiya nuqtai nazaridan qiziqish uyg'otadigan tarixiy-madaniy
yodgorliklari va boshqa diqqatga sazovor joylari bor. [5].
Tabiiy rekreatsion zonalar o'zining funksional xususiyatlariga ko'ra bir nechta
turlarga bo'linadi:
1. Boshqa tabiiy hududlar –o’rmonlar, tog’lar, daryolar bo’ylarida joylashgan
hududlar. Daryolar, ko'llar va dengiz bo'ylarida tashkil etilgan bu zonalar suzish,
qayiqda sayr qilish, baliq ovlash va boshqa suv sport turlarini amalga oshirish
imkoniyatini beradi.
2. Milliy bog’lar va tabiat qo’riqlanadigan hududlar –ekologik muhofaza ostidagi
yerlar, unda faqat ekologik zarar yetkazmasdan faoliyat yuritishga ruxsat beriladi.
Ushbu zonalar ekologik muhofaza qilinadigan hududlar bo'lib, ularning asosiy vazifasi
tabiatni saqlash, biologik xilma-xillikni himoya qilish va tabiat bilan bevosita muloqot
qilishni ta'minlashdir. Bu joylarda sayohat qilish, tog' sayrlari, tabiat kuzatuvlari kabi
faoliyatlar amalga oshiriladi.
3. Kurort zonalari –sog’liqnitiklash va dam olishga mo’ljallangan hududlar,
ayniqsa mineral manbalar yoki iqlim sharoitlari bilan mashhur. [6]
Rekreatsion zonalar turli jihatlari bilan ahamiyatli bo'lib, ular jamiyat uchun
quyidagi foydalarni taqdim etadi:
- Sog'liqni saqlash va jismoniy faollik: Rekreatsion zonalar odamlarning
sog'lig'ini yaxshilashda muhim o'rin tutadi. Ular orqali aholi jismoniy mashg'ulotlar
bilan shug'ullanishi, sayr qilish va tabiiy muhitda dam olishi mumkin. Bu esa stressni
kamaytirib, ijtimoiy hayotni faollashtiradi.
- Ekologik muhofaza: Tabiiy rekreatsion zonalar biologik xilma-xillikni saqlash
va atrof-muhitni himoya qilishda katta ahamiyatga ega. Ular tabiat resurslarini asrash
va kelajak avlodlar uchun ekologik barqarorlikni ta'minlaydi.
Ekologik barqarorlik va rekreatsion zonalar. Rekreatsion zonalar atrof-muhitni
asrashda ekologik barqarorlikka katta hissa qo'shadi. Tabiiy resurslarni tejash va atrof-
muhitga zarar yetkazmasdan foydalanish prinsiplariga asoslangan ushbu zonalar
quyidagi jihatlari bilan ekologik ahamiyatga ega:
72
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
- Tabiiy resurslarni muhofaza qilish: Tabiiy rekreatsion zonalar suv, o'simliklar
va hayvonot dunyosini himoya qilish va ularning barqaror foydalanilishini ta'minlaydi.
- Barqaror turizm: Bunday zonalarda turizmning barqaror rivoji uchun sharoitlar
yaratiladi. Bu esa tabiiy resurslarga minimal zarar keltirgan holda turistlar oqimini
boshqarishga yordam beradi. [7]
Shunday qilib, rekreatsion zonalar inson salomatligi, ruhiy barqarorligi va
i
jtimoiy farovonlikni taʼminlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular dam olish va jismoniy
faoliyat uchun qulay sharoit yaratib, aholining sifatli vaqt o‘tkazishini taʼminlaydi.
Shuningdek, rekreatsion zonalar ekologik muvozanatni saqlash va mahalliy turizmni
rivojlantirishga yordam beradi. Shu sababli, bunday hududlarni rivojlantirish shahar
infratuzilmasi va jamiyat uchun katta ahamiyat kasb etadi. Respublikamizda
rekreatsion zonalarni barfo etishni soddalashtirish, hududda turizm va ekoturizmning
jadal rivojlanishiga katta imkoniyat yaratadi. Hozirgi kunda Respublikamizda
Aqchakól rekreatsion zonasi Ellikqala tumanida joylashgan bólib, sohil bóyi
rekreatsion
zonasi hisoblanadi. Aqchakólda zonasida maxsus rekreatsion plyaj
zonalarini tashkil etish rejalashtirilgan. Aqchakólning umumiy maydoni 1150 ga teng
bólib, eng chuqur joylari 12 metrgacha yetishi aniqlangan. Aqchakoʻl turistik zonasiga
2022-yili 50 000 ga yaqin
50 000 oʻringa
moʻljallangan
qurilishi reja qilingan. 2023-
yil holatiga koʻra, sayyohlar
uchun 40 kishilik
, 80 órinli hostellar tashkil etilgan boʻlib, 5 yulduzli
mehmonxona barpo etilishi koʻzda tutilgan.
yonida maxsus zamonaviy otovlar
ham qurilgan. Aqchakól turistik zonasiga mavsumning istalgan vaqtida borib dam olish
imkoni mavjud.
[8, 9]
Respublikamizda turistik va rekreatsion zonalarni tashkil etish va ularning
samaradorligini oshirish uchun quyidagi asosiy chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur:
rivojlangan turistik infratuzilma, madaniy-tarixiy obidalar va boshqa diqqatga sazovor
joylar, qonunchilik bazasi va qulay siyosiy sharoitlar, shuningdek, ushbu hududda
turizmni rivojlantirishdan manfaatdor tomonlar bo
ʻ
lishi; turistik zonalarni soliqlardan
qisman yoki to
ʻ
liq ozod hududlarga aylantirish orqali xorijiy va mahalliy investitsiya
oqimini ko
ʻ
paytirish; tadbirkorlik subyektlari uchun sog
ʻ
lom raqobat muhitini
yaratish
;−
turistik zonalarnng jozibadorligini ko
ʻ
rsatib beruvchi videoroliklarni
73
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
yaratishni rag
ʻ
batlantirish va ularni ijtimoiy tarmoqlar, internet va boshqa OAV orqali
faol targ
ʻ
ib qilish.
Respublikamizda asosiy rekreatsion zonalarning ahamiyati quyidagicha:
1. Sog’liqni saqlash: Rekratsion zonalar insonlarning jismoniy va ruhiy
salomatligini yaxshilashda muhim o’rin tutadi. Tabiatda vaqt o’tkazish, sport bilan
shug’ullanish va ochiq havoda dam olish stressni kamaytiradi va umumiy farovonlikni
oshiradi.
2. Ekologik ta’sirni kamaytirish: Rekratsion zonalar shaharlar va sanoat
hududlaridan uzoqlashgan joylarda tashkil etilishi mumkin, bu esa atrof-muhitni
saqlashga yordam beradi. Tabiiy hududlarni muhofaza qilish va barqaror boshqarish
orqali ekologik balansni saqlash mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Александрова, А. Ю.
Экономика и территориальная организация между
-
народного туризма / А. Ю. Александрова.
-
М., 1996.
-
280 с.
2.
Александрова, А. Ю. Международный туризм / А. Ю. Александрова.
-
.: Алекс
-
Пресса, 2007.
-
310 с
3.
Bobomurodov, R. Shahar va rekreatsion geografiya asoslari. Toshkent: Fan va
texnologiya, 2017.
4.
Рекреационные системы. монография / под ред. Н. С. Мироненко, М. Бочварова.
-
М.: Изд
-
во МГУ, 1986.
–
136с.
5.
Abdimuratova N.K.,
The value and significance of the development of tourism activity
in our Republic in the economy Science and Education in Karakalpakstan
ISSN 2181-
9203 №1/2 (31)2023.
6.
Qodirov, A., Islomov, Sh. O‘zbekistonda ekologik turizm va rekreatsion zonalar rivoji.
Toshkent: O‘zbekiston Milliy kutubxonasi, 2020.
7.
Башалханова, Л. Б. Методические подходы к стоимостной оценке рекреационных
ресурсов / Л. Б. Башалханова // Актуальные вопросы геологии и географии
Сибири.
-
Иркутск.
- 1998. -
Т. 4.
-
214 с.
8.
https://kun.uz/ru/news/2024/02/22/skolko-turistov-posetilo-uzbekistan-v-2023-godu
https://daryo.uz/ru/2024/03/31/v-2023-godu-v-uzbekistan-posetili-66-mln-turistov.
74
